The owner, on the behalf of Yldz Technical University / Yldz Teknik niversitesi adna, Sahibi Prof.Dr.

smail YKSEK

Editr / Editor Haluk GRGN Misafir Editrler / Guest Editors Eyp DEBK (Y.T..) Kmil B. VARINCA (Y.T..) Editr Sekreteri / Editorial Secretary enol BLGN Yazlm / Software Yavuz EREN

Sigma Dergisi Yldz Teknik niversitesi TRKAY 2009 Trkiyede Kat Atk Ynetimi Sempozyumunda sunulan makalelerden oluturulmu zel bir saydr. This is a Special Issue, Manuscript are Produced from TURKAY 2009 in Yldz Technical University Makaleler ve yazmalar iin adres: Address for the manuscripts and correspondence:
Sigma Dergisi Editrl Yldz Teknik niversitesi Yerlekesi 34349 Yldz-STANBUL Tel: 0212 259 21 53 Dahili: 16 Belge: 0212 227 67 49 Tel: 0212 383 31 40 Dahili: 16 e-ileti/e-mail: sigma@yildiz.edu.tr http://www.ytusigmadergisi.com ISSN: 1304-7191 Kapak Tasarm Emrah GNAY, Altay ATASU Bu dergi Yldz Teknik niversitesi Matbaasnda baslmtr. 34349, Yldz-STANBUL stanbul 2011

BU SAYININ BLMSEL HAKEMLER Referees for this issue

Ahmet GNAY (Balkesir n.) Ayhan NL (Frat n.) Aye FLBEL (Dokuz Eyll n.) Ayen ERDNLER (Boazii n.) Bar ALLI (Marmara n.) Bestamin ZKAYA (Y.T..) Blent KESKNLER (G.Y.T.E.) Blent MERTOLU (Marmara n.) Blent TOPKAYA (Akdeniz n.) Cumali KINACI (.T..) idem YANGIN GME (.T..) Dilek SANN (O.D.T..) Durmu KAYA (Tbitak-Mam) Ebru AKKAYA (Y.T..) Ebru MEHMETL (Tbitak-Mam) Erdem GRGN (.T..) Eyp DEBK (Y.T.) Ferruh ERTRK (Y.T..) Gksel DEMR (Baheehir n.) Gleda ENGN (G.Y.T.E.) Glseven UBAY TNK (Gazi n.) Glad USLU (Frat n.) Gnay KOCASOY (Boazii n.) Halil HASAR (Frat n.) smail TORZ (.T..) zzet ZTRK (.T..) Kadir ALP (.T..) M. Sinan BLGL (Y.T..) M. Talha GNLL (Y.T..) Mahmut ALTINBA (.T..) Mehmet BORAT (Fatih n.) Mehmet AKMAKI (Dokuz Eyll n.) Mehmet AKMAKI (Y.T..) Mehmet KARPUZCU (G.Y.T.E.) Mehmet KT (Sleyman Demirel n.) Mehmet KOBYA (G.Y.T.E.) Mustafa S. YAZGAN (.T..) Mustafa TURAN (.T..) Mfide BANAR (Anadolu n.) Nee TFEK (stanbul n.) Nilfer NACAR KOER (Frat n.) Osman A. ARIKAN (.T..) mer AA (Fatih n.) zer INAR (St mam n.) Sami GREN (Fatih n.) Sleyman VEZ (.T..) Tamer ATABARUT (Boazii n.) Tayfun KINDAP (.T..) Uur KURT (Y.T..) Vedat UYAK (Pamukkale n.)

II

SIGMA
Cilt/Volume 3 Say/Issue 1 NDEKLER Contents
Research Articles/Aratrma Makaleleri Tamer COKUN, Neslihan MANAV, Eyp DEBK, M. Sinan BNC, Ceren TOSUN, Ebru MEHMETL, Ahmet BABAN 1 Anaerobic Digestion Of Cattle Manure Bykba Hayvan Atklarnn Anaerobik rtlmesi Kaan YETLMEZSOY, Emel KOAK, Sleyman AKAR Possible Operating Problems and Their Suggested Solutions for Treatment of Poultry Manure Wastewater by Anaerobic Sludge Bed Reactor Tavuk iftlii Atklarnn Havasz amur Yatakl Reaktrde Artlmasnda Karlalmas Muhtemel letme Problemleri ve zm nerileri mer APAYDIN, Ayegl YACI, Abdlkadir CVELEK The Investigation of Householders Tendancies on Separate at Source Point of Recycelable Solid Wastes in Beikta and skdar Districts Geri Kazanlabilir Kat Atklarn Kaynakta Ayrlmas lemine Hane Halk Yaklamnn Beikta ve skdar lelerinde Aratrlmas 10

17

Mehmet BORAT 27 Deposit Application as a Means in Recycling and Resource Recovery in Solid Waste Management Kat Atk Geri Dnm ve Geri Kazanmnda Bir Ara Olarak Depozito Uygulamas enol YILDIZ, Volkan EN, Fatih SALTABA, Mustafa KARA, Esin GNAY 36 Researching for the Utilization of Municipal Solid Waste as an Alternative Fuel in Cement Kilns Evsel Kat Atklarn imento Frnlarnda Ek Yakt Olarak Kullanmnn Aratrlmas Gnay KOCASOY, Zeynep Melda MURAT Interrelation Between Leachate and Eluate Sznt Suyu Eluat likisi III 46

Uur KURT, Fatih LHAN, N. Cemre BRBEN, Kbra ULUCAN, 55 M. Talha GNLL Investigation of Treatability of Leachates Combining with Domestic Wastewater by Electrocoagulation Process Sznt Sularnn Evsel Atksularla Birlikte Elektrokoaglasyon Prosesiyle Artlabilirliinin ncelenmesi Korkut KAIKI, Bar ALLI Investigation of Bursa Hamitler Landfill Leachate Treatment Plant Bursa Hamitler Sznt Suyu Artma Tesisinin ncelenmesi 65

idem YANGIN GME, Richard E. SPEECE 75 The Importance of pH Control During Anaerobic Digestion of Municipal Treatment Sludges Evsel Atksu Artma amurlarnn Havasz rtlmeleri Srasnda pH Kontrolnn nemi N. Kamil SALHOLU, Gray SALHOLU, Ycel TADEMR 82 Polycyclic Aromatic Hydrocarbon (PAH) Levels in Sludges from Wastewater Treatment Plants in Bursa Bursadaki Atksu Artma Tesislerinde Oluan amurlarda ok Halkal Aromatik Hidrokarbonlarn (PAH) Seviyeleri Fulya AYDIN, Aye KULEYN 90 The Investigation of Removal NH3-N from Landfill Leachate Using Zeolite with Continiously System Srekli Sistemde Kat Atk Sznt Sularndan Zeolit Kullanlarak NH3-N Gideriminin ncelenmesi Selin TOP, Elif SEKMAN, Remziye YAZICI, Ahmet DEMR, 99 M. Sinan BLGL Investigation of Anaerobic and Aerobic Degradation Processes in Sanitary Landfill Dzenli Depo Sahalarnda Aerobik ve Anaerobik Ayrma Proseslerinin ncelenmesi Fatih SALTABA, Yavuz SOYSAL, enol YILDIZ, Vahit BALAHORL 109 Municipal Solid Waste Thermal Disposal Methods and its Applicability in Istanbul Evsel Kat Atk Termal Bertaraf Yntemleri ve stanbula Uygulanabilirlii Ceren TOSUN, M. Sinan BNC, Ebru MEHMETL, Ahmet BABAN, Neslihan MANAV, Tamer COKUN, Eyp DEBK Composting of Animal Manure Bykba Hayvan Atklarnn Kompostlatrlmas Esra TINMAZ KSE, Nusret KARAKAYA, R. Gler ASLAN Cost of Solid Waste Management: a Case of Bolu Evsel Kat Atk Ynetiminin Maliyeti: Bolu li rnei IV 117

126

znur AYDOAN, Gamze VARANK, M. Sinan BLGL Medical Waste Management in Gaziantep Gaziantep Tbbi Atk Ynetimi Erdem USLU, Edip AVAR, smail TORZ An Investigation of the Automotive Industry Chemical Treatment Sludge Application on Brick Manufacturing in Terms of Product Quality Otomotiv Endstrisi Kimyasal Artma amurlarnn Tula retiminde Kullanlabilirliinin rn Kalitesi Ynnden Aratrlmas Ebru AKKAYA, Ahmet DEMR, Gamze VARANK Investigation of Treated Leachate Reusing Artlm Sznt Suyunun Tekrar Kullanlabilirliinin Aratrlmas Glser YALIN, Ramazan YAVUZ, Mevlt YILMAZ, Kadriye TAPINAR, zgr ATE Evaluation of Sewage Sludge on Agricultural Lands Artma amurlarnn Tarm Alanlarnda Deerlendirilmesi

132

141

149

156

Sami GREN, smail ANIL, Fatih CAMCI, Aye B. ENGL, 165 Hatice N. ARAS MEHAN Modeling the Quantity of Municipal Solid Waste in Istanbul by Using Artificial Intelligence and Statistical Techniques stanbuldaki Kentsel Kat Atk Miktarnn Yapay Zeka ve statistiksel Teknikler Kullanlarak Modellenmesi Kamil B. VARINCA, Cengiz ESMEN, M. Talha GNLL Performance Evaluation of Bursa City (Turkey) Medical Waste Management System Bursa li Tbb Atk Ynetim Sistemi Performans Deerlendirmesi 176

Kadir SEZER, Osman A. ARIKAN, enol YILDIZ 185 Examination of Solid Waste Profile at Mixed Municipal Solid Waste Composting Facilitys Units Kark Kentsel Atk Kompostlatrma Tesisi nitelerinde Atk Profilinin ncelenmesi N. Kamil SALHOLU 193 The Effects of Limited Liming on Solar Dried Wastewater Sludges in Covered Drying Beds Atksu Artma amurlarnn Kapal Kurutma Yataklarnda Kurutulmasnda Snrl Kirelemenin Etkisi

Murat Cem ERTRK, Erdem GRGN An Actual Example for Rehabilitation of Open Dump Areas in Turkey: Rehabilitation of Mersin avulu Open Dump Area Trkiyedeki Dzensiz p Dkm Sahalarnn Islahnda Gncel Bir rnek: Mersin avulu p Depolama Sahasnn Rehabilitasyonu

200

Alparslan KR, Fatih SALTABA 209 The Landfill Gas Management at Sanitary Landfill Site and Istanbul Case Study Kat Atk Dzenli Depolama Sahalarnda Depo Gaz (LFG) Ynetimi ve stanbul Uygulamalar Review Papers/Derleme Makaleleri Betamin ZKAYA, Ahmet DEMR 219 Microbial Community Analysis with PCR-DGGE-Sequencing Based Molecular Methods in Municipal Solid Waste Management Kentsel Kat Atk Ynetiminde PCR-DGGE-Dizi Analizi Temelli Molekler Tekniklerle Mikrobiyal Tr Tayini Ebru AKKAYA, Ahmet DEMR, Gamze VARANK Unbiodegredable (Inert) COD in Leachate Sznt Sularnda Biyolojik Olarak Ayramayan (nert) KO Ebru AKKAYA, Ahmet DEMR, Gamze VARANK Characterisation of Odayeri Sanitary Landfill Leachate Odayeri Dzenli Depo Sahas Sznt Suyunun Karakterizasyonu Mehmet Emin BRPINAR, Buket AKDA SARI Management of Excavation Soil and Wrecage Wastes in stanbul stanbul linde Hafriyat ve Yknt Atklarnn Ynetimi 228

238

252

Seluk FTLK, smail HANDIRI, Mehmet BEYHAN, Ata Utku AKL, 261 Murat ILGAR, M. Talha GNLL Evaluation of Management, Economy and the Potential of Metal Recovery of Electrical and Electronic Wastes (E-Waste) Elektrikli ve Elektronik Atklarn (E-Atk) Ynetim, Ekonomi ve Metal Geri Kazanm Potansiyeli Bakmndan Deerlendirilmesi Short Communication/Ksa Bildiri znur AYDOAN, Gamze VARANK, M. Sinan BLGL 268 Municipal Solid Waste Management in Gaziantep Gaziantep l Merkezi Kentsel Kat Atk Ynetimi Information for Authors Yazarlara Bilgiler 276

VI

Journal of Engineering and Natural Sciences Mhendislik ve Fen Bilimleri Dergisi

Sigma 3,
176-184, 2011

Research Article / Aratrma Makalesi PERFORMANCE EVALUATION OF BURSA CITY (TURKEY) MEDICAL WASTE MANAGEMENT SYSTEM Kamil B. VARINCA*, Cengiz ESMEN, M. Talha GNLL
Yldz Teknik niversitesi, naat Fakltesi, evre Mhendislii Blm, Esenler-STANBUL Received/Geli: 31.08.2009 Revised/Dzeltme: 22.06.2010 Accepted/Kabul: 01.11.2010 ABSTRACT Medical wastes are to be collected in different ways than other wastes, and eliminated with specifically designed procedures. Based on this acknowledgement the medical wastes in our country have been managed according to the Regulation of Medical Wastes enacted and published in the Official Bulletin # 25883 on July 22, 2005. Previously buried via calcification at best, today medical wastes are to be properly managed and eliminated as required by this Regulation. After the Regulations enactment, the City of Bursa also acted and initiated a management plan; consequently, a management system based on sterilization and elimination via the gathering of the wastes in plastic boxes with barcodes that allow online tracking has been established. Thanks to this system, it has become possible to accurately monitor medical waste. In addition, the system can weigh/calculate the quantity of these medical wastes, record and control them. The efficiency of the system will be measured based on the quantity of wastes picked up before and after the launch of this procedure, and the change over time in the volume and quantity of wastes regularly sent to landfill after sterilization. In this study, we analyze the time-change (the change over time) of gathered and stocked amounts of wastes in the City of Bursa depending on population and the number of hospitals. The study has calculated amounts of medical wastes per person which is 1,30 kg/person per year and amount of medical waste per bed which is 1,15 kg/bed per day, thus evaluated the above described management system for 2008. Keywords: Medical waste, sterilization, Bursa (Turkey).

BURSA L TIBB ATIK YNETM SSTEM PERFORMANS DEERLENDRMES

ZET Tbb atklar, dier atklardan ayr toplanmas ve uygun ekilde bertaraf edilmesi gereken zel atklardr. Bu balamda lkemizde tbb atklar, 22/07/2005 tarih ve 25883 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi olan Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii ile ynetilmektedir. nceleri en iyi ihtimalle kirelemek suretiyle gmlmekte olan tbb atklar, gnmzde, ynetmelik uyarnca ynetilmek ve bertaraf edilmek zorundadr. Ynetmelikten sonra Bursa linde de ynetim plan hazrlanm ve barkot sistemli evrimii (on-line) izlenebilir plastik kovalarda toplama, tbb atk tama lisansl aralarda tama ve sonradan paralamal sterilizasyon ile bertarafa dayal bir ynetim sistemi kurulmutur. Kurulan bu sistem sayesinde gerek tbb atklarn miktar ve gerekse de kovalarn ierisindeki tbb atklar salkl bir ekilde denetlenebilmekte, izlenebilmekte ve kayt altna alnabilmektedir. Ynetim sisteminin ncesi ve sonrasnda toplanan tbb atk miktar ile sterilizasyondan sonra dzenli depo sahasna giden atk miktar ve hacimlerinin zamansal deiimi ve nfus bazl maliyet kyaslamas ynetim sisteminin etkinliini gsterecektir. almada Bursa ilinde toplanan ve depolanan atk miktarlarnn nfusa ve tbb atk kayna saysna bal olarak zamansal deiimleri incelenerek, kii bana oluan tbb atk miktarlar hesaplanm ve kurulan ynetim sisteminin deerlendirmesi yaplmtr. Sonuta 2008 yl iin Bursa ilinde 1,30 kg/kii-yl ve 1,15 kg/yatak-gn tbb atk olutuu tespit edilmitir. Anahtar Szckler: Tbb atk, sterilizasyon, Bursa.

Corresponding Author/Sorumlu Yazar: e-mail/e-ileti: kvarinca@yildiz.edu.tr, tel: (212) 383 53 73

176

Performance Evaluation of Bursa City (Turkey)

1. GR

Sigma 3, 176-184, 2011

Tbb atklar, her trl salk kuruluundan kaynaklanan patolojik ve patolojik olmayan, enfekte, kimyasal ve farmasotik atklar ile kesici-delici malzemeler olarak tanmlanmaktadr. 22/07/2005 tarih ve 25883 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliinde gre tbb atk; nitelerden kaynaklanan, ynetmelik EK-2de C, D ve E gruplar altnda yer alan enfeksiyz, patolojik ve kesici-delici atklar olarak verilmektedir [1]. Dnya Salk Tekilat (WHO) tarafndan; tbbi atklar enfeksiyz, patolojik, kesici, delici, genotoksik, farmastik, kimyasal, ar metal, basnl kap ve radyoaktif atk olmak zere eitli snflara ayrlmaktadr [2]. Salk kurulularndan kaynaklanan bu atklar dzenli bir ekilde toplanp bertaraf edilmezse insan ve evre sal asndan nemli bir tehlike arz ederler. Tbb atklarn ynetimi, salk birimlerinde atn oluumundan bertarafna kadar geen sreci kapsar. Tbb atk ynetiminin doru bir ekilde yaplabilmesi iin kapsaml bir Tbb Atk Ynetim Sistemine ihtiya duyulur. lkemizde tbb atklarn ynetimi Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii uyarnca yaplmaktadr. lkemizde tbb atklarn ynetimindeki uygulama, salk kurulularnn nitelerinde krmz renkli plastik torbalarda tbb atklarn biriktirilmesi ve nite ii geici depolanmas, buradan da tbb atk tama lisansl toplama aralar ile tbb atk alnd belgesi karl teslim alnan atklarn varsa Tbb Atk Bertaraf Tesisine yoksa kat atk depo sahasna gtrlerek gmlmesi eklindedir. Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliinin 46. Maddesine gre enfeksiyz atklar ile kesici-delici atklar, sterilizasyon ilemine tabi tutularak zararsz hale getirilebilirler. Sterilizasyon, enfekte atklarn iinde belli bir zaman aralnda gerekli buhar, basn ve scakla maruz braklarak iindeki enfekte atklarn zararsz hale getirilmesi ilemi olarak tanmlanr. Bu ilem otoklav veya sterilizatr isimli cihazlar ierisinde yaplr ki otoklav iinde blmelerin olduu vakum prosesli buharl sterilizasyon/dezenfeksiyon cihazdr. Zararsz hale getirilen atklar, evsel atk depolama sahalarnda depolanarak bertaraf edilebilirler. Sterilizasyon sistemleri, ynetmelik uyarnca bykehirlerde bykehir belediyeleri, bykehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya bunlarn yetkilerini devrettii kii veya kurulular tarafndan kurulur ve/veya iletilebilir. niteler tarafndan mnferit sterilizasyon tesisleri kurulamaz ve iletilemez. Sterilizasyon ileminin geerlilii Ynetmelik Madde 47de ele alnmtr. Buna gre sterilizasyon ilemine tabi tutulan enfeksiyz atklarn zararsz hale getirilip getirilmedii kimyasal ve biyolojik indikatrler kullanlarak test edilir. Kimyasal indikatrler; enfeksiyz atn otoklav sterilizasyonunda kullanlr. Sterilizasyon tamamlandnda, atk ile birlikte otoklava konulmu kimyasal indikatr taycsnda renk deiiklii saptanmaldr. Biyolojik indikatrler olarak; nemli yksek scaklklara hastalk yapc mikroorganizmalardan daha dayankl, insanda hastalk yapc etkisi olmayan, sporlu bakteriler Bacillus stearothermophilus veya Bacillus subtilis var. niger standart kkenleri kullanlr [1]. Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliinin 46. Maddesine gre sterilizasyon tesislerinde atk paralama (shredding) mekanizmasnn bulunmas zorunludur. Paralama nitesi sterilizasyon nitesinin sonunda veya nnde yer alabilir. Atk paralama nitesinin sterilizasyon nitesinden nce kullanlmas durumunda, ilem sonunda bu nite de sterilizasyon ilemine tabi tutulur [1]. Paralama sisteminin nde ya da sonda olmas sterilizasyonun verimini etkilememektedir. yle ki Amerikadaki bir ok eyalette sterilize edilen tbb atklar paralamak zorunlu bile deildir. Sondan paralamal sterilizasyon sistemi atklarn ilk nce otoklav ierisinde steril edilmesini daha sonra da sterilize edilmi atklarn paralanmasn ifade etmektedir. Bu ekilde ilem gren atklar i ve isi sal ynnden nden paralamal sistemlere kyasla daha gvenlidir. Ayrca sondan paralamal otoklav sistemi endstriyel anlamda dnyada en ok yaygn olarak kullanlan sterilizasyon sistemidir [3].

177

K.B. Varnca, C. Esmen, M.T. Gnll

Sigma 3, 176-184, 2011

Bursa ili; Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi (ADNKS) Veri Taban 2008 [4] verilerine gre 2.507.963 kiilik nfusu ile nfusa gre Trkiyenin drdnc byk (Trkiye nfusunun %3,5i), kilometrekareye den 241 kii ile de nfus younluuna gre Trkiyenin beinci youn ehridir (Trkiye ortalamas 93 kii). Bursa ayrca sahip olduu tarihi ve turistik cazibenin yannda ekonomik faaliyetlerle de nemli bir yere sahiptir. Bursa ili, Trkiyenin bykehir belediyesine sahip 16 ilinden biridir. Bursa ilinde tbb atklar 2008 ylna kadar kaynaklardan toplanp Hamitler Kent Kat Atk Depolama Sahasnda kirelenmek suretiyle depolanmaktayd. 2008 ylnda Bursa Bykehir Belediyesi, Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii uyarnca Tbb Atk Ynetim Sistemini kurmutur. Yap-ilet-devret modeli ile oluturulan bu sistemde toplanan tbb atklar sterilizasyon tesisinde sterilize edildikten sonra kat atk depo sahasnda depolanmaktadrlar. 2. BURSA L TIBB ATIK YNETM SSTEM Bursa ili Tbb Atk Ynetim Sistemi, Bursa Bykehir Belediye snrlar ierisinde bulunan tm tbb atklarn (tm salk kurum ve kurulular, doktor muayenehaneleri ile talep halinde evlerden kaynaklanan tbb atklar da dhil olmak zere kentteki tm tbb atklar), Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii kapsamnda insan ve evre salna zarar vermeden ayr toplanmas, tanmas ve tbb atk sterilizasyon tesisi ina edilerek, tbb atklarn sterilize edildikten sonra bertaraf edilmesi amac dorultusunda 10 yl mddetle iletilmesi ii kapsamnda kurulmu ve faaliyete gemitir. 2009 Mays ay itibariyle Bursa il snr dhilindeki tm ileler ve Yalova bu sistem ierisine dhil edilmitir. Bu sistemin en byk farkll; 1) plastik poetlerin 70 Llik tbb atk kovalarnn ierisine konulmas suretiyle kullanlmas; 2) kovalar dolduktan sonra poetlerin aznn balanarak kovalarn zel kilitleme mekanizmasyla kilitlenmesi; 3) bylelikle tama ileminin gvenli bir ekilde gerekletirilmesi; 4) tbb atklarn metal ve radyoaktivite lerlerle kontrol edilmesi; 5) evrimii izleme sistemli bilgisayar program ile atklarn nitelerinde elektronik hassas terazilerle barkotlu bir ekilde tartlmas; 6) bylelikle atklarn kaynandan itibaren takip edilmesinin ve atk retici, bertaraf edici, Bykehir Belediyesi ve l evre Orman Mdrl yetkililerinin kurum ve atk bilgilerine evrimii ulaabilirliinin salanmas ve 7) sonuta gvenli tutulmu kaytlar ile gelecee ynelik doru ngrlerde bulunabilme imknn salam olmasdr. Sistemin i ak emas ekil 1de verilmitir. Kurulu sistem admdan olumaktadr. Bu admlar; 1-Tbb Atklarn Toplanmas (Biriktirilmesi), 2-Tbb Atklarn Tanmas ve 3-Tbb Atklarn Sterilizasyonu ve Bertaraf admlardr.

178

Performance Evaluation of Bursa City (Turkey)

Sigma 3, 176-184, 2011

ekil 1. Bursa ili Tbb Atk Ynetim Sistemi Ak emas [3]

179

K.B. Varnca, C. Esmen, M.T. Gnll

3. PERFORMANS DEERLENDRMES

Sigma 3, 176-184, 2011

Tm atk ynetim sistemlerinin/stratejilerinin ana gayesi; oluan atklar kaynaklarndan nihai bertaraflarna kadar geen srede kayt ve kontrol altna alp ynetilebilir hale getirerek insan ve evre saln korumaktr. Bu bakmdan kurulan bir atk ynetim sisteminin etkinliinin/performansnn deerlendirilmesi; insan ve evre salnn korunmasna bulunduu katk ve atk ynetiminin etkinlii ile llebilir. Bursa ili Tbb Atk Ynetim Sistemi de bu balklar altnda deerlendirilmitir. 3.1. nsan ve evre Sal Atk Ynetim Sistemlerinin bir amac; oluan atklar kaynaklarndan bertaraflarna kadar kayt ve kontrol altnda tutarak insan ve evre salna zarar vermelerini engellemektir. Tbb atklar da, sahip olduklar salk riskleri asndan insan ve evre sal zerinde olumsuz etkiler tamaktadrlar. Bu sebeple tbb atk ynetim sisteminin aamasna da dikkat edilmesi gerekir. Tbb atklarn salk nitesi ierisinde tanmas srasnda kova sistemi kullanlmas hasta ve ii sal asndan nemlidir. Lisansl aralar ierisinde koval bir ekilde tama ileminin gerekletirilmesi evreye olabilecek potansiyel etkilerin engellenmesi iin nemlidir. Ayrca bertaraf ileminin tam olarak gereklemesi ve takip edilmesi gerekmektedir. Bu srete, ilemleri gerekletiren personelin de gerekli eitimi alm ve bilinli olmas gerekir. Aksi durumda Ynetmeliin ngrd bir ynetim gerekletirilememekte ve sonuta tbb atklarn insan ve evre sal zerindeki potansiyel etkileri bertaraf edilememektedir. Uygulayclarn yeterli eitimi almamalar ve bilinli olmamalar halinde, Ynetmelikte tama kapasitesi 10 kg olarak verilen tbb atk plastik poetlerine tama kapasitesinin ok zerinde atk konulabilmekte, Ynetmelie gre orannda doldurulmas gereken plastik poetler azna kadar doldurulabilmekte ve yine Ynetmelie gre kesici ve delici tbb atk kabna konulmas gereken kesici ve delici tbb atklar plastik poetlere konulabilmektedir. Tama kapasitesi ve doldurma oranlarnn zerinde yklenen, ierlerine kesici ve delici tbb atk konulan plastik poetler delinebilmekte, yrtlabilmekte ve patlayabilmekte, sonuta poet ierisindeki tbb atklar etrafa salarak insan ve evre sal zerinde olumsuz etkiler oluturabilmektedir. Kurulan Tbb Atk Ynetim Sistemi ile bu sorunlara zm retmek amalanmtr. Sistemde Ynetmeliin ngrd plastik poetler tbb atk kovalarnn ierisine konulmakta ve kova dolunca kapa kapatlarak zel kilitleme mekanizmasyla kilitlenerek geici depolama alanna tanmaktadr. Bylece ierisindeki poetin delinmesi veya yrtlmas halinde tbb atn etrafa kontrolszce dalmas, szmas ve insanlarla temas engellemekte, gvenli ve sorunsuz bir toplama ve tama imkn salanmaktadr. Ayrca tbb atk kovalar metal ve radyoaktivite detektrleri ile taranarak ierisinde Ynetmeliin ngrmedii atklarn olmas engellenmektedir. nceleri toplandktan sonra depo sahasnda alan ukurlara kirelenerek gmlen tbb atklar, kurulan Tbb Atk Ynetim Sistemi ile sterilize edildikleri iin insan ve evre sal zerindeki muhtemel olumsuz etkileri ortadan kaldrlmaktadr. Ayrca bu tesiste tbb atklar tamak iin kullanlan kovalar da zel olarak dizayn edilen ykama nitesinde klordioksit ile muamele edilerek dezenfekte edilmekte, bylece kovalardan kaynaklanacak bir enfeksiyonun nne geilmektedir. Dezenfekte edilmi kovalar tekrar kullanlarak kovalarn kullanm verimlilii de artrlmaktadr. 3.2. Ynetim Etkinlii Atk Ynetim Sistemlerinin dier bir amac da oluan atklarn tmnn ynetilmesini salamaktr. Uygulamada bunun gerekleme oran bir baar gstergesi olacaktr. Bursa ili Tbb

180

Performance Evaluation of Bursa City (Turkey)

Sigma 3, 176-184, 2011

Atk Ynetim Sisteminin etkinliini lebilmek iin sistemin kurulum ncesi ve sonrasna ait oluan atk miktar ile ynetilen atk miktarlarnn bilinmesi gerekmektedir. Oluan atk miktarlar tam ve kesin olarak bilinemez olsa da yaplm olan almalar sonucunda elde edilmi atk oluum miktarlar zerinden hesaplamalar yaplarak geree yakn tahminlerde bulunulabilir. Literatrde kg/kii-gn, kg/hasta-gn, kg/yatak-gn ve kg/nite-gn gibi eitli birimlerde verilmi atk oluum miktarlar mevcuttur. Dnya Salk Tekilat (WHO), tbb atk oluum birim miktarn kg/kii-yl birimi ile milli gelirin orta seviyede olduu lkeler iin 0,8-6,0, kg/yatak-gn birimi ile de Dou Akdeniz lkeleri iin 1,3-3,0 olarak vermektedir [5]. Tbb atklar nfus ile balantl olarak deimektedir. Bursa Bykehir Belediyesi hizmet snrlar ierisindeki nfus ve toplanan tbb atk miktarlar arasndaki iliki yllara gre ekil 2de verilmitir. ekil 2de verilen nfus deerleri, Trkiye statistik Kurumundan (TK) temin edilmi olup 2000 yl deerleri 2000 yl Genel Nfus Saym Sonularndan [7], 2007 ve 2008 yl deerleri ise Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi (ADNKS) veritabanndan [4] alnm, dier deerler ller Bankasnn Nfus Tahmin Metoduna gre hesaplanarak bulunmutur. Nfus Deeri 1 erisi 2007 yl ADNKS nfus verisi, Nfus Deeri 2 erisi ise 2008 yl ADNKS nfus verisi dikkate alnarak hesaplanmtr.

ekil 2. Nfus ve tbb atk miktarnn yllara gre deiimi ekil 2den grld zere nfus ile tbbi atk miktar arasnda doru orant mevcuttur. Kurulan Tbb Atk Ynetim Sistemi ile tbb atklarn teslimi esnasnda atk reticisi tarafndan hangi niteden alndn gsterir etiketlerle iaretlenmi tbb atk kovalar elektronik olarak tartlmakta ve evrimii olarak o barkot numaral tbb atk kovasnn arl kayt altna alnmaktadr. Bylece her bir niteden ne kadar atk kt evrimii olarak atk reticisinin ve belediyenin ulaabilecei ekilde sistemde muhafaza edilebilmektedir. nceleri atklarn doru tartlmad ve hatta hi tartlmadan gz karar ile arlk tayini yapld iddialar ve makbuzlarn okunamamas/kaybolmas gibi durumlardan dolay toplanan atk miktar ile ilgili salkl olmayan bilgilerin yerine bu sistem ile kaytlar salkl bir ekilde tutulabilmekte ve takip edilebilmektedir. Sistemin kurulduu Mays 2008 tarihinden itibaren tbb atk kaynaklarndan toplanan atk miktarnn aylara gre deiimi ekil 3te verilmitir.

181

K.B. Varnca, C. Esmen, M.T. Gnll

Sigma 3, 176-184, 2011

ekil 3. Toplanan tbb atk miktarnn atk kaynana gre zamansal deiimi [3] ekil 3den grld zere Bursa ilinde 378 tbb atk kaynandan tbb atk toplanmaktadr. Bu kaynaklardan en fazla atk reten ilk drt kaynak olan 19 resmi hastane, 1 niversite hastanesi, 11 zel hastane ve 10 diyaliz merkezinden toplanan atklar tm atklarn %90n oluturmaktadr. Geri kalan %10luk ksm ise 112 salk oca, 60 salk merkezi, 26 diyaliz hastas, 20 tp merkezi, 56 iyeri salk birimi, 4 veteriner klinii, 49 poliklinik ve 10 tp laboratuvarndan toplanmaktadr. Oluan ve toplanan atk miktarlarnn kyaslamas izelge 1de verilmitir. izelge 1de Dnya Salk Tekiltnn (WHO) vermi olduu deer aralklarndan 1,5 kg/kii-yl ile 1,3 kg/yatak-gn deerleri kullanlarak hesaplamalar yaplm, Bursa ili nfusu olarak da sadece hizmet verilen alann nfusu alnmtr. izelge 1. Oluan ve toplanan atk miktarlarnn kyaslamas
Tbb Atk Birim Oluum Miktar kg/kii-yl 1,50(1) 1,30 0,8(1) 0,62 Tbb Atk Birim Oluum Miktar kg/yatak-gn 1,30(1) 1,15 1,30(1) 0,49 Nfus Kii 1.589.530 (2) 1.589.530 (2) 1.301.282 (2) 1. 301.282 (2) Yatak Says adet 4.929 (3) 4.929 (3) 4.500) 4.500) Oluan/Toplanan Tbb Atk Miktar ton/yl 2.384 2.067 (4) 1.041 810 (3) Oluan/Toplanan Tbb Atk Miktar ton/yl 2.339 2.067 (4) 2.135 810 (6)

Tahmin edilen (2008) Gerekleen (2008) Tahmin edilen (2000) Gerekleen (2000)

Kaynaklar: (1): [5]; (2): [4]; (3): [6], (4): [3]

Tahmin edilen (2008) Gerekleen (2008) Tahmin edilen (2000) Gerekleen (2000)

182

Performance Evaluation of Bursa City (Turkey)

Sigma 3, 176-184, 2011

izelge 1den grld zere Bursa ilinde tbb atk birim oluum miktar 2000 yl iin 0,62 kg/kii-yl ve 0,49 kg/yatak-gn iken 2008 yl iin 1,30 kg/kii-yl ve 1,15 kg/yatak-yl olmutur. Toplanan tbb atklar Austos 2008de resmi al yaplan sterilizasyon tesisinde sterilize edildikten sonra dzenli depo sahasna gnderilmektedir. Sterilizasyon ileminin gerekleip gereklemedii biyolojik ve kimyasal indikatrler ile her ilemde test edilmektedir. Bylelikle tesise gelen tm tbb atklar sterilize edildikten sonra sterilize edilmi atklar evsel atklarla birlikte depolama alanna gnderilmektedir. Sterilize edilen tbb atklarn zamansal deiimi ve zellikleri izelge 2de verilmitir. izelge 2. Sterilize edilen tbb atklarn zamansal deiimi ve zellikleri [3]
Aylar Austos 2008 Eyll 2008 Ekim 2008 Kasm 2008 Aralk 2008 Ocak 2009 ubat 2009 Mart 2009 Nisan 2009 Toplam Atk Miktar kg 167.295 162.330 171.107 170.031 164.403 184.624 172.015 184.766 186.633 1.563.204 Aylk Ortalama Atn Atn Otoklav Otoklav Atn lk Hacim Atn Son Otoklav lk Son Sefer Hacmi Younluu Azalmas Younluu Yklemesi Hacmi Hacmi Says (45 dk) sefer m3 m3 kg/m3 m3 m3 kg/m3 kg 171 8,1 1.385 121 970 416 403 978 178 8,1 1.442 113 1.009 433 375 912 187 8,1 1.515 113 1.060 454 377 915 196 8,1 1.588 107 1.111 476 357 868 189 8,1 1.531 107 1.072 459 358 870 214 8,1 1.733 107 1.213 520 355 863 191 8,1 1.547 111 1.083 464 371 901 206 8,1 1.669 111 1.168 501 369 897 205 8,1 1.661 112 1.162 498 375 911 1.737 8,1 14.070 111 9.849 4.221 370 8.114

izelge 2ye gre Austos 2008den Nisan 2009a kadar olan 9 aylk dnemde 1.563.204 kg tbb atk sterilize edilmitir. Bu atn ortalama younluu 111 kg/m3 olarak belirlenmitir. Kurulan otoklav sisteminin ortalama kapasitesi 901 kg/45 dk, saatlik kapasitesi ise 1.201 kg/sa olarak hesaplanmtr. Toplam 14.070 m3 hacmindeki bu atk, sterilizasyon ve paralama ileminden sonra 9.849 m3lk (yani %70lik) bir hacim azalmas ile 4.221 m3 hacme inmitir. Bylece atn son younluu da 370 kg/m3 olmutur. Sterilizasyon ve paralama ilemi sayesinde ayda ortalama 1.094 m3, ylda ise 13.132 m3lk bir hacim azalmas salanmaktadr. Bu ise, dzenli depo sahasnda ortalama atk depo ykseklii 20 m olarak kabul edildiinde her yl ortalama 657 m2lik (0,064 ha, 0,66 dnm) bir alandan tasarruf edilmesi anlamna gelir ki bu durum sistemin bir baka faydas olarak kaydedilebilir. 3.3. Mali Srdrlebilirlik Ynetim sisteminin etkinlik gstergelerinden birisi de finans kaynann srekliliini salam olmasdr. Tbb atklarn ynetiminde de sistemin srekliliinin salanmasnn mali kayna atk reticileridir. reticiler rettikleri atk miktarna gre bedel demektedirler. Ynetim sistemi, salk kurulularnn tbb atklarn kaynandan itibaren takibini yapabilmesine imkn vermekte, tbb atk kovalarnn ierisine farkl atklarn atlmasnn engellenmesi iin eitim almalarn mikro lekte yapabilmektedir. Bu eitim almalar; yklenici firma, Bykehir Belediyesi ile l evre ve Orman Mdrl tarafndan desteklenmektedir. Sonuta tbb atk olmayan atklarn tbb atk kovalarnn ierisine atlmasnn engellenmesiyle atk azaltm sayesinde denmesi gereken atk bedelinde azalma salanmaktadr. Bursa l Mahalli evre Kurulunca [8] belirlenen 2009 yl tbb atk bertaraf bedeli Bykehir Belediye snrlar iinde KDV hari 1,30 TL/kg, Bykehir Belediye snrlar dnda KDV hari 1,50 TL/kg, muayenehanelerde ise KDV hari 30 TL/ay olarak belirlenmitir.

183

K.B. Varnca, C. Esmen, M.T. Gnll

4. SONU

Sigma 3, 176-184, 2011

lkemizde tbb atklarn ynetimindeki uygulama, salk kurulularnn nitelerinde krmz renkli plastik poetlerde tbb atklarn biriktirilmesi ve nite ii geici depolanmas, buradan da tbb atk tama lisansl toplama aralar ile tbb atk alnd belgesi karl teslim alnan atklarn varsa Tbb Atk Bertaraf Tesisine yoksa kat atk depo sahasna gtrlerek gmlmesi eklindedir. Bu sistemin en byk farkll; 1) plastik poetlerin 70 Llik tbb atk kovalarnn ierisine konulmas suretiyle kullanlmas; 2) kovalar dolduktan sonra poetlerin aznn balanarak kovalarn zel kilitleme mekanizmasyla kilitlenmesi; 3) bylelikle tama ileminin gvenli bir ekilde gerekletirilmesi; 4) tbb atklarn metal ve radyoaktivite lerlerle kontrol edilmesi; 5) evrimii izleme sistemli bilgisayar program ile atklarn nitelerinde elektronik hassas terazilerle barkotlu bir ekilde tartlmas; 6) bylelikle atklarn kaynandan itibaren takip edilmesinin ve atk retici, bertaraf edici, Bykehir Belediyesi ve l evre Orman Mdrl yetkililerinin kurum ve atk bilgilerine evrimii ulaabilirliinin salanmas 7) ve sonuta gvenli tutulmu kaytlar ile gelecee ynelik doru ngrlerde bulunabilme imknn salam olmasdr. Kurulan yeni sistemle tbb atklarn daha gvenli bir ekilde insan ve evre salna zararl etkileri asgari seviyeye indirilerek ynetim sistemin azami verimlilikte almas salanm olmasdr. Sistem kaytlarndan elde edilen bilgilere nda Bursa ili iin tbb atk oluum hz 1,30 kg/kii-yl ve 1,15 kg/yatak-yl olarak hesaplanmtr. Bunun yan sra atk ortalama younluunun 111 kg/m3 ve buna bal olarak da sterilizasyon tesisi saatlik kapasitesinin 1.201 kg/sa olduu sonucuna varlmtr. Bu veriler nda sterilizasyon tesisinin tek vardiyadaki (8 saat) kapasitesinin ortalama 9.608 kg olduu grlmtr. Ayrca sterilizasyondan sonraki paralama ilemi sayesinde ayda ortalama 1.094 m3, ylda ise 13.132 m3lk bir hacim azalmas salanmaktadr. REFERENCES / KAYNAKLAR [1] [2] [3] [4] [5] T.C. evre ve Orman Bakanl, Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii, Resmi Gazete, Tarih: 22/07/2005, Say: 25883. Dnya Salk Tekilat (World Health Organization WHO), http://www.who.int/topics/medical_waste/, [Eriim: 02/04/2009]. ERA Medikal ve evre Teknolojileri San. Tic. Ltd. ti., http://www.eracevre.com. Trkiye statistik Kurumu (TK), Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi (ADNKS) Veritaban, http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul, [Eriim: 16/04/2009]. Dnya Salk Tekilat, Safe management of wastes from healthcare activities, Editrler: A. Prss, E. Giroult ve P. Rushbrook, http://www.who.int/water_sanitation_health/medicalwaste/wastemanag/en/index.html, World Health Organization-WHO, 1999. Bursa Bykehir Belediyesi (BBB), evre Koruma ve Kontrol Daire Bakanl. Trkiye statistik Kurumu (TK), 2000 Yl Genel Nfus Saym Sonular, http://tuikapp.tuik.gov.tr/nufusapp/idari.zul, [Eriim: 16/04/2009]. Bursa l Mahalli evre Kurul Karar, Tbb Atk 2009 Yl cret Tarifesi, Tarih: 28/01/2009, Say: 27.

[6] [7] [8]

184