T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 Bn thm v. c.u trc ng. ngh.

a ti.ng Anh v ti.ng Vi.t d.i gc . Ng. php Tri nh.n Tr.n H.u M.nh* Khoa Ngn ng. v Vn ha Anh - M., Tr.ng .i h.c Ngo.i ng., HQGHN, Ph.m Vn .ng, C.u Gi.y, H N.i, Vi.t Nam Nh.n ngy 8 thng 11 nm 2007

Tm t.t. Nh.n th.c r. t.m quan tr.ng c.a c.u trc ng. ngh.a c.a ngn ng. loi ng.i (cng v i c.u trc ng. m v c.u trc ng. php), bi vi.t i.m xuy.t cc quan i.m v. c.u trc ng. ng do Langacker (1987) v Taylor (2002) . xu.t v sau g.i . nn nghin c.u xem xt c.u tr ngh.a theo s. t.ng h.a/k.t h.p d.a trn nh.ng ph. qut ngn ng. bao g.m: (a) s. k.t h. p ngh.a c.a cc t. v o.n ng. t.o nn cu; (b) v. tr tng .i c.a cc th.c th. .c k. .n trong cu; (c) s. hi.u ch.nh v cc vng nng .ng; (d) cc khng gian tm linh chung cho s. thng hi.u c. ng.i; v (e) s. thng hi.u v. m.t d.ng h.c d.a trn cc .c i.m v. ngn c.nh. .ng th.i x xt c.u trc ng. ngh.a theo s. khng t.ng h.a/k.t h.p d.a trn nh.ng .c th c.a ngn ng. c th.ang .c nghin c.u (ti.ng Anh v ti.ng Vi.t) bao g.m (a) tnh thnh ng.; (b) cc t.c n ng.n ng.; (c) .n d. v cc tr.ng h.p ni bang gi, h.nh t.ng; (d) vi.c s. d.ng qun t. ti

Anh v t. lo.i tng ng v.i n trong ti.ng Vi.t; v (e) hi.n t.ng .c trng ngn ng. nh trong ti.ng Vi.t l i.p t., i.p ng., ni li. Nh.ng tr.ng h.p ny .c minh h.a b.ng cc trong ti.ng Anh v ti.ng Vi.t. Bi vi.t cu.i cng nu ln cc cng th.c c.a ng. ngh.a cu l M sent = f [St compositionality (RIT)] (in the light of Halliday s functional gram mar) Or M sent = f [St comp (Pred. + Arg(s)] (in the light of Cognitive Linguistics). 1. .t v.n . T. gc . ng. ngh.a c.a t. .n v.n . ng. ngh.a c.a o.n ng. v cu, c nhi.u quan i.m khc nhau. Chomsky, Halliday, Lyons . c nh.ng l. gi.i c nh.ng ph.n c b.n gi.ng nhau nhng c kh nhi.u nt khc nhau v. nh.ng suy xt su hn! Ch.ng h.n Chomsky khi xem xt ng. ngh.a c.a t.. o.n ng.. d.a trn l. lu.n c.a Fillmore v. * T: 84-4-7852898 E-mail: tran_huumanh@yahoo.com.vn l. thuy.t v. cch (theory of case), nh.ng khi ni.m v. php bi.n .i (c.i bin transformation) v cc y.u t. khc v. logic, x..nh Halliday t.p trung xem xt ngh.a c.a c (c th. coi l tng ng v.i khi ni.m

cu trong cc cu.n ng. php h.c v ngn ng. h.c khc) d.a trn ba siu ch.c nng c.a ngn ng.: . t.ng ho, lin nhn v vn b.n. Vi.c xem xt . ngh.a c.a c trong c.u trc ng. ngh.a c.a c cu theo quan i.m c.a Halliday . .c Nguy.n Ho nu ln thnh cng th.c: Msent = f(STIR) [1, p.198]. Trong cu.n sch vi.t v. Ng. php h.c tri 262

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 nh.n, J. R. Taylor nh.n m.nh r.ng c.u trc ng. ngh.a, song hnh v.i c.u trc ng. m v c.u trc ng. php l m.t trong thnh t. c.a c.u trc ngn ng. v.n d. l m.t b. ph.n khng th. tch r.i c.a s. tri nh.n v dnh c. m.t chng . xem xt v.n . ny. C th. ni ch.c ch.n r.ng quan ni.m c.a ng. php tri nh.n, theo cch nh.n nh.n m.i nh.t, l i.u m chng ta hi.n ang quan tm nghin c.u. V cch nh.n nh.n c.a n v. c.u trc ng. ngh.a (CTNN) m chng ti s. gi.i thi.u m.t cch chi.m nghi.m d.i y s. l i.u m nhi.u nh ngn ng. h.c trong chng ta quan tm. 2. C.u trc ng. ngh.a theo cch nh.n c.a Ng. php Tri nh.n (Taylor, 2002) 2.1. Tr.c h.t, c th. th.y nh.n .nh c b.n sau y c.a Ng. php Tri nh.n: Ng. ngh.a c.a m.t bi.u th.c ph.c h.p (complex expression) khng n thu.n ch. l m.t hm s. c.a cc . ngh.a c.a cc ph.n c.a n v phng th.c m theo chng .c k.t h.p l.i. M.t cch i.n h.nh, ngh.a c.a ton b. bi.u th.c l c. th. hn hay th.m ch c th. thay .i so v.i . ngh.a m cc ph.n t. c.a n k.t h.p l.i, v c th. bao g.m cc thnh t. hon ton khng .c th.c t. h.nh t.ng ho b.i b.t c. m.t y.u t. no thu.c v. cc n v. thnh t. [2, p.96]. 2.2. Taylor li.t k cc tr.ng h.p sau y khi xem xt c.u trc ng. ngh.a c.a m.t n v. ngn ng.. 2.2.1. Nguyn t.c k.t h.p ngh.a (compositionality) Theo nguyn t.c k.t h.p (hay c.n c th. g.i l t.ng ho ngh.a), ngh.a c.a m.t bi.u th.c ph.c h.p (complex expression) .c c k.t t. cc . ngh.a c.a cc thnh t. c.a n theo cch th.c m chng .c k.t h.p l.i v.i nhau [2, p.97]. Hi.n nhin trong hai cu sau y (1) v (2) (1) "The cat stole the hat" c . ngh.a khc v.i cu (2) "The cat ate the hat" ("Con mo nh c.p ci m." v "con mo n ci m.") chnh l v. 'stole' v 'ate' c nh.ng ng gp v. ngh.a khc nhau v.i vi.c thng hi.u ngh.a c.a c. cu, v c.ng v. nh.ng ng gp ny c quan h. m.t cch c h. th.ng .n nh.ng t.m (ranges) c tnh ch.t quy .c cch s. d.ng kh. ch.p c.a ng.i ni ti.ng Anh thng

th.ng [2, p.97; 3, p.132-133]. Taylor [2, p.98] ni r. b.n i.u ki.n xc .nh . ngh.a c.a bi.u th.c d.a trn nguyn t.c k.t h.p ny. C.ng theo Taylor, nh.ng tr.ng h.p n.m ngoi nguyn t.c k.t h.p k. trn bao g.m: 1. Cc thnh ng. (idioms): M.t thnh ng. l m.t bi.u th.c m ngh.a c.a n khng th. .c tnh ton (c.ng n thu.n) t. cc . ngh.a c.a cc thnh t. t.o nn n. V d.: (3) You're opening a can of worms. = Anh ang ch.c vo m.t t. ki.n l.a .y! hay (4) He kicked the bucket = H.n ngo.o r.i. 2. .n d.: .n d. l m.t trong nhi.u bi.n php c.a l.i ni bng b.y (figures of speech) bao g.m ngoa d. (hyperpole), hi h.c/chm bi.m (irony) v hon d. (metonymy). .n d., theo .nh ngh.a thng th.ng, d.a trn s. lin t.ng v. ngh.a (association) trn c s. s. gi.ng nhau hm .n gi.a cc t. / c.m t. .c s. d.ng v t. / c.m t. d.a trn ngh.a en c.a chng. Ch.ng h.n: (5) I have a thousand and one things to do. = Ti c .n ngh.n l. vi.c ph.i lm. v (6) Christmas is approaching. = L. Noel ang .n g.n.

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 3. S. thng hi.u v. m.t d.ng h.c: Nh.n chung m.i pht ngn .u c th. hi.u .c theo cc cch khc nhau, t nh.t theo hai c.p . v. ngh.a: 1. Ngh.a en c.a bi.u th.c, t.c l d.a trn ngh.a g.c c.a cc t. v 2. Ngh.a suy di.n theo ng. c.nh, t.c l ngh.a m ng.i ni mu.n bi.u .t trong ng. c.nh c. th.. 2.2.2. (7) "The football under the table" (Qu. bng (n.m) d.i ci bn). Taylor gi.i thch . ngh.a c.a c.m t. ny (m.t danh ng. ph.c) theo v. tr tng .i c.a qu. bng v.i ci bn nh sau: -Qu. bng . d.i g.m bn, trong ci bn .c k . v. tr th.ng th.y c.a n v qu. bng n.m d.i g.m bn. -Qu. bng n.m d.i m.t bn, trong ci bn k ng.a ln trn sn nh v m.t bn ln qu. bng (trn sn nh) -Qu. bng b. ci bn k nghing ln (trn sn nh) chnh ba cch thng hi.u c.m t. ny [4, p.280]. 2.2.3. S. hi.u ch.nh v cc vng nng .ng (accommodation and active zones) Khi cc c.u trc khi ni.m (conceptual stuctures) .c k.t h.p v.i nhau, thng th.ng m.i k.t c.u c.n ph.i hi.u ch.nh .i v.i k.t c.u kia sao cho c. hai s. tham gia nh.p nhng h.p l. trong khun kh. khi ni.m ho ph.c h.p (conplex conceptualisation). Ch.ng h.n .ng t. "run" (= ch.y) p d.ng khc nhau cho cc ch. th. nh: ng.i, ng.a, b., chu.t, bo, h.. Hay .ng t. "eat" (= n) cng c th. p d.ng khc nhau cho cc tr.ng h.p trong ti.ng Anh: a person eats a beefsteak/an icecream; a dog eats a bone; and a snake eats a bird (eat = n, nhai, nh.m nhp, g.m, nu.t). .ng th.i khi cc th.c th. tham gia vo m.t c.nh hu.ng ch. c m.t s. b. ph.n no c.a th.c th. .c k. .n. Ch.ng h.n: (8) John kicked the table = Gin ci bn. Trong v d. ny, hai th.c th. .c k. .n (tham th.) l Gin v "ci bn - Gin" l tc nhn, tham gia vo s. ki.n '' (ch. c bn chn c.a Gin thi); v "ci bn" l v.t th. b.

tc .ng, t.c l ch th. (patient) v th.c t. l ch. m.t b. ph.n c.a ci bn, chn ch.ng h.n, nh v.y l ch. c bn chn c.a Gin tc .ng .n "chn" c.a ci bn. y chnh l nh.ng vng nng .ng c.a cc th.c th.. 2.2.4. Cc khng gian tm linh v cch dng qun t. (xc .nh v khng xc .nh) Ta h.y xt v d. d.i y: (9) The girl with green eyes has blue eyes = C gi v.i i m.t xanh l.c .y c i m.t xanh lam. R. rng n.u n thu.n xt v. m.t k.t h.p ngh.a (compositionality), v d. ny c s. mu thu.n (green eyes khc blue yes). Nhng chng ta c th. th.y r. . ngh.a (sense) c.a cu ny khi xt v. khng gian tm linh (mental spaces): hai khng gian tm linh m.t thu.c v. c gi m.t xanh l.c, m.t thu.c v. c gi m.t xanh lam; v quan h. tng .ng gi.a c gi v cc i m.t trong hai khng gian . C. cc khng gian tm linh v cc m.i quan h. tng .ng (correspondence relations) .u khng .c m. ho r. rng trong bi.u th.c ngn ng. h.c. V do v.y, khng gian tm linh c l. n.m ngoi ph.m vi c.a s. k.t h.p ngh.a nghim ng.t (strict compositionality) v n.m trong n.i hm vn ha. Bn c.nh , ta c th. th.y s. khc nhau c.a cc . ngh.a c.a cc cnh dng qun t. trong v d. sau y:

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 (10) "Ursula wants to marry a millionaire". = "Ursula mu.n c.i m.t ng tri.u ph". "A millionaire" .y khc h.n v.i "a millionaire" trong v d. "Ursula married a millionaire" (c.i m.t ng tri.u ph) v. m.t quy chi.u ("phi quy chi.u" v "quy chi.u"). Xem xt theo m.t cch khc, ta c th. th.y c hai cch thng hi.u v d. (10) ny: 1. C m.t ngi tri.u ph b.ng xng b.ng th.t v Ursula mu.n c.i ng ta y chnh l tr.ng h.p thng hi.u c. th. khng xc .nh (indefinite specific interpretation) (+ referential). 2. Ursula hi.n t.i v.n cha ki.m .c ngi tri.u ph ny, nhng trong tm t.ng c nng v.n hy v.ng l s. ki.m .c m.t . trung nhn nh v.y. y chnh l s. thng hi.u phi c. th. khng xc .nh (indefinite non-specific interpretation) (- referential) [2, p.98-114; 5, tr.302-307]. 3. . xu.t c.a chng ti v. c.u trc ng. ngh.a Theo cch phn tch trn v. c.u trc ng. ngh.a c.a ng. php tr nhn (Langacker v Taylor), chng ti th.y ph.n no cch phn chia c.a cc tc gi. ny cha th.t r.ch r.i v d. l.n l.n v.i nhau. Do v.y chng ti m.nh d.n . xu.t cch phn tch sau y: 3.1. Nh.n .nh chung Tr.c h.t khi . c.p .n c.u trc ng. ngh.a c.a thnh t. c.a cu, v .c bi.t c.a cu, c.n th.y r. c.u trc ng. ngh.a b. chi ph.i b.i cc y.u t. ngn ng. v vn ho c.a t.ng ngn ng. (Anh v Vi.t ch.ng h.n). Do v.y, c.u trc ng. ngh.a c.a m.i ngn ng. .u mang .m nt ph. qut (universal) v khng ph. qut (non-universal). Ni khc i, trong tr.ng h.p ng. ngh.a c.a cu l s. t.ng ho cc thnh t. c.a cu, chnh l tnh ph. qut c.a ngn ng. - m.i ngn ng. .u mang tnh ph. bi.n ny. C.n tr.ng h.p phi ph. qut chnh l khi khi ngh.a c.a cu khng ph.i l s. t.ng ho c.a cc thnh t. c.a cu m c th. do nh.ng y.u t. khc nh vn ho l ch. y.u hay i khi do c nhn ng.i ni v ng.i nghe (th. y.u) thng d.ch ng. li.u . .y, chng ti ch. xin ni .n nh.ng nhn t. thu.c v. logc (ph. qut) v vn ho (khng ph. qut). 3.2. Cc tr.ng h.p c. th. 3.2.1. C.u trc ng. ngh.a d.a trn tnh ph. qut (logic) c.a ngn ng.

Theo nguyn t.c ny, ng. ngh.a c.a cu / pht ngn chnh l s. t.ng ho (hay k.t h.p) c.a cc y.u t. c.u thnh pht ngn theo Ng. php Tri nh.n. y chnh l cc tr.ng h.p. 1. Ngh.a c.a m.t bi.u th.c ph.c (complex expression) - c th. l o.n ng. hay cu -.c k.t h.p t. cc . ngh.a c.a cc thnh t. c.u thnh nn n (xem 2.2.1. v cc v d. (1) v (2)). 2. Ngh.a .c xc .nh b.i v. tr khng gian c.a v.t th. .c k. .n trong pht ngn (o.n ng. hay cu). Cc v. tr khng gian ny (spatial positioning) c th. khc nhau (xem 2.2.2 v.i v d. trong ti.u ph.n ny v. ci bn v qu. bng v. ci bn v qu. bng). 3. Ngh.a b. chi ph.i b.i s.i.u ti.t v cc vng nng .ng: y chnh l s. thng hi.u c.a cc thnh vin c.a c.ng .ng ngn ng. v.i cc .ng t. ch. ho.t .ng v.t ch.t v c. tinh th.n, ni nng... c.a con ng.i. .ng th.i c.ng ph.i hi.u khi ni .n m.t th.c th. .c k. .n trong m.t hnh .ng ch. c m.t vng nng .ng / ho.t .ng c.a th.c th. .c k. .n trong hnh .ng (xem ph.n 2.2.3 v v d. (8)).

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 4. Ngh.a .c suy ra t. cc khng gian tm linh c th. .c ko theo vo trong m.t pht ngn, v do v.y cc k.t h.p ngh.a c.a cc thnh t. xem ra c th. l mu thu.n nhau (xem 2.2.4. v v d. (9)). 5. Ngh.a d.a trn s. thng hi.u v. m.t d.ng h.c: suy di.n theo ng. c.nh (c.ng l nt chung song c.ng mang tnh .c th cho t.ng ngn ng. ) [2, p. 103]. 3.2.2. C.u trc ngn ng. d.a trn tnh phi ph. qut Hay ni khc i l tnh .c th c.a ngn ng. (t.c l cc .c i.m v. vn ho .c th, c th. g.i l phi logic h.nh th.c c.a cc ngn ng. c. th.). Trong ph.m vi c.a bi vi.t, chng ti xin nu ln m.t s. tr.ng h.p i.n h.nh sau y: 1. Tr.ng h.p ngh.a thnh ng. (idiomatic meanings): Trong tr.ng h.p ny khi nghin c.u ti.ng Anh v ti.ng Vi.t (m.t ngn ng. .n - u c phn tch ng cao v m.t ngn ng. - c n l.p) c th. th.y nh.ng: + .c i.m chung: ngh.a c.a thnh ng. .c suy di.n t. cc thnh t. (c th. x.p vo tr.ng h.p 3.1.1). (11) a. Chi v.i l.a (Vi.t) = play with fire (Anh). b. . con l.a (Vi.t) = you donkey (Anh). + .c th t.ng ngn ng.: mang .m nt vn ho (truy.n th.ng) nh: (12) a. Con chin gh. (Vi.t) = a black sheep (Anh). (A disobediant catholician) b. n cho i bt = kick down the ladder. (eat the soup and kich the bowl) c. Kh . (uneasy to exist) = under the weather. d. Ngay l.p t.c (immediate at the moment) = at once. (Xem thm cc v d. (3) + (4) c.a 2.2.1.). 2. Tr.ng h.p t.c ng. (proverbs): tr.ng h.p ny r. rng mang s.c thi, b.n ch.t vn ho c.a t.ng ngn ng. d.a trn s.c k.t kinh nghi.m s.n xu.t, s.ng v tr.i nghi.m khoa h.c, h.c thu.t c.a t.ng c.ng .ng ngn ng.. Ch.ng h.n: (13) a. Ngu t.m ngu, m. t.m m. (Vi.t) = Birds of a feather flock together (Anh). (Buffaloes seek buffaloes, horses seek horses) b. Ch ch mo l.m lng = The pot calls the kettle black. (Dogs disparage cats to be full of hair) Trong tr.ng h.p ny, m.t cu t.c ng. / ng.n ng. ti.ng Anh c th. chuy.n d.ch sang

ti.ng Vi.t theo cc cu ni khc nhau do ti.ng Vi.t c th. c nh.ng tng ng .ng ng., ch.ng h.n 13b c th. l: "Th.n bn mo mi.ng ch trai l.ch m.m" hay "Chu.t ch ch kh. r.ng hi..." 3. Ngh.a .n d. v m.t s. tr.ng h.p ngh.a d.a trn l.i ni bng b.y nh ngoa d., hi h.c. Trn th.c t., c th. th.y m.t s. tr.ng h.p c th. .c coi l chung cho m.i ngn ng.. (14) a. Chn .i = the foot of the hill. b. Mi.ng hang = the mouth of the cave. Hay nh nh.ng tr.ng h.p (5) v (6) c.a 2.2.1. . nu trn y. Nhng c.ng c nh.ng tr.ng h.p s. khc nhau nh.t .nh trong cch s. d.ng .n d. trong hai ngn ng.: (15) a. Chn tr.i ~ horizon (khng .n d.). b. Qu. / tri tim ~ the heart (khng .n d.). v c. Con ngi c.a m.t b.n (khng .n d.) ~ the apples of your eyes (.n d.). d. M.t thnh ph. hi.n ho (thn thi.n) (khng .n d.) ~ a friendly city (.n d. nhn cch ho). Trong cc v d. trn: a v b trong ti.ng Vi.t l .n d. c.n ti.ng Anh tng .ng khng ph.i l .n d., v ng.c l.i v.i c vd, ti.ng Vi.t khng mang r. nt .n d. c.n ti.ng Anh l.i l .n d. r. rng. .ng th.i, trong r.t nhi.u tr.ng h.p .n

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 d. th.ng .c l.ng ghp p.112]. Theo Lakoff [6], (metonymy -v.n . th.ng h.p . ngh.a ph. qut c.a v.i hon d. khi ni v. "anger" (s. g.p trong tr.ng gi.n d.) ta c bi.u tm t.t sau y (ph.n d.ch ngn ng. [2, sang ti.ng Vi.t l c.a chng ti).

METONYMY + INCREASE / IN BODY TEMPERATURE STANDS FOR ANGER (Hon d.) (S. tng ln c.a nhi.t . c th. th. hi.n s. gi.n d. METAPHORS ) + ANGER / IS HEAT (.n d.) (S. gi.n d. l nhi.t l.ng) ANGER IS FIRE + (S. gi.n d. l l.a chy) ANGER IS THE HEATOF A FLUID IN (S. gi.n d. l nhi.t l.ng c.a d.ng ch.y trong m.t cng - ten + THE BODY IS A CONTAINER FOR EMOTIONS (C th. l m.t cng-te-n ch.a .ng cc c.m xc) (D.n theo Ungerer & Schmid [7,

A CONTAINER m.t - n)

p.134])

Nh v.y trong kh nhi.u tr.ng h.p khng c s. phn .nh r.ch r.i gi.a ngh.a k.t h.p (ph. qut) v khng k.t h.p (phi ph. qut). Ngoa d. v hi h.c c.ng mang nh.ng nt ph. qut v phi ph. qut nh: + Ph. qut (16) a. en nh than = black as coal. b. S. r.i r.m b.i b.i = a nice mess (m. b.ng bong th v.). + Phi ph. qut (17) a. en nh ch m.c ~ (as) unlucky as (Hobson + Hobson's choice) b. Da tr.i khng nhu.m m xanh ng.t M.t l.o khng vi.n c.ng . hoe (~ The sky is so blue without being dyed And my eyes get so red due to trachoma). 4. Cch dng qun t. ti.ng Anh v vi.c s. d.ng lo.i t. v phn .nh t. (classifier and identifier) trong ti.ng Vi.t. Qun t. trong ti.ng Anh l m.t nt .c th c.a lo.i ngn ng. Giecmanh ny. N khc r.t nhi.u so v.i cc lo.i qun t. dng trong nhi.u ngn ng..n u khc (ch.ng h.n ti.ng Latin, ti.ng Rumani, ti.ng Php v th.m ch c. ti.ng .c) . ch. khng c s. phn bi.t v. gi.ng v s.. N g.n li.n v.i quy chi.u ng. php (reference in grammar) bao g.m cc ti.u ph.m tr: Ngh.a chung (generic refence) ngh.a c. th. (specific repence), ngh.a n nh.t (unigue reference) ngh.a c. th.

(specific reference), ngh.a n nh.t (unique reference). Ngoi cc v d. (14) v (15) . nu trn y, ta c th. nu thm m.t vi v d.: (18) In the country of the blind the one - eyed man is king = Trong x. m anh ch.t lm vua. Vi.c s. d.ng qun t. "the" trong ba danh ng. .u v qun t. zero trong danh ng. cu.i l kh .c th c.a ti.ng Anh (khc v.i ngh.a). (19) An apple a day keeps the doctor away. = n m.t qu. to m.t ngy gip b.n c.ng trng su.t .i (cch ly b.n kh.i bc s.). Ngh.a c.a qun t.: an = m.t, a = m.i; the v.i . ngh.a phn .nh "ng bc s." c.a b.n l m.t nt .c trng n.a c.a ti.ng Anh. Lo.i t. (classifier) v t. phn .nh/xc .nh (identifier) l nt .c th c.a ti.ng Vi.t g.m ci (lo.i t.), anh/ng/l.o (t. phn .nh) (20) Ci anh chng nh qu ua .i h.nh ti.n .y. = that upstart snobbish country-lad.

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 (trong "chng nh qu" c th. coi l danh t. .u t. - head noun - l m.t danh t. ghp). C.u t.o c.a danh t. ng. ph.c ti.ng Vi.t c.ng l m.t hi.n t.ng kh .c trng cho lo.i ngn ng. n l.p ny v.i t. "ny/kia/n./" l t. xc .nh (determiner) tch ra .ng cu.i danh ng. ph.c khc h.n v.i t. xc .nh ti.ng Anh (this, that, these, those) m theo truy.n th.ng l t. ch. .nh (demonstratives). 5. Ngh.a do m.t s. y.u t. .c trng cho ngn ng. (bao g.m c. y.u t. vn ho) quy .nh. Trong ti.ng Vi.t, ch.ng h.n, c th. li.t k m.t s. nt .c trng c.a lo.i ngn ng. n l.p ny. -Hi.n t.ng l.p t. (i.p ng.) trong c.u t.o cu c th. bao g.m: + L.p l.i hon ton: l.p ch. ng. mang ngh.a s. nhi.u, (a) hay l.p v. ng. ngh.a gi.m nh. (b). (21) a. Ng.i ng.i thi ua, ngnh ngnh thi ua. = Everyone and every organization emulates. Nh nh lm t. thi.n. Ng.i ng.i mua ch.ng khon. = Every home does charity. Every one buys stock tickets. b. ng .y d.o ny in in khng khng. = He s now a little bit crazy. B .y sau tr.n .m c. nh. nh. qun qun. = She got a little bit forgetful after the illness. Hi.n t.ng l.p ny c.n x.y ra v.i cc tr.ng ng.: (22) a. M.t en tr.n thng thng qu i thi = Her round black eyes looked so charming. b. Gia t ngh. c.ng th.ng th.ng b.c trung = His family properly ranks among the midlevel. c. Ngy ngy m m em ngng ch. tin anh. = Day and night I would expect the news from you. Theo inh Tr.ng L.c v Nguy.n Thi Ho: "i.p ng. l bi.n php l.p l.i m.t hay nhi.u l.n nh.ng t., ng. nh.m m.c ch m. r.ng ngh.a gy .n t.ng m.nh m. ho.c g.i

ra nh.ng xc c.m trong l.ng ng.i .c, nghe": (23) Chi.u chi.u l.i nh. chi.u chi.u i o b.m tr.ng d.i i.u th.t lng. = At dusk we miss the scene when dusk came, Couple of girls with red belt at waist turned round [8, tr.210]. + L.p l.i c bi.n .i thanh i.u: o ., bng b.c, b.n b.t, thim thi.p,... th.ng dng . c.u t.o t., g.i l t. ly. Theo chng ti lo.i t. ly ny c.ng th.ng xu.t hi.n trong cu hay c.m t. ch. t khi .ng m.t m.nh v gy nhi.u phi.n toi cho c. d.ch gi. Vi.t - Anh. -Hi.n t.ng ni li (spoonerism) th.ng g.p trong tr.ng h.p thng t.c hay chi ch.. Hi.n t.ng ni li ny nhi.u khi thay .i theo t.p qun t.ng vng. (24) a. o H.i Vn = o V.n hai/ v.n h.i eo (pha B.c) (= Hai Van pass) = .n h.i veo/ .n v.i heo (pha Nam). b. Mua hai l.ng = mua lang h.i/ lang hai mua (pha B.c) (= buy 200grs) = mang hai l.a/mai lua h.ng (pha Nam). N.u ti.p t.c suy di.n theo l.i ni li ny, ngh.a c.a o.n ng. (danh ng. hay .ng ng.) s. bi.n .i khn l.ng v gy nhi.u tr. ng.i cho ng.i n.c ngoi h.c ti.ng Vi.t. Tr.ng h.p ny tng t. v.i ti.ng Anh trong spoonerism: (25) Well- boiled icycles (= well- oiled bicycles) (= xe d.t t.u). 4. M.y . ki.n k.t lu.n 4.1. Khi xem xt c.u trc ngn ng., .ng th.i v.i vi.c xem xt c.u trc v.t ch.t c.a n:

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 c.u trc ng. m v c.u trc c php [5] c.n xem xt c.u trc ng. ngh.a chnh l s. th. hi.n v. m.t tinh th.n, tm l., tm linh con ng.i khi s. d.ng ngn ng.. R. rng c m.i lin h. h.u c gi.a cc c.u trc ni trn, ni khc i l gi.a ng. m, c php v ng. ngh.a c.a m.i ngn ng.. 4.2. C.u trc ng. ngh.a c.a ngn ng. .c xc .nh b.i hai y.u t.: C hay KHNG s. k.t h.p ngh.a nghim ng.t cc thnh t. t.o nn n v. ngn ng., m n v. c b.n chnh l CU ho.c C. T. phn tch trn, ta hon ton c th. xc .nh cng th.c t.o thnh ngh.a c.a cu (khc v.i cng th.c c.a Nguy.n Ho 2006) [1]. 4.2.1. Theo ng. php Ch.c nng - H. th.ng (theo quan i.m c.a Halliday): Ti.ng Anh: clause = sentence. Msent = f [St comp (RIT)] Gi.i thch: Meaning of sentence = function of [structure (i.e.senmantic structure) compositionality (Representational + Interpersonal + Textual)]. Ti.ng Vi.t Ngh.a cu = hs [Ctr k.h.p (Tgi.i + Lnhn + V b.n)] Gi.i thch: Ngh.a c.a cu = hm s. c.a [C.u trc ng. ngh.a k.t h.p cc thnh t. (t.ng gi.i + Lin nhn + Vn b.n)]. 4.2.2. Theo ng. php tri nh.n v C php k.t h.p Ng. ngh.a (theo quan i.m cc nh C php h.c ng .i): Ti.ng Anh: Theo cch nh.n nh.n v. m.nh . logic (proposition): Msent = f [St comp (Pred + Arg (s)]. Gi.i thch: Meaning of sentence = function of [structure compositionality (Predicatior + Argumentis). Ti.ng Vi.t: Ngh.a cu = hs (Ctr k.t h.p (Vt + Tht)] Gi.i thch: Ngh.a c.a cu = hm s. c.a [c.u trc ng. ngh.a k.t h.p ngh.a c.a (V. tr + Tham t.)]. 4.3. S. xem xt tnh .n cc nhn t. t.o thnh c.u trc ng. ngh.a c.a cu, n v. c b.n c.a m.i ngn ng. .u tun th. cc

nguyn t.c chng ti . nu trong ph.n 3 c.a bi vi.t ny. Do v.y cc nh ngn ng. h.c, .c bi.t ngn ng. h.c .i chi.u, c.n i su xem xt cc tr.ng h.p th. hi.n trong cng th.c comp (= k.h.p) khai thc cc tr.ng h.p ph. qut v phi ph. qut c.a ngn ng. loi ng.i m theo . c.a chng ti s. l.ng cc tr.ng h.p kh cn b.ng (5 : 5). Nhng c l.y l s. cn b.ng . l. t.ng ho. Ti li.u tham kh.o [1] Nguyen Hoa, Understanding English Semantics, VNU Hanoi Press, Hanoi, 2006. [2] J. R. Taylor, Cognitive Grammar, Oxford University Press, Oxford, 2002. [3] E. Sweetser, Compositionality and blending: Semantic composition in a cognitive realistic framework, In Janssen and Redeker (eds - 1999), Longman, London, 1999. [4] R. W. Langacker, Foundations of Cognitive Grammar, Vol 1: "Theoretical Prerequisites", Standford, California, 1987. [5] Tr.n H.u M.nh, Ngn ng. h.c .i chi.u: C php ti.ng Anh - ti.ng Vi.t, NXB .i h.c Qu.c gia H N.i, H., 2007. [6] G. Lakoff, Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, Chicago, USA, 1987. [7] F. Ungerer, H. J. Schmidt, An Introduction to Cognitive Linguistics, Longman, London, 1997. [8] inh Tr.ng L.c, Nguy.n Thi Ho, Phong cch h.c ti.ng Vi.t, NXB Gio d.c, H N.i, 1999.

Tr.n H.u M.nh / T.p ch Khoa h.c HQGHN, Khoa h.c X. h.i v Nhn vn 23 (2007) 262-270 On the semantic structure of English and Vietnamese in the light of Cognitive Linguistics Tran Huu Manh Department of Anglo-American Language and Culture, College of Foreign Languages, VNU, Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam Realizing the importance of the semantic structure of human languages (together with the phonological structure and the syntactic structure), the article makes a review of the conception of semantic structure raised by Langacker (1987) and Taylor (2002) and then sugg ests at the study of this in terms of (1) compositionality, based on language universals, includin g (a) the combination of the meanings of words and phrases making up the sentence, (b) the relative positioning of the entities involved in the sentence; (c) the accommodation and the active/dynamic zones; (d) the mental spaces common to human beings interpretation ; and (e) the pragmatic interpretation based on the context features; and (2) uncompositionali ty, based on percularities of particular languages under study, namely: (a) idiomacity; (b) p roverbs; (c) metaphor and other figures of speech usage; (d) article usage in English and its Vietnamese equivalents; and (e) reiteration, reduplications and spoonerisms which are parti cularly popular in Vietnamese. These cases are supported by examples in the English and the Vietnam ese language. The article finally arrives at the formulas of the meaning of the sentence as fo llows: M sent = f [St compositionality (RIT)] (in the light of Halliday s functional gram mar) Or M sent = f [St comp (Pred. + Arg(s)] (in the light of Cognitive Linguistics).