SELEF MAMLARININ AKDES

Rahman ve Rahm Allah'n adyla;

NSZ

phesiz hamd Allah'a mahsustur. O'na hamdeder, Ondan yardm ve mafiret dileriz. Nefislerimizin erlerinden, amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah'n hidayete ilettiini kimse saptramaz. O'nun saptrdna da kimse hidayet veremez. ehadet ederim ki bir ve orta bulunmayan Allah'tan baka hibir ilah yoktur. Yine ehadet ederim ki Muhammed O'nun kulu ve Rasludr. "Ey iman edenler! Allah'tan nasl korkmak gerekirse yle korkun ve siz ancak mslmanlar olarak ln." (l-imran, 3/102) "Ey insanlar! Sizi tek bir candan yaratan ve ondan da eini var eden, her ikisinden de birok

erkek ve kadn treten Rabbnizden korkun. Kendisi adna birbirinizden dileklerde bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk ban kesmekten de saknn. phesiz Allah zerinizde tam bir gzetleyicdir." (Nisa, 4/1) "Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve dosdoru sz syleyin. O da amellerinizi lehinize olmak zere dzeltsin, gnahlarnz da mafiret etsin. Kim Allah'a ve Raslne itaat ederse byk bir kurtulula kurtulmu olur." (Ahzab, 33/70-71) mdi phesiz szlerin en dorusu Allah'n kitab, nderliklerin en hayrls da Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem'm nderlii, ilerin en kts ise sonradan (din adna) uydurulmu olanlardr. phesiz sonradan uydurulan herbir i bir bid'attir. Herbir bid'at bir sapklktr ve herbir sapklk da cehennem ateindedir. mdi ehl-i snnet ve'l-cemaat, ilahi yardma mazhar taife, frka-i naciye (kurtulua eren frka) ve hadis ehli olan selefin akdesini aklamak, bu akdey destekleyip savunmak, onunla ilgili saptrclarn ortaya kard pheleri cevaplandrmak, aykr akdeleri rtmek a-mac ile ilim ehli pekok kimse ileri atlm bulunmaktadr. mam E-bu Ahmed el-Hkm (v. 387 h.), mam Ebu'l-Hasen Ali b. smail el-E'ar (v. 330 h.), mam Ebu Bekir el-lsmail (v. 371 h.) bunlar arasndadr. Sz geen bu imamlar hadis ehlinin akdesini aklam ve bunu desteklemilerdir. Bu almalarndan dolay Allah onlara hayrl mkfatlar versin. Bunlarn herbirisinin hadis ehlinin akdesine dair tesbitlerini aklamak zere bamsz birer kitap yazmtm. Sonra btn bunlar -duyulan ihtiya dolaysyla- tek bir ciltte biraraya getirmeyi uygun grdm. zellikle hadis ehlinin akdesine dair eletiri yneltenlerin pekok olduu ve -kendilerinin kesinlikle uzak bulunduklar- haeviyecilik, mcessimecilik ve buna benzer kt vasflarla nitelendirildikleri bir dnemde buna duyulan ihtiya daha da fazladr. Onlara yaplan bu haksz ithamlardan maksat se nsanlar hadis ehlinden ve onlarn akidelerinden uzaklatrmaktr. Bu eserlerin melliflerine nisbetinin shhati hususunda pheler uyandrmak ve senetlerini tenkid etmek gibi daha baka birtakm slplar da kullanmlardr. Oysa durum "bana kendi hastaln nsbet etti de kendisi ondan uzak olduunu iddia etti" meselinde anlatld gibidir. Kitaplarnn doruluu hususunda phe edilmeye ve senetlerinin tenkid edilmesine onlar daha layktrlar. nk gerekte onlarn eserleri "stste ylm karanlklardan barettir. Bu eseri drt ksma ayrdm: 1. Genel olarak selef akdesi1[1] 2. Ebu Ahmed el-Hkim'in hadis ehli itikad 3. E'ar'nn hadis ehli itikad 4. el-lsmail'nin hadis ehli itikad
1[1]

Elimizdeki kitap sadece bu ksmn tercmesidir. (Yaync)

Yce Allah'tan bu kitab okuyan herkese faydal klmasn, onu hasenatmn arasnda mizanma katmasn niyaz ederim. Allah'm Peygamberimiz Muhammed'e, onun aile halkna ve btn ashabna salt ve selam eyle, bereketler ihsan buyur. Prof. Dr. Muhammed b. Abdurrahman el-Humeyyis2[2]

GR

^phesiz hamd Allah'a mahsustur. O'na hamdeder, O'n-dan yardm ve mafiret dileriz. Nefislerimizin erlerinden, amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah'n hidayet verdiini kimse saptramaz. O'nun saptrdna da kimse hidayet veremez. ehadet ederim ki bir ve tek olan, orta bulunmayan Allah'tan baka hibir ilah yoktur ve yine ehadet ederim ki Muhammed O'nun kulu ve Kouludur. "Ey iman edenler! Allah'tan nasl korkmak gerekirse yle korkun ve siz ancak mslmanlar olarak ln." (Al-i mran, 3/102) "Ey insanlar! Sizi tek br candan yaratan ve ondan da eini var eden, her ikisinden de birok erkek ve kadn freten Rabbinizden korkun. Kendisi adna birbirinizden dileklerde bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk ban koparmaktan da saknn. phesiz Allah zerinizde tam bir gzetleyicidir." (Nisa, 4/1) "Ey man edenler! Allah'tan korkun ve doru sz syleyin. O da amellerinizi lehinize olmak zere dzeltsin, gnahlarnz da mafiret etsin. Kim Allah'a ve Raslne ibadet ederse byk br kurtulula kurtulmu olur." (Ahzab, 33/70-71) mdi phesiz szlerin en hayrls Allah'n sz, nderliklerin en hayrls da Muhammed salhllahu aleyhi ve sellem'm nderlik ettii yoldur. En kt i (din adna) sonradan uydurulmu olanlardr. Sonradan uydurulmu herbir i de bir bid'attir, herbir bid'at bir sapklktr, herbir sapklk <^a atetedir, imdi megul olup, kendisiyle vakit geirilmeye en layk ilerden birisi de ilim renmek, retmek, onu insanlar arasnda yaymaktr. zellikle renilip retilmesi gereken, kendisi vastasyla azz ve celil olan Allah'n isim ve sfatlarnn bilindii, Allah'n kullan zerindeki haklan, ona kar yaplmas gerekenlerle gerekmeyen ve buna benzer man, kader ve ahiret gn gibi daha birok konunun ele alnd Uslu'd-Din (Dnin man Esaslar) ilmidir. Pek ok bid'at taife kendi akidelerini desteklemek ve inanlarn insanlar arasnda yaymak iin alm, gayret gstermilerdir. Bu mmetin selef-i salihine mensub ehl-i snnet ve'l-cemaat le onlara uyanlarn byle bir gayret iinde olmalar ise daha uygundur. nk onlar hak ve hidayet zeredirler.
2[2]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 5-7.

Durum byle olmakla birlikte slam lkelerinin biroundaki lslam niversiteler selef akdesne gereken itinay, gstermemekte nceleme, aratrma yaplmamakta ve bu akideyi yaymak iin layk olduu nemi verilmemektedirler. Akde ile ilgili yaynladklar e-serler ve aratrmalar ise genelde E'ar, Maturid ve benzerlerinin akdeleri ile ilgilidir. Ehl-i snnet ve'l-cemaat olan, selef akdesin-den szeden kitaplar bulunmakla birlikte yine bu kitaplar sonradan ortaya kartlm, kelmclarn szleri ve terimleri ile kark vaziyettedir. Selefin kendilerinden nakledilen zorlama ifadelerden, kelm ve tartmalardan uzak Allah'n Kitab ve Raslnn hadisin-deki ifadelerden ibaret ve onlarla yetinen seleften nakledilen ak-denin arl ve duruluunda deildir. Ben Yce Allah'n yardmn dileyerek selef-i salihn akdes-nin yaygnlamasnda, savunulmasnda, onlarn benimsedikleri Uslu'd-Dine dair meseleler ile ilgili kanaatlerinin ortaya kartlmasnda eitli bid'at ve inkarclara verdikleri cevaplarn netlik kazanmasnda bu mtevazi alma ile bir katkda bulunmak stedim. e Uslu'd-Dine dair meseleler hakknda ehl-i snnet ve'l-cemaat olan selef imamlarndan belli saydaki zatlarn grlerini derlemekle baladm. nk bunlarn herbirisi Uslu'd-Din meseleleri ile ilgili akidesini, alemlerin Rabbi olan Allah'a kar dini inancn aklayp ortaya koymutur. Ben de bu imamlarn kendilerini ve grlerini tarih srasna gre dzenledim. Onlarn en erken dnemde yaam olanlaryla baladm, arkasndan daha sonra gelenleri szkonusu ettim. Szleri ve akdeleri belli bir dzen erisinde sunulmu bu imamlarn says yirmisekize ulam bulunuyor. Bu da aadaki sralamaya gre verilmitir: 1. EbHanfe(150h.] 2. Evza(l57 h.) 3. Sevr(161 h.) 4. Malik (179 h.) 5. bn'l-Mubarek(181 h,| 6. bnUyeyne(198h.) 7. afi (204 h.) 8. Humeyd(219h.) 9. Birb. el-Haris(227h.) 10. bn'l-Medin (234 h.) 11. EbuSevr(240h.) 12. Ahmedb. Hanbel (241 h.)

13. Buhr (256 h.) 14. ez-Zuhl (258 h.) 15. Ebu Zur'a er-Raz (264 h.) 16. EbuHatimer-Raz(277h.) 17. bnEb Hatim (327 h.) 18. bnCerir(310h.) 19. Ebu Bekr b. Eb Davud (316 h.; 20. Nasrel-Makdis(490h.) 21. el-Kadir Billah (422 h.) 22. el-Haim (428 h.) 23.es-Sabun(449h.) 24. Hatb el-Badad (463 h.) 25. ez-Zencan(471 h.) 26. el-Kelzn(510h.) 27. el-Kerc -el-Kurc- (532 h.) 28. es-Silef (576 h.) Ayn ekilde bunlarn herbirisi le ilgili ksa bir biyografi de hazrladm. Bu biyografileri akidelerinden szettike kaydettim. Bunu da onlarn herbirisinin ilim ehli arasndaki konumunu aklamak iin yaptm.3[3]

MAM EB HANFE'NN TKADI (V. 150 H.)

A. mam Eb Hanfe'nn Tevhide Dair Grleri:

3[3]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 9-12.

I. Yce Allah'n Tevhidi, er' Tevessl ve Bid'at Tevessl:

1. Eb Hanfe dedi ki: "Bir kimsenin Yce Allah'a ancak onu vesile klarak ve ancak Yce Allah'n u buyruundan anlald zere emrolunmu ve izin verilmi surette dua etmesi gerekir: "En gzel isimler Allah'ndr. O halde O'na bunlarla dua edin. Onun isimlerinde erilie sapanlar terkedin. Onlar yapmakta olduklarnn cezasn ekecektir." (el-A'raf, 7/iu)4[4] Eb Hanfe dedi ki: "Dua eden kimsenin filnn hakk iin yahut peygamberlerinin ve rasllerinin hakk iin Beyt-i Haram'n ve Me'ar-i Haram'n hakk iin senden dilekte bulunuyorum deme-s mekruhtur."5[5] 3. Eb Hanfe dedi ki: "Herhangi bir kimsenin Allah'a ancak onu vesile ederek dua etmesi gerekir. Bir kimsenin senin Arnn izzet noktalan hakk in6[6] yahutta mahlukatnn hakk iin demesini mekruh gryorum."7[7]

II. Allah'n Sfatlar ve Cehmiye'ye Cevab:

4. Eb Hanfe dedi ki: "Yce Allah yaratlmlarn sfatlan ile nitelendirilemez. Onun gazab ve rzas kendisine ait ve nasll tarafmzdan bilinemeyen iki sfattr. Ehl-i snnet ve'l-cemaatin gr budur. O gazab da eder, raz da olur. Onun gazab cezalandrmas, rzas da sevap ve mkafatdr denilemez. Biz onu kendi zatn nitelendirdii gibi nitelendiririz. O Ehaddir (bir ve tektir), Sameddr (kimseye muhta olmayandr), dourmamtr, domamtr ve onun ei benzen hi kimse yoktur, o hayydr, kadrdir, semdir, basrdir, almdir. Allah'n eli onlarn eli stndedir, fakat onun eli yarattklarnn eli gibi deildir, yz de
ed-Durru'l-Muhtar maa Hasiyeti Reddi 1-Muhtar (VI, 396-397) erhu'l-Akdeti't-Tahviyye, s. 234; thaFu's-SadeH'l-Muttakn, II, 285; Aliyyu'l-Kr, erhl-Fkhi'l-Ekber, s. 1 98 6[6] mam Eb Hanfe ile Muhammed b. el-Hasen dua eden bir kimsenin: "Al-ah'm senin Arnn zzet noktalan hakk iin senden diliyorum" demesini mekruh grmlerdir. nk byle bir duaya zin verildiine dair bir nass bulunmamaktadr. Eb Ysuf ise snnette bu konuda bir nassa vkf olduundan tr byle br duaya cevaz vermektedir. Vkf olduu bu nassa gre Peygamber sallallahu aleyhi ve seiiem u duay yaparm: "Allah'm senden Arnn izzet noktalar ve kitabnn rahmetinin san snrlar hakk iin... diliyorum".. el-Bnaye, IX, 382'de ve Nasbu'rRaye, IV, 272'de belirtildii gibi Beyhak, Kitabu'd-Daavat el-Kebire'de rivayet etmitir. Ancak bu hadisin s-enedinde tenkid edilmi nokta vardr:
4[4] 5[5]

1. Davud b. Eb Asm1 in Ibn Mes'ud'dan hadis dinlememi olduu 2. Abdu'l-Melik b. Cureyc hem tedlis yapan, hem mrsel rivayetler nakleden birisidir. 3. mer b. Harun yalanclkla tham edilmi birisidir. Bundan dolay bnu'l-Cevz, el-Binaye, X, 382'de belirtildii zere: "Bu hadis hi phesiz uydurmadr, senedi de grdn gibi botur" demitir. Bk. Tehzibu't-Tehzib, III, 189, VI, 405, VII, 501 Takribu't-Tehzib, 1, 520 7[7] et-Tevessulu ve'l-Vesile, s. 82; Ayrca bk. erhu'l-Fkhi'l-Ekber, s. 198 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 13-14.

yarattklarnn yz gibi deildir."8[8] 5. Eb Hanfe dedi ki: "Yce Allah'n Kur'n- Kerim'de de belirttii gibi eli, yz ve nefsi vardr. Yce Allah'n Kur'n- Ker-m'de szkonusu ettii yz, el ve nefis ona ait nasll bizce bilinemeyen sfatlardr. Onun eli, kudreti ya da nimetidir denilmez. nk o takdirde bu sfatn iptali szkonusudur. Bu se (sfatlarn iptali) kaderiyyecilerin ve mutezile mensuplarnn grdr."9[9] 6. Eb Hanfe dedi ki: "Herhangi bir kimsenin Allah'n zat hakknda (kendiliinden) bir eyler sylememesi gerekir. Aksine o Allah' kendi zatn nitelendirdii vasflarla vasfeder. Kendi grnden hareketle onun hakknda hibir ey sylemez. lemlerin Rabbi olan Aliah bundan pek ycedir, pek mbarektir."10[10] 7. Yce Allah'n inmesi hakknda''11[11] kendisine soru sorulunca: "O nasll bizce bilinmeyen bir ekilde" diye cevap vermitir.12[12] 8. Eb Hanfe dedi ki: "Yce Allah'a (eller) yukar doru (kaldrlarak) dua edilir. Aadan dua edilmez. nk aada olmann rububiyyet ve uluhiyyetin herhangi bir nitelii ile hibir lgisi yoktur."13[13] 9. Yine Ebu Hanife dedi ki: O gazab da eder, raz da olur. Onun gazab cezalandrmas, rzas da mkfatlandrmasdr denilemez."14[14] 10. Eb Hanife dedi ki: "O mahlukatndan hibir eye benzemedii gibi mahlukatndan hibir ey de ona benzemez. O ezelden beri isim ve sfatlarna sahip olduu gibi ebediyyen de byledir."15[15] 11. Dedi ki: "Onun sfatlar yaratlmlarn sfatlarna benzemez. O bilir fakat onun bilmesi bizim bilmemiz gibi deildir. O muktedirdir fakat bizim kudretimiz gibi deil. O grr fakat bizim grmemiz gibi deil. O iitir fakat bizim iitmemiz gibi deil. O konuur fakat bizim konumamz gibi deil."16[16] 12. Dedi ki: "Yce Allah asla yaratlmlarn nitelikleriyle nitelendirilmez."17[17] 13. Dedi ki: "Allah' insanlara ait herhangi bir zellikle nitelendiren br kimse kfir olur."18[18]
el-Fkhu'l-Ebsaf, s. 56 el-Fkhu'l-Ekber, s. 302 10[10] erhu'l-Akidefi't-Tahaviye, ti, 427, Tahkik: Dr. et-Trk; Celu'l-Ayneyn, s. 368 11[11] Sahabeden bir topluluk tarafndan sahih senedler ile rivayet edilmi ve mute-vatir derecesine ykselmi hadiste yle buyurulmaktadr: "Yce Allan her gecenin son te biri kalnca dnya gne ner..." mam Eb Hanfe'ye Yce Allah'n bu "inii" hakknda sorulmutur. 12[12] Akidetu's-Selef Eshabu'l-Hadis, s. 42, Daru's-Selefiye basks; Beyhak, el-Es-mau ve's-Sfaf, s, 456 Bu rivayet hakknda el-Kevser herhangi bir ey sylememitir.-; erhu'l-Akideti't-Tahaviyye, s. 245, Tahric: el-Elbn; el-Kari, er-hul-Fkhi'l-Ekber, s. 60 13[13] sl-Ftkhu'l-Ebsat, s. 51 14[14] el-Fkhu'1-Ebsat, s. 56, Kitabn muhakkiki el-Kevseri bu sz hakknda herhangi bir ey dememitir. 15[15] el-Fkhu'l-Ekber, s. 301 16[16] el-Fkhu'l-Ekber, s. 302 17[17] e-Fkhu'l-Ebsat, s. 56
8[8] 9[9]

14. Dedi ki: "Sfatlar zati ve fiili sfatlar (olmak zere iki tr l)'dr. Zat sfatlar hayat, kudret, ilim, kelm, semi', basar ve i-radedir. Fiil sfatlar ise yaratmak, rzkandrmak, var etmek (in), ibda (yoktan ve benzersiz modelsz yaratmak), sun' ve buna benzer fiil sfatlar vardr. O btn isim ve sfatlarna ezelden beri sahiptir ve ebediyyen byle kalacaktr."19[19] 15. Dedi ki: "O fiiliyle ezelden beri faildir. Fiil onun ezelden beri bir sfatdr. Fail Yce Allah'n kendisidir. Fl ezelden beri o-nun sfatdr. Mef'ul (fiilden etkilenerek var olan) ise mahluktur. Yce Allah'n fiili ise mahluk deildir."20[20] 16. Dedi ki: "Ben Rabbimn gkte mi yoksa yerde mi olduunu bilemiyorum diyen bir kimse kfir olur. Ayn ekilde o Arn zerindedir amma Ar gkte midir yoksa yerde midir bilemiyorum diyen kimse de byledir."21[21] 17. Kendisine: badet ettiin ilahn nerededir? diye soran kadna da u cevab vermitir: "phesiz Yce Allah yerde deil, gktedir. Bir adam kendisine: Yce Allah'n: "Ve o sizinle beraberdir." (Hadid, 57/4) buyruu hakknda ne dersin deyince ona u cevab vermitir: Bu senin yannda olmadn kimseye: Ben seninle beraberim diye bir mektub yazmana benzer."22[22] 18. Yine yle demitir: "Allah'n eli onlarn ellerinin zerindedir fakat onun eli mahlukafnn eli gibi deildir."23[23] 19. Yine dedi ki: "phesiz Yce Allah yerde deil/ gktedir. Br adam kendisine: Peki Yce Allah'n: "Ve o sizinle beraberdir." (Hadid, 57/4) buyruu hakknda ne dersin? deyince u cevab verdi; "Bu senin yannda bulunmadn bir kimseye: Ben seninle beraberim diye mektup yazmana benzer."24[24] 20. Yne dedi ki; "O henz Ms aleyhisselm ile konumadan nce de (ezelden) mtekellim di."25[25] 21. Yine dedi ki: "O kendine has kelmyla mtekellimdir. Kelm onun ezelden beri bir sfatdr."26[26] 22. Dedi ki: "O konuur fakat bizim konumamz gibi deil."27[27] 23. Dedi ki: "Ms aleyhisselm Yce Allah'n kelmn iitti.

el-Akidetu't-Tahaviyye, Talik: el-Ebn, s. 25 el-Fkhu'l-Ekber, s. 301 20[20] el-Fkhu'l-Ekber, s. 301 21[21] e!-Fkhu'f-Ebsat, s. 46 Buna benzer fadeleri eyhu'l-lslam bn Teymiye, Mecmu'l-Fetv (V, 48)da, bnu'lKoyyim, icfimau'l-Cuyui'l-lsimiyye (s. 139)da Zeheb, el-Uluw (s. 101-102)de, bn Kudame, e|-Uluw (s. 116)de, ibn Ebi'l-lzz, erhu't-Tahviyye, (s. 301)de nakletmelerdir. 22[22] el-Esmau ve's-Sfat, s. 429 23[23] el-Fkhu'l-Ebsat, s. 56 24[24] el-Esmau veVSfat, II, 170
18[18] 19[19]

el-Fkhu'l-Ekber, s. 302 el-Fkhu'l-Ekber, s. 301 27[27] el-Fkhu'l-Ekber,s.3O2

25[25] 26[26]

Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah Ms ile zel bir ekilde konutu." (Nisa, 4/164) Yce Allah henz Ms aleyhisselm ile konumadan nce de (ezelden) mtekellim idi."28[28] 24. Dedi ki: "Kur'n Allah'n kelmdr. Mushaflarda yazldr, kalblerde ezberlenip bellenmitir. Dillerde okunur, Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme indirilmitir."29[29] 25. Yine dedi ki: "Kur'n yaratlm (mahluk) deildir." 30[30]

B. mam Eb Hanfe nin Kader ile lgili Grleri:

1. Bir adam mam Eb Hanfe'ye gelerek onunla kader hususunda tartmaya koyuldu. Ona unlar syledi: "Sen kader zerinde dnen kimsenin gnein kendisine bakana benzediini ve gnee baktka aknlnn da arttn bilmiyor musun?"31[31] 2. mam Eb Hanfe diyor ki: "Yce Allah, daha var olmalarndan nce ezelden beri eyay biliyordu."32[32] 3. Dedi k: "Yce Allah var olmayan var olmama halinde yok olarak br. Onu varedecei takdirde nasl olacan da bilir. Yce Allah var olan varl halinde var olarak bilir. Onun nasl yok olacan da bilir."33[33] 4. mam Eb Hanfe diyor ki: "Onun kaderi Levh-i Mahfuzdadr.34[34] 5. Dedi k: "Yce Allah'n kaleme yazmasn emrettiini, kalemin: Neyi yazaym Rabbm dediini, Yce Allah'n: 'Kyamet gnne kadar olacak olan her eyi yaz' dediini krar ve kabul ed-erz. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "ledikleri hereyde defterlerdedir. Kk byk herey satr satr yazldr." (Kamer, 54/5253)35[35]

ei-Fkhu'l-Ekber, s. 302 el-Fkhu'l-Ekber, s. 301 30[30] el-F,khu'l-Ekber,s.3Ol Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 14-18. 31[31] Kalidu Ukudi'l-lkyan, vr. 77 b 32[32] el-Flchu'l-Elcber, s. 302,303 33[33] el-Fkhu'l-Ekber, s. 302-303 34[34] el-Fkhu'l-Ekber, s. 302 35[35] el-Vasyye (erhi ile) s. 2)
28[28] 29[29]

6. mam Ebu Hanife dedi ki: "Dnyada da ahtrette de o dilemedike hibir ey olmaz."36[36] 7. mam Eb Hanfe diyor ki: "Yce Allah eyay yokken var etti."37[37] 8. Dedi ki: "Allah varlklar yaratmadan nce de hlk (yaratc) idi."38[38] 9. Dedi ki: "Bizler kulun amelleriyle ikrar ve marifetiyle de mahluk olduunu kabul ve ifade ederiz. Fail (ii yapan) fiilleriyle yaratlm olduuna gre fiillerinin de yaratlm olmas ncelikle szkonusudur."39[39] 10. Dedi ki: "Kullarn hareket ve skun trnden btn fiilleri onlarn kesbi (kazanmas)d.r. Yce Allah da onlarn yaratc.sdr. Hepsi de onun meieti (dilemesi), ilmi, kaza ve kaderi iledir."40[40] 11. mam Eb Hanfe dedi ki: "Kullarn hareket ve skn (hareketsizlik) gibi btn fiilleri gerek anlamyla onlarn kesbleri (kazanmlan)'dir. Yce Allah da onlarn yaratcsdr. Hepsi onun meieti (dilemesi), ilmi, kaza ve kaderi iledir. taatlerin tamam da Allah'.n sevmesi, rzas, ilmi, meieti, kaza ve kaderi ile ve onun emri ile vacibtir. Btn masiyetler de onun ilmi, kazas, takdiri ve meieti ile olmakla birlikte; onlar sevmesi, onlardan raz olmas ve onlar emretmesiyle deildir."41[41] 12. Yine dedi ki: "Yce Allah insanlar kfr ve imandan azade olarak yaratmtr.42[42] Sonra onlara hitapta bulundu, onlara emirler verdi, yasaklar koydu. Kfir olan kendi fiili, inkr, ve hakk reddetmesi, Yce Allah'n da onu yardmsz brakmasyla kfir olur. man eden kimse de kendi fiiliyle, ikraryla Yce Allah'n tevfi-ki ve ona yardm etmesi ile iman eder.'"43[43] 13. Dedi ki: "Adem'in soyundan gelecek olanlar sulbnden zerrecikler eklinde kard. Onlara akl verdi, onlara hitab etti. Onlara man emretti, kfr yasaklad. Onlar da onun rububiyyet-ni kabul ettiler. Bu onlarn iman etmeleri demekti. te onlar bu ftrat zere doarlar. Bundan sonra kfir olanlar ise deitirmi ve deiiklik yapm olurlar. man edip tasdik edenler ise o ahid zere sebat etmi ve devam etmi olur."44[44] 14. Dedi k: "Eyay takdir edip onlarn hakknda hkmn veren odur. Dnyada da, ahirette de onun meeti (iradesi), lmi, kazas, kaderi ve Levh-i Mahfuzda yazmas ile olmadka hibir ey olmaz.45[45] 15. Dedi ki: "Yarattklarndan hibir kimseyi kfir olmaya ya da iman etmeye mecbur etmez.
el-Fkhu'l-Ekber, s. 302 eJ-Fkhupl-Ekber,s.3O2 38[38] el-Fkhu'1-Ekber, s. 304 39[39] Vasiyye -erhi le- s. 14 40[40] el-Fkhu'l-Ekber, s. 303 41[41] el-Fkhu'l-Ekber, s. 303 42[42] Dorusu yle olmaldr: "Yce Allah insanlar slam ftrat zere yaratmtr." Nitekim Eb Hanfe bunu bundan sonraki szleriyle aklayacaktr. 43[43] el-Fkhul-Ekber, s. 302-303 44[44] el-Fkhu'l-Ekber, s. 302 45[45] el-Fkhu'f-Ekber, s. 302
36[36] 37[37]

Onlar ahslar halinde yaratmtr. man ve kfr kullarn fiilidir. Yce Allah kfir olan kfr halinde kfir olarak bilir. Bundan sonra iman edecek olursa onu m'mn o-larak bilir ve onu sever. (Btn bunlar sebebiyle de) lminde herhangi bir deiiklik sozkonusu olmaz."46[46]

C. mam Eb Hanfe'nin mna Dair Grferi:

1. Dedi ki: "man ikrar ve tasdikten ibarettir."47[47] 2. Dedi ki: "man dil ile ikrar, kalb ile tasdiktir. Tek bana ikrar iman olmaz."48[48] Tahv de bunu Eb Hanfe'den ve onun arkadandan nakletmi bulunmaktadr.49[49] 3. Eb Hanfe dedi ki: "man artmaz ve eksilmez."50[50] Derim ki: mann artp eksilmeyeceine dair gr ile i-mann neye ad olduu ve imann kalb ile tasdik, dil ile ikrardan ibaret olup amelin imann hakikati dnda olduuna dair gr ile mam Eb Hanfe'nin man ile ilgili itikad kanaati ile Malik, afi, Ahmed, Ishak, Buhr ve dier slam nderlerinin bu husustaki tikact kanaati birbirinden ayrlmaktadr. Eb Hanfe'nin gr doru olmaktan uzaktr. Fakat her iki halde de o ecir almtr. bn Abdi'1-Berr ve bn Ebi'l-zz, Eb Hanfe'nin bu grnden dndn hissettiren fadeler nakletmlerdir. Dorusunu en yi bilen Allah'tr.51[51]

D. Eb Hanfe'nin Ashab- Kiram'a Dair Grleri:

1. mam Eb Hanfe dedi ki: "Raslullah sallallahu aleyhi ve sell-em'in ashabndan hibir kimseden hayrdan bakas ile szetmeyIZ.52[52] 2. Dedi ki: "Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'm ashabndan hibirisinden teberri edip uzaklamadmz gibi kimilerini darda tutarak, kimilerini de veli bilmeyiz (hepsini veli

el-Fkhu'l-Ekber, s. 303 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 18-21. 47[47] el-Fkhu'l-Ekber, s. 304 48[48] Vasyet-erhi ile-, s. 2 49[49] el-Akidetu't-Tahaviyye -erhi ile-, s. 360 50[50] Vasiyet -erhi ile-, s. 3 51[51] bn Abdi'1-Berr, et-Temhid, IX, 247; erhu'l-Akideti'i-Tahaviye, s. 395 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 21-22. 52[52] el-Fkhu'l-Ekber, s. 30-4
46[46]

biliriz.)"53[53] 3. Dyor ki: "Onlardan herhangi birisinin Raslullah ile br-likte geirdii bir an dahi, bizden herhangi bir kimsenin ne kadar uzun olursa olsun mr boyu amelinden daha hayrldr."54[54] 4. Dedi k: "Peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sell-em'den sonra bu mmetin en faziletlisinin Ebu Bekir es-Sddk olduunu, sonra mer, sonra Osman, sonra da Ali -Allah hepsinden raz olsun- olduunu ikrar ve ifade ederiz."55[55] 5. Dedi ki: "Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem den sonra insanlarn en faziletlisi Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali'dir. Ayrca Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'm btn ashab hakknda onlar gzel bir ekilde anmaktan baka bir ey sylemeyiz."56[56]

E. Kelm ve Din Hususunda Tartmalar Yasalday:

1. mam Eb Hanfe dedi ki: "Basra'da heva sahipleri pek oktur. Oraya yirmi ksur defa girip ktm. Kimi zaman orada bir sene, kimi zaman daha fazla veya daha az bir sre kaldm. O zamanlar kelm mnn limlerin en stn olduunu zannediyordum."57[57] 2. Dedi ki: "Kelm lmini tetkik eder dururdum. O kadar ki bu hususta parmakla gsterilecek seviyeye kadar ulatm. Hammad b. Eb Sleyman'n halkasna yakn bir yerde oturuyorduk. Yanma bir kadn gelerek dedi ki: Bir adamn cariye bir hanm olup onu snnete uygun boamak isterse ka talak ile onu boar. Ona ne syleyeceimi bilemedim. Kendisine Hammad'a gidip sormasn sonra da dnp bana verdii cevab bildirmesini syledim. Kadn gidip Hammad'a sordu. Hammad dedi ki: Kadn nce ay halinden temizlendikten sonra ve onunla cima etmeden bir defa boar. Sonra iki defa ay hali oluncaya kadar ona ilimez. Kadn (son ay halinden temizlenip) gusletti mi baka br koca ile evlenmesi helal olur. Kadn dnp bana sylediini bildirdi. Ben de kendi k-endime: Kelm ilmine ihtiyacm yoktur, deyip ayakkablarm alarak Hammad'n ders halkasna oturdum."58[58] 3. Dedi ki: "Allah Amr b. Ubeyd'e lanet etsin. nk o insanlara hakknda sz sylemelerinin kendilerine hibir fayda salamayaca kelma giden yolu amtr."59[59] Br adam kendisine bir soru sorarak: insanlarn arazlar ve cisimler hakknda sonradan ortaya koyduklar sz ve aklamalar (kelm) hakknda ne dersin? dedi. unlar syledi: "Bunlar felsefecilerin grleridir. Sen rivayetlere ve selefin yoluna tabi ol. Sonradan ortaya kartlm
el-Fkhu'l-Ebsat, s. 40 el-Mekki, Menakbu Eb Hanfe, s. 76 55[55] Vasiyet -erhi ile-, s. 14 56[56] en-Nuru'l-Lami', vr. 119 b'de ondan nakledildii gibi Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 22-23. 57[57] el-Krdi, Menakibu Eb Hanife, s. 137 58[58] Trhu Bodad, XIII, 333 59[59] e|-Herev, Zemmu'l-Kelm, s. 28-31
53[53] 54[54]

herbir eyden uzak dur. nk sonradan kartlanlar bid'attir."60[60] 4. Ebu Hanife'nn olu Hammad dedi ki: "Bir gn babam -Allah'n rahmeti zerine olsun- yanma geldi. Yanmda kelm ile uraanlardan bir topluluk da vard. O srada br husus hakknda yksek sesle tartyorduk. Onun evde olduunu farkednce yanna ktm. Bana: Ey Hammad yannda kimler var dedi. Ben: Filan, filan ve filan diyerek yanmda bulunanlarn adn verdim. Peki neyi konuuyorsunuz dedi. Ben: u u hususlar konuuyoruz dedim. Bana dedi ki: Ey Hammad kelm brak. (Hammad devamla} dedi ki: Ben babamn leri birbirine kartrdn hi grmediim gibi bir ii emredip sonra da o ii yasakladn da grmemitim. Bunun zerine ona dedim ki: Babacm sen daha nce bana kelm ile uramay emretmiyor muydun? u cevab verdi: Evet, fakat evladm bugn ben sana kelmla uramay yasaklyorum. Niye? diye sordum u cevab verdi: Evladm eitli kelm meseleler hakknda ihtilafa dtn grdn bu kimseler bir gr etrafnda birlemi ve tek bir din zere idiler. Nihayet eytan onlar birbirlerinden uzaklatrd, aralarna dmanl ve ayrl soktu, onlar da sonunda ayrla dtler..."61[61] 5. Ebu Hanfe, Eb Yusuf'a dedi ki: "Dinn esaslar ile ilgili avama kelm esaslarna gre sakn konumayasn. nk onlar seni taklid eden bir topluluktur. O takdirde onlar da kelmla urarlar."62[62] te Eb Hanife'nin bu szleri onun dinin esaslar ile ilgili meselelere dair akidesini, kelma ve kelmclara kar tavr ve tutumunu aka ortaya koymaktadr.63[63]

EBU AMR ABDU'R-RAHMAN B. AMR EL-EVZAi64[64] NN TKADI65[65] (V. 157 H.)

dedi ki: Bize el-Hasen b. Osman haber verdi <je-di ki: Bize Ahmed b. Hamdan haber verdi dedi ki: Bize Br b. Ms anlatt dedi ki: Bze Muavye b. Amr anlatt dedi ki: Bze Ebu shak anlatt dedi ki: el-Evza'ye sordum. Bana yle dedi: "Sen snnet zere sebat gster. Snnet sahiplerinin durduu yerlerde sen de dur. Onlarn dediklerini syle. Onlarn hakknda konumadklar konularda sen de konuma. Senden nceki salih selefin yolunu izle. nk onlara yeten sana da yeter.

el-Herev, Zemmu'l-Kelm, vr. 194 b el-Mekk, Menakibu Eb Hanfe, s. 183-184 62[62] el-Mekk, Menakibu Eb Hanfe, s. 373 63[63] Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 23-25. 64[64] Ebu Amr Abdu'r-Rahman b. Amr el-Evza, byk bir fakihtir. lim ve amelde nderdi. Pekok menkbeleri vardr. smail b. Abbas dedi ki: 140 senesinde nsanlarn yle dediklerini dinledim: Bugn Evza mmetin en alimidir. Abdullah el-Hurayb: Zamannn en faziletlisidir, demitir. el-Velid b. Mslim de yle demitir: badet hususunda Evza'den daha ok gayretli hibir kimse grmedim. Nevev, Tehzib'de Abdu'r-Rahman b. Mehdi'den yle dediini nakletmektedir: Hadiste imam kiiler drt tanedir: Evza, Malik, Sufyan es-Sevr ve Hammad b. Zeyd. Evza, bn Nasuru'd-Dn'in dediine gre 88 ylnda dnyaya gelmi ve 157 ylnda vefat etmitir. -Allah'n rahmeti zerine olsun- (ezeratu'z-Zeheb, I, 241-242) 65[65] el-Laleki, erhu tikadi Ehli's-Sunneti ve'i-Cemaa, II, 174
60[60] 61[61]

am (Suriye) ahalisi bu bid'atten habersiz idiler. Nihayet bu bid'ati buraya getiren Irakllardan bir kimse gelip bu bid'ati -Kur'n'n mahluk olduu grn- aralarna soktu. Halbuki am'n fukahas ve alimleri bu grlerini reddedip rtmt. Bununla birlikte am ahalisinden birtakm kimselerin kalblerinde bu bd'at yer etti. Bu bid'ati dillerine dolamak onlara tatl geldi ve nihayet bu hususta bakalar htilafa dt gibi onlar da bu htilafa dtler. Eer bu bir hayr olsayd szin selefleriniz dururken bu zel olarak sze tahsis edilmezdi. nk sahip olduunuz bir stnlk dolaysyla onlar darda tutularak zellikle size herhangi bir hayr verilmedi. nk onlar Yce Allah'n kendilerini setii peygamberinin ashabdr. Peygamberini onlarn arasndan seip gnderdi ve onlar belli niteliklerle nitelendirerek yle buyurdu: "Muhammed Allah'n Rasldr. Onunla birlikte olanlar kfirlere kar sert ve kat, kendi aralarnda merhametlidirler. Sen onlar rk' ediciler ve secde ediciler, Allah'tan bir ltuf ve rza isteyenler olarak grrsn." (Feth, 48/29)"66[66]

EBU ABDULLAH SUFYAN B. SAD ES-SEVR67[67] (V. 161 H.)

; dedi ki: Bze Muhammed b. Abdu'r-Rahman b. el-Abbas haber verdi dedi ki: Bize Ebu'l-Fadl uayb b. Muhammed b. er-Racyan anlatt dedi ki: Bze Ali b. Harb el-Mevsl -Surre men rea (Samerra)'da 275 ylnda- anlatt dedi ki: uayb b. Harb'i yle derken dinledim: Ben Ebu Abdullah Sufyan b. Said es-Sevr'ye dedim ki: Bana snnete uygun hallere dair bir eyler syle ki aziz ve celil olan Allah onunla beni faydalandrsn. Ben yce ve mbarek olan Allah'n huzurunda durup da o bana bu hadise dair sorup sen bunu n-erden rendin diye sorarsa ben: Rabbim bu hadsi bana Sufyan es-Sevr nakletti ve ben onu ondan rendim diyeyim ve bylelikle ben kurtulaym. Buna karlk sorumlu sen olasn. Sufyan dedi ki: "Ey uayb, bu ar hem de ne ar bir istek. Yaz: Rahman ve rahm Allah'n adyla! Kur'n Allah'n kelmdr. Mahlk deildir. Ondan geldi, ona dnecektir. Kim bundan baka bir sz sylerse o kfirdir. man, sz, amel ve niyettir. Artar ve eksilir. taatle artar, masiyetle eksilir. Amel olmadan szn
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 27-28. Ebu Abdullah Sufyan b. Said es-Sevr fakihtir. lim ve amel tibaryle adalarnn badr. Ahmed b. Hanbel onun hakknda unlar sylemitir: Benim kalbimde kimse Sufyan'n nne gemez. ube, Yahya b. Man ve bakalar da yle demitir: Sufyan hadisfe m'minferin emindir. Yahya el-Kattan dedi ki: Ben es-Sevr'den daha ok hafz (hadis belleyeni] grmedim. ann nderleri nakledilmesi uzun srecek vglerle ondan szelmitir. Basra'da 161 h. ylnda 66 /anda vefat etmitir. (ezeratu'z-Zeheb, I, 250)
66[66] 67[67]

deeri olmaz. Sz ve amel de ancak niyet ile deer bulur. Szn, amelin ve niyetin caiz olmas ise ancak snnete uygun olmas halinde szkonusu olur." uayb dedi ki: Ona: Ey Abdullah'n babas snnete uygunluk ne demektir? diye sordum. Dedi ki: "eyhayn yani Ebu Bekir ve mer radyallahu anhumo'y ne geirmendir. Ey uayb, Osman' ve Ali'yi kendilerinden sonra gelenlerden daha ne geirmedike yazdklarnn sana faydas olmaz. Ey uayb b. Harb, Raslullah sallallahu aleyhi ve se/Wn -cennetlik olduklarna tanklk ettii hepsi de Kurey'ten olan on kii mstesna herhangi bir kimsenin cennetlik ya da cehennemlik olduuna tanklk etmeyi terketmedike sana yazdrdklarmn faydas olmaz. Ey uayb b. Harb, mestleri ayakkabdan karmakszn zerlerine mesh etmeyi, ayaklarn ykamaktan daha uygun grmediin srece sana yazdrdklarmn faydas olmaz. Ey uayb b. Harb, namazda "bismilahirrahmanirrahim"i gizliden okumay, aktan okumaktan daha faziletli bir uygulama o-larak grmedike yazdrdklarmn sana faydas olmaz. Ey uayb b. Harb, hayryla erriyle, acsyla tatlsyla kadere ve hepsinin aziz ve celil olan Allah'tan geldiine iman etmediin srece yazdrdklarmn sana faydas olmaz. Ey uayb b. Harb, Allah'a yemin ederim ki kaderyyenn sylediklerini Allah da sylememitir, melekler de sylememitir, peygamberler de sylememitir (cennet ehli de sylememitir), cehennem ehli de sylememitir, onlarn kardeleri olan lanettik iblis de sylememitir. Azz ve celil olan Allah yle buyurmutur: "Kendi hevsn ilah edinmi, bilgisine ramen Allah'n kendisini artm olduu, kulana ve kalbine mhr vurduu, gz zerine de perde gerdii kimse hakknda ne dersin? Artk buna Allah'tan baka kim hidayet verebilir? Hi t almazmi5infZ?" (Csiye, 45/23) Yine Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ama Allah dilemedike de siz dileyemezsiniz." (insan, 76/29) Melekler yle demilerdir: "Rabbmz seni tenzih ederiz. Senin bize rettiinden baka bir ey bilmeyiz. Gerekten hereyi hakkyla bilen, hkm salam ve hikmeti sonsuz olan sensin." (Bakara, 2/32) Nuh aleyhsselarn yle demitir: "Eer Allah sizi saptrmak isterse ben size t vermek istesem bile bu dm size fayda

vermez. O sizin Rabbinzdir ve nihayet ancak ona dndrleceksiniz." (Hud, 11/34) uayb aleyhisselm yle demiti: "Ona (sizin dininize) dnmeniz bizim iin olacak ey deildir. Meer ki Rabbimiz olan Allah dileye. Rab-bimizn ilmi hereyi kuatmtr." (Araf, 7/89) Cennetlikler de yle diyecektir: "Bizi buna ileten Allah'a hamdolsun. Allah bizi bu y-ola iletmeseyd kendiliimizden bunu bulmu olamazdk." (Araf, 7/43) Cehennemlikler yle diyecektir: "Rabbimiz, bedbahtlmz bize galip geldi. Biz doru yoldan sapm bir topluluk dk." (Mu'minn, 23/106) Kardeleri blis -Allah'n laneti zerine olsun- de yle demisti: "Rabbim beni azdrdndan dolay..." (Hier, 15/39) Ey uayb, iyi ve gnahkr herkesin arkasnda namazn doru bir i olduunu, cihadn kyamete kadar devam edeceini, zulmetsin ya da dil davransn herbir yneticinin sanca altnda sabretmeyi uygun bir i grmediin srece benden yazdklarnn sana bir faydas olmaz." uayb dedi ki: Sufyan'a sordum. Ey Ebu Abdullah, btn namazlar iin mi (bunu diyorsun)? "Hayr dedi fakat cuma namaz ile iki bayram namaz iin bunu sylyorum. Bu namazlar kimin arkasnda yetiirsen kl. Bunun dndaki dier namazlara gelince bu hususta muhayyersin. Ancak gvendiin ve ehl-i snnet ve'l-cemaatten olduunu bildiin kimseler arkasnda kl! Ey uayb b. Harb aziz ve celil ofan Allah'n huzurunda duracan vakit sana bu hadise (szlere) dair soru soracak olursa. Rabbm de, bu szleri bana Sufyan b. Said es-Sevr anlatt. Sonra da beni Rabbimle babaa brak."68[68]

MAM MALK B. ENES (V. 179 H.) 'N AKDES

A. Tevhide Dair Grleri:

1. El-Herev'nin rivayetine gre afi yle demitir: Malik'e kelm ve tevhide dair soru soruldu.
68[68]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 29-32.

Malik dedi ki: "Peygamber sal-laliahu aleyhi ve sellem'n mmetine istincnn nasl yaplacan retip tevhidi retmemesi imkanszdr. Tevhid Peygamber sollallahu aleyhi ve sellem'm: "Ben Allah'tan baka hibir ilah yoktur deyinceye kadar insanlarla savamakla emrolundum." szleriyle ifade ettii eydir.69[69] Kendisi sebebiyle maln ve kann korunduu ey, tevhidin hakikatini ifade eder."70[70] 2. Darakutn'nin rivayetine gre el-Velid b. Mslim dedi ki: Ben Malik'e, Sevr'ye, Evza'ye ve Leys b. Sa'd'a (Allah'n) sfatlarna dair rivayet edilmi haberler hakknda sordum da hepsi de: "Onlar geldikleri gibi kabul ediniz," dediler."71[71] 3. bn Abd'l-Berr dedi ki: Malik'e: Allah kyamet gnnde grlecek mi diye soruldu. O: "Evet," dedi. Aziz ve celil olan Allah: "O gnde yzler var ki apaydnlktr, Rablerine bakcdrlar." (Kyame, 75/22-23) diye buyurmaktadr. Bir baka topluluk hakknda da yle buyurmaktadr: "Hayr, muhakkak k onlar o gnde Rob-lerinden elbette perdelenmi olacaklardr." (Mutaffifin, 83/15) 72[72] Kad lyad, Tertibu'l-Medrik'de73[73] bn Nafi'den74[74] ve Eheb75[75] 'den unlar nakleder: -Biri dierinin nakillerinden baz yerlerde fazla lafzlar ilavesiyle-: Ey Abdullah'n babas "o gnde yzler var ki apaydnlktr, Rablerine bakcdrlar." (Kyme, 75/22-23) diye buyurulmaktadr. Onlar Allah'a m bakacaklar? mam Malik: "Evet u iki gzleriyle dedi. Ben kendisine: Bazlar Allah'a baklmaz derler. Burada "bakc" sevab bekleyci anlamndadr, diyorlar. Dedi ki: Yalan sylemilerdir. Aksine Allah'a baklacaktr. Sen Musa o/e/Z/sse/m'n: "Rabbim bana kendini gster de sana bakaym." (Araf, 7/143) dediine dikkat etmez misin? Musa'nn Rabbinden imkansz bir eyi istediini uygun grebilir misin? Bunun zerine Allah kendisine: "Beni asla gremezsin..." (Araf, 7/143) Yani dnyada (gremezsin), dedi. nk dnya br yokolu yurdudur. Yok olup fani olacak bir ey ile kalc olana baklmaz. O bakmdan kalclk yurduna girecek olurlarsa kalc olan le kalc olana bakabileceklerdir. Ayrca Yce Allah: "Hayr muhakkak ki onlar o gnde Rablerinden elbette perdelenmi olacaklardr." (Mutaffifin, 83/15) diye buyurmutur." 4. Ebu Nuaym, Cafer b. Abdullah'tan yle dediini rivayet etmektedir: Malik b. Enes'n yannda idik. Ona bir adam gelerek: Ey Ebu Abdullah dedi. Rahman olan Allah Ara istiva etti (diye buyurulmaktadr). Peki nasl istiva etti?

Buhr, Zekat, Babu Vucubi'z-Zekat, III, 262, h. 1399; Mslim, man, Babu'l-Emri b Ktali'n-Nas..., I, 5, h. 32; Nesai, Zekat, Babu Man'z-Zekot, V, 14, h. 2443. Hepsi de Ubeydullah b. Abdullah b. Ufbe b. Mes'ud'dan o Ebu Hurey-re'den yoluyla rivayef etmilerdir. Eb Dvd, Cihod, Alm Yukafelu'l-Muri-kn, III, 101, h. 2640. Ebu Salih'den Ebu Hureyre'den yoluyla. 70[70] Zemmu'l-Kelm, vr. 210 71[71] Darakutni, es-Sfaf, s. 75; el-curr, e-eria, 5. 314; Beyhaki, el-tikad, s. 118; bn Abdi'l-Berr, et-Temhid, VII, 149 72[72] el-jntika, s. 36 73[73] II, 42 74[74] mam Malik'len "ibn Nafi" ad le rivayet nakledenler ki kiidir. Birincisi Abdullah b. Nafi b. Sabit ez-Zubeyr Ebu Bekr el-Meden1 dir. bn Hacer onun hakknda unlar sylyor: "Doru szl birisidir. 216 h. ylnda vefat etmitir." knc-si ise Abdullah b. Nafi b. Nafi el-Mahzum'dr. Onlarn azadllar olup knyesi Ebu Muhammed el-Meden'dir. bn Hacer onun hakknda unlar sylemektedir: "Sika birisidir. Yazdklar sahihtir. Fakat hfznda bir para geveklik vardr. H. 206 ylnda vefat etmitir. Daha sonra vefat ettii de sylenmitir." (Takribu't-Tehzib, I, 445-456; Tehzibu'tTehzib, VI, 50-51) 75[75] Eheb b. Abdu'l-Aziz b. Davud el-Kaysi Ebu mer el-Msri'dir. ibn Hacer o-nun hakknda unlar syler: "Sikadr, fakihtir. 204 h. ylnda vefat etmitir." (Takribu't-Tehzib, I, 80) Biyografisi iin bk. Tehribu't-Tehzib, I, 359
69[69]

mam Malik bu sorudan kzd kadar hibir eye kzmam-t. Yere bakt elinde bulunan bir sopa ile yere vurmaya balad. Nihayet onu bir ter bast. Daha sonra ban kaldrp elindeki sopay att ve yle dedi: "Onun keyfiyyeti/nasll akl ile kavranlamaz. Onun stivas bilinmeyen br ey deildir. Ona iman farzdr. Ona dair soru sormak bid'attir. Zannederim sen bid'at birisisin", dedikten sonra emir vererek dar kartld."76[76] 5. Ebu Nuaym, Yahya b. er-Rab'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik b. Enes'in yannda bulunuyordum. Huzuruna bir adam girdi ve: Ey Ebu Abdullah dedi. Kur'n mahluktur, diyen bir kimse hakknda ne dersin? Malik: "O bir zndktr.77[77] Onu ldrn", diye cevap verdi. Adam: Ey Ebu Abdullah dedi. Ben gerekten duyduum br sz naklediyorum. O: "Ben bu sz hi kimseden duymadm. Bunu ancak senden duyuyorum", diye cevap verdi ve bu sz ok byk bir olarak deerlendirdi."78[78] 6. bn Abdi'l-Berr, Abdullah b. Nafi'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik b. Enes yle diyordu: "Her kim Kur'n mahluktur derse o can actlana kadar dlr ve lnceye kadar hapsedilir."79[79] 7. Eb Dvd, Abdullah b. Nafi'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik dedi ki: "Allah gktedir. lmi ise her yerdedir."80[80]

B. Kadere Dair Grleri:

1. Ebu Nuaym, bn Vehb'den81[81] dedi ki: "Malik'i bir adama unlar sylerken dinledim: Sen dn bana kader hakknda sormutun (yle mi)? Adam: Evet deyince Malik unlar syledi: Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer biz dleseydik her nefse elbette hidayetini verirdik. Fakat benden sadr olan: 'Cehennemi btn ile cinlerden ve insanlardan elbette dolduracam'
Hilye, VI, 235-236. Ayn ekilde Sabuni, Akdetu's-Selef Ashabi'l-Hadis, s. 17-18'de Cafer b. Abdullah, Malik'ten yoluyla. bn Abdi'l-Berr, et Temhid, VII, 151 'de Abdullah b. Nafi o Malik'ten yoluyla Beyhaki, el-Esma ve's-Sfat, s, 408'de Abdullah b. Vehb, Malik'ten yoluyla rivayet etmilerdir. Hafz bn Hacer, Fefhu'l-Bari, XIII, 406-407'de "isnad ceyyiddr" demi, Zeheb, el-U-luvv, s. 103'de sahih olduunu sylemitir 77[77] Zndk: Farsadan Arapaya girmi bir kelimedir. Mslmanlar nceleri Manheizme uygun olarak aydnlk ve karanlk unsurlarn esas kabul eden kimseleri ve bakalarn anlatmak zere kullanmlardr. Daha sonra bu anlam genileyerek Derinleri, Mlhidleri ve dier sapk itikad mntesblerini de kapsad. Hata pheciler ve fikri ve amel olarak dinin hkmlerinin dna kan herkes hakknda kullanlmaya balamtr. Bk. el-Mevsuatu'l-Muyessera, I, 929; Abdu'r-Rahman Bedev, Tarihu'l-llhad, s. 14-32 78[78] Hilye, VI, 325; Laleki, erhu Usli tikad Ehli's-Sunnet ve'l-Cemaa, I, 249'da Ebu Muhammed Yahya b. Halef, Malik'ten yoluyla Kad lyad, Tert-ibu'l-Medrik, II, 44'de zikretmilerdir. 79[79] el-ntika, s. 35 80[80] Eb Dvd, Mesailu't-imam Ahmed, s. 263; Abdullah b. Ahmed, es-Sunne, s. 11 -eski bask-; bn Abdi'l-Berr, etTernhid, VII, 138 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 3336. 81[81] Abdullah b. Vehb el-Kura'dir. Kurey'in azadls ve Msrldr. bn Hacer o-nun hakknda unlar sylemitir: "Fakih, sika, Hafz ve Abid birisi idi. 197 h. ylnda vefat etmitir." (Takribu't-Tehzib, I, 460)
76[76]

SZ hak olmutur." (Secde, 32/13) O halde Yce Allah'n dediinin gereklemesi kanlmaz bir eydir.82[82] 2. Kad lyad dedi ki: mam Malik'e kaderiye kimlerdir diye soruldu. O: "(Allah) masiyetler yaratmamtr diyen kimselerdir" diye cevap verdi. Yine ona kaderiyenin kimler olduuna dair soru soruldu yle dedi: Onlar: "Istitaat (amele g yetirebilmek) kendilerine verilmitir. Dilerlerse itaat ederler, dilerlerse isyan ederler diyen kimselerdir."83[83] 3. bn Ebi Asm, Said b. Abdu'l-Cebbar'dan yle dediini rivayet etmektedir: Malik b. Enes' yle derken dinledim: "Onlar hakkndaki grme gre onlardan tevbe etmeleri istenmelidir, Tevbe ederlerse mesele yok, aksi takdirde ldrlrler. -Kastettii kimseler kaderiyeye mensub olanlardr.-"84[84] 4. bn Abdi'l-Berr dedi ki: Malik dedi ki: "Ben kadercilere mensub kimi grdmse mutlaka baya, geliigzel hareket eden ve hafiflii olan bir kimseydi."85[85] 5. bn Ebi Asm'n rivayetine gre Mervan b. Muhammed et-Tatar yle demitir: "Malik b. Enes'e kaderiyeye mensub bir kimseye kz vermeye dair soru soruldu. Bunun zerine: "M'min bir kle elbette mrik bir erkekten daha hayrldr." (Bakara, 2/221) ayetini okudu.86[86] 6. Kad lyad dedi ki: Malik dedi ki: "(Bid'at grne) davet edip propagandasn yapan kaderiyye mensubu kimsenin de haricnin de, rafznn de ahitlii caiz deildir."87[87] 7. Kad lyad dedi ki: "Malik'e Kaderiye mensubu kimseler ile konumay keselim mi? diye soru soruldu yle dedi: "Eer gitmekte olduu yolu bilen birisi ise evet." Br baka rivayette yle cevap vermitir: "Onlarn arkasnda namaz klnmaz. Onlarn naklettikleri hadis kabul edilmez. Herhangi bir snr karakolunda onlara yetiecek olursanz onlar oradan kartnz."88[88]

C. mna Dair Gr:

bn Abdi'l-Berr, Abdu'r-Rezzak b. Hemmam'dan yle dediini rivayet etmektedir: "Ben bn

Hilye, VI, 326 Tertibu'l-Medarik, II, 48; Ayrca bk. erhu Usuli tikadi Ehli's-Snneti ve'l-Ce-maa, II, 701 84[84] bn Ebi Asm, es-Sunne, I, 87-88; Ayn ekilde Ebu Nuaym, Hilye, VI, 326 85[85] el-ntika, s. 34 86[86] bn Ebi Asm, es-Snne, I, 88; Hilye, VI, 326 87[87] Tenibu'l-Medarik, II, 47 88[88] Teriibu'l-Medarik, II, 47 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 36-38.
82[82] 83[83]

Cureyc'i89[89], Sfyan es-Sevri'nn, Mamer b. Raid'in, Sufyan b. Uyeyne'nin ve Malik b. Enes'n: "man sz ve ameldir. Artar ve eksilir." dediklerini dinledim."90[90] 2. Ebu Nuaym, Abdullah b. Nafi'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik b. Enes: "man sz ve ameldir", derdi.91[91] 3. bn Abdi'l-Berr, Eheb b. Abdu'l-Azz'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik dedi ki: "nsanlar (muslmanlar) onalt ay boyunca Beytu'l-Makds'e doru namaz kldlar. Daha sonra Beyt-i Haram'a dnmeleri emrolundu. Yce Allah da: "Allah imannz boa kartacak deildir." (Bakara, 2/143) diye buyurdu. Bundan maksat da Beytu'l-Makdis'e doru kldnz namazlardr. Malik dedi ki: Ben bununla Mrcie'nin: Namaz mandan deildir, szlerine dikkat ekiyorum."92[92]

D. Ashab- Kiram Hakkndaki Szleri:

1. Ebu Nuaym, Abdullah el-Anber'den93[93] dedi ki: Malik b. Enes dedi k: Kim Raslullah sollollahu aleyhi ve sellem'n ashabndan herhangi birisinin ann eksiltirse yahutta kalbinde onlara kar bir kin beslerse mslmanlara at olan fey'den onun hibir hakk yoktur. Daha sonra Yce Allah'n: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbimiz, bizi ve bizden nce iman etmi kardelerimizi mafiret eyle, kalblerimizde iman edenlere kar hibir kin brakma..." (Har, 59/10) buyruunu okudu. Buna gre kim onlarn ann eksiltir yahutta kalbinde onlara kar kin duyarsa o kimsenin fey'de herhangi bir hakk yoktur.94[94] 2. Ebu Nuaym, Zubeyr'in ocuklarndan95[95] bir adamdan yle dediini rivayet etmektedir: "Bizler Malik'in yannda bulunuyorduk. Raslullah sallallahu aleyhi ve se//em'in ashabnn ann eksilten bir adamdan sz ettiler. Bunun zerine Malik u ayet-i kerimeyi okudu: "Muhammed Allah'n Rasldr. Onunla birlikte olanlar kfirlere kar sert ve kat, kendi

Abdullah b. Abdu'1-Aziz b. Cureyc er-Rumi el-Umevi el-Mekki dye bilinir. Umeyye oullarnn azadlsdr. Zehebi onun hakknda unlar syler: "mam hafz Harem blgesinin fakih Ebu'l-Velid knyelidir." 150 h. ylnda vefat etmitir. (Tezkiratu'l-Huffaz, I, 169) Biyografisi iin bk. Tarihu Badad, X, 300 90[90] e|-lntka, s. 34 91[91] Hilye, VI, 327 92[92] el-lntka, s. 34 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 3839. 93[93] Abdullah b. Sevvar b. Abdullah el-Anber el-Basr'dir. Kadlk yapmfr. bn Hacer onun hakknda: "Siko birisidir. 228 h. ylnda vefat etmitir" demektedir. Vefatna dair baka tarihler de sylenmitir. (Takribu't-Tehzib, I, 421; Tehzibu't-Tehzib, V, 248) 94[94] Hilye, VI, 327 95[95] Bu ez-Zbeyr b. el-Awam'n ocuklarndan (torunlarndan) olup Malik b. E-nes'e rencilik yapan ve ondan ilim belleyen kii olup ad Abdullah b. Naf b. Sabit b. Abdullah b. ez-Zubeyr b. el-AwamTdr. Daha nceden de ona dair bilgi verilmi bulunmaktadr. Mus'ab b. Abdullah b. Mus'ab ile ilgili tantc bilgi de biraz sonra gelecektir.
89[89]

aralarnda merhametlidirler. Sen onlar rk' ediciler ve secde ediciler, Allah'tan br ltuf ve rza isteyenler olarak grrsn. Secde izinden nianlar yzlerindedir. Onlarn Tevrat'taki vasflar budur. ncil'deki vasflarna gelince o nce filizini yarp karm, sonra onu gittike kuvvetlendirmi, sonra kalnlap gvdesi zerine dorulmu, ekincilerin houna giden bir ekin gibidir. Bununla kfirleri fkelendirmek iin (bu misali verdi.}" (Feth, 48/29) mam Malik dedi ki: "Her kimin kalbinde Raslullah sallallahu aleyhi ve sellerdin ashabndan herhangi bir kimseye kar bir kin ve fke olursa o bu ayet-i kerimenin musibetine urar."96[96] 3. Kad lyad, Eheb b. Abdu'l-Aziz'den yle dediini nakletmektedir: "Malik'in yannda bulunuyorduk. Bu srada alevilerden (Ali b. Eb Talib'in soyundan gelenlerden) bir adam onun yanban-da durdu. Onun meclisine gider gelirlerdi. Bu zat ona: Ey Abdullah'n babas diye seslendi. Malik ona doru bakt. Bir kimse yksek sesle ona seslendi mi ban kaldrp ona bakmaktan daha leri derecede ona bir karlk vermezdi. A b. Eb Talib'in soyundan gelen bu zat ona dedi ki: Ben seni yarn Allah'n huzuruna varp da bana soru soracak olursa, ben de kendisine bana Malik dedi diyerek seni benimle Allah arasnda bir hccet (delil) klmak stiyorum. Malik ona yle dedi; "Syle." Adam: Raslullah sallallahu aleyhi ve se//em'den sonra nsanlarn en hayrls kimdir? diye sordu. Malik: Ebu Bekir'dir, dedi. Ali soyundan gelen zat: Sonra kimdir diye sordu. Malik: Sonra mer'dir, dedi. Ali soyundan gelen zat: Sonra kimdir, diye sordu. Malik: Hakszca ldrlm olan halife Osman'dr, dedi. Ali soyundan gelen zat: Allah'a yemin ederim ebediyyen se-nnle birlikte oturmayacam, dedi. Bunun zerine Malik ona: Tercih yapmak senin hakkndr, diye cevap verdi.97[97]

E. Kelm ve Din Hususunda Tartmalar Yasaklamas:

1. bn Abdi'l-Berr, Mus'ab b. Abdullah ez-Zbeyr98[98]'den dedi ki: Malik b. Enes yle derdi: "Din
Hye,Vl, 327 Tertibu'l-Medarik, II, 44-45 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 39-41.
96[96] 97[97]

hakknda kelm houma gitmeyen bir eydir. Bizim ehrimizin ahalisi hep ondan holanmamlardr ve onunla uramay yasaklayagelmilerdir. Cehm'n gr kader ve buna benzer herbir husustaki kelm (sz syleme) bu kabildendir. Ameli beraberinde getiren hususlar dnda kelm sevilen bir ey deildir. Allah'n dini ve aziz ve celil olan Allah'n zat hakknda kelma gelince konumayp susmay daha ok severim. nk ben bizim ehrimiz ahalisinin ameli gerektiren dnda din hakknda kelm yasakladklarn ardm."99[99] 2. Ebu Nuaym, Abdullah b. Nafi'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik'i yle derken dinledim: "Bir kimse Allah'a ortak komann dnda btn byk gnahlar lese ancak bu eitli he-va ve bid'atlerden uzak kalsa -ve bu arada baz szler (kelm)i de szkonusu etti- yine cennete girer."100[100] 3. el-Herevi, shak b. sa101[101]dan yle dediini rivayet etmektedir: "Malik dedi ki: Kim kelm yoluyla dini renmek isterse zndkla-r, kim kimya (simyaclk) ile mal sahibi olmak sterse iflas eder, kim de hadisin garib lafzlarn renmek isterse yalan syler."102[102] 4. Hatib, shak b. sa'dan dedi k: Malik b. Enes'in din hususunda tartmalar aypladn ve yle dediini dinledim: "Dierinden daha ok mcadele ve tartmay beceren br kimse her geldiinde biz de Cebrail'in peygambere getirdiini geri mi evireceiz?"103[103] 5. el-Herev, Abdu'r-Rahman b. Mehd'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik'in huzuruna girdim. Yannda ona soru soran birisi vard. Dedi ki: "Muhtemelen sen Amr b. Ubeyd'n adamlarndansn. Allah Amr b. Ubeyd'e lanet eylesin. nk o kelmdan bid'at olan bu ii ortaya koymu bulunmaktadr. ayet kelm bir lim olsayd ashab ve tbin eitli ahkm ve er'i meseleler hakknda konutuklar gibi ona dair de bir eyler sylerlerdi."104[104] 6. el-Herev, Eheb b. Abdu'l-Aziz'den yle dediini rivayet etmektedir: Malik'i yle derken dinledim: "Bid'atlerden oka saknn." Ona: Ey Abdullah'n babas bid'atler nedir, diye soruldu. yle dedi: "Bid'at ehli kimseler Allah'n isimleri, sfatlar]/ kelm, ilmi ve kudreti hakknda konuup duran buna karlk ashab- kiramn ve onlara gzel bir ekilde uyan tabiinin sustuklar yerde susmayan kimselerdir."105[105] 7. Ebu Nuaym, afi'den yle dediini rivayet etmektedir: "Malik b. Enes'in yanna sapk bir frka mntesibi olan bir kimse gelecek olursa yle derdi: "Ben Rabbimden ve dinimden apak bir delil zereyim. Sen ise phe eden birisisin. Bu sebeble phe eden bir bakasna git ve

Mus'ab b. Abdullah b. Mus'ab b. Sabit b. Abdullah b. ez-Zubeyr b. el-Av-vam el-Esedi'dir. Medine'lidir. Badat'ta yerlemitir. bn Hacer onun hakknda: "Doru szldr, neseb ilmini iyi bilen birisidir. 236 h. ylnda vefat etmitir" demektedir. (Takribu't-Tehzib, II, 252; Hayat iin bk. Tehzibu't-Teh-zib, X, 162) 99[99] Cmiu Beyan'l-ilrn, s. 415, Daru'l-Kulubi'l-slamiyye basks. 100[100] Hilye,V|, 325 101[101] ishak b. Isa b. Necih e!-Badadi. Onun hakknda bn Hacer: "Doru szldr. 214 h. ylnda vefat etmitir" demekledir. (Takribu't-Tehzib, I, 60; Biyografisi iin bk. Tehzibu't-Tehzib, I, 245) 102[102] Zemmu'l-Kelm, vr. 1 73 a 103[103] erefuAshabj1-Hadis, s. 5 104[104] Zemmu'l-Kelm, vr. 173 b 105[105] Zemmu'l-Kelm, vr. 173 a
98[98]

onunla tart."106[106] 8. bn Abdi'l'Berr, Malik mezhebine mensup Msrl Ahmed b. Huveyzimendad'dan yle dediini rivayet etmektedir: el-Haf adl kitabnn icareler bahsinde dedi ki: "Malik dedi ki: "Heva ehlinin, bid'aterin ve yldz falclarnn kitaplarnn -ve daha baka kitaplar da szkonusu etti- icare ile kiralanmas caiz deildir. Dana sonra unlar syledi: Bizim mezhebimizin mensuplarna gre neva ve bid'at ehline mensup kimselerin kitablar Mutezile ve benzeri kelmclarn kitablardr. Bu gibi hususlarda yaplan care akitleri feshedilir."107[107] te bunlar mam Malik'n tevhde, ashab- kirama, imana, kelm ilmine ve daha baka hususlara dair tavrlarn ve szlerini ortaya koyan baz aretlerdir.108[108]

ABDULLAH B. EL-MUBAREK'N AKDES109[109](V.181 H.)

c/bnu'l-Mubarek -Allah'n rahmeti zerine olsun- dedi ki:110[110] 'Mekke'de, Medine'de, Kufe'de, Basra'da, Msr'da ve Horasan'da insanlarn snnet ve cemaat zere olmay ylece aklamakta gr birlii ettiklerini grdm: Allah'tan baka hibir ilah olmadna, Muhammed'in onun kulu ve rasi olduuna ehadet eden, ii aziz ve celil olan Allah'a havale edip hereyin, hayrn, errin, kfrn ve imann Allah'n kaza ve kaderi le olduunu bilen, aziz ve celil olan Allah'n peygamberine sahabe olmalar iin setii gemi selefin hakkn tiraf edip kabul eden, Ebu Bekir es-Sddk', mer b. el-Hat-tab', Osman b. Affan' ve A b. Ebi Talib' -Allah hepsinden raz olsun- ne geiren, kkleriyle bykleriyle Raslullah sallallahu aleyhi ve seltemr\n ashabna rahmet okuyan, onlarn faziletlerini szkonusu eden, aralarndaki anlamazlklarda bir ey sylemeyen, iki bayram namazn Arafat'taki namaz ve cemaatle klnan namazlar iyi yahut gnahkr olsun her imamn arkasnda klan, Kur'n' Allah'n kelm ve onun indirdii kitab olarak bilip mahlk olduunu sylemeyen, iman sz, amel ve niyet ile birlikte snnete uygun hareket etmek olarak bilen, imann kalb ve azalar(n ameli olup) artp eksildiini kabul eden, cihadn Muhammed sailallahu aleyhi ve sellem'm Allah tarafndan peygamber olarak gnderildii zamandan tibaren Deccal le savaacak son m'min topluluk gelene kadar devam edeceini, zalim bir kimsenin zulmnn (buna) zarar vermeyeceini bilip, kabir azabna, mnkere, nekire, havza, efaate, mizana, cen-netiklerin aziz ve celil olan Rablerin greceklerine
Hilye, VI, 324 Cmu Beyn'l-itm, s. 316-317 108[108] Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 41-44. 109[109] lmam, nder Ebu Abdu'r-Rahman Abdullah b. el-Mbarek el-Hanzal: Ham b. Urve ile Hume/d ef-Tavil'den hads dinlemitir. Ahmed b. Hanbel dedi ki: Ibnu'l-Mubarek dneminde ondan daha ok ilim tahsili peinde koan hibir kimse yoktur. ube dedi k: Yanmza onun gibi birisi gelmedi. bn Nasuru'd-Dn dedi ki: imam, byk ilim adam, hafz, eyhu'l-slam, dnya imamlarndan birisi, faydal pekok eserlerin sahibi, geni blgelerde yolculuk yapm birisidir. Ondan bn Man, bn Men', Ahmed b. Hanbel ve bakalar hadis nakletmitir. Fudayl b. lyad dedi ki: u be/tin Rabbine yemin ederim ki, iki gzm bnu'l-Mubarek gibisini grmemitir. 181 ylnda ramazan aynda vefat etmitir. (bnu'l-mad, ezerotu'z-Zeheb, I, 295-297] 110[110] Muhfasaru'l-Hucce fi Beyan'I-Mehacce
106[106] 107[107]

iman edendir. Peygamberlerin ve raslierin -selam onlara- getirdiklerine iman ederiz. Bu hususta onlara kar misaller getirmeyiz. Ehl- snnetin nitelii: Aziz ve celii olan Allah'n kitabnn gereini; Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'm hadislerini ve ashab- kiramn -Allah hepsinden raz olsun- szlerinin gereini kabul etmektir. Kiisel gr ve kyas ter-ketmektir. te benm eski alimlerimizin zerinde ittifak ettiklerini grdm husus budur. Allah bizlere de, sizlere de istikameti ve salihle-re kavumay nasib etsin. Yne bnu'l-Mubarek -Yce Allah'n rahmeti zerine olsun-yle demitir: "... Bizler yahudilerin, hristiyanlarn szlerini naklediyorduk ama cehmyyenin szlerini nakledemyorduk."111[111]

SUFYAN B. UYEYNE AKDES112[112] (V. 198 H.)

el-Lalek dedi ki: Bize Ubeydullah b. Muhammed b. et-Tc haber verdi dedi k: Bize Muhammed b. shak b. Abbad et-Temmar anlatt dedi ki: Bize Abdu'l-Azz b. Muaviye anlatt dedi ki: Bize Muhammed b. Abdu'l-Cebbar es-Sulem anlatt dedi ki: Bize Bekr b. el-Ferac Ebu Al anlatt dedi ki: Ben Sufyan b. Uyeyne'yi yle derken dinledim: Snnetfe uygun itikad) on husustur. Her kimde bu on husus bulunursa o snneti tamamlam olur. (Onlardan) br eyler terkeden de snneti terketm olur: Kaderi kabul etmek, Ebu Bekir ve mer'i ncelemek, havz, efaat, mizan ve srat kabul etmek. man, sz ve ameldir. Kur'n Allah'n kelmdr. Kabir azab ve kyamet gnnde ba's (lmden sonra dirili haktr}; hibir ms-lman hakknda da (cennet ya da cehennemlik olduu hususunda) kafi ehadette bulunmaynz. Sufyan b. Uyeyne -Allah'n rahmeti zerine olsun- (Bir) el-Mers'nin ta'til ve Kur'n'n mahluk olduuna dair kanaati htiva e-den kitabn grnce unlar syledi: "Bu szler hristiyanlarn szlerine ne kadar da benziyor."113[113]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 45-46. Ebu Muhammed Sufyan b. Uyeyne el-Hilalf'dir. Hilal oullarnn mevlas (azadls) olup Kfelidir. Hafzdr. Mekke'de yerlemitir. afi -Allah'n rahmeti zerine olsun- der ki: Eer Malik ve bn Uyeyne olmasayd Hicazn lmi kaybolup giderdi. bn Vehb dedi ki: bn Uyeyne'den daha ok tefsiri iyi bilen birisini bilmiyorum. Ahmed b. Hanbel dedi ki: Ibn Uyeyne'den daha ok snnefle-ri bilen birisini grmedim. Yetmi defa haccetmifir. Ziyad b. llka, ez-Zuhr ve byk ahsiyetlerden hads dinlemitir. Ame, Ibn Cureyc ve ube'den hadis rivayet etmitir. Bunlar onun hocalarndandr. (ezert'tan nakledilen bu ifadeler aslnda yledir: "Ondan -hocalar olmakla birlikte- A'me, Ibn Cureyc ve u'be rivayet etmilerdir. afi, bnul-Mubrek ve bakalar da ondan rivayette bulunmutur." bn Hacer, Tehzibu'f-Tehzib, IV, 105'deki ifadeleri de u ekildedir; Ondan el-A'me, bn Cureyc, $ube, es-Sevr ve Mis'ar rivayet etmilerdir. Ayn zamanda onun hocalardrlar.) afi, bnu'l-Mubrek, Ahmed ve pekok kimse de (ondan rivayette bulunmutur). 198 h. yl Receb aynn balarnda vefat etmitir. ezertu'z-Zeheb, I, 354-355 113[113] Bk. eyhu'l-islam, erhu'l-Asbahniyye, s. 65 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 47-48.
111[111] 112[112]

MAM AF (V. 204 H.)'NN AKDES

A. Tevhide Dair Grleri:

1. Beyhaki, er-Rab' b. Sleyman'dan, o da mam afi'den yle dediini nakletmektedir: "Kim Allah'a yahut onun isimlerinden birisine yemin eder de yeminini bozarsa keffarette bulunmas gerekir. Kim, mesela Kabenin hakk in, babamn hakk in, unun unun hakk iin diye Allah'tan bakas adna yemin eder de yeminini bozarsa keffarette bulunmas gerekmez. "mrm hakk in..." diye yemin etmesi de buna benzer. Bylesinin de keffarette bulunma sorumluluu yoktur. Allah'tan bakas adna yemin etmek se mekruhtur ve Raslullah sallollahu aleyhi ve sellem tarafndan yasaklanmtr: "Muhakkak aziz ve cell olan Allah sizlere babalarnzn adna yemin etmeyi yasaklamtr. Binaenaleyh kim yemin edecek olursa ya Allah adna yemin etsin yahut sussun.'114[114] ..."115[115] afi buna gereke olarak Allah'n isimlerinin mahluk (yaranm) olmadn gstermitir. Bu sebeble Allah adna yemin eden ve yeminini bozan bir kimsenin keffarette bulunmas gerekir.116[116] 2. bnu'l-Kayym, cimu'l-Cuyui'l-slamiyye adl eserinde afi'den yle dediini zikretmektedir: "Benim izlediim snnet le arkadalarm olan hadis ehlinden grp Sufyan, Malik ve benzeri kendilerinden ilim rendiim kimselerin izledikleri snnet, Allah'tan baka hibir ilahn olmadna, Muhammed'in Allah'n Ra-sl olduuna ehadet ikrar etmek, Allah'n, gkte ve Ar zerinde olduuna ve diledii ekilde yarattklarna yaklatna, Yce Allah'n dnya gne diledii ekilde indiine inanmaktr."117[117] 3. Zeheb, Muzeni'den yle dediini rivayet etmektedir: "Kendi kendime dedim ki: Tevhid ile ilgili iimden geenleri ortaya kartp hatrma gelenleri zebilecek birisi varsa o da afi'dir. Bunun iin o Msr mescidinde iken yanna gittim. nnde oturdum ve dedim ki: Kalbime tevhide dair bir mesele geldi. Senin bildiini kimsenin bilmediini biliyorum. Bakalm sendeki bilgi nedir? Bunun zerine kzd sonra yle dedi: Sen nerede olduunu biliyor musun? Ben: Evet dedim. Buras Allah'n Firavun'u suda boduu yerdir, dedi. Sana Raslullah salialhhu aleyhi ve se//em'n bu hususa dair soru sorduu hakknda sana bir bilgi ulat m? Ben: Hayr, dedim. Bu sefer: Peki bu hususta sahabi br eyler syledi mi? dye sordu. Ben: Hayr, dedim. Semada ka tane yldz olduunu biliyor musun? diye sordu. Ben: Hayr, dedim. Peki bu semadaki gezegenlerden birisinin olsun trn, ne zaman doduunu, ne zaman battn, neden yaratldn biliyor musun? Ben yine: Hayr, dedim. Bu sefer unlar syledi: Gzlerinle
Buhar, el-Eyman ve'n-Nuzur, Babu la Tahlif bi bikum, XI, 530; Mslim, el-Eyman, Babu'n-Nehyi ani'l-Halfi bi gayrillah, III, 1266, h. 1646 115[115] Menfcbu's-afi, I, 405 116[116] Jbn Ebi Hatim, dbu'-afi, s. 193; Ebu Nuaym, Hilye, IX, 112-113; Bey haki, es-Sunenu'l-Kbra, X, 28; el-Esma ve's-Sfat, s. 255-256. Beavi, erhu's-Snne, I, 1 88; Ayrca bk. el-Uluw, s. 121, Muhtasar, s. 77 117[117] ctimau'l-Cuyu'l-slomiyye, s. 165; isbatu Sfati'l-Uluvv, s. 124; Ayrca bk. Mecmusj'l-Feiava, IV, 181-183; Zehebi, el-Uluw, s. 120; Elbani, Muhtasa-ru'l-Uluvv, s. 176
114[114]

grdn bir yarat bilmiyor, tanmyorsun. Sen onu yaratann bilgisi hakknda m konumaya kalkyorsun, Sonra bana abdeste dair bir soru sordu. Ben onu yanl cevaplandrdm. O hususu bana drt trl aklad, fakat benim cevabm bunlardan birisine bile uygun deildi, Bunun zerine unlar syledi: Gnde be defa ihtiya duyduun bir eye dair bilgi edinmeyi brakyorsun da bu hususta kalbinden geen yaratcnn lmi hakknda bilgi sahibi olmaya kalkyorsun. Bunun iin sen Yce Allah'n: "lhnz tek bir ilhtr. Ondan baka hibir ilh yoktur. O rahmandr, rahmdir. Muhakkak gklerin ve yerin yaratlnda..." (Bakara, 2/163-164) buyruuna bavur, yaratlm yaratcya delil olarak gr ve aklnn ulaamayaca bir eyi bilmek iin kendini zorlamaya kalkma."118[118] 4. bn Abdil-Berr, Yunus b. Abdi'l-A'ln119[119]"dan dedi ki: a-f'y yle derken dinledim: "Sen bir kimsenin isim msemmadan farkldr; yahutta ey eyden farkldr dediini duyarsan onun zndk olduuna ahitlik edebilirsin."120[120] 5. afi "er-Risale" adl eserinde unlar sylemektedir: "Zatn nitelendirdii gibi ve fakat mahlukatnn kendisini nitelendirmelerinin ok stnde olan... Allah'a hamdolsun."121[121] 6. Zeheb, es-Siyer (Sreyru A'lmi'n-Nubel) adl eserde afi'den yle dediini nakletmektedir: "Kur'n'n szkonusu ettii ve snnette varid olmu bu sfatlar kabul ederiz ve ayn zamanda kendi zat hakknda tebihin (yaratlmlara benzemenin) szkonusu olmadn belirttii gibi biz de tebihi kabul etmeyiz. nk o: "Onun benzeri hibir ey yoldur." (ura, 42/1 D diye buyurmaktadr."122[122] 7. Ibn Abdi'l-Berr, er-Rabi b. Sleyman'dan yle dediini nakletmektedir: Ben afi'yi yce Allah'n: "Hayr muhakkak k onlar o gnde Rablerinden elbette perdelenmi olacaklardr." (Mutaffifin, 83/15) buyruu hakknda unlar sylerken dinledim: Bu buyrukla bizlere, kendilerine kar perdelenmeyecei, ona bakacak ve onu grmekte herhangi bir zorlukla karlamayacak bir topluluk olacan bildirmis olmaktadr."123[123] 8. ei-Lalck, er-Rab b. Sleyman'dan yle dediini nakletmektedir: Ben Muhammed b. Idrs eafi'nin huzurunda idim. Ona (Msr'n) Said blgesinden: "Hayr, muhakkak ki onlar o gnde Rablerinden elbette perdelenmi olacaklardr." (Mutaffifin,
Siyer u A'lmi'n-Nubel, X, 31 Yunus b. Abdi'l-A'l b. Meysere es-Sadaf el-Msr (dzeltme ezert, I, 149'dan, -eviren-} bn Hacer hakknda unlar sylemektedir: "Sika bir ravidir. Onuncu tabakann kklerndendr. 264 h. ylnda vefat etmitir." (Takribu'tTehzib, II, 385); Ayrca bk. ezertu'z-Zeheb, il, 149; bn Hi-dayetlah, Tabaktu'-afiyye, s. 28 120[120] el-ntika, s. 79; Mecmuu 1-Fetava, VI, 187 121[121] er-Risale, s. 7-8 122[122] Siyer, XX, 341 123[123] e[-ntika,s.79
118[118] 119[119]

83/15) buyruu hakknda ne dersin, diye bir yaz bulunan br mektup geldi. afi yle dedi: "Kendilerine gazab edildiinden tr bunlar perdelenmi olacaklarna gre; bu onun raz olacat kimselerin kendisini guceklerine delii olur." e-Rabi dedi ki: Ben ona: Ey Ebu Abdullah sen bu kanaatte misin? diye sordum. O: "Evet, dedi ve ben bu kanaatimi Allah'a ballmn ifadesi olan dinimin bir gerei olarak gryorum.124[124] 9. Ibn Abdi'l-Berr, el-Carudi'den"125[125]den yle dediini nakletmektedir: "afi'nin huzurunda bulunan brahim b. smail b. Uley-ye'yi kastederek126[126] dedi ki: Ben her hususta ona muhalifim. Hatta la ilahe illallah sznde bile. Ben onun dedii gibi demiyorum. Ben Mu-s ile perde arkasndan zel bir surette konuan Allah'tan baka hibir ilah yoktur diyorum. O ise perde arkasndan Musa'ya yaratt bir kelm iittiren Allah'tan baka hibir lah yoktur diyor."127[127] 10. Laleki, er-Rabi b. Sleyman'dan afi'nin yle dediini nakletmektedir: "Km Kur'n mahluktur derse o kfirdir."128[128] 11. Beyhaki, Ebu Muhammed ez-Zbeyr'den yle dediini rivayet etmektedir: "Bir adam afi'ye dedi ki: Bana Kur'n'a dair haber ver. O yaratc mdr? afi: Kesinlikle hayr, dedi. Adam: Peki yaratlm mdr? diye sordu. afi: Kesinlikle hayr, dedi. Adam: O yaratlmam mdr yle mi? diye sordu. afi: Kesinlikle evet dedi. Adam: Peki onun yaratlmam olduunun delili nedir diye sordu. afi ban kaldrarak dedi ki: Sen Kur'n'n Allah'n kelm olduunu kabul ediyor musun? Adam: Evet dedi. afi u cevab verdi: Bu husus senden daha nce de dile getirilmitir. (nk) Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer mriklerden biri senden eman dilerse ona e-man ver, ta ki Allah'n kelmn dinlesin." (Tevbe, 9/6); "Allah Musa ile zel bir ekilde konutu." (Nisa, 4/164) afi (devamla) dedi ki: Sen Allah'n ezelden beri var olduunu ve kelmnn da ayn ekilde olduunu kabul ediyor musun yoksa Allah ezelden beri vard fakat kelm yoktu mu dersin? Adam: Hayr Allah da vard, kelm da vard dedi. (Ebu Muhammed) dedi ki: Bunun zerine afi glmsedi ve yle dedi: Ey Kreliler, sizler gerekten ok byk bir sz sylyorsunuz. nk Allah'n hereyden nce var olduunu, kelmnn da onunla var olduunu kabul ettiinize gre kelm Allah'n kendisidir yahut Allah'tan ayrdr ya da o Allah'tan bakadr yahut ondan farkldr szlerini nereden kartyorsunuz? (E-bu Muhammed) dedi ki: Adam sustu ve kp gitti."129[129]

erhu Usli tikadi Ehli's-Sunneti ve'l-Cemaa, II, 506 Muhtemelen bu Musa b. Ebu'l-Carud'dur. Nevevi onun hakknda unlar sylemektedir; "Bu afi'nin arkadalarndan ve ondan ilim belleyip, ondan rivayef nakledenlerden birisidir." Ibn Hibetullah da yle demektedir: "Bu ahs Mekke'de afi mezhebine uygun fetva verirdi. Hangi tarihte vefat ettii bilinmemektedir." (Tehzibu'l-Esma ve'l-Lugat, II, 120; ibn Hidayefullaf Tabakatu Vafi, s. 29) 126[126] brahim b. smail b. Uleyye hakknda Zeheb unlar sylemektedir: "<~ miyyeye mensub helak olmu birisidir. Tartr ve Kur'n'n mahluk old^L. nu sylerdi. 218 h. ylnda vefat etmitir." [Mzanu'H'tidal, I, 20; Ayrca bk. Lisanu'l-Mizan, I, 34-35) 127[127] el-ntika, s. 79; 6u olay Hafz Beyhaki'nin Menakibu'-afi adl eserinden naklederek zikretmi bulunmaktadr. Lisanu'l-Mizan, I, 35 128[128] erhu Us ifikadi Ehfi's-Sunneti ve'l-Cemaa, II, 252 129[129] Menakibu'-afi, I, 407-408
124[124] 125[125]

12. Ebu Talib el-Uari130[130]lnn rivayeti ile afi'ye nisbet edilen iHkda dair czde unlar sylemektedir; Aziz ve celil olan Allah'n sfatlar ve kendisine iman edilmesi gereken hususlara dair ona soru sorulunca unlar syledi: "Yce ve mbarek olan Allah'n simleri ve sfatlar vardr. Bunlar kitabnda zikredilmi, peygamberi bunlar mmetine haber vermitir. Kur'n- Kerm'in bunlar bildirdiine, Peygamber saliallahu aleyhi ve sellem'den adaletli ahslarn rivayet ettii szlerinin sahih olduuna dair elinde delil bulunan Allah'n yaratt herhangi bir kimsenin buna muhalif bir kanaate sa-hp olmas mmkn deildir. ayet onun nezdinde (bu hususlara dair) hccet sabit olduktan sonra muhalif bir kanaate sahip olursa o kimse aziz ve celil olan Allah' inkar etmi bir kfir olur. Ancak haberin ulamas chetyle ona kar delilin sbutundan nce ise bilgisizliinden tr mazur grlr. nk byle bir bilgi akl ile de, dirayet ile de dnmek le de idrak edilemez. Yce Allah'n semi (herey iten) olduuna ve onun iki elinin bulunduuna dair u buyruklardaki haberler de bu kabildendir: "Bilakis onun iki eli apaktr." [Maide, 5/64) u buyrukta belirtildii zere onun sann olduuna dair haber de byledir: "Gkler ise onun sa eliyle durulmu olacakfr." (zmor, -'39/67) Yce Allah'n u buyruunda da onun yznn bulunduu belirtilmektedir "Herey helak olacaktr. Onun yz mstesna." (Ka-sas, 28/88); "Celal ve ikram sahibi Rabbinin vechi (yz) ise kaliadir." (Rahman, 55/27' Peygamber sallallahu aleyhi ve se//em'in u buyruunda ifade edildii zere onun aya da vardr: "...Nihayet aziz ve ceil olan Rab oraya ayan koyacak..."131[131] Maksat cehennemdir. Ayrca Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in bildirdiine gre Allah yolunda r drlen kimse hakknda unlar sylemitir: "O Allah'n huzu1 Allah kendisine gld halde kmtr."132[132] Yce Allah Rasi sallallahu aleyhi ve sellem m verdii habere gre her gece dnya goL . ne iner. Ayn ekilde Yce Allah'n gz yine Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'n buyruu gereince kr deildir. nk o Dec-cal'den szederken yle buyurmutur: "Deccalin bir gz krdr, Rabbinizin ise gz kr deildir."133[133] M'minler ondrdnde ay grdkleri gibi kyamet gnnde gzleriyle Rablerini greceklerdir. Yce Allah'n Peygamber sailallohu aleyhi ve sellem'in u buyruu gereince de parma vardr: "Aziz ve celil olan

Muhammed b. Ati el-Uori doru szl ve tannan bir ilim adamdr. afi'den el-ltikad czn tek bana rivayet etmitir. Ancak bu afi adna uydurulmutur. O da iyi niyetle bunu nakletmi bulunmaktadr. Bu aklamay Zehebi, el-Mizan, III, 656'da zikretmitir. Fakat seleften birden ok kii akideye dair bu czde tesbit edilenlere itimat etmi bulunmaktadr. Muvaffak b. Kudame, Sfatu'l-Uluvv, s. 1 24; bn Ebi Ya'l, et-Tabakat, I, 283; bnu'l-Kayym, ctimaul-Cuyu, s. 165; Bizzat Zeheb, es-Siyer, X, 79'da olduu gibi. Dier taraftan bundan sonraki blmlerde aynen nakledeceim bu k" tapk (risale) imam hafz ibn Nasr ed-Dmek'ye okunarak arzedilmi ve tamamn bn Ebi Ya'l, Tabakat'ta nakletmi bulunmaktadr. Her iki nakil arasndaki farklar da tesbit edeceiz. 131[131] Buhr, Tefsir, "(Cehennem) daha var m diyecek" bab, VIII, 594, h. 4848; Mslim, IV, 21 87, h. 2848. Her ikisi de Kafade, o Enes b. Malik'den yoluyla rivayet etmilerdir. 132[132] Buhar, VI, 39, h. 2826; Mslim, III, 1504; h. 1890; Her ikisi de el-Arec E-bu Hureyre'den yoluyla rivayet etmilerdir. 133[133] Buhr, XIII, 95, h. 7131; Mslim, IV, 2248, h. 2933. Her ikisi de Katade, Enes b. Malik'ten yoluyla
130[130]

rahmann parmaklarndan iki parma arasnda bulunmayan hibir kalp yoktur."134[134] Yce Allah'n kendi zatn, Raslnn de onu nitelendirdii bu hususlarn fikirle, idrak ile kavranlmasna imkn yoktur. Kendisine bu hususlara dair haber ulamadka bunlar bilmediinden tr hi kimse de tekfir edilmez. ayet bu hususlara dair varid olmu haber eer anlamak bakmndan iitmek itibariyle mahedenin konumuna ulayor ise bu haberi iiten kimsenin hakikatine d-nen nanmas ve tpk Rasiullah sallallahu aleyhi ve se//em'den dinlemi ve mahede etmi gibi buna dair tanklkta bulunmas gerekir. Fakat bizler bu sfatlar kabul etmekle birlikte tebihi de (yani yaratlmlara benzerlii) reddederiz. Nitekim Yce Rabbmiz de kendi zat hakknda tebihi (yani yaratlmlara benzerlii) kabul etmeyerek yle buyurmutur: "Onun benzeri hibir ey yoktur ve o herey iitendir, grendir." (ura, 42/1 D..."135[135]

B. Kader:

1. Beyhaki, er-Rabi b. Sleyman'dan yle dediini rivayet etmektedir: "afi'ye kadere dair soru sorulunca ylece cevap verdi: "Dilediin olur ben dilemesem de Benimse dileim sen dilemesen olmaz. Kullar sen bildiin zere yarattn Gen de yal da lmine gre hareket eder una lfuffa bulundun, bunu yardmsz braktn Buna yardm ettin, tekine etmedin Kimisi bahtiyardr onlarn kimisi bedbaht Kimileri gzeldir, kimileri irkin"136[136] 2. Beyhaki'nin, Menkibu'-afi'de naklettiine gre afi yle demitir: "Kullarn dilemesi Yce Allah'a aittir. Alemlerin Rabbi olan Allah dilemedike onlar dileyemezler. nsanlar kendi amellerini yaratamazlar. Onlarn amelleri Yce Allah'n yarattklar arasndadr. Kullarn fiilleri onun tarafndan yaratlmtr. Kader hayryla erryle Allah'tandr. phesiz kabir azab haktr. Kabir-dekilerin sorgulanmas da haktr. lmden sonra dirili (ba's) haktr, hesaba ekilmek haktr, cennet ve cehennem haktr ve bunun dnda snnette zikredilen dier hususlar da byledir."137[137] 3. Lalek, Mzen'den yle dediini rivayet etmektedir: "afi dedi ki: Kaderci ne demektir biliyor musun? Kendisi bir ii yapmadka Allah da bir ey yaratmamtr diyen kimsedir."138[138]

Buna yakn lafzlarla Ahmed, Msned, IV, 182; bn Mace, I, 77, h. 199; Hakim, Mstedrek, I, 525; Acurri, e-eria, s. 317; ibn Mende, er-Reddu alel-Cehmiyye, s. 87. Hepsi de en-Nevvas b. Sem'an'n rivayet ettii bir hadis olarak zikretmilerdir. Hakim dedi ki: "Hadis Mslim'in artna gre sahih olmakla birlikte Burr'de Mslim de bunu rivayet etmemilerdir." Ze-heb de et-Telhis adl eserinde Hakim'in bu kanaatini kabul etmitir. Hadis hakknda bn Mende unlar sylemektedir: en-Newas b. Sem'an'n rivayet ettii bu hadsi herhangi birisinin tenkidi mmkn olmayan nl hadis i" marnlar tarafndan rivayet edilmi sabit bir hadistir." 135[135] Ben itikada dair bu cz asli bir ef yazmasndan filme alnm br nshadan aktardm. Szkonusu bu filim Hollanda'da Leiden niversitesindeki merkezi ktphanede bulunmaktadr. Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 49-57. 136[136] Menkbu'-afi, I, 412-413; $erhu Usli tikadi Ehli's-Sunne, V, 777 137[137] Menkibu'-afi, 1,415 138[138] erhu Usuli Itikadi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, IV, 776
134[134]

4. Beyhaki, afi'den yle dediini nakletmektedir: "Rasiul-lah sollallahu aleyhi ve sellem'm haklarnda "bu mmetin mecusileridir-ler"139[139] dedii kaderiyeye mensub kimseler Allah, masiyetleri lenin-ceye kadar bilmez diyen kimselerdir."140[140] 5. Beyhaki'nin, er-Rabi b. Sleyman'dan, onun da afi'den rivayetine gre afi kaderiyeye mensub bir kimse arkasnda namaz klmay mekruh grrd.141[141]

C. man:

1. Ibn Abdi'l-Berr, er-Rabi'den yle dediini rivayet etmektedir: "Ben afi'yi yle derken dinledim: man, sz, amel ve kalb le itikaddr. Yce Allah'n: "Allah sizin imannz boa kartacak deildir." (Bakara, 2/143) buyruuna dikkat etmez misiniz? Burda maksat Beytu'l-Makdis'e doru kldnz namazlarnz boa karmayacaktr. Bylelikle namaza iman adn vermitir. Namaz ise sz, amel ve br itikaddr."142[142] 2. Beyhaki, er-Rabi b. Sleyman'dan yle dediini rivayet etmektedir: "Ben afi'yi yle derken dinledim: man, sz ve ameldir artar ve eksilir."143[143] 3. Beyhaki'nin rivayetine gre Ebu Muhammed ez-Zubeyr dedi ki: "Bir adam afi'ye Allah nezdinde hangi amel daha faziletlidir, diye sordu. afi: Kendisi olmakszn hibir amelin kabul olunmad ey, diye cevap verdi. Adam: O nedir diye sorunca afi u cevab verdi: Kendisinden baka hibir ilah olmayan Allah'a iman etmek, derece itibariyle amellerin en yksei, mevki itibariyle en ereflisi, deer itibariyle en ycesidir. Adam: Bana iman hakknda bilgi verir misin? O sz ve amel midir, yoksa amelsz szden ibaret midir? afi dedi ki: man Allah iin bir ameldir. Sz de bu amelin bir parasdr. Adam: Bana bunu akla ki yice anlayaym dedi. afi dedi ki: mann birtakm halleri, dereceleri ve katmanlar vardr. Bunlarn kimisi tamdr ve eksiksizdir, kimisi ise eksik olduu ac|ka grlecek ekilde eksiktir. Kimisi de ar basan ve ar basmas da fazla olandr. Adam dedi ki: mann tam olmamas, eksik lmas ve artmas da szkonusu mudur? diye sordu. afi dedi ki: Evet, dedi adam: Peki buna dair delil nedir diye sordu. afi dedi ki: Yce Allah iman Adem oullarnn azalar zerine farz kld ve bunu o azalar arasnda paylatrd, onlarn zerine datt. Onun Allah tarafndan farz klnm ve herbirisi dierinden farkl imann bir bolm ile grevlendirilmedik hibir azas yoktur:
Eb Dvd, V, 66, h. 4691; Hakim, Mustedrek, I, 85; Her ikisi de Ebu Hazim Ibn mer'den /oluyla rivayet etmilerdir. Hakim dedi ki: "Bu eer Ebu Ha-zim'n Ibn mer'den hadis dinledii sahih olarak sabit ise Buhr ve Mslim'in artna gre sahih olan bir hadistir. Bununla birlikte her ikisi de bu hadisi rivayet etmemilerdir." Zeheb de bu hususta ona muvafakat etmitir. 140[140] Menkibu'-afi, I, 41 3 141[141] Menkibu'-an, 1,413 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 57-58. 142[142] el-ntika, s. 81 143[143] Menakibu'-afi, I, 387
139[139]

Bu azalarndan birisi onun kendisi ile akiedip kavrad, bi-lip rendii, anlayp belledii kalbidir. O kendisinin gr ve emri alnmakszn dier azalarnn hibir emrini reddetmedii ve onsuz hibir ey yapmad bedenin miridir. Bir baka azas kendileriyle grd gzleri, kendileriyle duyduu kulaklar, kendileriyle yakalad elleri, kendileriyle yrd ayaklar, kendisiyle liki kurduu ferci, kendisiyle konutuu dili, kendisinde yznn bulunduu badr. Kalbin ykml olduu farz, dilin ykml olduu farzdan farkldr. Kulan farz gzlerin farzndan ayrdr. Elerin farz ayaklarn farzndan farkldr. Ferce farz olan yze farz olandan bakadr. Allah'n kalbe farz kld man, ikrar, bilip tanmak, kesin i-nan, rza, br ve tek olan, orta bulunmayan, kendisinden baka hibir ilah bulunmayann Allah olduuna, e ve ocuk edinmediine, Muhammed'in onun kulu ve rasl olduuna teslimiyetle inanmak, Allah'tan gelmi herbir peygamberi ya da herbir kitab ikrar ve kabul etmektir. te bu Yce Allah'n kalbe farz kldklardr ve bu kalbin amelidir. "Kalbi manla dolu olduau halde zorlananlar mstes-na olmak zere... ve fakat kfre gs aarsa..." (Nahl, 16/106); "Haberiniz olsun ki kalbler ancak Allah' anmakla huzur bulur." (Rad, 13/28); "Kalbleriyle iman etmedikleri halele azlaryla 'nandk' deyip de..," mam afTnin itikad grleri (Maide, 5/41); "Iinzdekini aklasaniz da, gizleseniz de Allah onunla sizi hesaba eker." (Bakara, 2/284) te bu Allah'n kalbe farz kld imandr ve bu onun amelidir. mann ba da ite budur. Allah'n dile farz da: Kalbin nanp kabul ettii hususu sylemek ve fade etmektir. Bu hususta oy\e buyurmutur: "Biz Allah'a iman ettik deyiniz." (Bakara, 2/136); "Ve insanlara gzel eyler syleyin." (Bakara, 2/83) te Yce Allah'n kalbde olan ifade etmek ve sylemekten ibaret dile farz kldklar bunlardr ve bunlar dilin amelidir, imandan ona tarz olan ksmdr. Yce Allah kulaa Allah'n haram kldklarn dinlemekten uzak kalmay ve onun yasakladklar eylerden kendisini korumay farz klmtr. Bu hususta yle buyurmaktadr: "O size kitabta: 'Allah'n yetlerinin inkr edildiini ve onlarla alay edildiini iittiiniz vakit onlar baka bir sze dalnca/a kadar yanlarnda oturmayn. nk o zaman sizler de onlar gibi olursunuz1 dye ndirdi." (Nisa, 4/140)

Daha sonra unutma halini istisna ederek yle buyurmaktadr: "Eer eytan sana unutturursa" ve bu sebebten onlarla birlikte oturursan "artk hatrladktan sonra o zalimler topluluu ile oturma." [En'm, 6/68); "O halde sen de mjde ver o kullanma k; onlar sz iitip en gzeline uyarlar. te onlar Allah'n kendilerini doru yola ilettii kimselerdir ve ite bunlar zl akl sahibi olanlarn ta kendileridir." (Zmer, 39/17-18); "M'min-ler gerekten felah bulmulardr. Onlar ki namazlarnda huu iindedirler. Onlar bo eylerden yz evirirler. Onlar zekt ed ederler." (Mu'minun, 23/1-4); "Bo sz ittiklerinde de ondan yz evirirler." (Kasas, 28/55); "Onlar bo ve batl eylerle karlatklarnda da ereflice yz evirip geerler." (Furkan, 25/72) te Yce Allah'n kulaa kendisi iin helal olmayan eylerden uzak durmasn farz kldklar bunlardr. Bunlar da kulan amelidir ve bu da mandandr. Gzlere Allah'n haram kld eylere bakmamay ve Allah'n bakmay yasaklad eylerden saknmay farz klmtr. an yce Allah bu hususta yle buyurmaktadr: "M'min erkeklere syle ki gzlerini (harama bakmaktan) saknsnlar, mahrem yerlerini de korusunlar." (Nur, 24/30) Bu ayet ile ondan sonraki ayette yce Allah birbirlerinin mahrem yerlerine bakmalarn yasaklamakta ve herkesin kendi mahrem yerini bakasnn bakmasna kar korumasn emir buyur maktadr. (afi devamla) dedi ki: Allah'n kitabnda mahrem yerin korunmasn fade eden herbir buyruk zinadan korunmak anlamndadr. Bu ayet mstesna. Bu bakmaktan korunmak hakkndadr. te Allah'n gzlere farz gz haramdan sakndrmaktr. Bu da gzn amelidir ve bu da imandandr. Daha sonra kalbe, kulaa ve gze farzn, birtek ayet-i kerimede szkonusu ederek Yce Allah yle buyurmaktadr: "Bilmediin bir eyin ardna dme. nk kulak, gz ve kalbin herbiri ondan sorumludur." (isra, 17/36) Yani Yce Allah mahrem yerine, Allah'n haram kld eyleri ileyerek onun mahremiyetini bozmamay farz klmtr. "Onlar ki mahrem yerlerini korurlar." (Mu'minun, 23/5) ve: "Sz kulaklarnz, gzleriniz, derileriniz aleyhinizde ahitlik eder diye gizlenmiyordunuz." (Fussilet, 41/22) dye buyurmutur. Burada derilerden kast mahrem yerleri ve uyluklardr. te Yce Allah'n mahrem yerlerine kendilerine helal olmayan eylere kar korumak eklinde farz kldklar bunlardr. Bu da mahrem yerlerinin amelidir.

Yce Allah ellere Allah'n haram kld eyleri tutmamay ve onlarla Allah'n emrettii sadaka, akrabalk ban gzetmek, Allah yolunda chad etmek, namazlar iin taharet almak gibi eyleri yapmay emretmitir. Bu hususta yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Namaza kalkacanz zaman yzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi ykayn.,." (Maide, 5/6) Yine yle buyurmaktadr: "nkar edenlerle karlatnzda boyunlarn vurun. Onlardan oka ldrp kahrettiinizde artk ba skca balayn. Sonra ya ltfederek karlksz saln yahut fidye aln..." (Muhammed, 47/4) nk {savata kafirlerin boyunlarn) vurmak, sava, akraba- ban gzetmek ve sadaka vermek elin ileri arasndadr. Ayaklara onlarla Allah'n haram kld eylere doru yrme-mey farz klmtr. Bu hususta da Yce Allah yle buyurmaktadr: "Yeryznde kibir ve azametle yrme. nk sen hibir zaman yeri de yaramazsn, boyca da asla dalara eriemezsin." (Ura, 17/37) Yze de gece ve gndz namaz vakitlerinde Allah'a secde etmeyi farz klmtr. Bu hususta yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Rk' edin, secde edin, Rabbnize ibadet edin. Hayr ileyin ki kurtulua eresinz." (Hac, 22/77); "phesiz ki mescidier de Allah'a mahsustur. Onun iin Allah le birlikte hibir kimseye dua (ve ibadet) etmeyin." (Cin, 72/18) Burada "mescidier" ile Adem olunun namaz esnasnda zerinde secde yapt aln ve dier azalar kastedilmektedir. (afi devamla) dedi ki: te Allah'n bu organlara farzlar bunlardr. O kitabnda abdeste ve namazlara "iman" adn vermitir. Bu da yce Allah'n peygamberini Beytu'l-Makdis'e doru namaz kldktan sonra Ka'be'ye doru namaz klmasn emrettii zaman olmutur. O srada mslmanlar Beytu'l-Makdis'e doru onalt ay namaz klmlardr. Ey Allah'n Rasl dediler. Peki Beytu'l-Makdis'e doru kldmz namazn durumu ve bizim durumumuz ne olacaktr, diye sordular. Bunun zerine Yce Allah: "Allah imannz boa karacak deildir. Gerekten Allah insanlara ok acyandr, merhametlidir." (Bakara, 2/143) Grld gibi "namaz"a man adn vermektedir. O halde Yce Allah'n huzuruna namazlarna gereken dikkat ve zeni gstermi olarak, azalarn korumu, herbir azas le Allah'n verdii emri ve ona farz kld grevi tastamam yerine getirmi olarak kavuursa o kimse imann

tamamlam ve cennet ehlinden birisi olarak Allah'n huzuruna kar. Kim de Allah'n verdii emirlerden herhangi bir blmn kasti olarak terketmi ise Allah'n huzuruna iman eksik olarak kar. Soru soran adam dedi ki: Evet mann eksikliini ve tamam olma halini renmi bulunuyorum. Peki onun artnn dayana nedir? afi dedi ki: Yce Allah buyurdu ki: "Bir sre indirildii zaman ilerinden bazlar: 'Bu hanginizin imann arttrd' derler. man etmi olanlara gelince [her sre inii ile) daima onlarn imann arttrmtr ve onlar birbirleriyle mjdelerler. Kalblerinde hastalk bulunanlara gelince onlarn murdarlklarna murdarlk katp arttrd ve onlar kfir olarak lp gittiler." (Tevbe, 9/124-125); "Gerekten bunlar Rablerine iman eden gen yiitlerdi. Biz de hidayetlerini arttrmtk." (Kehf, 18/13) afi dedi ki: Eer btn bu iman eksiklii ve fazlal szko-nusu olmamak zere tek bir mahiyet olsayd, kimsenin bu hususta r stnl olmaz, nsanlar birbirine eit olur, stnlkten szedierneza. Fakat imann tamam olmas sonucunda m'minler cennete girmi olacaktr. mandaki fazlalk sayesinde m'minler "cennete" 1 afl nezdinde derecelerle birbirinden stn olacaklardr. Imanda-eksklik sebebiyle de kusurlu amel edenler cehenneme girecektir. afi der ki: phesiz Yce Allah bir yar gnnde atlarn birbirleriyle yartrlmas gibi kullarn birbirleriyle yartrr. Dier taraftan onlar ileri geilerine gre farkl derecelerdedirler. Herbir kii ileri geiine gre bir derecede olacaktr. Allah o derecede o-nun hakkndan bir ey eks'ltmeyecektr. Bakas tarafndan geilen bir kimse asla kendisini geenin nne geirilmeyecei gibi; bakas kendisinden daha faziletli olan bir kimse kendisinden daha ileri olandan daha faziletli bir konumda tutulmayacaktr. te bu yolla bu mmetin ilkleri sonrakilerden daha faziletli olmutur. Eer man noktasnda ileri geen kimselerin ayn hususta geri kalanlara gre bir fazileti olmasayd hi phesiz bu mmetin sonarndakiler balarndakilere kavuur yetiirlerdi."144[144]

D. Ashab- Kiram

1. Beyhaki, afi'den yle dediini nakletmektedir: "Yce Allah Kur'n'da, Tevrat'ta ve ncil'de Raslullah sallaliahu aleyhi ve sel-/em'n ashabndan vgyle szetmitr. Raslullah sallaliahu aleyhi ve sel-/em'in de onlarn faziletlerini, kendilerinden sonra gelecekler iin szkonusu olmayacak kadar leri derecede dile getirmitir. Allah'n rahmeti hepsinin zerine olsun. Onlar sddklarn, ehidlerin, salih-lern en stn mevkilerine ulamak gibi onlara ihsan ettii mertebe dolaysyla onlar tebrik etmitir. Onlar Raslullah sallaliahu aleyhi ve sel-fem'in snnetlerini bize aktardlar. Vahiy zerine inmeye devam ediyorken onu grdler. Raslullah sallaliahu
Menakbu'-afi, I, 387-393 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 58-66.
144[144]

aleyhi ve sellem'm genel, zel, azim ve yol gstericilik itibariyle neyi murad ettiini bildiler. Bizim bildiimiz ve bilmediimiz btn snnetlerini onlar bildiler. lim iti-had, vera' ve akl konularnda hep bizden stndrler. Kendisiyle br jlrnin elde edildii, bir ilmin stnbat edildii btn hususlarda bizden ileridirler. Onlarn grleri bize gre, bizim kendimiz in ngrdmz grlerimize oranla daha ok vlmeye deer ve bizim n daha da uygundur. Dorusunu en yi bilen Allah'tr."145[145] 2. Beyhaki, er-Rabi b. Sleyman'dan yle dediini rivayet etmektedir: "Ben afi'yi (ashabdan) faziletli olan ile ilgili olarak unlar sylerken dinledim: Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali"146[146] 3. Beyhaki, Muhammed b. Abdullah b. Abdu[l-Hakem147[147]den yle dediini nakletmektedir: "Ben afi'yi yle derken dinledim: Raslullah sallaliahu aleyhi ve sellem'den sonra nsanlar arasnda en faziletli olanlar Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, sonra Ali'dir. -Allah onlardan raz olsun-148[148] 4. el-Herev, Yusuf b. Yahya el-Buveyti'den yle dediini rivayet etmektedir: "afi'ye: Rafz bir kimse arkasnda namaz klalm m? diye sorduk. O: Hayr, Rafzi, kaderci ve mrcie hibir kimsenin arkasnda namaz klma. Ben: Bize onlarn niteliklerini anlat dedim. yle dedi: Km iman szden ibarettir derse o mrciedir. Kim Ebu Bekir ve mer hak halife deildir derse o Rafzdir, kim de Allah'n meietni kendisine ait kabul ederse o da kaderiyecidir."149[149]

E. Kelm lmini ve Din Hakknda Tartmay Nehyetmesi:

el-Herev, er-Rabi b. Sleyman'dan yle dediini nakletmektedir: "Ben afi'yi yle derken dinledim: ... Bir adam ilim ki-tablarn bir bakasna vasiyet edecek olursa kitablar arasnda kelma dair kitablar da bulunuyorsa bu kitablar vasiyetin kapsamna girmez. nk kelm ilimden saylmaz."150[150] 2. Herev, el-Hasen ez-Zaferani'den yle dediini rivayet etmektedir: "afi'yi yle derken dinledim: "Ben kelma dair bir kiiyle bir defa tarttm m mutlaka bundan dolay Allah'tan da mafiret dilemimdir."151[151]

Menkbu'-afi, I, 442 Menkbu'-afi, I, 432 147[147] Muhammed b. Abdullah b. Abdu'l-Hakem; Msrl olup knyesi Ebu Abdullah'tr. iraz onun hakknda unlar sylemektedir: "afi ile birlikte bulundu, ondan fkh rendi. Mihne (Kur'n'n mahluk olduu fitnesi) srasnda Badad'a ibn Eb Dud'a gtrld. Ondan stenileni yerine getirmedi, o da Msr'a geri dndrld... 262 h. ylnda vefat etti." (Tabaktu'l-Fukaha, s. 99) Ayrca bk. bn Hidayetullah, Tabaktu'-afiyye, s. 30; ezertu'z-Zeheb,li, 154 148[148] Menkbu'-afM, I, 433 149[149] Zemmu'l-Kelm, vr. 215; Zeheb, es-Siyer, X, 31 'de bunu zikretmektedir. Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 66-67. 150[150] Zemmu'l-Kelm, vr. 213; Zehebi, es-Siyer, X, 30 151[151] Zemmu'l-Kelm, vr. 213; Zehebi, Siyer, X, 30
145[145] 146[146]

3. Yine el-Herev, er-Rabi b. Sleyman'dan yle dediini rivayet etmektedir: "afi dedi ki: Ben herbir muhalif kimseye dair byke bir kitap hazrlamak istesem bunu yapabilirim; fakat kelm ile benim iim yok. Kelmdan herhangi bir eyin de bana nis-bet edilmesini de arzu etmiyorum."152[152] 4. Ibn Batta, Ebu Sevr'den yle dediini rivayet etmektedir: "afi bana dedi ki: Kelmdan herhangi bir eye brnp de iflah olmu kimse grmedim."153[153] 5. el-Herev, Yunus el-Msr'den yle dediini rivayet etmektedir: "afi dedi ki: Yce Allah'n, Allah'a irk komann dnda yasaklam olduu herbir eye bir kimseyi mbtela klmas onu kelma mbtela klmasndan daha hayrldr."154[154] te mam afi'nin -Allah'n rahmeti zerine olsun- dinin esaslar ile ilgili meselelere dair grleri ve kelm ilmine kar tutumu budur.155[155]

EBU BEKR ABDULLAH EL-HUMEYD156[156]'NN TKADA DAR GRLER (V. 219 H.)

v'oir b. Musa dedi ki: Bize el-Humeyd anlatt dedi ki: 1. Snnet: Kiinin hayryla erryle, tatlsyla acsyla kadere iman etmesi, kendisine sabet eden bir eyin isabet etmemesinin mknsz olduunu, isabet etmeyen bir eyin de isabet etmesinin imknsz olduunu bilmesi ve btn bunlarn yce Allah'tan bir ltuf olduaunu bi!me5dir. 2. iman sz ve ameldir, artar ve eksilir. Amelsiz szn faydas olmad gibi niyet olmadan sz ve amelin de fuydas olmaz. Snnete uygun olmadka da szn de, niyet ile yaplan amelin de f faydas yoktur. 3. Muhammed sallalbhu aleyhi ve sellem'n btn ashabna rahmet okumak gerekir. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbmiz bizi ve bizden nce iman etmi kardelerimizi mafiret eyle." (Har, 59/10) nk onlara mafiret dilemekten bakas ile kimse emrolun-mamtr. Buna gre onlara sven
Zemmu'l-Kelm, vr. 215 el-bonefu'l-Kbra, s. 535-536 154[154] bn Ebi Hafim, Menkibu'-afi, s. 1 82 155[155] Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 68. 156[156] Hafz Ebu Bekr Abdullah b. ez-Zubeyr el-Kura el-Humeyd. el-Fudayl b. lyad'dan ve onun tabakasndaki lim adamlarndan rivayette bulunmutur. Hccet bir imam idi. Ahmed b. Hanbel dedi: Humeyd, afi ve bn Ra-haveyh (Rahuye)'in herbrisi birer imamd -ya da bu anlamda br sz- demitir. Humeyd, afi ife arkadalk etmi, onunla dostluk yapmtr. bn Nasiru'd-Din dedi ki: Buhri ve daha baka byk imamlar ondan hadis nakletmilerdir. 21 9 ylnda vefat etmitir. (ez.eratu'zZeheb, II, 45-46}
152[152] 153[153]

yahut onlarn deerini eksilten ya da onlardan birisine kar bu tutumu taknan bir kimse snnet zere hareket etmi olmaz ve onun fey'de herhangi bir pay da bulunmaz. Bunu bize Malik b. Enes'den birden fazla kii haber vermitir. Buna gre o yle demitir: Yce Allah fey'i paylatrarak yle buyurmutur: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbimiz, bizi ve bizden nce iman etmi kardelerimizi mafiret eyle! Kalblerimzde iman edenlere kar hibir kin b-rakma. Rabbimiz, phesiz k sen ok esirgeyicisin, ok merhametlisin." (Har, 59/10) Burada yce Allah: "Onlardan sonra gelenler derler ki: Rabbimiz, bizi... mafiret eyle." (Har, 59/10) diye buyurmaktadr. Buna gre kim onlara bu ekilde dua etmeyecek olursa fey' de hak sahibi olan kimselerden deildir. 4. Kur'n Allah'n kelmdr: Sufyan' yle derken dinledim: Kur'n Allah'n kelmdr. ebu bekr abdullah el-humeydi'nin itikada dair grleri Km "mahluktur: yaratlmtr" derse o bid'atidir, biz kimsenin byle dediini duymadk. 5. Yine Sufyan' yle derken dinledim: man sz ve ameldir, artar ve eksilir. Kardei brahim b. Uyeyne ona: Ey Ebu Muhammed sen eksilir deme, dedi, fakat o kzd ve: Sus ey ocuk dedi. Evet ondan geriye hibir ey kalmayncaya kadar eksilir dedi. 6. lmden sonra ru'yeti (Allah'n grleceini) kabul et-mek. 7. Kur'n'n ve hadisin belirttiklerini kabul etmek. "Yahudiler: 'Allah'n eli baldr1 dediler. Sylediklerinden tr kendi elleri baland..." (Maide, 5/64) le: "Gkler ise onun sa eli ile durulmu olacaktr." (Zmer, 39/67) buyruklar ile bunlara benzer fadeler tayan Kur'n ve hadisteki ifadeleri kabul etmek gerekir. Bz bunlara bir ey katmayz, tefsir de elmeyiz. Kur'n ve snnetin belirttii kadar ile yeniriz. 8. "Rahman (olan Allah) arn zerine stiva etti." daha, 20/5) deriz. Bundan baka bir iddiada bulunan bir kimse sfatlar ta'til eden (muattl) bircehm(yye mensubu)dir. 9. Haricilerin dedikleri gibi: "Kim byk bir gnah ilerse kfir olur" demeyiz. 10. Herhangi bir gnah iledi diye kimsenin kfir olduunu sylemeyiz. Kfr ancak Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'ln dile getirdii u be esasn terki halinde szkonusudur: "slam be temel zerine bina edilmitir. Allah'tan baka hibir ilah olmadna, Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna ehadet getirmek, namaz klmak, zekat vermek, ramazan ay orucunu tutmak ve Beyt' haccetmek." Bunlarn ile ilgili

olarak kimseye: ehadeti getirmeyen, namaz klmayan ve oru tutmayan kimseye sre tannmaz. nk bunlarn hibirisi yerine getirilmesi gereken vaktinden sonraya braklmazlar. Kasti olarak bunlar vaktinden sonraya brakan bir kimsenin yapaca kaza yeterli olmaz. Zekt kii ne zaman derse borcunu demi olur, fakat geciktirmek dolaysyla gnahkr olur. Hacca gelince, kiiye ne zaman farz olur ve onu eda etmek iin yol bulabilirse hac o kimseye farzdr. Fakat ayn senede -artk onu eda etmesi kanlmaz bir hal alncaya kadar- eda etmesi gerekmez. Hacc ne zaman eda ederse onu yerine getirmi olur, eda ettii takdirde -zekt hususunda gnahkr olduu gibi- hacc geciktirmekten tr gnahkr olmaz. nk zekt yoksul mslman-larn bir hakkdr, o bu haklarn geciktirmi olur. Bu hak onlara ulancaya kadar gnahkrdr. Fakat hac kendisi ile Rabbi arasnda olan bir farzdr. Onu eda edecek olursa eda etmi olur. ayet haccedebilecek g ve imkana sahip olduu halde haccetmeden lrse haccetmek in dnyaya geri dndrlmeyi steyecektir. O nun yaknlarnn onun adna haccetmeleri icab eder. Bu iin onun adna bir eda olacan da mit ederiz. Tpk zerinde bir bor olduu halde lp, lmnden sonra borcunun denmesi gibi."157[157]

BR B. EL-HARS(V. 227H.)'N TKADI GRLER

<3bu Hafs mer b. Yasir el-Attar: Bir b. el-Haris158[158] radyal-lahuantim el yazsyla olduunu iddia ettii bir sahife kartp bunu kendilerine verdi ve unlar syledi: Bunu ezberleyin ve renin. Bylelikle imann esasn bellemi olursun(uz). Bunlarn ilki bir ve tek olarak orta olmakszn Allah'tan baka hibir ilah olmadna, Muhammed'in Allah'n kulu ve Rasl olduuna ehadet etmek, Rasllerin ve peygamberlerin (salat ve selam onlara) getirdiklerini krar ve kabul etmektir. Diliyle aa vurduuna, kalbiyle kesin olarak inanacak imannda hibir phe olmayacaktr. Tevhid ehli herhangi bir kimseyi bir gnah sebebiyle tekfir efmez. Kendisi in gayb olan hususlar Yce Allah'a havale eder. Herbir eyin Allah'n kaza ve kaderiyle olduunu bilir. Hayrn da errin de Allah'tan geldiini kabul eder. Muhammed sallallahu aleyhi ve seilem'ln mmetinden olup gzel iler yapan bir kimse in mit vardr ve kazand herhangi bir gnah sebebiyle de onu cehennemlik grmez, nk kullarn diledii yerde koyan Allah'tr. Yce Allah'n Peygamberine ashab olsun diye setii selefin hakkn bilir. Ebu Bekir es-Sddk', mer e!-Faruk'u, Osman b. Affan' ve A b. Ebi Talib'i (Allah hepsinden raz olsun) nde br. Kkleriyle bykleriyle Peygamber sallallahu aleyhi ve seilem'm ashabndan rahmetle szeder, onlarn faziletlerini anlatr. Aralarnda kan anlamazlklarda bir ey sylemez. Cuma, iki bayram ve Arafat'taki namazlar iyi ya da gnahkr herbr emrin arkasnda klar. Yolculukta
Humeyd'nin Sunen'irtin sonlarnda baslm bulunan Uslu's-Sunne, II, 546-548 Prof. Dr. Muhammed elHumeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 69-72. 158[158] Rabbani nder Ebu Nasr Bir b. el-Haris el-Mervez, Bir el-Hf diye bilinen zahid kimsedir. Hammad b. Zeyd, brahim b. Sa'd ve onlarn tabakasndaki kimselerden hadis dinlemitir. Hatib dedi ki: O Al b. Hare'nin amcasnn oludur. Vera ve zhd itibariyle adalarndan ileri geen kimselerdendi. stn akl, eitli faziletleri ve gzel yaay itibariyle esiz bir kimseydi. oka hadis bilen birisi idi. Ancak o hadis rivayetine kalkm bir kimse deildir. Bundan da pek holanmazd. Bu maksatla kitaplarn topraa gmmtr. Fkhta Sevri'nin mezhebine tabi idi. Badat'la 227 yl Rebiu'|-Ewel aynda vefat etmitir. (ezeratu'z-Zeheb, II, 60-62)
157[157]

ve ikamet halinde mestler zerine mesh eder. Yolculukta namaz ksaltr. Cihad Peygamber sallallahu aleyhi ve seilem'm Peygamber olarak gnderildiinden tibaren zalimin zulmnn kendilerine zarar vermedii, Deccal ile savaacak en hayrl topluluk gelinceye kadar devam eden bir farzdr. Kur'n Allah'n kelm ve onun indirdii bir kitab-tr, yaratlm deildir. Alveri snnete uygun olarak kyamete kadar helaldir. man, sz ve ameldir. Artar ve eksilir. Cenazeler zerine klnan namazda drt defa tekbir getirilir. Mslmanlarn yneticilerine slah olmalar iin dua eder, kl kuanarak onlara kar kmaz. Fitne halinde savaa tirak etmez, evinde kalrsn. Kabir azabna, mnker ve nekre iman eder. Havza, efaate, mizana -man eder. Muvahhidlerden bir topluluun -Peygamber sallallahu aleyhi ve se//em'den gelen haberlerde belirtildii zere- ateten karlacaklarna da inanr. Biz btn bu hususlara man ederiz ve bunlara dair birtakm rneklendirmeler gstermeyiz. Snnet ehlinin niteliklerinden bazlar da Allah'n kitabnn Raslullah sallallahu aleyhi veseiiem'm hadislerinin ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'm ashabnn szlerinin gereini kabul etmek, mcerred gr ve bid'ati-lii terketmektr. Bizler Allah'n sz sylediine, yarattna ahidlik ederiz. Onun sz de bir szdr, yaratmas da bir yaratmadr. Sz yarattklarndan apayrdr. Yarattklar 6o onun sznden apayrdr. Yce Allah'n: "Muhakkak sa'nn misali Allah nezdinde Adem'in misali gibidir. Onu topraktan yaratt sonra ona 'ol' dedi. O da oluverdi." (Al-i mran, 3/59) buyruundak "ol" buyruu yaratlm deildir. Hamd hibir orta, benzeri, yardmcs ve ei bulunmayan, zdd olmayan, hkmne kimseyi ortak etmeyen Allah'a mahsustur. Ebu Amr el-Hattab dedi ki: Ben Muhammed b. Yahya ez-Zuhr'yi vefatndan sonra ryamda grdm. Kendisine; Allah sana nasl muamele etti; diye sordum. O da: Bana ve benim cenaze namazm klanlara mafiret buyurdu. Benim kitaplarm ly liyyine kaldrld ve altn suyu le yazld dedi. Daha sonra onu bir defa daha ryada grdm. Ona yle dedim; Seni ryada grmtm. Allah sana nasl muamele etti diye sana sordum. Sen de: Bana mafiret buyurdu dedin. Gerekten sana mafiret buyurdu mu? O: Evet dedi. Bu sefer: Bir de benim cenaze namazm klanlara da mafiret buyurdu demitin. Onlara da mafiret buyurdu mu? diye sordum. O: Evet dedi. Ben: Kitablarn da ly liyyine ykseltilip altn suyuyla yazld m diye sordum. O da: Evet dediin gibi oldu, dedi.159[159]

159[159]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 73-75.

AL B. EL-MEDN'NN160[160] (V. 234 H.)161[161] VE SELEF TOPLULUUNDAN ONA YETP ONDANNAKLDE BULUNANLARIN TKADI GRLER

dedi ki: Bze Muhammed b. Rzkuah haber verdi dedi ki: Bize Ebu Muhammed Cafer b. Muhammed b. Nusayr haber verdi dedi ki: Bize Ebu Muhammed Abdullah b. Gannam b. Hafs b. Gyas en-Nehai anlaff dedi ki: Bize Ebu Said Yahya b. Ahmed anlatt dedi ki: Ben Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Bestam' yle derken dinledim: Ben Sehl b. Muhammed'i, Ali b. Abdullah b. Cafer b. el-Medin'ye bunu okurken dinledim. Ona dedi ki: Sen dedin k: Allah seni aziz klsn. Tek bir hasletini dahi kabul edip sylemedii yahutta iman etmedii takdirde ehlinden saylmayaca kabiu gereken snnet udur: Hayryla erriyle kadere iman etmek. Daha sonra niin ve nasl denilmeksizin hadisleri tasdik etmek ve onlara iman etmek. Yaplacak sadece onlar tasdik etmek ve onlara man etmektir. sterse hadisin tefsirini bilmesin ve akl onlar idrak etmesin. nk buna ihtiyac kalmamtr ve bu hususta gerekli salam hkmler gelmitir. Bunlara man ve teslim olmak gerekir. Zeyd b. Vehb'n, bn Me'sud'dan naklettii hadis gibi. O dedi ki: Bize doru szl ve doru szll tasdik edilen dedi k... ve benzeri sika ravilerden nakledilmi hadislerde olduu gibi. Kimseyle tartmamal, mnazara etmemeli, cedel ilmini de renmemeli. Snnette varid olmu kader ve benzeri hususlar hakknda sz sylemek mekruhtur. Bu konuda sz syleyen br kimse szleriyle snneti sabet ettirse dahi tartmay brakp teslim olmadka ve inanlmas gerekenlere iman etmedike ehl-i snnetten saylamaz. Kur'n Allah'n kelmdr. Yaratlm deildir. Onun yaratlm olmadn sylemekte geveklik gstermeyesn. nk aziz ve celil olan Allah'n kelm ondan ayr bir ey deildir. O kelmn hibir paras yaratlm deildir. Ona bylece inanp bu hususta kimseyle de tartmay kabul etmemelidir. Kyamet gnnde mizana iman eder, bir sivrisinek kanad arlnda olmad halde kul tartlacaktr. Bu hususta rivayetlerde belirtildii gibi kullarn amelleri de tartlr. Mizana iman edilir, tas-dik edilir. Bunu reddedenden yz evrilir ve onunla tartlmaz. phesiz Allah kyamet gnnde kullarla konuacaktr. Onlar aralarnda bir tercman bulunmakszn hesaba ekecektir. Buna da i-man edilir, tasdik edilir.
Ebu'l-Hasen Ali b. Abdullah b. Cafer b. Nech es-Sa'di. Sa'd oullarnn mev-lasdr. Basraldr. Hadis hafz olup pek ok eser telif etmitir. Hammad b. Zey, Abdu'l-Varis ve onlarn tabakasndukilernden hadis dinlemitir. Buhr der ki: Ben bnu'l-Medin dnda kimsenin nnde kendimi kk grmedim. Eb Dvd dedi k: "bnu'l-Medin hadis ihtilafn Ahmed b. Hanbel'den daha iyi bilir." Abdu'r-Rahman b. Mehdi dedi ki; Ali bnu'l-Medin Raslullah sal-lallahu aleyhi ve sellem'n hadislerini insanlar arasnda en iyi bilen kimsedir, zellikle de Sfyan b. Uyeyne yoluyla gelen hadisleri (ok iyi bitir). 73 yanda 234 yl Zulkade aynda vefat etmitir. (ezerhj'z-Zeheb, II, 81) 161[161] erhu Usli tkadi Ehli's-Sunneti ve'l-Cemaa, li, 185
160[160]

Havza man: phesiz kyamet gnnde Raslullah sallaliahu aleyhi ve sellerde ait bir Havz vardr. mmeti o Havza gelecektir. Bunun uzunluunun misali bir aylk mesafedir. zerindeki kupalarn says semadaki yldzlar saysncadr. Bu hususta gelen rivayet ve onunla ilgili anlatlanlarda olduu gibi. Buna da iman edilir. Kabir Azabna man: phesiz mmet kabirlerinde sorgulanr. Peygamber sallailohu aleyhi ve seiiem'e dair onlara soru sorulur. Kiiye mnker ve nekir Yce Allah'n diledii ve murad ettii ekilde gelir. Buna da man ve tasdik edilir. Peygamber sallallahu aleyhi ve seliem'm efaatine man: Atete yanp kmre dntkten sonra birtakm kimselerin cehennem ateinden kartlarak cennet kapsndaki bir nehre gtrlmesinin emredileceine (iman edilir). Nitekim bu hususta gelen rivayette de bylece belirtilmitir. Bu da Allah'n diledii gibi olacaktr. Biz buna iman eder ve bunu tasdik ederiz. Mesih Deccal'in gzleri arasnda "kfir" yazldna iman etmek. nk bu hususta varid olmu hadislerde byle belirtilmektedir gerekir. Bunun olacana man edilir. Meryem olu sa'nn nip Ld kaps denilen yerde onu ldreceine de iman edilir. man, snnette doruyu isabet etmek ve niyet zere sz ve ameldir. man artar ve eksilir. M'minler arasnda iman en mkemmel kii ahlk itibariyle en gzelleridir. Namazn terki kfrdr. Terki kfr olan namaz dnda hibir amel yoktur. Onu terkeden bir kimse kafirdir ve ldrlmesi helaldir. Bu mmetin en hayrls Peygamberinden sonra Ebu Bekir es-Sddk, sonra mer, sonra Osman b. Affan'dr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'\r) ashabnn aralarnda bu hususta bir ihtilaf szko-nusu olmakszn bu n ne geirdikleri gibi biz de onlar ne geiririz. Bu nden sonra mer radtyaliahu an/1 den sonraki halifeyi belirlemek zere tesbit ettii be kiilik ura yeleri gelir. Bunlar Ali, Talha, Zubeyr, Abdu'r-Rahman b. Avf ve Sad b. Malik'tir. Rasluilah salhllahu aleyhi ve se//em'in ashabnn yapt gibi bunlarn hepsi de hilafete uygundu ve hepsi de birer imamd. Rasluilah sallallahu aleyhi ve sellem'ln ashabndan sonra nsanlarn en faziletlileri onun ada olan ve aralarnda Peygamber olarak gnderildii kimselerdir. Kimisi onunla bir sene, bir ay yahutfa bir an sohbet etmi yahut onu grm ya da ona bir heyet ferdi olarak gitmitir. te btn bunlar onun ashabndan saylrlar, herkesin onunla sohbet ettii kadaryla sahabilikten bir pay vardr. Ona sahabilikte en alt mertebede olan bir kimse onu grmeyenlerden daha faziletlidir. sterse Allah'n huzuruna her trl ameli yapm olarak varm olsunlar. Peygamber sallaahu aleyhi ve sellem ile sohbet edip gzleriyle onu gren, ona iman eden, bir an dahi ona sahabilik eden bir kimse bu sahabilii sayesinde hertrl hayri amelleri lemi olsalar dahi btn tabiinden daha faziletlidir.

yi ya da kt imamlara ve m'mnlerin emirlerine ve insanlarn icma ve rzas ile halifelik makamna geenlere dinleyip, itaat etmelidir. Allah'a ve ahiret gnne iman eden herhangi bir kimsenin y ya da kt banda bir mam bulunmakszn bir gee dahi geirmesi helal deildir. te onlarn bandaki imam m'mnlerin emiridr. Emirlerle gazaya kmak -iyi ya da kt olsunlar- kyamete kadar geerlidir, terkedilmez. Feyleri paylatrmak ve hadleri uygulamak, szleri dinlenen imamlarn hakkdr. Bu hususta kimsenin onlara dil uzatmas ya da onlarla anlamazlk ve ekimeye kalkmas hakk yoktur. Bunlara zekatlar demek caizdir ve yerini bulur. Zekatn onlara deyen kimse borcundan kurtulmu ve grevini yerine getirmi olur. Bu i-mam iyi ya da kt olsun farketmez. Byle bir imamn ve onun grevlendirdii kimsenin arkasnda cuma namaz caizdir ve klnm olur. ki rekat olarak klnr. Buna ramen o namaz iade eden bir kimse bid'atidr. man terketmi, muhalefet etmi bir kimse olur. Byle bir kimsenin eer cumann iyileriyle ktleriyle imamlar arkasnda klnabilecei grnde deilse cumann faziletinden hibir pay yoktur. Snnet bunlarn arkasnda namaz klmalar ve bundan dolay kalblerinde herhangi bir rahatszlk duymamalardr. nsanlarn etrafnda toplanp isteyerek ya da galebe ald iin halifeliini kabul ettikleri mslman imamlardan herhangi birisine kar kan bir kimse bu imama kar itaati blm, ayrlk karm, bu hususta Raslullah sallallahu aleyhi ve se//em'den gelmi rivayetlere muhalefet etmi olur. Eer bu imama kar kan bir kimse lrse cahiliye lmyle lr. Sultan ile arpmak ve ona kar kmak hibir kimseye helal deildir. Byle bir i yapan bir kimse bid'atidir. Snnet zere deildir. Hariciler ve hrszlar bir kimsenin canna, malna ya da candan daha aa zarar verecek ekilde kastetmeleri halinde kendisini ve maln korumak kast ile bulunduu yerde kendisini koruyabilmek iin onlarla arpmas helaldir. Fakat ondan ayrlp gider ve onu terkederlerse arkalarna taklp onlar takip etme hakk yoktur. Onlardan kurtulmuken zlerinden gitmez. nk byle bir i imamlara ait bir haktr. O sadece kendi nefsini ve ikamet ettii yeri savunur. Bu savunma esnasnda da kimseyi ldrmemeyi niyet eder. Fakat kendisini arpma esnasnda savunurken birisini ldrecek olursa Allah o ldrlm olan kimseyi uzaklatrm olur. ayet bu durumda kendisini ve maln savunurken ldrlrse -ilgili rivayette belirtildii zere- onun ehit olacan mit ederiz. Bu husustaki btn rivayetler onunla (yol kesici ve hrszla) arpmay emretmi, fakat onun ldrleceine dair bir rivayet gelmemitir. Byle birisine haddi kendisi uygulamaz. Aksine bunu Allah'n bana emir tayin ettii kimseye teslim eder. Onun hakknda hkm verecek olan odur.

Kble ehlinden herhangi bir kimse hakknda iledii bir amel dolaysyla cennetlik ya da cehennemlik olduuna dair ehadette bulunmaz. Bizler salih amel ileyen hakknda mitvar olmakla birlikte gnahkar ve kt kimse iin de korkarz. Bununla beraber o-nun in Allah'n rahmetinden de mitvarz. Cehennemi gerektiren bir gnah ile Allah'n huzuruna o gnahtan tevbe etmi ve onun zerinde srar etmeksizin kavuan kimsenin Allah da tevbesni kabul eder. nk o kullarnn tevbesni kabul eder ve gnahlar affeder. ledii gnahn cezas kendisine verilmi olduu halde Allah'n huzuruna giden kimse iin uygulanan bu ceza o gnahnn keffaretidir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den geldii gibi. Cezalandrlmas gereken herhangi bir gnah ileyip tevbe etmeksizin ve srar etmi olarak Allah'n huzuruna giden kimsenin ii Allah'a kalmtr. Dilerse onu azablandrr, dilerse ona mafiret buyurur. Allah'n huzuruna irk komu olarak varan bir kimseyi Allah azablandrr ve ona mafiret buyurmaz. Muhsan olduu halde, zina eden bir kimsenin zina ettiini tiraf eder ya da onun bu ii yaptna dair delil ortaya konulursa recm le cezalandrlr. nk hem Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem recmetmitir, hem de ondan sonra raid halifeler recmefmitir. Yapt bir i dolaysyla Raslullah sallallahu aleyhi ve $ellemr\n ashabndan herhangi bir kimsenin deerini eksilten ya da ona buzeden yahut onun ktlklerini sozkonusu eden br kimse bid'ati bir kimsedir; ta ki onlarn hepsinden rahmetle szedinceye ve onlarn hepsine kar kalbinde en ufak bir kt duygu kalmayn-caya kadar. Nifak (mnafklk) kfrn kendisidir. Bu da iten ie ve gizlilikte aziz ve celil olan Allah' inkar edip, ondan bakasna ibadet etmekle birlikte da man ettiini gstermektir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem m dnemindeki mnafklar gibi. O da onlarn zahir hallerini kabul etmiti. Fakat (bunlardan) kim kfir olduunu aa kartacak olursa ldrlr. Aada zikredeceimiz hadisler (ve benzerleri) amelin vebalinin arln anlatmak iindir. Bz bunlar geldikleri gibi rivayet eder ve tefsir etmeyiz: " husus vardr ki kimde bulunurlarsa o kimse mnafktr."162[162] Benden sonra "biriniz dierinizin boynunu vuran kafirler olarak gerisin geri dnmeyiniz.163[163] "ki mslman kllaryla karlaacak olurlarsa katil de, maktul de cehennemdedir."164[164]

Buhr, 33; Mslim, 59 "MnaFkn alameti lr..." lafzyla. Kaydedilen lafz da Ebu Yala, Msned, 4098'de rivayet etmitir. Dier ahitleryle birlikte hasen bir hadistir. 163[163] Buhr, 121; Mslim, 65 ve bakalar
162[162]

"Mslmana svmek fasklk, onunla arpmak kfrdr."165[165] "Kim kardeine: Ey kfir derse ikisinden birisi ona maruz kalr.166[166] "Br nesebten ihtimal zayf olsa bile- olmadn iddia etmek Allah' (nimetini) bir inkardr."167[167] Ve buna benzer zikrettiimiz ve etmediimiz bu hadislerdeki sahih ve hfzedilip bellenmi ifadeler teslimiyet ile kabul edilir. Tefsiri bilinmese hakknda konuulmaz, tartlmaz. Bu konuda bize u-lamadk bilgi olmadka sz sylenilmez. Bizler hadisleri ancak geldikleri ekilde tefsir ederiz ve onlar reddetmeye kalkmayz. Cennet ve cehennem Raslullah sallaliahu aleyhi ve se//em'den gelen rivayetlerde de belirtildii gibi yaratlmlardr: "Ben cennete girdim, orada bir kk grdm168[168] ve kevser grdm"169[169] ve "cennette muttali oldum. Onun ahalisinin ounluu yle idi. Atee de muttali oldum, orann ahalisinin ounun da yle olduunu grdm."170[170] Onlarn henz yaratlmadklarn ddia eden br kimse bu rivayetleri yalanlam olur. Hatta ben byle bir kimsenin cennet ve cehenneme iman ettiini sanmyorum. Ayrca "ehidlern ruhlar cennette dolamaktadr",171[171] buyruu ve bu ekilde gelen btn hadislere biz man ederiz. Kble ehlinden olup muvahhd ve namaz klan birisi olarak len br kimsenin biz de cenaze namazn klarz. Onun iin mafiret dileriz. Ona mafiret dilenmesini engellemeyiz. Kk ya da byk bir gnah sebebiyle zerinde namaz klmay terketmeyiz. de aziz ve celil olan Allah'a kalmtr. Bir adamn Ebu Hureyre'yi sevdiini, ona rahmet okuduunu grecek olursan o kimsenin hayrn mit edebilirsin ve bil ki o bid'atlerden uzaktr. Birisinin mer b. Abdu'l-Azz'i sevdiini onun iyiliklerini szkonusu edip onlar yaymaya altn grrsen bil ki bunun arkasnda Allah'n izniyle bir hayr gelir. Br kimsenin Basra ehlinden Eyyub es-Sahtiyani, bn Avn, Yunus ve et-Teymi'ye timat ettiini, onlar sevdiini, onlardan oka szettni, onlara uyduunu grrsen o kimseden hayr bekleyebilirsin. Bundan sonra Hammad b. Seleme, Muaz b. Muaz ve Vehb b. Cerir gibi kimseler ise bid'at ehlinin mihnetidirler.

Buhr, 31; Mslim, 2888 ve bakalar Buhr, 48; Mslim, 1 16 ve bakalar 166[166] Buhr, 6103; Mslim, 1 11 ve bakalar 167[167] Hasen bir hadistir. Ahmed, II, 215; bn Mace, 2744 ve bakalar rivayet etmitir. Bk. Sahihu'l-Cami, 4485 168[168] Buhr, 5226; Mslim, 2394 ve bakalar 169[169] Buhr, 4964 ve bakalar 170[170] Buhr, 3241, 51 98 ve bakalar 171[171] Mslim, 1887 ve bakalar
164[164] 165[165]

Kfe ehlinden bir kimsenin Talha b. Musarrif'e, bn Ebcer'e, bn Hayyan et-Teymi'ye, Malik b. Mvel'e, Sfyan b. Said es-Sev-ri'ye ve Zaide'ye gvendiini grrsen (ondan da hayr mit edeblrsnj. Onlardan sonra gelen Abdullah b. dris, Muhammed b. Ubeyd, bn Ebi Utbe ve el-Muharibi'ye (itmad ediyorsa ondan da hayr mit edebilirsin.) Bir adamn Ebu Hanife'yi, onun re'yini ve onun kyasn sevdiini grrsen o kimseden yana kendini rahat hissetme. Onun mezhebini izleyip, onun hakknda arya giderek onu imam edinenlere kar da byle ol.172[172]

FAKH EBU SEVR BRAHM B. HALD EL-KELB173[173]NN (V. 240 H.) TKADA DAR GRLER174[174]

dedi k: Bze Muhammed b. Rzkullah haber ver-di dedi k: Bize Ahmed b. Hamdan haber verdi dedi ki: Bize Ebu'l-Hasen drs b. Abdu'l-Kerim anlatt dedi ki: Horasanllardan bir kii Ebu Sevr brahim b. Halid'e yazd bir mektupta imann mahiyeti nedir, artar m eksilir m, sz mdr yoksa hem sz hem amel midir, yoksa sz, tasdik ve amel midir? diye sordu. Ona u cevab verdi: man kafb le tasdik, dil le ikrar, organlarla amel etmektir. Ona kaderiyye kimlerdir? diye sordu. yle dedi: Kaderiyye, Allah kullarn fiillerini yaratmamtr. Allah kullara masyet lemeyi takdir etmedii gibi onlar yaratmamtr, diyen kimselerdir. te bunlar kaderyyedir. Arkalarnda namaz klnmaz. Hastalarnn ziyaretine gidilmez. Cenazelerine tirak edilmez. Bu grten dolay tevbe etmeleri istenir. Tevbe ederlerse mesele yok, aksi takdirde boyunlar vurulur. Kur'n mahlktur diyen kimselerin arkasnda namaz sordum. Byle bir kimse bu szyle kfir olur. Arkasnda namaz klnmaz. nk Kur'n Yce Allah'n kelmdr. lim ehli arasnda bu hususta hibir gr ayrl yoktur. Allah'n kelm yaratlmtr diyen bir kimse kfir olur ve Allah'n zatnda daha nce olmayan bir
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 77-86. Ebu Sevr ibrahim b. Halid el-Kelb el-Badad. Fakiri bir kimsedir. nder ahsiyetlerden birisidir. bn Uyeyne ve bakalarndan fkh renmi ve hadis dinlemitir. limde olduka leri bir dereceye ulamtr. Kimseyi taklid etmemitir. Ahmed b. Hanbel dedi ki: Ben elli seneden beri onu snnete bal birisi olarak biliyorum. Bana gre o Sfyan es-Sevr gibi salah sahibi birisidir. bnu'l-Ehdel dedi k: Eserler tasnif etmitir. Tasnif ettii eserlerde hadis ve fkh biraradadr. nce re'y mezhebinin metodunu takip etti. Nihayet afi Irak'a gelip onunla arkadalk edince ona tabi oldu ama kimsenin de mukallidi deildir. 240 ylnda vefat etmitir. Allah'n rahmeti zerine olsun. (ezeratu'zZeheb, II, 93) 174[174] erhu Usuli tikad Ehli's-Snneti ve'l-Cemaa, II, 1 93
172[172] 173[173]

ey sonradan olmu diye id-dia etmi olur. Tevhid ehlinden herhangi bir kimse ebedi olarak cehennemde kalacak mdr? diye sordum. Bzim benimsediimiz u ki; bizler hibir muvahhid ebediy-yen cehennemde kalmaz deriz.175[175]

MAM AHMED B. HANBEL'N TKAD GRLER176[176] (V. 241 H.)

dedi ki: Bize A b. Muhammed b. Abdullah es-Sukker haber verdi dedi ki: Bize Osman b. Ahmed b. Abdullah b. Bureyd ed-Dakik anlatt dedi ki: Bize Ebu Muhammed el-Hasen b, Abdu'lVehhab ya da el-Amber -Kendi kitabndan kraatle (okuyarak), 293 yl Rebiu'l-Evvel ayndaanlatt dedi ki: Bize Ebu Cafer Muhammed b. Sleyman el-Minkar-Tnnis'de-anlatt dedi ki: Bana Abdus b. Malik el-Attar anlatt dedi ki: Ben Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel'i yle derken dinledim: Bize gre snnetin esaslar unlardr: Raslullah sallallahu aleyhi vese/Win ashabnn izledii yola smsk sarlmak, onlara uymak ve bid'atleri terketmek. Herbir bid'at de esasen bir sapklktr. Dmanlklar terketmek, hev sahipleriyle birlikte oturmay terketmek, tartmalar, mnakaalar ve din ile ilgili mnakaa yapmay terketmektir. Snnet bize gre Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem aen gelen nakillerdir. Snnet Kur'n' aklar ve o Kur'n'n delilleridir. Snnette kyas yoktur. Ona rnekler gsterilmez. Akllarla, nevalarla idrak edilmez. Snnet sadece tabi olmak ve hevay terketmektir. Br tek hasletini dahi terkedip benimsemeyecek ve ona iman etmeyecek olursa snnet ehlinden snnet olamaz. Yine ehlinden olmasna vesile olacak snnetin gerekleri arasnda unlar da vardr; Hayryla erriyle kadere iman etmek. Bu husustaki hadisleri tasdik etmek ve onlara inanmak. Niin veya nasl denilmeksizin sadece bunlar tasdik edilir ve bunlara iman edilir. Bir hadsin tefsirini bilmeyen yahutta aklyla onu kavrayamayan bir kimse bu hususta mkellefiyet altnda deildir ve onun lehine i salam oturmu demektir. Byle bir kimse buna
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 87-88. Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbel ez-Zuhri e-eyban el-Mervez'dir. Sonra Badad'a yerlemitir. Seyhu'lslam'dr ve adalarnn alimidir. Hueym, Ibn Sa'd ve onlarn tabakasndaki alimlerden ilim dinlemitir. Hadste ve hadisin eitli alanlarnda imam idi. Fkhta ve fkhn inceliklerinde imam i-di, snnette ve snnetin inceliklerinde imam idi. Verada ve onun gizli hallerinde imam idi. Zhd de ve zhdn hakikatlerinde imam di. ibrahim el-Harb dedi ki: Ben kiiye yetitim ki onlarn benzeri grlmez ve kadnlar benzerlerini dourmaktan acizdirler: Ebu Ubeyd elKasm b. Sellam, Br b. el-Hars ve Ahmed b. Hanbel. Ahmed bir milyon hadis ezberlemiti. 164 h. ylnda dnyaya geldi. 241 yl Rebiu'l-Evvel aynn 12. gn cuma sabah vefat etti. (ezertu'z-Zeheb, II, 96-98)
175[175] 176[176]

iman edip, ona teslimiyet gstermekle ykmldr. "es-Sadk ve'l-masduk" ha-dis ve buna benzer kadere dair dier hadislerde olduu gibi. Ru'yet (kyamette Allah'n grleceine) dair btn hadisler de byledir. Bunlar kulaklara yabanc gelse, bunlar duyan, bunlardan irkilse bile ona den bu hadislere iman etmek, onlarn bir parasn dahi -ki gvenilir ravilerden nakledilmi benzeri dier hadisler de byledirreddetmemektir. Herhangi bir kimseyle tartma ve mnazara yapmaz, Tartmam ma (cedel) de renmez. Kader, ru'yet, Kur'n ve bunlarn dnda snnetlerde varid olan hususlar hakknda konumak mekruhtur, yasaklanmtr. Bu ekilde hareket eden bir kimse -szleriyle snneti isabet ettirse dahi- tartmay terkedip teslimiyet gstermedike ehl-i snnetten olmaz. Gelen rivayetlere iman edilir, Kur'n Allah'n kelmdr, yaratlm deildir. Kur'n yaratlmamtr, demekte geveklik gstermemelisin. nk Allah'n kelm Allah'tandr. Allah'n kelmndan yaratlm hibir ey yoktur. Sakn bu hususta daha nce sylenmemi grleri ortaya atan, lafz ve baka eyler hakknda konuanlarla tartmayasn. Kur'n hakknda gr belirtmeyerek yaratlm mdr, yoksa yaratlmam mdr bilemiyorum? diyen kimselerle de tartma. O Allah'n kelmdr, yaratlmamtr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem''den rivayet edilen sahih hadislerde belirtildii gibi, kyamet gnnde Allah'n ru'yetine de iman etmelidir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Rabbini grmtr ve bu Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem den sahih olarak rivayet edilmitir. Bunu Katade, krime'den, o bn Abbas'tan rivayet ettii gibi el-Hakem b. Eban, krime'den, o bn Abbas'tan da rivayet etmitir. Ali b. Zeyd, Yusuf b. Mehran'dan, o da bn Abbas'tan yoluyla da rivayet edilmitir. Bize gre hadis Peygamber sallallahu aleyhi ve sellerde geldii gibi zahiri zere anlalr. Onun hakknda sz sylemek de bir bid'attir. Bunun yerine biz ona geldii ekilde, zahiri zere iman eder ve bu hususta kimseyle de tartmayz. "Kul kyamet gnnde tartya konur da bir sivrisinek kanad kadar dahi arlk ekmez." lgili rivayetlerde geldii zere kullarn amelleri tartlacaktr. Buna iman ve bunu tasdik etmek, bunu reddetmekten uzak kalmak ve bu hususta da tartmay terketmek (gerekir). Yce Allah kyamet gnnde kullar ile onunla aralarnda herhangi bir tercman bulunmakszn konuacaktr. Buna da iman etmek, tasdik etmek (gerekir). Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem m kyamet gnnde bir Hav-znn bulunaca, mmetinin o Havza gireceine, eni bir aylk mesafe gibi olduuna, zerindeki kaplarn semadaki yldzlar saysnca olduuna da -bu hususta birden ok yolla haberlerin sahih olarak belirttii zere- iman ederiz.

Kabir azabna, bu mmetin kabirlerinde sorgulandna, imana, slama, Rabbinin ve Peygamberinin kim olduuna dair soru sorulacana, kiiye kabrinde Mnker ve Nekirin Yce Allah'n diledii ve murad ettii ekilde geleceine iman ve tasdik etmek (gerekir). Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'm efaatine, bir topluluun yanp kmr gibi olduktan sonra cehennem ateinden karlarak -bu husustaki hadiste belirtildii zere-Allah'n diledii gibi ve diledii ekilde cennetin kapsndaki bir rmaa braklacaklarna da iman etmelidir. Bunlara sadece man edilir ve tasdik edilir. Mesih ed-Deccal'in mutlaka kacana, gzlen arasnda "kfir" yazsnn bulunduuna ve hakknda gelmi bulunan hadislere ve bunlarn gerekleeceine; Meryem olu sa'nn inip onu Ld kapsnda ldrleceine man etmek gerekir. man, sz ve ameldir. Artar ve eksilir. Nitekim rivayet edilen haberde yle belirtilmektedir: "M'mnlerin iman bakmndan en kmil olanlar ahlk tibariyle en gzel olanlardr." Namaz terkeden bir kimse kfir olur. Namaz dnda terkedilmesi kfr gerektiren baka bir amel yoktur. Onu terkeden kfir olur ve Allah onun ldrlmesini hell klmtr. Peygamberinden sonra bu mmetin en hayrls Ebu Bekir es-Sddktr, sonra mer b. elHattab'dr, sonra Osman b. Affan'dr. Raslullah sallailahu aleyhi ve se//em'n ashab bu hususta herhangi bir anlamazlk szkonusu olmakszn bu n ne geirdikleri gibi biz de onlar nceleriz. Sonra bu n ardndan rada bulunan be kii gelir. Bunlar da Ali b. Ebi Talb, Talha, Zubeyr, Abdu'r-Rahman b. Avf ve Sd'dir. Hepsi de halife olabilecek kimselerdi ve herbirsi bir mamdr. bn mer'in u hadisindeki ifadeyi benimsiyoruz: "Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem hayattayken ve ashab henz ounlukla yayorken bizler nce Ebu Bekir'i, sonra mer'i, sonra Osman' sayar, sonra da susardk." ra ashabndan sonra muhacirlerden olup Bedir'e katlanlar, sonra ensardan olup Bedir'e katlanlar, sonra da hicret ve nceliklerine gre Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem m ashabndan n-celi olanlar( faziletli kabul ederiz.) Bunlardan yani Raslullah sallollahu aleyhi ve sellem1'in ashabndan sonra insanlarn en faziletlileri aralarnda Peygamber olarak gnderildii nesildir. Kimisi onunla bir sene, kimisi bir ay, bir gn yahut bir an sohbet etmi yahut onu sadece grmtr. Hepsi de onun ashabn-dandir. Bunlarn herbirisinin onunla arkadalk sresi kadar saha-bikten pay vardr ve onunla birlikte bir gemii, bir ncelii vardr. Ondan bir eyler iitmi ve ona bir defa olsun bakmtr. Sahabi en alt mertebede olan kimse onu hi grmemi olan btn nesilden daha faziletlidir. sterse bunlar her trl ameli ilemi olarak Allah'n huzuruna varm olsunlar.

Peygamber sallollohu aleyhi ve sellem ile sohbeti bulunup onu gren, ondan bir eyler iitenler, gzleriyle onu grp ona iman edenler -br an dah olsa- ashabdan olmas sebebiyle btn tabiinden daha faziletlidir. sterse btn hayr amellerini ilemi olsunlar. mamlara, yi ya da gnahkar olsun m'minlern emirine ve halifelik grevine gelip de nsanlarn etrafnda toplanp halifeliine raz olduklan kimselere taat ve (onlar) dinlemek gerekir. Klcyla onlara galebe alp nihayet halife olan ve m'minlern emri diye adlandrlan kimseye de (dinleyip, taat etmen gerekir.) yi ya da gnahkr olsun btn emirlerle gazaya kmak kyamet gnne kadar geerli br eydir, terkedilmez. Fey'in paylatrlmas le hadlerin uygulanmas imamlarn yetkisindedir. Bu bylece uygulanr, herhangi bir kimsenin bu hususta onlara dil uzatmas ya da onlarla ekimeye kalkmas hakk yoktur. Onlara zektlar vermek caizdir ve geerlidir. Zektn onlara veren bir kimsenin zekt yneticiler iyi ya da gnahkr olsunlar- yerini bulur. Yneticilerin ve onlarn grevlendirdiklerinin arkasnda cuma namaz klmak caizdir, eksiksizdir ve iki rekat olarak klnr. Kim bu iki rekat iade edecek olursa bid'ati br kimsedir. Bu husustaki rivayetleri terketmi, snnete muhalefet etmi olur. yileriyle, ktle-riyle imamlar (slam devletinin yneticileri) arkasnda namaz klmay uygun grmeyen kimse, cumann faziletinden hibir ey elde edemez. Snnet bu namazn onlarla birlikte iki rekat olarak klnmasdr. Bu iki rekat ade eden kimse bid'atidir. ki rekat klnmas halinde onun tam olduuna dinen nanmak gerekir ve bu konuda kalbinde herhangi bir phe bulunmamaldr. nsanlarn ister gnl holuuyla, ster galip geldii iin halifeliini kabul edip etrafnda toplanm olduklan mslmanlarn mamna kar kan bir kimse mslmanlarn birliini paralam ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem''den gelen rivayetlere muhalefet etmi olur. Eer bu ayaklanan kimse lecek olursa cahye lmyle lr. Sultan ile savamak helal olmad gibi, herhangi br kimsenin ona kar kmas da helal deildir. Kim byle yaparsa o snnetin ve doru yolun dnda bid'ati bir kimse olur. Hrszlarla ve huru edenlerle (slam'n meru devlet otoritesine kar kanlarla) savamak, kiinin canna ve malna saldracak olurlarsa- caizdir. Byle bir kimse kendi cann ve maln korumak iin savaabilir ve gc yettii herbir eyle bunlar savunabilir. Bu hrsz ve ayaklananlar o kimseden ayrlp yahut onu terke-decek olurlarsa onlarn peine gidemez. Onlarn izlerini takip edemez. Bunu ancak imam yahutta mslmanlarn yneticileri yapabilir. Kiinin sadece bulunduu yerde kendisini savunmas ve btn gayreti ile de kimseyi ldrmemeyi niyet etmesi gerekir. Eer arpma esnasnda kendisini savunurken saldrgan ldrecek olursa Allah o saldrgan uzaldatrm olur. ayet kii kendi cann ve maln savunur iken ldrlecek olursa hadislerde geldii zere ehid olacan mit ederim. Bu husustaki btn rivayetler sadece onunla arpmay emretmekte fakat onu ldrmeyi de, arkasndan

gitmeyi de emret-^emektedir. Eer yere dm yahutta yaralanm ise onun iini bitirmez. Onu esir olarak yakalayacak olursa yine onu ldremez, na had de uygulayamaz. Fakat onun durumunu Yce Allah'n ynetime getirdii kimseye iletir, o da onun hakknda hkm verir. Kble ehlinden herhangi bir kimsenin iledii bir amel sebebiyle onun cennetlik ya da cehennemlik olduuna ehadet etmez. Bununla birlikte salh kimsenin adna mit besler ve onun n korkar fakat gnahkar ve ktlk leyen kimse iin de korkar, bununla birlikte Allah'n rahmetini de onun iin mit eder. Bir kimse cehennemi gerektiren bir gnahtan dolay tevbe etmi ve o gnah zerinde srar etmeksizin Allah'n huzuruna kacak olursa phesiz Allah da onun tevbesini kabul eder. O kullarnn tevbesin kabul edendir, gnahlar affedendir. Bu gnahndan dolay dnyada kendisine had uygulanm olduu halde Allah'n huzuruna kan kimseye gelince, o had Ra-slullah sallallahu aleyhi ve sellem 6en nakledilen rivayette belirtildii gibi, onun gnahnn keffareti olur. Cezalandrlmay gerektiren gnahlardan tevbe etmeksizin o gnahlar zerinde srar ederek Allah'n huzuruna giderse Allah'a kalr. Allah dilerse onu azablandrr. Dilerse ona mafiret buyurur. Kim de Allah'n huzuruna kfir olarak varrsa Allah onu azablandrr, ona mafiret etmez. Muhsan olduu halde zina eden bir kimse zina ettiini tiraf eder yahutta zina etti'ne dair delil ortaya konulursa recmedilmesi haktr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem recmettii gibi raid halifeler de recmetmilerdr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem m ashabndan herhangi bir kimsenin deerini kk gren ya da yapt herhangi bir dolaysyla ona buzeden yahutta ktlklerini diline dolayan bir kimse hepsine rahmet okumadka ve onlara kar kalbindeki btn kt duygular gitmedike bid'ati bir kimse olur. Mnafklk kfrn kendisidir. Mnafklk bir kimsenin Alah' inkar etmesi ve ondan bakasna ibadet etmesi, bununla birlikte zahirde mslman olduunu gstermesidir. Rasiullah sallallahu aleyhi ve sellem'in dnemindeki mnafklar gibi. u ekildeki hadislere gelince...177[177] " zellik kimde bulunursa o mnafktr." Bu, vebalin arln anlatmak indir. Biz bu hadisleri geldikleri gibi rivayet eder ve bunlar tefsir etmeyiz. Yine Allah Rasl yle buyurmutur: "Sizler benden sonra birbirinizin boynunu vuran sapk kfirler olarak gerisin geri dnmeyiniz."
Bu hadisler daha nceden Ali bnu'i-Medn'nin itikad grleri nakledilirken gemi ve kaynaklan orada gsterilmiti.
177[177]

"k mslman kllaryla kar karya gelecek olurlarsa ldren de, ldrlen de cehennemdedir." "Mslmana svmek fasklk, onunla arpmak kfrdr." "Kim kardeine: Ey kfir diyecek olursa mutlaka ikisinden b-rsi bu sze layk olur." "Zayf bir ihtimal ile dahi olsa bir nesebden uzak olduunu belirtmek Allah' inkrdr." Bu ve benzeri sahih olarak nakledilip bellenmi olan hadisleri (tefsirleri) bilinmese dahi teslimiyetle kabul ederiz. Onlar hakknda sz sylemeyiz, tartmayz. Bu hadisler ancak geldikleri gibi tefsir edilirler ve bunlar ancak yine bunlardaki hakka gre aklarz. Cennet ve cehennem -Raslulah sallallahu aleyhi ve se//em'den gelen rivayetlerde de belirtildii gibi- yaratlmlardr: "Cennete girdim, orada bir kk grdm, orada Kevseri grdm."; "Cennete baktm, ora ahalisini yle yle grdm. Cehenneme baktm, orann ahalisini de yle yle grdm" gibi. Cennet ile cehennemin yaratlmam olduunu iddia eden bir kimse Kur'n' ve Raslullah salialiahu aleyhi ve sellem \r\ hadislerini yalanlam olur. Byle bir kimsenin cennete ve cehenneme iman etmi olacan da zannetmiyorum. Kble ehlinden olup muvahhid olarak len bir kimsenin cenaze namaz klnr. -Onun iin mafiret dilenir ve namaz kk ya da byk olsun iledii herhangi bir gnah sebebiyle terkedilmez.-i de yce Allah'a kalmtr.178[178]

mam Ahmed b. Hanbel'in tikad Grlerine Ek:

A. Tevhide Dair Grleri:

1. Tabakatu'l-Hanabile179[179] adl eserde yle denilmektedir: "mam Ahmed'e tevekkle dair soru soruldu, u cevab verdi: O yaratlmlardan mit keserek onlardan bir ey beklemeye son vermektir." 2. Hanbel'n Kitabu'l-Mhne180[180] adl eserinde belirtildiine gre mam Ahmed b. Hanbel yle demitir: "Aziz ve celil olan Allah ezelden beri mtekellimdir. Kur'n da, aziz ve celil olan Allah'n kelmdr. O hibir ynyle- yaratlmamtr. Allah kendi zatn vasfettinden fazla hibir ey ile nitelendirilmez."

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 89-98. 1,416 180[180] s, 68
178[178] 179[179]

3. Ibn Ebi Ya'l, Ebu Bekr el-Mervez'den yle dediini nakletmektedir: "Ahmed b. Hanbel'e Cehmyyenn reddettii Allah'n sfatlarna, onun grlmesine (ru'yete), israya ve Ar ile ilgili kssaya dair hadisler hakknda sordum da hepsinin sahih olduunu syledi ve dedi ki: "mmet bu haberleri kabul ile karlamtr. Bu haberler nasl geldiyse ylece kabul edilirler."181[181] 4. Abdullah b. Ahmed, Kitabu's-Sunne'de dedi ki: Ahmed dedi ki: "Allah'n konumadn iddia eden bir kimse kfirdir. Ancak bizler bu hadisleri geldikleri ekilde rivayet ederiz."182[182] Llek, Hanbel'den183[183] rivayete gre mam Ahmed'e ru'yete dair soru sorunca ona u cevab vermitir: "Bunlar sahih hadisler olup biz bunlara iman eder ve onlar ikrar ve kabul ederiz. Ayn ekilde Peygamber sollollahu aleyhi ve sellem'6en salam senedlerle rivayet edilen btn hadislere de iman eder ve onlar kabul ederiz."184[184] 6. bnu'l-Cevz, Menakib(u'[-mam Ahmed) adl eserinde Ahmed b. Hanbel'in Musedded'e185[185] yazd mektubunda u ifadeler de yer almaktadr: "Yce Allah kendi zatn ne ile ntelendirmse siz de onu ylece nitelendiriniz. Kendi zat hakknda neyi reddetmi ise siz de Allah'tan onlarn uzak olduunu belirtiniz..."186[186] 7. mam Ahmed'in Ktabu'r-Reddi ale'l-Cehmyye adl eserinde u ifadeler yer almaktadr: "O yani Cehm b. Safvan- Allah'n kitabnda kendi zatn nitelendirdii yahutta Raslnn belirttii herhangi bir sfat ile nitelendiren kimsenin kfir olduunu ve mebbiheden saylacan iddia etmitir."187[187] 8. bn Teymiyye "ed-Der'u" adl eserinde mam Ahmed'in u szn nakletmektedir: "Herhangi bir snr szkonusu olmadan herhangi bir kimsenin niteliini ya da snrn belirlemesi de szkonusu olmakszn Allah'n Arn zerinde diledii ekilde ve diledii gibi olduuna iman ederiz. Allah'n sfatlar ondandr ve onun iindir. O kendi zatn vasfettii ekildedir. Gzler onu idrk edemez.188[188] 9. bn Ebi Ya'l, Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "Allah'n hirette grlmeyeceini iddia eden bir kimse kfirdir ve Kur'n' yalanlayan bir kimsedir."189[189] 10. bn Ebi Ya'l, Abdullah b. Ahmed'den yle dediini nakletmektedir: "Ben babama: Allah Musa ile konutuunda bir ses ile onunla konumad, diyen br toplulua dair soru sordum. Babam yle dedi: Allah br ses ile konutu ve biz bu hadsleri geldikleri gibi rivayet ederiz.190[190] 11. Llek, Abdus b. Malik el-Attar'dan yle dediini rivayet etmektedir: Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbel' yle derken dinledim: "...Kur'n Allah'n kelmdr, yaratlm deildir. Sakn o yaTabakatu'l-Hanable, I, 56 es-Snne, s. 71, Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye basks 183[183] Hanbel b. shak b. Hanbe! b. Hilal b. Esed Ebu Ali e-eybani, Ahmed b. Hanbel'in amcasnn oludur. Hatb onun hakknda: Ska ve salam bir ra-vidir demifir. 273 h. ylnda vefat etmitir. (Tarihu Badod, VIII, 286-287} 184[184] erhu j'tikadi Eht-i Snnet-i ve'l-Cemaa, II, 507 185[185] Musedded b. Muserhed b. Muserbel el-Esed el-Basr. Zeheb hakknda unlar sylemektedir: mam, hafz ve hccettir. 228 h. ylnda vefaf etmitir. (Syeru A'lmi'n-Nubel, X, 591) Ayrca bk. Tehzbu't-Tehzb, X, 107. 186[186] Menakibu'l-lmam Ahmed, s. 221 187[187] er-Reddu ale'l-Cehmiyye, s. 104 188[188] Deru Terudil-Akli ve'n-Nakl, II, 30 189[189] Tabakatu'l-Honabile, i, 59, 145 190[190] Tabakatu'l-Hanabile, I, 185
181[181] 182[182]

ratlmamtr demekte geveklik gsterme. nk Allah'n kelm ondandr. Onun da hibir eyi yaratlm deildir."191[191]

B. Kadere Dair Grleri:

1. bnu'l-Cevz "Menakib"inde Ahmed b. Hanbel'in Msed-ded'e yazd mektubu zikretmektedir. O mektubta u ifadeler de yer almaktadr: "Hayryla erriyle, acsyla tatlsyla kaderin Allah'tan geldiine man ederiz.192[192] 2. el-Halll, Ebu Bekir el-Mervezi'den yle dediini nakletmektedir: "Ebu Abdullah'a sorulan bir soru zerine hayr ve er kullar hakknda takdir edilmitir, dedi. Ona, Allah hayr ve erri yaratr (m), dye soruldu. O: Evet, rtem de onu Allah takdir etm-jjr, diye cevap verdi."193[193] 3. mam Ahmed'in es-Sunne adl kitabnda u szleri yer almaktadr: "Hayryla erriyle, azyla ouyla, akta olan le grlmeyeni ile acsyla tatlsyla, sevileni sevilmeyeni le gzeli ile irkini ile bayla sonuyla kader Allah'tandr. O kullan hakknda bylece hkm vermi ve bylece takdir etmitir. Onlardan hibir kimse Allah'n dilemesini geride brakamaz. Hibir kimse onun kaza ve hkmn ap ileriye aidemez."194[194] 4. el-Halll, Muhammed b. Ebi Harun'dan, o Ebu'l-Ha-ris'den yle dediini rivayet etmektedir: "Ebu Abdullah' yle derken dinledim: Aziz ve celil olan Allah itaati ve masiyefleri takdir buyurduu gibi hayr ve erri de takdir buyurmutur. Bahtiyar olarak yazlm bir kimse bahtiyardr, bedbaht olarak yazlm bir kimse de bedbahttr."195[195] 5. Abdullah b. Ahmed dedi ki: Ali b. Cehm'in kendisine ka-Ger(iyyenin) grn kabul eden kimse kfir olur mu? diye sorduu soruya babamn u cevab verdiini grdm: "Eer (Allah'n) il-^'(ni) inkar eder ve: Allah alim deildi, sonra bir ilim halkett de bylece bilmi oldu deyip, Allah'n (ezeli) lmini inkar ederse o kfir olur."196[196] 6. Abdullah b. Ahmed dedi k: "Bir baka sefer babama ka-deriyye mensubu kimsenin arkasnda namaz klmaya dair soru sordum. yle dedi: Eer bu hususta (bakalaryla) tartyor ve bakalarn da ona (grn kabul etmeye) davet ediyorsa arkasnda namaz klma.197[197]

erhu Usuli Itikadi Ehli's-Snnet ve'l-Cemaa, I, 157 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 98-100. 192[192] Menakibu'l-mam Ahmed, s. 169-172, Daru'l-foki'l-Cedide basks 193[193] el-Halll, es-Snne, vr. 85 194[194] es-Snne, s. 68 195[195] el-Halll, es-Snne,vr. 85 196[196] Abdullah b. Ahmed, es-Snne, s. 1 19 197[197] es-Sunne, I, 384 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 100-102.
191[191]

C. mana Dair Grleri:

1. bn Ebi Ya'l, Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "mani hasletlerin en faziletlilerinden birisi de Allah in sevmek, Allah iin buzetmektr."198[198] 2. bnu'l-Cevz, Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "man, u hadiste belirtildii zere artar ve eksilir: "man bakmndan m'minlerin en kmil olanlar ahlklar en gzel olanlardr.199[199] ...... 200[200] 3. el-Ha!ll, Sleyman b. E'as'dan201[201]'den yle dediini rivayet etmektedir: "Ebu Abdullah dedi ki: Namaz, zekt, hac ve uirr (iyi ameller) imandandr. Masiyetier de iman eksiltirler.202[202] 4. Abdullah b. Ahmed dedi ki: Ben babama: man sz ve ameldir, artar ve eksilir deyip de istisna yapmayan (inaallah demeyen) bir kimse mrcieden olur mu?'diye sordum. yle dedi: Mrcieden olmayacan mit ederim. (Abdullah devamla) dedi ki: Babam syle derken dinledim: stisna yapmayan kimseye kar delil Rasluliah sailallahu aleyhi ve selhm'm kabirdekilere:. "Ve naallah bizler size kavuacaz"203[203] diye syledii szlerdir."204[204] 5. Abdullah b. Ahmed dedi ki: "Babam -Allah'n rahmeti zerine olsun- mrciece dair soru sorulurken u cevab verirken dinledim: Bizler diyoruz ki: man sz ve ameldir, artar ve eksilir. Br kimse zina eder, iki erse man eksilir."205[205]

D, Ashab- Kirama Dair Grleri:

1. mam Ahmed'in es-Sunne adl kitabnda aadaki ifadeler yer almaktadr: "Snnetin bir gerei de Rasluliah sailallahu aleyhi ve sellem'ln ashabnn tmnn gzelliklerini szkonusu etmek, onlarn ktlklerini zikretmekten ve aralarnda kan anlamgzlklar dile dolamaktan uzak kalmaktr. Rasiullah sailallahu aleyhi ve selhm'ln ashabna ya da onlardan herhangi birisine sven bir kimse bid'at-idir, pis bir rfzidir, grgsz bir kimsedir. Allah ondan ne bir ba, ne bir fidye kabul efmez. Bilakis onlar sevmek bir snnettir, onlara dua etmek Allah'a yaknlatrc bir ameldir. Onlara uymak Allah'a giden bir yoldur, onlarn izlerini takip etmek de
Tabakatu'l-Hanabile, II, 275 Ahmed, Msned, II, 250; Eb Dvd, V, 60, h. 4682; Tirmiz, III, 466, h.1 162; Ebu Seleme, Ebu Hureyre'den yoluyla. Tirmiz hadis hakknda: "Bu hasen, sahih bir hadistir" demitir. 200[200] Menakibu'l-imom Ahmed, s. 173. Ayrca bk s, 153, 168 201[201] f^y Dvd, Sleyman b. E'as b. tshak es-Sicistan. Sunen'in mellifi olup Ze-heb hakknda unlar sylemektedir; "imam., olduka salam ve hafzlarn efendisidir." 275 h. ylnda vefat etmitir. (Tezkiretu'l-Huffaz, II, 591; Biyografisi in bk. Tarihu Badad, X, 55) 202[202] el-Hollal, es-Sunne, vr. 96 203[203] Mslim, II, 669, h. 974, Ata, Aie (r.anhaj'dan yoluyla. 204[204] Abdullah, es-Snne, I, 307-308 205[205] Abdullah b. Ahmed, es-Snne, I, 307 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 102-103.
198[198] 199[199]

bir fazilettir." Daha sonra .unlar sylemektedir: "Dier taraftan drt halifeden sonra Raslullah'n geri kalan ashab nsanlarn en hayrllardr. Herhangi bir kimsenin onlarn ktlklerini szkonusu etmesi, herhangi bir kusur ya da eksiklik dolaysyla herhangi bir kimsenin onlara dil uzatmas caiz deildir. Kim byle bir i yapacak olursa yneticinin o kimseyi te'dib etmesi ve cezalandrmas gerekir. Onu affetmeye hakk da yoktur."206[206] 2. bnu'l-Cevz, Ahmed'in Musedded'e yazd mektubu kaydetmi bulunmaktadr ki orada u fadeler de yer almaktadr: "Ebu Bekr, mer, Osman, A, Talha, Zubeyr, Sa'd, Said, Abdu'rRahman b. Avf ve Ebu Ubeyde b. el-Cerrah'tan ibaret olan on kiinin cennetlik olduuna ahitlik et. Peygamber sallalhhu aleyhi ve sel-/em'in cennetlik olduuna ahitlik ettii kimselerin biz de cennetlik olduklarna ehadet ederiz."207[207] 3. Abdullah b. Ahmed dedi ki: "Babama mamlara dair soru sordum yle dedi: nce Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, sonra Ali gelir."208[208] 4. Abdullah b. Ahmed dedi ki: "Babama A halife deildir, diyen bir kesimin durumuna dair soru sordum. O: Bu ok kt ve baya bir szdr dedi."209[209] 5. Ibnu'l-Cevz, Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "Her kim Ali'nin halifeliini kabul etmezse o kendi yaknlarnn eeinden daha akn bir kimsedir."210[210] 6. Ibn Ebi Ya'l, Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "Ali b. Ebi Talib'n halifeliini kabul etmeyen bir kimse ile konumaynz ve ona kz vermeyiniz."211[211]

E. Kelmdan ve Din Hakknda Tartmalardan Alkoymas:

1. Ibn Batta, Ebu Bekr el-Mervez'den yle dediini rivayet etmektedir: "Ebu Abdullah' yle derken dinledim: Kim kelmla urarsa flah olmaz. Km kelmla urarsa onun bir cehm olma ihtimali uzak deildir.212[212] 2. Ibn Abdi'l-Berr, Cmiu Beyni'l-lm adl eserinde Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "Kelmla uraan bir kimse asla iflah olmaz. Kelm nceleyip de kalbinde bir rahatszlk bulunmayan kimseyi hemen hemen gremezsin."213[213] 3. el-Herev, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den yle dediini rivayet etmektedir: "Babam
mam Ahmed, Kitobu's-Sunne, s. 77-78 bnu'l-Cevzi, Menakibu'l-mam Ahmed, s. 175, Daru'l-fki'l-Cedide basks 208[208] es-Sunne, s. 235 209[209] es-Sunne, s. 235 210[210] Menakibu'l-mam Ahmed, s. 163 211[211] Tabalcafu'l-Hanabile, I, 45 Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 103-105. 212[212] el-ibane, II, 538 213[213] Camiu Beyani'l-llm, II, 95, Daru'l-Kfbil-ilmiyye basks
206[206] 207[207]

Ubeydullah b. Yahya b. Hakan'a214[214] unlar yazd: Ben kelmla uraan birisi deilim. Kelmn bu ilerle de bir ilgisi olduu kanaatinde deilim. Benim grm ancak Allah'n kitabnda ya da Raslullah sallalhhu aleyhi ve sellem'm hadisinde olanlardr. Bunun dndakilere gelince bunlar hakknda sz sylemek vlen bir deildir."215[215] 4. Ibnu'l-Cevz, Musa b. Abdullah et-Tarsus'den yle dedini rivayet etmektedir: "Ahmed b. Hanbel'i yle derken dinledim. Kelm ehli ile snneti savunsalar dahi oturup kalkmaynz."216[216] 5. bn Batta, Ebu'l-Harik es-Sy'dan yle dediini rivayet etmektedir: "Her kim kelm sevecek olursa kalbinden kmaz. Sen kelmla ilgilenen birisinin flah olduunu gremezsin."217[217] 6. bn Batta, Ubeydullah b. Hanbel'den yle dediini rivayet etmektedir: "Babam bana anlatt dedi ki: Ebu Abdullah' yle derken dinledim: Snnete ve hadise drt elle sarlmaya baknz. Bu yolla Allah size fayda salayacaktr. Sakn eitli konulara derinliine dalp tartmaya ve mnakaaya da girmeyiniz. nk kelm seven bir kimse iflah olmaz. Her kim bir kelm (konusu) kartp ortaya atarsa sonunda bir bid'ate varr. nk kelm hayra armaz. Ben kelm, kelma dalmay ve tartmay sevmiyorum. Sizlere snnetlere, rivayetlere ve kendisiyle yararlanacanz fkha sarlmay tavsiye ederim. Tartmay ve sapklarla tartmac kimselerin szlerini braknz. Bzm yetitiimiz insanlar bu tr eyleri bilmiyorlard. Kelmclardan da uzak kalyorlard. Kelmn akbeti hayra gitmez. Allah bizi de, sizleri de fitnelerden korusun. Bizleri de, sizleri de helake gtren herbir yoldan esenlie kavutursun."218[218] 7. Yne bn Batta, el-bne'de Ahmed'den yle dediini rivayet etmektedir: "Br adamn kelm sevdiini grrsen ondan sakn."219[219] Bunlar mam Ahmed'in -Allah'n rahmeti zerine olsun- dinin esaslarna dair eitli meseleler hakkndaki grleridir. Kelm ilmine kar tutumu da budur.220[220]

Ebu'l-Hasen Ubeydullah b. Yahya b. Hakan et-Trk. Badad'da yerlemitir. Zeheb onun hakknda unlar sylemektedir: "Pek byk bir vezirdir. el-M-tevekkile ve el-Mufemed'e vezirlik yapmtr. Mtevekkil nezdinde stn bir mevkii vard. Olduka cmert bir kimse di." bn Ebi Ya'l da yle demitir: "Bizim imammzdan baz nakillerde bulunmutur. Bunlardan birisi de udur: Ahmed'i yle derken dinledim: "Ben kendimi sultann maln almaktan uzak tutarm. Bununla birlikte haram deildir." 263 ylnda vefa) efmifir. (Siyer-u Alami'n-Nubela, XIII, 9; Tabakatu'l-Hanabile, I, 204) 215[215] Zemmu'l-Kelm, vr. 21 b 216[216] Menakibu'l-mam Ahmed, s. 217[217] jbn Batta, el-bne, I!, 539 218[218] jbn Batta, el-bne, II, 539 219[219] bn Batta, el-bne, II, 540 220[220] Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 105-106.
214[214]

EBU ABDULLAH MUHAMMED B. SMAL EL-BUHAR221[221]NN (V. 256 H.) VE KENDLERNDEN RVYETTE BULUNDUU SELEFTEN BR TOPLULUUN TKAD GRLER222[222]

^Zolek dedi ki: Bize Ahmed b. Muhammed b. Hafs el-Herev haber verdi dedi ki: Bize Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Seleme anlatt dedi ki: Bize Ebu'l-Huseyn b. Muhammed b. mran b. Musa el-Crcan anlatt dedi ki: Ben Ebu Muhammed Ab-du'r-Rahman b. Muhammed b. Abdu'r-Rahman el-Buhr'yi ~ a'da- yle derken dinledim: Ebu Abdullah Muhammed b. smail el-Buhr'y yle derken dinledim: Hcaz, Mekke, Medine, Kfe, Basra, Vasf, Badad, am ve Msr ilim ehlinden binden fazla kii ile karlatm. Onlarla birka yl aralkla defalarca, sonra yine defalarca grtm. Krkalt yldan daha fazla bir sreden ber onlar henz ok sayda mevcutken birka sene iinde amllarla, Msr ve Cezirelerle iki defa, Basra-llarla drt defa grtm. Hicazda alt yl kaldm. Horasan ehli ha-ds alimleriyie Kfe'ye ve Badad'a ka defa girdiimin saysn bilemiyorum. Mekki b. brahim, Yahya b. Yahya, Ali b. el-Hasen b. akik, Kuteybe b. Said ve ihab b. Ma'mer bunlardandr. am'da Muhammed b. Yusuf el-Fryb, Ebu Mushir Abdu'l-A'l b. Mushir, Ebu Muire Abdu'lKuddus b. el-Heccac, Ebu'l-Ye-man el-Hakem b. Nafi ile ve onlardan sonra pekok kimse ile karlatm. Msr'da Yahya b. Kesir, Leys b. Sa'd'n ktibi Ebu Salih, Said b. Ebi Meryem, Esba b. e[-Ferh ve Nuaym b. Hammad ile grtm. Mekke'de Abdullah b. Yezid el-Mukr el-Humeyd, Mekke kads Sleyman b. Harb ve Ahmed b. Muhammed el-Ezrak ile Medine'de smail b. Ebi Uveys, Mutarrif b. Abdullah, Abdullah b. Nif ez-Zubeyr, Ahmed b. Ebi Bekr Ebu Mus'ab ez-Zuhr, brahim b. Hamza ez-Zbeyr ve brahim b. el-Munzir el-Hizm le. Basra'da Ebu Asm ed-Dahhak b. Mahled e-eyban, Ebu'l-Velid b. Ham b. Abdu'l-Melik, elHaccac b. el-Mnhal ve Ali b. Abdullah b. Cafer el-Medeni ile.
mam, islam'n bilgini, Ebu Abdullah Muhammed b. ismail b. ibrahim b. el-Muira b. Berdzbe el-Buhr. Cu'felilerin mevlas olup Sahih'in ve daha baka eserlerin sahibidir. 194 h. ylnda dnyaya gelmitir. lim hazinelerinden birisi idi. Ate gibi br zekas vard. Ondan sonra onun gibi bir kimse gelmedi, ibn Vaddah ve Mekki b. Halef dedi ki: Bizler Muhammed b. smail'i yle derken dinledik: Ben bin hafta daha fazla ilim adamndan (hadis) yazdm. man hem sz, hem ameldir demeyenlerden de hadis yazmadm. bn ishak er-Reyhani'den nakledildiine gre Buhr yle dermi: Ben "es-Sahlh" adl kitabm onalt ylda yazdm. Onu altyzbn hads arasndan kardm. Bu kitab benimle Yce Allah arasnda bir hccet kldm. Abdullah b. Ahmed b. Hanbel dedi ki: Babam yle derken dinledim: Horasan Muhammed b. is-ma el-Buhr gibisini kartmamtr. Yce Allah'n rahmetine gark olmasn niyaz ettiimiz bu yce imam ramazan bayram gecesi yats namaz sralarnda vefat etti. Ramazan bayram birinci gn leden sonra (256 h.) ylnda defnedildi. (ezertu'z-Zeheb, II, 134, 135, 136) 222[222] erhu Usuli fikadi Ehli's-Sunne, II, 193
221[221]

Kfe'de Ebu Nuaym el-Fad! b. Dukeyn, Ubeydullah b, Musa, ebu abdullah muhammed b. ismail el-buhr'nin ifikd grleri ~ 109 Ahmed b. Yunus, Kabisa b. Ukbe, bn Numeyr, Ebu eybe'nin iki olu Abdullah ve Osman ile. Badad'da Ahmed b. Hanbel, Yahya b. Man, Ebu Ma'mer, Ebu Hayseme ve Ebu Ubeyd el-Kasm b. Sellam ile, Cezire halkndan Amr b. Halid el-Harran le. Vast'te Amr b. Amr ve Asm b. Ali b. Asm ile. Merv'de Sadaka b. el-Fadl ve Ishak b. brahim el-Hanzal ile karlatm. Bunlarn ismini vermekle yetinmemizin sebebi sz ksa kesmek ve uzayp gitmemesi indir. Ben onlardan herhangi bir kimsenin aada kaydedeceim hususlarda farkl bir kanaate sahip olduunu grmedim: Din hem sz, hem ameldir. Bunun sebebi de Yce Allah'n u buyruudur: "Halbuki onlar onun dininde ihls sahipleri ve ha-nifler olarak Allah'a ibadet etmelerinden, namaz dosdoru klmalarndan, zekt vermelerinden bakas ile emrolunmadlar. Dosdoru din ite budur." (Beyyne, 98/5} . Kur'n Allah'n kelmdr ve mahluk deildir. nk yle buyurmutur: "phesiz Rabbiniz o Allah'tr. Gkleri ve yeri alt gnde yaratt. Sonra Arsa istiva etti. Geceyi durmadan kovalad gndze brr o. Gnei, ay ve yldzlar emriyle ram eden odur." (Araf, 7/54) Ebu Abdullah Muhammed b. smail dedi ki: bn Uyeyne dedi ki: Yce Allah yaratmann emirden olduunu beyan etmektedir. nk o yle buyurmutur: "y bilin ki yaratma da, emretme de yalnz onundur. Alemlerin Rabbi olan Allah'n ne ycedir." (A'raf, 7/54) Hayr ve er bir kader sebebiyle meydana gelir. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Deki: 'Sabahn Rabbne snrm; yaratt eylerin errinden." (Felak, 113/1-2) Yne Yce Allah yle buyurmaktadr: "Halbuki sizi de, yapp ettiklerinizi de Allah yaratmtr." (Sfft, 37/96) Yine o yle buyurmaktadr: "nk biz hereyi bir kader le yarattk." (Kamer, 54/49)

Yine bunlar (karlatm ilim adamlar) herhangi bir gnah sebebiyle kble ehlinden hi kimseyi tekfir etmiyorlard. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Dorusu Allah kendisine irk koulmasn mafiret etmez. Ondan bakasn da dilediine balar." (Nisa, 4/48) ebu abdullah muhammed b. ismail el-buhr'nin fikd grleri - 111 Onlardan herhangi birisinin Muhammed sallallahu aleyhi ve sel-/em'in ashabna dil uzattn da grmedim. Aie radyallahu anha de-di ki: Onlara (m'mnlere), onlara (ashaba) mafiret dilemeleri em-rolunmutur. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbimiz bizi ve bizden nce man etmi kardelerimizi mafiret eyle! Kalblerimizde iman edenlere kar hibir kin brakma. Rabbmiz, phesiz ki sen ok esirgeyicisin, ok merhametlisin." (Har, 57/10) Yine bu karlatm zatlar Peygamber sallaliahu aleyhi ve sel-/em'in ve ashabnn ilemedikleri bid'atlerden alkoyuyorlard. nk Yce Allah yle buyurmutur: "Allah'n pine topluca sarln. Ayrlp dalmayn." (Ali mran, 3/104); "Ona itaat ederseniz hidayet bulursunuz." (Nur, 24/54) Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'm ve ona uyanlarn izledikleri yolu izlemeyi tevik ediyorlard. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "phesiz ki bu benim dosdoru yolumdur. O halde ona uyun, baka yollara uymayn. Sonra sizi onun yolundan ayrrlar. te sokmasnz diye Allah size bunlar tavsiye etti." (En'arn, 6/153) Ynetim sahipleri ile ekimemeyi de tlyorlard. nk Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: "Mslman kimsenin kalbi u haslete sahip olmaktan geri kalmaz: Ameli sadece Allah in ihlasla yapmak, veliyyu'l-emr olan kimselere itaat etmek ve onlarn cemaatlerinden ayrlmamak. nk onlarn davetleri (dualar) brlerini arkalarndan kuatr."3 Daha sonra bunu u buyruklaryla daha da pekitirmektedir: "Allah'a itaat ediniz, rasle itaat ediniz ve sizden olan emir sahiplerine de." (Nisa, 4/59) Muhammed sallallahu aleyhi ve setiem'm mmetine kar kl ekilecei grn tamamaldr. el-Fudayl dedi ki: Eer benim kabf edileceini bildiim bir duam olsayd ben onu ancak ynetici hakknda yapardm. nk ynetici dzeldi mi lke ve kullar da gvenlie eriir. bnu'l-Mubarek dedi ki: Ey hayn reten kii, byle bir eye senden baka kim cesaret edebilir? Hariciler taatin dna km kimselerdir.

Kur'n'n mahluk olduunu ddia eden bir kimse Allah -sb-haneh ve Teal'y~, kiiyi dinden kartacak ekilde inkar etmi bir kafir olur. Meseleyi anlayan kimselerden olup, byle birisinin kafir oluunda phe eden bir kimse de kfir olur. Allah'n kelm hakknda phe edip, pheli bir tutum taknarak o yaratlm mdr, deil midir bilemiyorum diyen bir kimse cehmiyyedendir. Kur'n hakknda cahilliinden tr kararsz kalan bir kimseye retilir, bid'ati olduu kabul edilir fakat tekfir edilmez. Benim Kur'n' telaffuz etmem mahluktur diyen; yahutta ebu abdullah muhammed b. ismail elbuhr'nin itkd grleri - 113 Kur'n' benim telaffuz ediim mahluktur diyen cehmiyyedendir. Ebu Muhammed dedi ki: Babam yle derken dinledim: "Bd'at ehlinin alameti eser ehline dl uzatmaktr. Zndklarn alameti ehl-i snnete -eserleri geersiz klmak maksad le- haviyye adn vermeleridir. Cehmiyyenn alameti ehl-i snnete mebbihe adn vermeleridir. Kaderiyyenin alameti ehl-i snnete, muhalife ve noksaniye adn vermeleridir. Rafzlerin alameti ehl-i snnete nsb demeleridir. Ehl-i snnete ancak tek bir isim yarar. Bu isimlerin onlar bir nokta etrafnda toplamalar mknsz bir eydir.223[223]

MUHAMMED B. YAHYA EZ-ZUHL (V. 258 H.J'NN TKAD GRLER

Amr Ahmed b. Muhammed b. Hafs el-Habr dedi ki: Muhammed b. Yahya ez-Zuhi224[224] bize unlar yazdrd: Bze gre snnet udur: man sz ve ameldir, artar ve eksilir. Antlamada (kl be-l'da) verilen sz de budur. Biz ilim ehlini bu kanaatte bulduk. Kader, hayryla erryle aziz ve celil olan Allah'tandr. Kyamete kadar olacak eyleri yazdktan sonra kalemin mrekkebi kurumutur. Azz ve celil olan Allah kullarn neler ileyeceklerini ve nereye doru gideceklerini
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 107-113. Muhammed b. Yahya b. Abdullah b. Halid b. Haris Ebu Abdullah ez-Zuhl, Neysabududur. nder ve gvenilir mamlardan birisidir. Abdu'r-Rahman ve o-nun akran olan kimselerden hadis dinlemitir. oka ilim yolculuu yapmtr. Pek ok eser tasnif etmitir, imam Ahmed onu sever ve tazim ederdi. Ebu Hatim dedi ki: adalarnn imam idi. Ebu Bekr b. Eb Dvd dedi ki: O hadiste emirul-m'minindir. 258 ylnda vefat etmitir. (ezertu'z-Zeheb, II, 138)
223[223] 224[224]

bilmitir. Onlara emirler vermi, yasaklar koymutur. Yce Allah'n emrine balanp, ona itaat edip, onu stn tutan, Allah'n tevfiki ile bunu yapar. Yce ve mbarek olan Allah'n emrini terke-dip, onun masyetlerini ileyen br kimseyi de Allah yardmsz brakr. Istitaatin (bir fli ileyebilme gcnn) fi organlaryla ilemeden nce kendisine ait olduunu, dilerse o i yapacan, dilemezse yapmayacan ddia eden bir kimse kaderi yalanlam, aziz ve celil olan Allah'n kitabnn nassn reddetmi, Yce Allah'n dilemediklerini yapabileceini iddia etmi olur. Bizler se byle br grten uzak olduumuzu Allah'a bildiririz. Fakat unu sylyoruz: stitaat (fiili ileyebilme gc) kulda fiil ile birlikte bulunur. yilik ya da ktlk trnden azalaryla herhangi bir i leyecek olursa bizler onun yapt o e g yetirebildin biliriz. O i yapmadan nce se bizler bilemeyiz. Belki o bir i yapmak ister fakat onun istei le iin gereklemesi arasna bir engel konulur. Yce Allah da kullarn amellerini tekvin etme (var edip yaratma)y murad eder. Bizim bu anlattklarmzn dnda bir iddiada bulunan bir kimse aziz ve celil olan Allah' acizlikle nitelendirmi olur, her iki dnyada da helak olur. Kur'n- Kerim aziz ve celil olan Allah'n kelmdr. O btn ynleriyle yaratlmamtr. Btn ynleriyle onun kelmdr. Onun yaratlm hibir ksm yoktur. Allah'n kelmnn yaratlm olduunu iddia eden bir kimse Yce Allah'n zatnda yaratlm bir eyler olduunu iddia etmi olur, Yce Allah ise bundan mnezzehtir. Yce Allah kitabnn muhkem bir buyruunda: "Haberiniz olsun yaratmak da, emretmek de yalnz onundur." (Araf, 7/54) diye buyurmaktadr. Bununla Yce Allah yaratmann emirden ayr olduunu bildirmektedir. O verdii emir ile mahlukat yaratm, eyay var etmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Br eyi dilediimiz zaman szmz ona sadece: 'Ol' dememizden ibarettir. O 6a derhal oluverir." (Nahl, 16/40) muhammed b. yahya ez-zhl'nin it'tkd grleri Mahlukatn kendisiyle var ettii "ol" buyruunun yaratlm olduunu syleyen bir kimse kfir olur. Bir ey sylemeyip ben ne yaratlmtr derim, ne de yaratlmamtr derim diyen br kimsenin durumu da tpk Kur'n mahluktur iddiasnda bulunan gibidir. Lafz hakknda gr belirten bir kimse bir bid'at ortaya atm olur. nk o daha nce selefin sz sylemedii bir konuda bir sz uydurup sylemitir. Bunu ancak adalarmzdan bir adam ileri srmtr. Bu kii hadis hrszl yapard. Ona el-Kerbis ad verilirdi. Onun szlerini bizim mammz Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbel nakletmi, onun bid'ati olduunu belirterek olduka ileri derecede ona kar km, onun nemsenmemesini ve ondan uzak kalnmasn emretmi, onunla oturup kalkmay yasaklamtr. Bu kii sonunda kendisini helake srklemi, hsrana uram ve lah yardmdan mahrum kalm olarak ld. Bizler de Yce Allah'n tevfikiyle bize baar vermesini, hidayetiyle bizi doru yola iletmesini dileriz. phesiz ki o dilediini srat- mstakime iletir. Kii lafz hakknda konutu mu bu sefer bu konuda sz dallanr, budaklanr ve ondan maksadn ne olduu anlalmaz. Byle bir kimsenin fitneye deceinden korkulur. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: "Kur'n hususunda pheli tartmalara girimeyiniz. nk onun hakknda tartmak kfrdr."225[225]

225[225]

Hasen bir hadistir. Ahmed, IV, 170 ve bakalar rivayet etmilerdir.

Abdullah b. Amr dedi ki: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem br topluluun Kur'n hakknda ekitiklerini iitti. yle buyurdu: "Sizden ncekiler de bu sebeple helak oldular. Onlar kitabn bir ksmn dieriyle vuruturdular. Sizler onun bir ksmn dier bir ksm ile yalanlamaynz. Bildiklerinizi syleyiniz, bilmediklerinizi de bilenine havale ediniz."226[226] Ae radyallahu anha dedi k: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem V Yce Allah in: "Ama kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mte-abih olanna uyarlar." (Ali imran, 3/7) buyruunu okuyarak bunlar Allah'n kastettii kimselerdir, onlardan saknnz diye buyurdu227[227] Ibn Abbas radyallahu anh dedi ki: "Halbuki onun tevilini Allah'tan bakas bilmez." (Al i mran, 3/7) limde derinlemi olanlar se biz ona iman ettik derler. Ibn Abbas radyallahu anh dedi ki: Kur'n'n bir ksmn dier bir ksmyla vuruturmaynz. nk byle bir ey kalplerinize phenin yerlemesine sebep olur. Ebu Musa dedi ki: Kim bir bilgi biliyorsa onu insanlara retsin. Bilmedii bir eyi sylemekten de saknsn. O vakit kendisini zora komu olanlardan olur ve dinde zorlukla karlar. Buna benzer, bunlara katlacak ilim ehlinin gemi olanlarnn szkonusu ettii daha birok mesele vardr. Bunlara dalmak ve bunlar hakknda ekimekten uzak durmak gerekir. Bizden nce herhangi bir imamn ele almad ve kendisine dalmad, iinden klmas zor ve bilgi sahibi olmad herhangi bir hususta konumamak icab eder. nk bizden ncekiler tenzili (Kur'n') ve te'vili (onun yorumunu) bizden iyi biliyorlard. Biz bunu onlardan rendik, biz buna inanrz. Allah bizleri de, sizleri de saptrc fitnelerden korusun. Ynetici imamlara itaat eder, onlar dinleriz. Bununla birlikte Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'm ashabnn tmn severiz. Gizlide ve akta cemaate samimiyetle t vermekle birlikte taatin dna kmay uygun grmeyiz. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem1'in ashabndan ne geenler Ebu Bekir es-Sddk, mer b. el-Hattab, sonra Osman b. Affan ve sonra Ali b. Eb Talib'dir. Allah hepsinden raz olsun. Herhangi bir gnah sebebiyle kble ehlinden hibir kimseyi tekfir etmeyiz. Onlar hakknda mriktirler dye tanklk etmeyiz. Ancak Cehm'in ve onun taraftarlarnn syledikleri bundan mstesnadr. Bizim iin gayb olan hususlar Allah'a havale ederiz. Bizler gnahlar sebebiyle artk mslman
226[226] 227[227]

Ali L

Hasen bir hadistir. Ahmed, II, 195-196; ibn Mace, 85 ve bakalar rivayet etmitir. Hasen bir hadistir. Ahmed, II, 195-196; ibn Mace, 85 ve bakalar rivayet etmitir.

olmakla kazanlan himayelerinin kalktn sylemeyiz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem'm mmetinden olup iyilik yapan kimseler iin mit besleriz, kt olanlar iin korkarz. Gnahlarna mafiret dileriz. Onlarn aa vurduklar hallerini kabul eder, gizli hallerini Yce Allah'a havale ederiz, Onlarn iyi olanlarn herhangi bir iyilii sebebiyle cennete girecektir ya da bir gnah sebebiyle cehennemliktir demeyiz. Bu konuda an yce Allah kyamet gnnde aralarnda hkm verecektir. O nkm verenlerin en salam hkm verenleridir. Chad Allah'n Peygamberini gnderdii gnden itibaren devam edip duracaktr. Zalimin zulmnn ona zarar olmad gibi c/a/er sahibinin adaletinin de ona faydas olmaz. Kyametin kopa-CQ vakte kadar bu byledir. Hayryla erriyle kullarn btn fiilleri yaratlmtr. Levh-i mahfuzda satr satr yazlmtr. Bunlarn yazlmadklarn iddia e-den bir kimse kfir olur. nk Allah'n Kitabndaki nass reddetmi olur. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kyamet gnnden nce helle etmeyeceimiz yahut olduka ar bir azab ile azablandrmayaca-mz hibir lke yoktur. Bu o Kitabta (Levh-i mahfuzda) yazldr." (sra, 17/58) Birisi byle (yazlmamtr) dedi mi Allah'n kitabndaki nass reddetmi ve kfir olmu olur. Yce Allah yle buyurmutur: "Hayr, o ok erefli (Mecd) bir Kur'n'dr, Levh-i mahfuzdadr." tBuru, 85/21-22) Bunun bir benzeri de Yce Allah'n u buyruudur: "Kk byk herey satr satr yazldr." (Kamer, 54/53) Yine Yce Allah yle buyurmaktadr: "... dostlarnza br iyilik yapmanz mstesna, Bu kitabta yazlmtr." (Ahzab, 33/6) Namazn terkedilmesi bir kfrdr. nk bu hususta Raslullah sallaliahu aleyhi ve se//em'den belli bir yolla hadis rivayet edilmitir. Buna gre kiiyle kfr arasnda sadece namaz terketmek vardr.228[228] Hadislerin ihtiva ettii anlam budur, ama lafzlar farkl farkldr. On (aere-i mbesere) kii -Yce Allah onlardan raz olsun- cennettedir. Biz onlarn cennette olduklarna ahitlik ederiz. nk bu hususta Raslullah sallaliahu aleyhi ve sellem'den rivayet edilmi hadis vardr. Muhsan olarak hamile kalmak ya da tiraf etmek suretiyle zina ettii tesbit edilen kimselerin recmedilmeleri, yerine getirilmesi gereken bir haktr. nk bu uygulama hem Raslullah sallaliahu aleyhi ve sellem den hem de ondan sonraki halifelerden -radyallahu an-hum- sahih olarak nakledilmitir. Cennet ve cehennem yaratlmlardr. nk Raslullah sallaliahu aleyhi ve sellem yle
228[228]

Mslim, 82 ve bakalar rivayet etmitir.

buyurmutur: "Nefsim elinde olana yemin ederim ki ben namaz klarken cennet ve cehennem bana bu duvarn eni boyunca gsterildi. Hayr ve serde bugn gibisini grmedim."229[229] Yine yle buyurmutur: "Cennete girdim. Bir de baktm k orada inciden adrlar vardr. Toprann da misk olduunu grdm "230[230] Yne Allah Rasl buyurdu ki: "Ben cennette iken orada bir kk grdm. Bu kk kimindir diye sordum. mer radyallahu onVndr denildi."231[231] Yine buyurdu ki: "Ben cehennemi grdm. Bir de ne greyim! Orada Du'du' oullarna mensub olan o kii de var."232[232] Yine buyurdu ki: "Ben cehennem ateini grdm. Orada kedi sahibi olan bir kadn vard..."233[233] Yne buyurdu ki: "Cennet Rabbim dedi. Niye bana sadece zayf insanlar ve yoksul kimseler girecek? Cehennem de dedi ki: Ben zorbalar ve mtekebbirlerle stn klndm. Aziz ve celil olan Allah da yle buyurdu: kiniz de benim yarattklarmdan birer ya-ratksn.z."234[234] Kim her ikisinin de yaratlmam olduunu yahutta yaratlm olduklarn fakat dier mahlukatn yok olduu gibi yok olacaklarn iddia ederse hi phesiz byle br ddiada bulunan bir kimse yalan sylemi ve dini inkr etmitir. Yce Allah hirette gzlerle grlecektir. Cennet ehli onu greceklerdir. Onlarn dndaki dier Adem oullan ise grmeyecektir. Bu hususta delil Raslullah salbahu aleyhi ve 5e//em'den nakledilmi birtakm hadislerdir. "Ona: Ey Allah'n Rasl kyamet gnnde Rabbimzi grecek miyiz? diye soruldu..."235[235] Raslullah salallahu aleyhi ve sellemln ashabndan olan baz kimselerden ve onlardan sonra gelen tabiinden Yce Allah'n: "O gnde yzler var ki apaydnlktr. Rablerine bakacaklardr." (Kyame, 75/22-23) buyruunu, maksat Yce Allah'n kerim vechine bakmaktr, diye akladklar nakledilmitir. Raslullah satlalbhu aleyhi ve se//em'den de yle buyurduu rivayet edilmitir: "Aranzdan kyamet gnnde Allah'n, kendisi ile arada bir tercman olmakszn konumayaca hibir kimse yoktur."236[236] Bununla -aralarnda cezalandrlmas gereken kimseler bulunsa dahi- tevhid ehlini kastetmitir.
Buhr, h. 7089 Buhr, h. 3342; Muslini, 163 ve bakalar rivayet etmitir. 231[231] Buhr, h. 5226; Mslim, h. 2394 ve bakalar rivayet etmitir. 232[232] Hasen bir hadistir. Ahmed, II, 159, 188'de ve bakalar rivayet etmitir. 233[233] Ayn yer 234[234] Mslim, 2846 ve bakalar 235[235] Buhar, h. 806; Mslim, h. 182 236[236] Buhr, h. 6539; Mslim, h. 1016 ve bakalar rivayet etmitir.
229[229] 230[230]

nk nihayette onlar da cezalarn ektikten sonra cennete gideceklerdir. Yce Allah da affedicidir, kerimdir. Diledii kimseleri affeder, dilediini de azablandrr. "Azz ve celil olan Allah'n, bir eksiiyle yz ismi vardr. nk o tektir, teki sever. Bunlar ezberleyip, belleyen bir kimse cennete girer."237[237] Bu Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem den rivayet edilmektedir. Yce Allah da aziz Kitabnn muhkem buyruunda yle buyurmaktadr: "En gzel isimler Allah'ndr. O halde ona bunlarla dua edin. Onun isimlerinde erilie sapanlar terke-din. Onlar yapmakta olduklarnn cezasn greceklerdir." (A'raf, 7/180) Kim bu hususlara iman eder ve bunlar tasdik ederse kurtulua erer ve Yce Allah'n emrine balanm olur. Her kim de herhangi bir te'vil yahutta bunlar rtmek urunda bir delil getirmek suretiyle bunlar yalanlayacak olursa saptm, haktan uzaklam, dnya ve ahrette helak olmu olur. Sammi bir tevbe le tevbe etmesi hali mstesna. Yce Allah da onun kalbinin bu hevlardan uzaklap, hakka dnm olduunu elbetteki bilir. Baar Allah'tandr. Raslullah sallallahu aleyhi ve se//em'den Yce Rabbimzin kyafet gnnde grleceine dair rivayet edilen bu hadislere de iman etmek gerekir. Kadere, efaate, kabir azabna, Havza, Mizana, recmin hak olduuna, nzule (Allah'n dnya semasna indiine), hesaba, cen-nete-cehenneme ve buna benzer hadislere de inanlr ve bunlar tasdik edilir. Kullarn bunlara iman etmeleri icab eder. Cafer b. Muhammed'den, o babasndan, o dedesinden, o Ali b. Ebi Talib radyallahu an/'dan rivayet ettiine gre sabah etti m yle derdi: Geceyi giderip gndz -biz afiyette olduumuz halde- getiren Allah'a hamdolsun. Yeni br yaratmaya merhaba! Her ikinize de, ikinizin nihayetine, iki yazcya, iki koruyucuya merhaba! Bu gnmn banda Allah'n adyla kendisinden baka hibir ilah bulunmayan Allah' ahit tutarm. -Zaten ahit olarak Allah yeterve sizi de u anmda, u szlerime ahit tutuyorum ki; ben br ve tek olarak onun orta bulunmakszn, Allah'tan baka hibir ilah olmadna ahitlik ederim. O bir ve tek ilahtr. Samed-dir. Dourmam tr, domamtr. Kimse de onun ei benzeri olamaz. Yne ehadet ederim ki Muhammed onun kulu ve Rasldr. O Allah'n emini, onun grevini eksiksiz yerine getiren Rasl, Allah'n yarattklar arasndan setiidir. ehadet ederim ki o peygamberlerin sonuncusudur. Ondan baka hibir peygamber gelmeyecektir ve o Allah'n rahmetleri ve bereketleridir. ehadet ederim ki kyamet gelecektir ve bunda phe yoktur. Muhakkak Allah da kabirdekileri lmden sonra diriltecektir. phesiz aziz ve cell olan Allah'n hereye gc yeter ve Allah hereyi ilmiyle kuatmtr. Hereyin saysn bilir ve ben bunu sylyor, kabul ediyorum. Rabbimin bana nimet ettii herbir nimeti, ayetleri ve isimleri saysnca Allah'a hamdolsun. Arznda ve semasnda bulunanlar saysnca Allah'a hamdolsun. Melekleri ve yaratklar saysnca Allah'a hamdolsun. Dnyasnda ve ahiretinde bulunanlar saysnca Allah'a hamdolsun. O
237[237]

Buhr, h. 2736; Mslim, h. 2677 ve bakalar rivayet etmitir.

lmden sonra diriltendir, o btn varlklarn mirassdr. lleri diriltir, diri olanlar ldrr. rm kemiklere hayat verir. Bunun gibi tebih ve tehlilde bulunurum. Allah bana yeter. O beni kendime brakmayandr, gece ve gndz beni koruyandr. Annemin rahminde iken beni besleyen ve gl, kuvvetli dnemime eriinceye kadar beni koruyandr. Ben lydm, o beni diriltti. Hayatmdan sonra da beni ldrecektir. Rabbim olan Allah bana yeter. Ben ona hibir eyi ortak komam. Ondan baka hibir ilah yoktur. Bir ve tektir. Onun orta yoktur. O benim de Rabbimdir, nceki atalarmn da Rabbidir. Ey yce olmakla beraber yakn olan ve ey yaknl ile yce olan, ey yerin zerinde -onun izni ile olmas dnda- semay dmesin diye ykselten, yok olmasnlar dye semalar ve yeri tutan -ayet her ikisi de yok olacak olurlarsa ancak onun emriyle var olabilirler- ey Allah'm, ey Allah'm, ey Allah'm! Senin ortan yoktur, hamd, tebih, tekbir, fehlil, nimetler, kudret, byklk, azamet, yarattklarn, senin ilminde olanlarn ve kyamet gnne kadar yaratacaklarn zl akl sahiplerinin sende bulunanlara ulamaktan aciz kaldklar saysnca yalnz senindir. Eer ben bir ktlk ilemi yahut kendime zulmettysem de phesiz ki sen affedicisin, beni affet. Sen mafiret edicisin, beni bala. Sen tevbeleri kabul edensin, tevbemi kabul buyur. Senden baka hibir ilah yoktur. Sen bir ve teksin, ortan yoktur. Ey alemlerin Rabbi, hamd yalnz senindir. Kibriya da yalnz senindir. Ey Allah'm, ey Allah'm, ey Allah'm! Ey Rahman, ey Rahim, ey Muhey-min, senden baka hibir ilah yoktur. Senin yarattn herbir eyi kyamet gnne kadar da yaratacaklarn u anda sylediim bu szlerime ahit tutuyorum. phesiz sen Allah'sn. Benim hak ve apak olan Rabbimsin. Senden baka hibir ilah yoktur. Sen Allah'sn, Ranman'sn, Rahim'sin. Muhammed senin kulun ve raslndr. Rahmet peygamberidir. slam benim dinimdir. Senden bunun tamamini dilerim. phesiz kyamet gelecektir. Onda hibir phe yoktur ve sen kabirdekileri dirilteceksin. Sen hereye g yetirensin, senin bilgin hereyi kuatmtr. Herbir eyin saysn bilirsin. Senin dilediin herbir i olur. te bu halis ve ihlasla yaplm bir tanklndr, Ben bununla dnyann ltuf ve ihsannn pek ouna nail olaym, ahiretin de gzel sevabn elde edeyim. Allah'a hamdolsun ki (onun ltf ile) sabah l, hasta, bir hakszlk dolaysyla dayak yemi, eli en kt bir ekilde yakalanarak kesilmi, dininden rtidad etmi, Rabbmi inkr etmi, dinimden uzak kalm, aklm bamdan gitmi, gemi mmetlerden herhangi birisinin azabyla azaba uratlm birisi olarak sabah etmedim. Ayn ekilde bakasnn klesi ve nefsine zulmetmi birisi olarak da sabah etmedim. Senin bana kar delilin vardr; fakat benim lehime delilim yoktur. Kendim iin bir hayr, bir fayda, lm, hayat ya da lmden sonra diriltme gibi herhangi bir eye sahip olamadm bir halde sabah ediyorum. Senin verdiinin dnda bir eyi alacak gcm yok. Beni koruduklarn dnda bir eyden kendimi koruya-mam. O halde Allah'm, benden raz olmana sebep olacak eyleri yapmaya beni muvaffak kl. Sabah yle bir halde ettim ki bende olsun, bakasnda olsun herbir nimet, herbir afiyet kk ya da byk, eski ya da yeni herbir ey sadece sendendir, senin (bunlarn hibirisinde) ortan yoktur. Sen nimet ihsan edenlerin hakk en ok olansn. Ltuf ve nimetlerini tamamlayan lutfedicilerin en bysn. Allah'm, biz neye sahibsek seninle sahibiz. nceden de neye sahib idiysek seninle sahibdik. lerimiz, doruya letilmemiz, baarmz, korunmamz Allah'a aittir. Senin sznden sapmaktan, dininden uzaklap fitneye dmekten yahut senden gelenin dnda herhangi bir yola uymaktan sana snrz. Ey benim zerimdeki gze!' kler ortaya kartan, irkin olanlar gizleyen. Ey kusurlarm sebebiyle beni sorumlu tutmayan, gizlilikleri aa karmayan, ey affetmesi pek byk, mafireti pek ok olan, ey rahmet ile

ellerini uzatan, ey gzel bir ekilde kusurlar grmezlikten gelen, ey herbir gizli konumaya tank olan, ey hertrl ekvann kendisine iletildii, ey gayblar ve kalblerin gizlediklerini bilen, ey kleleri kurtaran, azab-tan uzaklatran, ey tkezlemeleri, gnahlar telafi ettiren, ey onlar hak etmeden nce bile nimetlerle bizleri hidayete ileten, ey Rabbim, ey efendim, ey lhm! Dnyada ve ahirette kendisinden ekindiim herbir eyin ktlnden beni himaye etmeni niyaz ederim. brahim b. Edhem'n -Allah'n rahmeti zerine olsun- hizmetkr sufi brahim b. Bear -Allah'n rahmeti zerine olsun- dedi ki: brahim b. Edhem btn bu szleri her cuma sabahleyin on defa syler, akam etti mi yine bunun gibi on defa u szleri sylerdi: (Nimetin) art gnne, yeni sabaha tank olan yazcya merhaba! Bugnmz bir bayram gn, bize bu gnde sylediklerimizi yaz: Hamid, Mecid, Rauf, Vedud, dilediini yapan Allah'n adyla! Allah'a man eden, aziz ve celi! olan Allah'a kavumay tasdik eden, onun hccetini itiraf eden birisi olarak sabah ettim. Gnahmdan dolay mafiret diliyor, rububyyeri nnde boyun eiyor, Allah'n dndakiler! inkar ediyorum. Allah'a muhtacm, ona tevekkl ediyorum, ona dnyorum. Allah' ve onun meleklerini, peygamberlerini, arnn yklenicilerini, yarattklarn ve yaratacaklarn ahit tutuyorum ki Allah'tan baka hibir lah yoktur. O bir ve tektir, onun orta yoktur. Yine ehadet ederim ki, Muhammed Allah'n kulu ve Rasl-dr. Cennet haktr, cehennem haktr, havz haktr, efaat haktr, mn-ker ve nekir haktr. (Rabbim) sana kavumak haktr, senin vaadin haktr. Kyamet de hi phesiz gelecektir. Muhakkak Allah kabirdekileri dirtecektir. Ben bu ehadet zere yaar, bunun zere lr ve inaallah bunun zerine diriltilirim. Allah'm, benim Rabbim sensin. Senden baka benim Rabbim yoktur. Beni sen yarattn, ben senin kulunum. Gcm yettii kadar sana olan ahdim ve szmde sebat ediyorum. Allah'm, kt olan herbr eyin ktlnden sana snrm. Allah'm, phesiz ki ben kendime zulmettim, sen bana gnahm bala. nk senden baka kimse gnahlar balayamaz. Be-n ahlkn en gzeline ilet. phesiz ahlkn en gzeline senden baka kimse iletemez. Kt ahlk benden uzaklatr. nk kt ahlk senden baka kimse uzaklatramaz. Rabbim, emrine uydum, senin huzurundaym. Hayr btnyle senin ellerindedir. Ben seninleyim ve sana aidim. Senden gnahlarm balaman diler, sana tev-be ederim. Allah'm gnderdiin herbir rasle iman ettim. Allah'm indirdiin herbir kitaba iman ettim. Allah Muhammed'e, onun aile halkna, ashabna pek ok salat ve selam eylesin. O benim szmn sonudur ve badr. Ayrca onun peygamberlerine ve btn raslleri-ne de salat ve selam eylesin. Amn, ey lemlerin Rabbi. Allah'm, bizi onun havzna vardr. O havzn kaselerinden afiyetle, iimize sinecek ve kandracak ve ondan sonra ebediyyen bir daha susamayaca-mz bir su ir. Onun zmresinde rusvay olmayarak gerisin geri dnmemi, phe etmemi, fitneye maruz kalmam, bize gazab edilmemi ve saptmam olarak hasret. Allah'm, beni dnya fitnelerinden koru. Sevdiin ve raz olduun amelleri ilemeyi muvaffak kl. Btn ilerimi benim iin slah eyle. Dnya hayatnda da, ahirette de sabit szle bana sebat ver. Eer zalimlik ettiysem sen beni saptrma. Her trl ktlkten tenzih ederim seni, ey Azim, ey Berr, ey Rahim, ey Aziz, ey Cebbar, seni her trl eksiklikten tenzih ederim. Ey her-eyiyle semalarn kendisini tebih ettii ve ey dalarn sesleriyle kendisini tebih ettii Rabbim. Sen herirl eksiklikten mnezzehsin. Semadaki yldzlarn burlanyla, denizlerin dalgalaryla, balklarn dilleriyle, kkleriyle ve drilkleryle, aalarn kendisini tebih ettii Rabbim, sen hertrl eksiklikten mnezzehsin. Yedi gn, yedi yerin, iindekilerin ve zerindekilerin kendisini tebih ettii Rabbim, sen her eksiklikten

mnezzehsin. Ey Hayy, ey Halim, seni tenzih ederim, seni tenzih ederim. Seni her trl ktlkten tenzih ederim, senden baka hibir ilah yoktur, tek ilah sensin. Suveyd b. el-Haris el-Ezd'den yle dedii rivayet edilmitir: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem \n huzuruna kavmimden giden yedi kiilik heyetin yedincisi idim. Onun huzuruna girip onunla konuunca bizim eklimizi, klmz, kyafetimizin gzelliini grnce holand. Sizler nesiniz? diye sordu. Biz m'minleriz dedik. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem glmsedi (ve dedi k): phesiz herbir szn bir hakikati vardr. Sizin sznzn ve imannzn hakikati nedir? Suveyd radyallahu anh dedi ki: Ben onbe zellik, dedim. Bunlarn beini sen bize emrettin. Ben senin gnderdiin elilerin onlar yerine getirmemizi emretti. Bei de cahitiye dneminden beri huy edindiimiz ve senin onlarn herhangi birisinden holanmayn dnda halen devam ettirdiimiz hususlardr. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem kendilerine iman etmenizi emrettiim be zellik nedir? diye sordu. Ben u cevab verdim: Sen bizlere, Allah'a, meleklerine, ki-tablarma, rasllerine ve lmden sonra dirilie iman etmemizi emrettin. Peki elilerimin uygulamanz emrettii be ey nedir? diye sordu. Ben: Elilerin bizlere hep birlikte Allah'tan baka ilah olmadn, Muhammed'in Allah'n Rasl olduunu sylememizi, namaz klmamz, zekat vermemizi, ona yol bulabilenler in Beyti haccetmemizi, ramazan aynda oru tutmamz emretti. Bizler de bun-'Qn yerine getiriyoruz, dedim. Bu sefer: Sizin kendi kendinize huy edindiiniz be zellik nedir? diye sordu. Dedim ki: Bolluk zamannda kretmek, skntl zamanlarda sabretmek, dmanla karlatmz yerlerde sebat gstermek, kaza ve kaderin tecelli ettii hallerde rza gstermek, dmanlarn bana musibet geldii takdirde onlarn bu haline sevinmeyi terketmek. Raslullah sallallahu aleyhi ve sel-lem glmsedi ve dedi ki: (Bunlar) edip, hakim ve fakh kimselerdir. Fkhlarndan (nce bilgilerinden) dolay nerdeyse peygamber olacaklardr. Bunlarn bu zellikleri ne kadar stn, sevaplar ne kadar byktr! Daha sonra yle buyurdu: Ben de yirmi haslete tamamlanmas in size be haslet daha tavsiye ediyorum. Bizler tavsiyede bulun ey Allah'n Rasl dedik. yle buyurdu: Eer dediiniz gibiyseniz yemeyeceiniz eyleri toplamaynz. inde kalmayacanz binalar yapmaynz. Yarn brakp gideceiniz eylerde birbiri-nizle yarmaynz. Kendisine gidip varacanz ve iinde ebediy-yen kalacanz eylere rabet ediniz. Kendisine dneceiniz ve ona arz olunacanz Allah'a kar da takval olunuz.238[238] Ebu Sleyman ed-Drn dedi ki: Alkame radyallahu anh dedi ki: Bu heyet Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in yanndan onun va-syetn bellemi olarak geri dndler. Gereince amel ettiler. Allah'a yemin ederim ey Ebu Sleyman, o kimselerden ve onlara tabi olanlardan benden baka kimse kalmad. Daha sonra unlar syledi: Allah'm herhangi bir deiiklik yapmakszn ve bunlardan birisini bakasyla deitirmeksizin canm al, dedi. Ebu Sleyman dedi ki: Allah'a yemin olsun bir ka gn sonra vefat etti.239[239]

Senedi zayftr. Ebu Nuaym, el-Hilye, IX, 291; Beyhaki, Zuhd, 970 v bakalar rivayet etmilerdir. Ayrca bk. bn Kesir, en-Nihaye, V, 94; el Muni an Hamlil-Esfar, 84; Kenzul-Ummaf, 1363 239[239] Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 115-130.
238[238]

EBU ZUR'A UBEYDULLAH B. ABDU'L-KERM ER-RAZ240[240] (V. 264 H,J LE EBU HATM MUHAMMED B. DRS B. EL-MUNZR ER-RAZ241[241] (V. 277 H.)'IMN TKADI GRLER242[242]

sk dedi ki: Bize Muhammed b. el-Muzaffer el-Mukri haber verdi dedi ki: Bize el-Huseyn b. Muhammed b. Habe el-Mukri anlatt dedi ki: Bize Ebu Muhammed Abdu'r-Rahman b. Ebi Hatim anlatt dedi ki: Babama ve Ebu Zur'a'ya dinin esaslar hususunda ehl-i snnetin mezhebleri ile btn blgelerde yetitikleri alimler ve bu husustaki akideye dair grleri hakknda soru sordum. Her ikisi de bana u cevab verdi: Bizler Hicaz, Irak, am ve Yemen gibi btn blgelerde ilim adamlarna yetitik, onlarn mez-hebler u idi: man sz ve ameldir, artar ve eksilir. Kur'n Allah'n kelmdr. Hbryn yaratlmamtr. Hayryla, erryle kader aziz ve ce olan Allah'tandr. Bu mmetin en hayrllar peygamberinden (salat ve selam ona) sonra: Ebu Bekir es-Sddk, sonra mer b. el-Hattab, sonra Osman b. Affan, sonra Ali b. Eb Talib'dir. Bunlar ayn zamanda hidayete letilmi raid halifelerdir. Raslullah saliallahu aleyhi ve sellem'in isimlerini vererek cennetlik olduklarna ehadet ettii on kii hakknda Raslullah gibi aht-lik ederiz ve onun sz haktr. Muhammed saliallahu aleyhi ve sellem'in btn ashabna rahmet okunur ve aralarnda kan anlamazlklar hakknda bir ey sylenmez. Aziz ve celil olan Allah, Ar zerinde olup o mahlukatndan ayrdr. Kendi zatn kitabnda olsun, Raslullah saliallahu aleyhi ve sel-lem'\n dili zere olsun vasfetti gibidir, herhangi bir ekilde O'nu keyfiyetlendirmemiz szkonusu deildir. O ilmiyle hereyi kuatmtr. "Onun gibi hibir ey yoktur, o hereyi iitendir, hereyi grendir." (ura, 42/11) Yce ve mbarek olan Allah, hirette grlecektir. Cennet ehli onu gzleriyle grecekler, onun szn -o diledii ekilde, di-ledi gibi- iiteceklerdir. Cennet haktr, cehennem haktr. Her ikisi de yaratlmlardr. Ebediyyen yok olmayacaklardr. Cennet Allah'n dostlarnn mkfat grecekleri, cehennem se ona syan edenlerin cezalandrlacaklar yerdir. Aziz ve celil olan Allah'n rahmetiyle esirgedikleri mstesna.

mam Ebu Zur'a Ubeydullah b. Abdu'l-Kerim el-Kureyer-Razi. Kureyllerin mevlsdr. (Hadis) hafz idi. nder imamlardan birisi idi. Ebu Hafim dedi ki: Geriye kendisinden sonra ilim, fkh, (snnefi) korumak ve doruluk itibariyle kendisi gibisini brakmad. Bu hususta hibir phe yokfur. Douda da batda da kendisinden daha bilgili ve bu alan kendisi gibi anlayabilecek kimse brakmad. Ishak b. Rahuye dedi ki: Ebu Zur'a'nn hfzetmedii herbir hadisin asl astar yoktur. 264 ylnda vefat etmitir. Allah'n rahmeti zerine olsun. ecertu'z-Zeheb, II, ]48. 241[241] mam Ebu Hatim Muhammed b. dris el-Hanzal. leri derecede bir hafzd. Geni bir alanda yolculuklar yapmt, ilim hazinelerinden idi. yle derdi: Hadis taleb etmek urunda yayan olarak bin fersahtan daha ok yol katef-tim. bn Nasiru'd-Din dedi ki: Ebu Hatim er-Raz, Buhr ayarnda di. Ebu Zur'a da hadis anlamlarn iyi bilen ve hfz ileri olan birisi idi. Muhaddisler-den bir topluluk ondan vgyle szefm. 277 ylnda vefat etmitir. Allah'n rahmeti zerine olsun. (ezerfu'z-Zeheb, ||, ]71) 242[242] erh-u Usul-i fikadi EhliVSunne, II, 1 97
240[240]

Srat haktr. Mizan haktr. Onun kullarn iyisiyle ktsyle amellerinin tartlaca ve ki tane kefesinin bulunduu da bir haktr. Peygamber saliallahu aleyhi ve sellem e ikram olarak verilen havz haktr. efaat haktr. lmden sonra dirili haktr. Byk gnah ileyenler Allah'n meeti erevesindedirler. (Allah onlara diledii gibi muamele eder.) Gnahlar sebebiyle kble ehlini tekfir etmez, ilerindeki gizli hallerini Yce Allah'a havale ederiz. Cihad farzn ve haca her zaman ve her dnemde msl-manlarn yneticileriyle birlikte yerine getiririz. Yneticilere kar kma grn benimsemediimiz gibi, fitne zamanlarnda savamay da ngrmyoruz. Yce Allah'n iimizin bana getirdii kimselerin emirlerini dinler, onlara itaat ede-rz. taattan el ekmeyiz. Snnete ve cemaate tabi oluruz. az grlerden, ihtilaftan ve ayrlktan uzak kalrz. Allah peygamberini gnderdiinden itibaren kyamet gnne kadar mslmanlarn yneticilerinden olan emir sahipleriyle ci-had devam edecektir. Hibir ey onu iptal etmez. Hac da ayn ekildedir. Hayvanlardan alnan zektlar da mslman nderlerin emir sahiblerine verilir. nsanlar onlara uygulanacak hkmleri ve miraslar itibariyle m'mindirier. Allah'n nezdinde ise ne olduklarn biz bilemeyiz. Kendisinin gerek bir m'min olduunu syleyen bir kimse bid'ati birisidir. Kendisinin Allah indinde bir m'min olduunu syleyen bir kimse de yalanclardandr. Kendisinin gerekten Allah'a iman eden bir kimse olduunu syleyen bir kii de isabet etmitir. Mrcieciler sapktrlar, bid'atidirler. Kaderiyecler sapktrlar, bid'atidirler. Herhangi bir kimse Yce Allah'n daha nce ve meydana gelmeden nce bir eyi bilmediini sylerse br kimse kfirdir. Cehmiyye mntesibleri de kafirdir. Rafzler de slam rafz (red) etmilerdir.

Hariciler taatin snrna kp gitmilerdir. Kur'n'n mahlk olduunu iddia eden bir kimse pek byk olan Allah'a iftira etmi olur. Bylelikle kii dinden karak, kfir olur. Durumu anlayanlar arasndan onun kfr hususunda phe e-den bir kimse de kfirdir. Aziz ve celil olan Allah'n kelm hakknda pheye derek bu hususta pheli bir tutum taknp: Bilemiyorum o yaratlm mdr, yoksa yaratlmam mdr? diyen bir kimse Cehmyyedendir. Cahilliinden tr Kur'n hakknda bir ey syleyemeyen kimseye ilim retilir, bid'ati olduu sylenir, fakat tekfir edilmez. Benim Kur'n' telaffuzum mahluktur diyen bir kimse Ceh-miyyedendir. Yahutta Kur'n ben onu telaffuz edince mahluk olur diyen de Cehmdir. Ebu Muhammed dedi ki: Babam da yle derken dinledim: "Bid'at ehlinin alameti rivayet bilginlerine dil uzatmaktr, zndklarn alameti de ehl-i snnete rivayetleri ptal etmek maksadyla- haviyye adn verirler. Cehmiyenin alameti: Ehl-i snnete mebbihe adn vermeleridir. Kaderiyenin alameti: Eser ehline cebriyec demeleridir. Mrcienin alameti: Ehl-i snnete muhalefet edenler ve nok-sanclar demeleridir. Rafzlern alameti de ehl-i snnete nsb adn vermeleridir. Ehl-i snnet hakknda sadece bir isim kullanlr. Bu isimlerin onlarn hakknda kullanlmas imkanszdr. Ebu Muhammed Abdu'r-Rahman b. Ebu Hatim dedi ki: Babamn ve Ebu Zur'a'nn sapk ve bid'at sahibi kimseleri terkettiklerini grdm ve bu hususta ok ar ifadeler kullandklarn dinledim. Rivayete dayanmakszn gre dayanarak kitablann telif edilmesine tepki gsteriyorlard. Kelm ile uraanlarla oturup kalkmay, kelmclarn kitab-larn incelemeyi engelliyorlar ve kelm ile uraan bir kimse ebe-diyyen iflah olmaz diyorlard. Ebu Muhammed dedi ki: Ben de byle diyorum. Ebu Ali b. Hubey el-Mukri dedi ki: Ben de bu grteyim.

Hocamz bnu'l-Muzaffer243[243] dedi k: Ben de bu grteyim. Yne hocamz -yani musannif- dedi ki: Ben de bu grteyim. et-Turaysn dedi ki: Ben de bu grteyim. Hocamz es-Silefi dedi ki: Ben de bu grteyim, Ebu Hatm Muhammed b. dris b. el-Munzir el-Hanzal er-Raz -Allah'n rahmeti zerine olsun'nin bir kitabnda ondan dinledikleri arasnda u szleri de tesbit ettim: Bizim yolumuz ve setiimiz, Raslullah saliallahu aleyhi ve sellerde, onun ashabna, tabiine ve onlardan sonra onlara gzelce uyanlarn yoluna uymaktr. Bid'at konularna bakmay terketmek ve eser ehlinin grlerine smsk yapmaktr. Mesela Ebu Abdullah b. Hanbel, shak b. brahim, Ebu Ubeyd elKasm b. Sellam ve afi gibi. Ayrca kitab ve snnete smsk sarlarak selefin yolunu takip eden imamlar koruyup, eitli blgelerde nder m adamlarndan olup ehl-i snnetin tercih ettiklerini tercih etmektir. Medine'de Malik b. Enes, am'da Evza, Msr'da Leys b. Sa'd, Irak'ta Sufyan es-Sevr ile Hammad b. Ziyad bunlara rnektir. Hakknda peygamberden, ashabdan ve tabiinden herhangi bir rivayet bulunmayan hususlarda bunlara uyarz. Buna karlk hakk batla kartran, gerekleri deitiren, szleri allayp pullayan, olmadk eyler syleyen yalanclarn grlerini de terkederiz. Kerbs'nin ktablarn incelemez, onun izinden giden ve onu savunanlardan uzak dururuz.244[244] Davud el-lsbahani, ona benzeyenler ve ona uyanlar gibi. Kur'n Allah'n kelm, ilmi, isimleri, sfatlar, emri ve yasadr. Hibir bakmdan mahlk deildir. Onun mahluk ve varedilmi olduunu iddia eden bir kimse kiiyi dinden kartan anlamyla Allah' inkar eden bir kfirdir. Meseleyi anlayp ve cahillerden olmayan kimselerden olup bylesnin kfir olduu hususunda phe eden kimse de kfirdir. Vkfe (Kur'n mahluk mudur deil midir bilmiyoruz diyenler) ile lafziyye (lafz mahluktur diyenler) Cehmiyyeye mensupturlar. Bunlarn Cehmiyyeye mntesib olduklarn Ebu Abdullah Ah-med b. Hanbel sylemitir. Raslullah saliallahu aleyhi ve sellem'den, ashabdan ve onlardan sonra onlara gzelce uyan tabiinden gelen rivayetlere tabi oluruz.
mam Ebu Muhammed AbduVRahman b. Eb Hatim b. Hafz et-Temmi er-Rz. Byk ravi. Ebu Yala el-Hal dedi ki: ilmi babasndan ve Ebu Zur'a -don rendi. limde ve rical (hadis ravileri) bilgisinde bir derya idi. Fkha ashab, fabiin ve eitli blgelerdeki m adamlar arasndaki (fkhi) ihtilaflara dair eserler yazmtr. bnu'l-Ehdel dedi ki: et-Cerh ve't-Tadil ve'l-llei adl eserlerin mellifi ve fkh bablanna ve baka hususlara gre ilmi bablara gre tasnif etmitir. 327 ylnda vefat etmitir. Allah'n rahmeti zerine olsun. (ezeratu'z-Zeheb, II, 308) 244[244] Burada mellifin de iaret ettii gibi anlamsz bir kelime vardr ve btn nshalarda byledir. man artar ve eksilir.
243[243]

Kelmclarn kelmn terkederiz. Onlarla oturup kalkmaz, onlardan uzaklarz. Rivayetsiz ve re'ye bal olarak kitap telif edenlerle de oturup kalkmay brakrz. Bizim tercih ettiimiz gr u ki; iman sz ve ameldir, dil ile ikrar kalb ile tasdik ve rknleri lemektir. Namaz, mal bulunan kimseler iin zekat, ona yol bulabilenler iin hac, ramazan aynda oru tutmak ve Allah'n kullarna farz kld btn farzlar gereince amel etmek mandandr. Kabir azabna iman ederiz. Peygamber sallallahu aleyhi ve seltem'e bir ikram olan havza da iman ederiz. Kabirdeki sorguya iman ederiz. Kiramen katibine ve Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme has olan efaate de iman ederiz. Peygamber sallallahu aleyhi ve se//em'in btn ashabn rahmetle yd eder. Onlardan herhangi bir kimseye svmeyiz. nk Yce Allah yle buyurmutur: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbimiz, bizi ve bizden nce iman etmi kardelerimizi mafiret eyle! Kalblerimizde iman edenlere kar hibir kin brakma. Rabbimiz phesiz ki sen ok esirgeyicisin, ok merhametlisin."' (Har, 59/10) Biz una inanr ve unu iddia ederiz (nez'umu):245[245] Allah Ar zerinde ve yarattklarndan ayrdr. "Onun gibi hibir ey yoktur. O hereyi iitendir, grendir." (ura, 42/11) Ynetici imamlara kar kmay uygun grmyoruz. Fitne zamanlarnda arpmayz. Yce Allah'n iimizin bana getirdii kimseleri dinler ve onlara itaat ederiz. Ynetici mamlarla namaz klnaca, haccedilip cihad edile-ce grndeyiz. Kk-byk ba hayvanlarnn zekatlarnn da onlara denmesini uygun grrz. Sahih rivayetlerde belirtildii zere muvahhdlerden br topluluun efaat sonucu cehennemden karlacana iman ederiz. Bizler aziz ve celil olan Allah'a iman edenleriz deriz. Sufyan es-Sevr bir kimsenin: Ben Allah nezdinde gerek ve man eksiksiz brm'minm demesinden holanmazd, Evzade bu grtedir. Bid'at ehlinin alameti ehl-i snnete, Mebbihe ve nabite adn vermeleridir.

Zan (iddia etmek) lafznn kesin hususlar ve itikd meseleler hakknda kullanlmas uygun deildir. nk bu meselelerin iddia deil, yakn mertebesinde olmas gerekir. Bu sebeple burada bu kelimenin kullanlmamas gerekir. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: "Kiinin zaam: iddia ettiler ki binei ne kadar kt bir binektir!" [Eb Dvd, h. 4972)
245[245]

Kaderyecilern alameti ehl-i snnete Cebryec adn vermeleridir. Zndklarn alameti rivayet ehline Haviye adn vermeleridir. Onlar bu szleriyle Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den gelen rivayetleri rtmek isterler. Allah bizleri ve herbir m'mini sevip raz olaca szleri sylemeye, amellerde bulunmaya muvaffak klsn. Allah Muhammed'e, onun aile halkna salatve selam eylesin.246[246]

EBU CAFER MUHAMMED GRLER248[248]

B.

CERR

ET-TABER

(V.310

H.)247[247]'NN

TKADI

dedi ki: Bze Ubeydullah b. Muhammed b. Ah-med -ona okunmak suretiyle- haber verdi dedi ki: Bize kad Ebu Bekir Ahmed b. Kmil haber verdi dedi ki: Ebu Cafer b. Muhammed b. Cerr dedi k: Bu hususta ncelikle szkonusu edeceimiz ey aziz ve celil olan Allah'n kelm ve onun indirdii buyruklardr. nk bu da onun tevhidinin ihtiva ettii anlamlar erisindedir. Buna dair bize gre doru olan sz udur: Kur'n aziz ve celil olan Allah'n kelm olup yaratlmamtr. Nasl yazlrsa ve nasl okunursa okunsun. Nerede okunursa, semada ya da yerde bulunsun farketmez. ster levh-i mahfuzda hfz edilsin, ster lk mekteb ocuklarnn ellerindeki tahta tabletlerde yazl bulunsun. Taa nakedilsin yahut bir ktta yazl olsun. Kalbde hfzedilsin yahut dilde telaffuz edilsin (mahluk deildir). Km bundan bakasn syler yahut yerde ya da semada bizim dillerimizle okuduumuz, mushaflarmzda yazdmz Kur'n'n dnda bir Kur'n olduunu ddia ederse ya da bunun dnda kalbi le bir nan besler yahut iinde saklarsa ya da dilinde bunu syleyip, bunu din olarak kabul ederse o kimse Allah' inkar eden br kfirdir, kan helldir. Allah'tan beridir, Allah da ondan uzaktr. nk Yce Allah yle buyurmutur: "Daha dorusu o ok erefli bir Kur'n'dr. Levh- mahfuzdadr." (Bumc, 85/21-22} Yine Yce Allah hak buyruunda yle buyurmaktadr: "Eer m'minlerden biri senden eman dilerse ona e-man ver; ta ki Allah'n kelmn dinlesin." (Tevbe, 9/6) Bylelikle Yce Rabbimiz bizlere onun levh-i mahfuzda yazl olduunu ve Muhammed soiiaibhu
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 131-139. mam Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Tefsir, Tarih ve pekok eserin mellifidir. Mtehid bir kimse olup kimseyi faklid etmezdi, imamlar -mam Ibn Huzeyme yle demitir: Ben yeryznde Muhammed b. Cerr'den daha alim bir kimse olduunu bilmiyorum. Hatib de yle demitir: mamlar onun szne gre hkm verir ve onun grne bavururlard. nk o ok bilgili ve faziletli birisi idi. adalar arasnda kimsenin kendisinin bildiini bilemedii pekok bilgilere sahip olmutu. 310 ylnda vefat etmitir, Allah'n rahmeti zerine olsun. ezerafu'zZeheb, I, 260) 248[248] erh-u Usul- tikadi Ehli's-Snne, II, 206
246[246] 247[247]

aleyhi ve se//em'in dilinden iitilmi olduunu haber vermektedir. Her kisi de ayn Kur'ndr. Muham-med'den dinlenirken de levh-i mahfuzda yazl haliyle de. Ayn ekilde o kalblerde hfzediimitir, yallarn ve genlerin dilleriyle de okunmaktadr. Bizim baka bir ddiada bulunduumuzu bizden rivayet eden yahut nakleden, ya da bizim hakkmzda bunu uyduran yahut iddiada bulunan bir kimseye Allah'n laneti ve gazab olsun. Lanet edenlerin, meleklerin ve btn insanlarn laneti olsun. Zalimlere ileri sreekleri mazeretlerinin fayda salamayaca, onlara lanet edilecei ve kt yurda atlacaklar o gnde Allah onun hibir amelini, hibir harcamasn kabul etmesin, gizliliklerini aa kartp herkesin gz nnde onu rezil ve rsvay etsin. Kyamet gnnde m'minlerin Rablerni grecei hususunda bizce doru kabul edilen ve dinimizin bir gerei olarak inanp ehl-i snnet ve'l-cemaatin kabul ettiini de grdmz kanaat udur: Cennet ehli Raslullah sallalhhu aleyhi ve se//em'den bu hususta sahih olan haberler gereince onu greceklerdir. Kullarn fulleri iyilikleri ve ktlkleri hususunda ihtilafa dlen konuda bizce doru olan da udur: Btn bunlar Allah'tandr. Onlar takdir eden, tedbir eden Allah'tr. Onun iradesi olmadan hibir ey olmaz. Onun meieti (dilemesi) olmadan hibir ey meydana gelmez. Yaratmak da, emretmek de onundur. Bzce doru olan gr udur: man sz ve ameldir. Artar ve eksilir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'm ashabndan belli bir topluluktan gelen haberler bunu ifade ettii gibi din ve fazilet ehli de bunu bylece kabul etmilerdir. Kullarn Kur'n' telaffuz etmelerine gelince: Bu hususta ge-m br sahabiden yahut izinden gidilen bir tabiiden bildiim bir rivayet yoktur. Bu konuda sadece sznde ifa ve yeterlilik bulunan kimseden gelmi bir sz biliyorum. Allah'n rahmeti ve rzas onun zerine olsun. Ona tabi olmakta doru yol ve hidayet bulunmu olur ve bize gre onun sz ilk mamlarn sz konumundadr. Bu kii de Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel'dr. Ebu smail et-Tirmiz bana anlatt ve dedi ki: Ben Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel' yle derken dinledim: Lafziyye diye bilinen, Kur'n'n okunan lafzlar mahluktur, diyen Cehmiyyedendir. nk Yce Allah: "Ta ki Allah'n kelmn dinlesin." (Tevbe, 9/6) diye buyurmutur. Peki bu kimden dinlenecektir? sim msemmann kendisi midir, yoksa bakas mdr? hususu ile lgili gre gelince; byle bir ayrm sonradan ortaya km ahmaklklardandr. Bu hususta uyulacak br rivayet ve kulak kabartlacak bir imamdan gelmi bir sz yoktur. Buna dalmak irkin bir tir. Bu hususta sz sylememek gzeldir. Bu hususta kiiye bilgi olarak ve sylenecek sz olarak da aziz ve celil olan Allah'n dorunun ta kendisi olan u szne bavurmak yeter: "Dek: 'ster Allah diye (dua edip) arn, ister rahman diye arn. Hangisi ile arrsanz

arn. Esasen en gzel simler onundur."1 (sra, 17/110) Yine Yce Allah yle buyurmaktadr: "En gzel isimler Allah'ndr. O halde ona bunlarla dua edin." (Araf, 7/180) Yce Rabbinn ayrca "ara stiva etti"ni "Gklerde yerde, onlarn arasnda ve nemli topran altnda olanlarn hepsinin onun olduunu." (Taha, 20/5-6) da bilmelidir. Kim bundan ilerisini sylerse o kimse zarar etmi, hsrana uram olur. Sizden ey insanlar, hazr olanlar, bizden sonrakilere uzak ya da yakn olsun unu tebli etsin: Szn ettiimiz hususlarda bizim din olarak benimsediimiz husus size belirttiimiz ekilde yaptmz aklamalardr. Kim bundan farkl bir ey rivayet eder ya da bunun dnda bize bir ey izafe eder yahutta bu hususta bize baka bir sz snad ederse o kii yalanc, iftirac, haddi aan, olmadk eyleri syleyen birisidir. Allah'tan gnah ve gazaba urar. Allah'n gazab, laneti, dnyada da, ahirette de ona olsun. Allah byle bir kimseyi Raslullah sai-lallahu aleyhi ve sellem'm benzerlerini tehdit ettii yerlere gtrsn, Allah'n peygamberinin benzerini uratacan haber verdii yere yksn.249[249]

EBU BEKR B. EB DVD250[250] (V. 316 H.) 'UN TKAD GRLER

c/mam, hccet, rivayete bal, alim, hafz, emsu'cJ-Dn Muhammed b. Ahmed b. Osman edDmesk -Zeheb dye mehur- "el-Uluvv li'l-Alyyi'l-Gaffar" adl kitabnda unlar sylemek-tedir: Bize Ahmed b. Abdu'l-Hamid haber verdi. Bze Muhammed b. Kudame 618 ylnda bildirdi dedi ki: Bize Ali kz Fatma haber verdi, bize A b. Beyan bildirdi. Bze el-Huseyn b. Ali et-Tenhri haber verdi. Bze Ebu Hafs b. ahin haber verdi dedi ki: Hocamz Ebu Bekr Abdullah b. Sleyman u kasideyi syledi: Rahman rahim Allah'n adyla "Smsk sarl Allah'n ipine ve tabi ol hidayete Bd'ati olma sakn ki kurtulasn
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 141-145. Ebu Bekr Abdullah b. Eb Davud Sleyman b. el-E'as. Hafzdr, Sicstanl-dr. Hafzn (Eb Davud'un) oludur. Sicstan'da 230 ylnda dnyaya gelmitir, ibn ahin dedi ki: Eb Davud'un olu bize ezberinden yazdrrd. Ondan hadis rivayet edenler arasnda bnu'l-Muzaffer, Darakutn, Ebu Ahmed el-Hkim ve bakalar da vardr. 316 ylnda vefat etmitir. (ezertu'z-Zeheb, II, 273)
249[249] 250[250]

Allah'n kitab ile Allah'n Raslnden gelen, Snnetlere uy; dinin olsun onlar kurtulur ve kazanrsn. Mutlak malikimizin sz mahluk deil derdi, nk Allah dostlarnn dindeki yolu buydu ve bunu byle dile getirdiler. Kur'n hakknda hibir zaman tereddt etme, Cehme uyanlarn syledikleri ve doru diye leri srdkleri gibi. Kur'n'n okunmas mahluktur deme,251[251] nk Allah kelm lafz ile aklk kazanr. De ki: Allah kullara aka grnecektir. Gizlenmeyen ondrdndeki ay gibi; hatta Rabbin daha ak grnecektir. O domamtr, dogurmamtr. Onun bir benzeri de yoktur. Ycedir, her trl eksiklikten mnezzehtir. Cehmiyye mensubu bunu reddedebilir, fakat yanmzda Sylediklerimizi dorulayan ak ifadeli hadis vardr. Bunu Cerr, Muhammed'n sz olarak rivayet etmitir. Sen de bu hususta onun dedii gibi syle k baarya ulaastn. Yne Cehmiyye mensubu onun sa elini inkr edebilir. Fakat onun her iki eli de ltufiar datr durur, Her gece o Cebbar olan Allah iner, de; Keyfiyetsiz olarak o her trl vgye layk olan, bir ve tek olan zat ne ycedir! Dnya semasna iner ltfunu sunar, Semann kaplar aralanr, alr. Der ki: Yok mu mafiret dileyen, mafiret edenle karlar, Hayr, ba dileyen, rzk isteyen yok mu, ona verilir, Bunu hadisleri reddolunmayacak bir topluluk rivayet etmitir. Dikkat, et onlar yalanlayan bir toplum hsrana urar ve irkin bir i iler. De ki: Muhammed'den sonra nsanlarn hayrls, Onun iki yardmcsdr onlar ndedir, sonra arlkl olarak Osman gelir.
Kur'n mahluktur da deme,, benim Kur'n' telaffuzum da mahluktur deme. Mecmuatu Resai'l-Kemalye, no: 5 fi'l-Munazarat beyne'l-Fuhuli mn Ule-mo-ls!am ve Alamihi: el-Buhr ve Muhammed b. Yahya ed-Oih!i
251[251]

Drdncleri onlardan sonra yaratlmlarn en hayrlsdr, O hayrn yanndan ayrlmayand. Hayr iin o balanmt. te onlar ve haklarnda phe edilmeyen o kafile, Firdevsn en stn yerlerinde nur ile koarlar: Said, Sa'd, Avf'n olu ve Talha, Fihr'in mr'i le vlen o Zubeyr, Btn ashab hakknda en hayrl sz syle. Sakn tenkid e-den, ayplayan ve kusurlar dile getiren olma. Vahy-i mbin onlarn faziletlerini dile getirmitir. Fetih suresinde ashab- kiram ven bir ayet252[252] Takdir edilmi kadere kesinlikle nan; nk o, Din akidesinin iemel direidir ve dn geni ve msamahakrdr. Cahillik ederek mnker ve nekiri nkr etme; Havz da, mizan da. phesiz ki sana t verilmektedir." Yine onun selef akidesine dair yle bir manzumesi vardr: "Snnete uygun akidenin bir gerei de; Kur'n'n btn getirdiklerine man etmektir. Hadis imamlarnn peygamberden diye, Rivayet ettikleri msned hadise de. Rabbimzin ezelden beri var olduuna, Ve belli bir sre szkonusu olmakszn daim olduuna (inanlr). Kulu Musa le zel bir ekilde konutu. O ezelden beri hereyi tedbir eden, hakmdir. Onun kelm da, sz de ezeldir. Ve o pek byk Arnn zerindedir. Onun mufassal kitab hakkndaki nan: Onun indirilmi kelm olduudur. Doru szl raslne, peygamberine. O sz, ne mahluktur, ne de haliktr. Onun kim mahluk olduunu sylerse, Ya da sonradan var olduunu, elbetteki o sz dinden ktr. Bu konuda br hkm vermeden durmak sapk bir bid'attir-stn ilim adamlar benzer gr sylemilerdir. Deersiz Cehm'in sz ile, Vsl'n ve Bir el-Mers'nin sz ne kadar deersizdir. Basit, cahil ve inat olan, Ma'mer ve Ibn Eb Duad da byledir. Mutezile'nin ba bn Ubeyd,

252[252]

Bu el-Feth, 48/9. ayeH kerimedir.

Bid'atn balatcs ve sapkln; slama dil uzatan Cahz'n, Ve bu mmetin tautu en-Nezzam'n, Cubbai diye bilinen o fask, Ve onun aklsz, irkin szl olunun, el-Lhikve Ebu Huzeyl; Herbir musibetle kfrn destekileri. Kr olan, pheci Drar, Ve onlara benzeyen dier pheciler. Bundan sonra bil ki unu; iman sz ve ameldir, Bir de buna dair niyettir. Bunlar ayrlmazlar. O esas zerine mebnidir. Mrcecinn sylediinin hilafna, mam b ar ve Onu takip edenler iddialarda bulundular, hepsi de hastadr. man kimi zaman (salih amellerde) gayretle artar, Kimi zaman kusurlardan tr de eksilir. Peygamber ashabn sevmek farzdr, Onlar vmek bir yaknlamaktr ve farzdr. Ashabn faziletlisi Sddktr, Ondan sonra ise gzel ahlakl Faruk'tur. Bize gelen sahih haberlerden Ve eskiden beri insanlar arasnda yaylanlardan (anlalan budur). Rabbimiz hi phesiz iner. Her gece semaya, Herhangi bir snr veya keyfiyetlendirme yoktur. O hertrl eksiklikten mnezzeh, muktedir ve latiftir. Hereye egemen ve Cebbar olann grlmesine (de inanrz).

Ve bizler onu gzlerimizle greceiz, Kyamet gnnde izdiham olmakszn, Bulutun bulunmad ondrdndeki ayn grlmesi gibi. Kabrin kabirdekini sktrmas da, Mnkerve nekrn sorgulamas da (haktr). Bizi leten Allah'a hamdolsun, Snnetin ak seik yoluna ve bizi seene."253[253] Onun hadis ehlinin faziletine ve itikadi grlerine dair u ekilde bir baka manzumesi de vardr: "De ki: Byk Allah ltfuyla kartr Cehennemden kmre dnm birtakm cesetleri, Firdevs'teki nehre braklrlar ve dirilirler suyuyla, Tpk takn selin getirdii bir tane gibi. Ve phesiz Allah'n Rasl efaat edecektir, Kabir azab hakknda da o apak bir haktr, de, Namaz klanlara kafir demeyesin, asi olsalar bile, nk hepsi de syan etmitir. Arn sahibi se affeder. Haricilerin grlerine inanmayasn; nk o, Benimseyeni helake gtrp rezil eden bir grtr. Diniyle oynayan bir mrciec olma sakn, nk bil ki mrcieci din le alay eder. De ki: man hem sz, hem niyettir, Hem de fiildir. Peygamberin szyle bu, apak ifade edilmitir. Bazen masyetler sebebiyle eksilir ve bazen, Ona taatle artar durur ve tartda ar basar. Kiilerin grlerini ve szlerini brak bir kenara; Allah Raslnn sz daha temiz ve kalbi daha ok rahatlatr.
253[253]

Siyeru lmi'n-Nubel, XVIII, 81-82-83

Dinlen ile oyalanan kimselerden olup da, Hadis ehlini tenkid edip onlara dil uzatma! Ey arkadam, mr boyunca sen bu ekilde nanrsan, Hi phesiz hayr zere geceler ve hayrla sabah edersin." Byk imam nl hafz emsu'd-Din ez-Zeheb, el-Uluvv adl eserinde unlar sylemektedir: Bu kaside onu nazmedenden tevatr yoluyla gelmitir. Bunu el-Acurr rivayet etmi olup ona br erh de yazmtr. Ebu Abdullah b. Batta da el-bne adl eserinde rivayet etmitir. bn Eb Dvd dedi ki: Bu benim babamn da grdr, hocalarmzn da grdr. Kendilerini grmediimiz ilim adamlarnn da -bizden onlara ulaan nakle gre- grleridir. Kim baka bir ey sylerse yalan sylemi olur. Ebu Bekr ileri gelen hafzlardan idi. Babasndan daha aa deildi. Pekok eserler tasnif etmitir. Badad'da Hanbel mezhebinin ba o idi. 316 h. ylnda vefat etti.254[254]

NASR EL-MAKDS'NN (V. 490 H.) TKAD GRLER

Deyh, imam, fakih Nasr -Allah'n rahmeti zerine olsun255[255] (v. 490 h.} dedi ki: Br kimse dese ki: Sen, mslmanlara gvacip olan Allah azze ve celle'rim kitabna ve Raslnn snnetine; ilim, din, doruluk ve yakn sahibi olduklar bilinen mamlara ve onlarn zerine icma ettikleri hususlara tab olmay szkonusu ettin. Kelm tenkid ettin. Haktan ve dorudan uzak kalan hevalar yerdin. Bunlarn terkedilmesinin gerektiini, buna karlk ehl-i snnet ve'l-ce-maatin izledii yolu zlemeyi syledin. O halde onlarn mezhebler-nin ne olduunu ve itikadi konularda neyin zerinde ittifak ettiklerin, onlarn icma ettii hususlardan hangilerini kabul etmemiz gerektiini bize syle ki; biz de bunu bilelim, ona bavuralm, ona inanalm, ona gvenip dayanalm. Allah'n tevfikin niyaz ederek u cevab veriyoruz: lim ehlini256[256] kendileriyle karlatm, kendilerinden hadis naklettiim, onlarn dnda sz kabul edilen kar karya kalnan meselelerde kendisine bavurulan doru bir bilgi, derin br anlay, gl bir emanet, kkl bir dine ballk, zamannda imam olmakla hret kazanm, kuvvet ve nderlikle nitelendirilen kitaba, snnete ve mmetin alimlerinin icmana gre sz

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 147-154. Ebu'l-Feth Nasr b. brahim b. Nasr b. brahim b. Davud Ebu'l-Feth e!-Mak-dis en-Nablus. Zahid am diyarnda afilerin ba, pekok eserin mellifidir. mam, pek byk bir alim, mft, muhadds, hafz, zahd, kendisini ibadete vermi, vera' sahibi, kadri pek byk ve esiz birisi idi. Eserleri arasnda et-Tehzib ve et-Takrib de vardr. Br de mcerred hkmler ihtiva eden el-Maksud adl bir eseri de vardr. Kitabu'l-Kf de onundur. Hocas Suleym'n Kitabu'l-lare zerinde orta hacimde bir erhi vardr. Yine Ktabu'l-Hucce ala Tariki'l-Mehacce adnda bir eseri ve daha baka eserleri de vardr. 490 ylnda vefat etmitir. (ezerfu'z-Zeheb, III, 395) 256[256] Ehl-i snnet ve'l-cemaatin nderleri olan hadis ehli mamlarn kastediyor.
254[254] 255[255]

syleyen, bid'at, sapklk, heva ve cahillikten uzak duran257[257] ve bu halleriyle sz syleyen, szleri bana ulaan kimselerin u esaslar kabul ettiklerini grdm: Yce Allah'n kitabnda, Raslnn snnetinde, ilim ehli ashabn ve onlara gzel bir ekilde uyan tabiinin -Rahman olann rahmet ve rzas onlara olsun- icmana dayal bir esas olmayan herhangi bir hususu itikad etmek caiz deildir. O hususta konumak helal deildir, byle bir kanaat bid'at, sapklk, masiyet ve bilgisizliktir. Bundan sonra Yce Allah'n bir ve tek, esiz ve samed olduuna, domadna dourmadna, hi kimsenin onun dengi olmadna inanmaldr. Alemi o yaratmtr. Peygamberleri, rasl-leri o gndermi, zerlerine kitaplar indirmi, kullar iin eriatler gndermi, onlara emir vermi, yasaklar koymutur. Onlarn hepsini o ldrr, sonra da din gn in onlar tekrar diriltir ve gemi' te yaptklarndan dolay onlar hesaba eker. nden gnderdikleri ve geriye braktklarnn karlklarn onlara verir. Onun kitablar ne derse hak odur. Raslleri neyi bildirdyse doru odur. Hibir kimsenin Yce Allah'n emrine muhalefet etmesi ve o emri amas caiz deildir. Kitabnda ve Peygamberinin dili zere kendi zatn nasl vasfetmi ise biz de onu bylece nitelendiririz ve bunu amayz. Ona bir ey eklemez, akllarmzla bakasn ona kyas etmeyiz. Aksine bu ii ona havale eder ve teslimiyyetimizi arzederiz. Baar elde etmek hususunda da ona tevekkl ederiz. man; sz, inan ve ameldir. taatle artar, masyetle eksilir. Kur'n aziz ve cell olan Allah'n kelm, vahyi ve ndirdii kitabdr. Yaratlmamtr, ne ekilde okunursa ve tilavet edilip yazlrsa yazlsn. Hayryla erriyle, acsyla tatlsyla kader aziz ve celil olan Allah'tandr. O kullarn btn amellerini takdir edip hkme balamtr. Onlarn amellerini yaratmadan nce bunu yapmtr. Onlar da kendileri iin ilemelerini takdir edip hkme balad, yazd ve geerli kld eyleri yaparlar. Bu onun takdirini amaz ve onun tertibinden ayrlmaz. Onun ilmi dna kmaz ve hkmnn dnda da olmaz. Bu mmetin en hayrls Peygamberinden sonra Ebu Bekir es-Sddk, sonra mer b. el-Hattab, sonra Osman b. Affan'dr, sonra Ali b. Ebi Talib'dir. Allah onlarn hepsinden raz olsun. Bunlar Ra-slullah sallaliohu aleyhi ve sellem in kendilerine uymay emredip, onlara muhalefeti yasaklad raid ve hidayete iletilmi halifelerdir. Raslutlah sallollahu aleyhi ve se//em'n cennetlik olduklarna ta-n|klk ettii on kiinin biz de yle olduklarna, onun gibi tanklk ederiz. Onlarn dnda kalp bu ekilde haklarnda haber verdii Vahutta iledii bir amel ya da yapt bir i dolaysyla kendisine cenneti vaadettii kimseler hakknda da ayn durum szkonusudur. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ashabnn tmn rahmetle anar, onlarn faziletlerini yayarz. Aralarnda kan anlamazlklara dalp bunun zerinde inceleme yapmay terkederiz. Yce Allah Ar zerinde istiva etmitir. O yarattklarndan ayrdr. Nitekim aziz ve hakim olan kitabnda yle buyurmaktadr:
257[257]

dur."

Asln haiyesinde u cmle yer almaktadr: "Her mslmann nanmas g ken hususlar sen de kabul et ve orada

"O ilmiyle hereyi kuatmtr." (Talak, 65/12) "Hereyi de says ile saymtr." (Cin, 72/28) "Onun benzeri yoktur. O hereyi iitendir, hereyi grendir." (ura, 42/11) Yce Allah hrette grlecektir. M'minler onu gzleriyle greceklerdir. Kfirler ise onu grmekten uzak tutulacaklardr. Cennet haktr, cehennem haktr. Her kisi de yaratlmtr ve ebediyyen yok olmayacaklardr. Mizan haktr. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e ikram olarak verilen havz da haktr. efaat haktr. Tevhid ehli birtakm kimseler cehennemden kartlacaklardr. Orada kalbinde mandan eser bulunan hibir kimse kalmayacaktr. Kabir azab haktr. Mnkerve nekir haktr. Kiramen katibin haktr. Byk gnah ilemi kimselerin durumu Allah'n iradesine kalmtr. Kble ehlinden hibir kimseyi herhangi bir gnah sebebiyle tekfir etmeyiz. Aksine onlarn m'min olduklarn, m'minler ile ilgili hkmlere tabi olduklarn ve mizanlarnn durumuna gre hkmederiz. lerinde gizlediklerini de Yce Allah'a havale ederiz. Hac, umre, cihad, cuma, namazlar ve btn itaatlerin msl-maniann imamlar ile birlikte kyamet gnne kadar yerine getirilmesi gerektii grndeyiz. Yce Allah'a itaat olan hususlarda -masiyetinde deil- emir sahiblerine ifaat eder, emirlerini dinleriz. te onlar (szn ettiim kimseleri) kabul ettiklerini grdm ve kendilerinden bana ulaan budur. Yce ve mbarek olan Allah'n rahmeti zerlerine olsun. Allah bize de, size de onu raz klacak eylere muvaffakiyet versin. Sevdii ve raz olduu hususlarda bize amel ettirsin. nk biz ancak onunla bunlar yapabiliriz ve ona dneceiz. imdi bu hususta iaret ettiim imamlardan bana ulaan bilgileri genilik ve ksalkta farkllklarna, anlamlar ayn olmakla b'r-likte lafzlarnn deiikliine ramen, bu husustaki senetleri zikredeceim. Fakat bundan nce de Raslullah sallallahu aleyhi ve sel-/em'den bir haber nakledeceim. Baar Allah'tandr. Abdu'r-Rahman el-Amm'den, o babasndan, o tabiinden krk kiiden, onlar Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem \n ashabndan bir topluluktan rivayetlerine gre Allah Rasl yle buyurmutur: "Dokuz ey sunen-i huddandr. Cemaat de bunlar erisindedir. Bunlarn dna kan cemaatin dna kmtr. Kblemiz ehli olan kimse hakknda kfr, irk ve mnafklk ettiklerine ahitlik etmeyin. Onlarn lerini aziz ve celil olan Allah'a havale edin, kbleniz eh-

'nden lenler zerine namaz kln. Be vakit namazda ve cuma namaznda cemaatle birlikte hazr bulunun. yi ya da kt herbir mamla birlikte (bunlar kln). Her halife ile beraber mriklerle ci-had edin. Szin cihadnz sizin lehinize olur, gnahlar da onlarn aleyhinedir. Sizi yneten mamlara klla kar kmayn. sterse zalimlik etsinler. mamlarnza slah olmalar ve afiyet bulmalar iin dua ediniz. Onlara beddua etmeyiniz. Btn nevalardan uzak durunuz. nk onlarn ilki de, sonu da batldr."258[258]

AHMED EL-KADR BLLAH259[259] (V. 422 H.)'IN TKADI GRLER

c/bnu'l-Cevz dedi ki: "Bize hafz Muhammed b. Nasr haber verdi. Bize Ebu'l-Huseyn Muhammed b. Muhammed b. el-Ferr anlatt dedi ki: Bze imam, m'minlerin emir el-Kaim bi Emrillah E-bu Cafer el-Kadir Billah 430 ksur yllarnda el-Kadir'in szkonusu ettii "el-ltikad elKadiri"yi kard. Divanda okundu. Zahidlerve ilim adamlar da hazr bulundu. Hazr bulunanlar arasnda eyh E-bu'l-Hasen Ali b. mer el-Kazvin de vard. Ebu'l-Hasen kendi el yazs ile fukaha yazmadan nce yazd. Daha sonra da fukaha kendi elleriyle unu yazdr: Bu mslmanlarn itikaddr. Kim buna muhalefet ederse fsk ve kfir olur. Bu itikad da udur: nsann bilmesi gerekir ki; aziz ve celi! olan Allah bir ve tek-tr. Orta yoktur. Domamtr, dourmamtr. Kimse de onun ei benzeri deildir. O bir e de edinmemtir, bir evlat da edinmemi-tir. Mlk ve egemenlikte onun hibir orta yoktur. O ilktir ve ebe-dyyen de byledir. Ahirdir, ebediyyen sonu gelmeyecektir. Here-ye g yetrendir. Hibir ey onu ciz brakmaz. Bir eyi diledii takdirde ona ol der, o da olur. Hibir eye muhta olmayan ganidir. Ondan baka hibir ilah yoktur. O Hayydr, Kayyumdur. Onu ne bir uyuklama, ne bir uyku alr. Yedrr fakat kendisi yemez. Yalnzlktan korkmaz ve hibir ey de ona nsiyet vermez. O hibir eye muhta olmayandr. Asrlar ve zamanlar onu deitirmez. Asrlar ve zamanlan, geceyi ve gndz, aydnl ve karanl, gkleri ve yeri ve onlarda bulunan her trl yarat, karay denizi ve onlarda bulunanlar ve hereyi canl, l ya da canszlar yaratan o ken; asrlar ve zamanlar onu nasl deitirebilir? Rabbimiz, bir ve tek olarak vard, beraberinde hibir ey yoktu. Onu ihtiva eden bir mekan da yoktu. Herbr eyi kudretiyle yaratt, ar da -ona muhta olduundan deilyaratt. Onun zerinde diledii ve mu-rad ettii ekilde istiva etti. Fakat onun bu istivas mahlukatn dinlenmek in yapt gibi dinlenmek iin bir yerleme deildir. O gkleri, yerleri tedbir eden (ilerini ekip eviren)dr. Onlarda bulunanlar, karada ve denizde olanlar da o
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 155-160. Halife Ebu'l-Abbas Ahmed b. el-Emir ishak b. el-Muktedr Cafer b. el-Muta-did el-Kadir Billah. Abbasilerdendir. Zilhiccenin onbirinci gecesinde 87 yanda vefal etmitir. Hatb dedi ki: Kt hali bilinmeyen, dindar, srekli te-heccd klan, oka sadaka veren ve bu hali mehur olan bir kimsedir. Usule (akdeye) dair bir kitab tasnif etmi olup, orada ashabn {r.anhum)'n faziletlerinden szedilmekte, Kur'n'n yaratldn syleyen Mutezile'nin kafir olduklar belirtilmektedir.
258[258] 259[259]

eyh Takyu'd-Din b. es-Salah onu afi fukahas arasnda sayar. Halifelik sresi en uzun olanlardan birisidir. Zeheb yle demektedir: el-Kadir Billah vefat edince olu el-Kam bi Emrillah'n halfe olmasn istemiti. O srada (olu) 31 yanda idi. Ona erif el-Murtaza bey'at etfi. Daha sonra emir Hasan b. Isa b. el-Muktedir ayakland. Trkler de bey'at etmeyip el-Kam'e kar ayaklandlar. O da yle dedi: el-Kadir geriye bir mal brakmad. Doru sylemitir. nk o halifelerin en fakirlerindendi. 422 ylnda vefat etti. (e-zeratu'z-Zeheb, III, 221-222-223)

tedbir eder. Ondan baka ilerini ekip eviren (tedbir eden) de yoktur. Onun dnda (onlarn varlklarn) koruyan da yoktur. Onlara O rzk verir. Hastal O verdii gibi onlara afiyeti de O verir. Onlar ldrr ve diriltir. Btn yaratlmlar acizdirler. Melekler, peygamberler, rasllerin hepsi ve btn yaratlmlar da byledir. O kudret le Kadir, ilim le Almdir ve ezelidir. Bunlar sonradan elde etmi deildir. O iitmekle Sem, grmekle Basirdir. Bu ikisinin de kendi zatndaki niteliklerini kendisi bilir fakat yarattklarndan hi kimse bunlarn znn nasl olduunu bilemez. O bir kelm le mtekellimdir. Yaratlmlarn arala konutuklar gibi yaratlm bir arala konumaz. Ancak kendi zatn yahut Peygamberi'nin sallallahu aleyhi ve setlem kendisini nitelendirdii ekilde vasfedilir. Kendisinin kendi zatn yahut Raslnn kendisini nitelendirdii herbir sfat onun iin mecazi deil, hakiki bir sfattr. unu bilmek gerekir ki, Yce Allah'n kelm mahluk deildir. O kelmyia zel bir surette konuur, Ras-lne Cebrail'in dili ile Cebrail o kelm O'ndan iittikten sonra indirdi. Cebrail de onu Muhammed sallallahu aleyhi ve setlem'e okudu. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem de bunu ashabna, ashab da bunu mmete okudu. Kur'n yaratlmlarn tilaveti (onu okumas) ile mahluk olmaz. nk bu Yce Allah'n syledii kelmnn kendisidir. Bu da mahluk deildir. O ister okunsun, ster ezberlensin, ister yazl, ister dinlenen hali ile hibir durumda mahluk deildir. Onun herhangi bir durumda mahluk olduunu syleyen bir kimse, tevbe etmesi istendikten sonra (tevbe etmezse) kan helal bir kfir olur. Yine unu bilmek gerekir ki iman sz, amel ve niyettir. Dil ile sylenir, azalar ve erkan ile amel edilir ve tasdik edilir, artar ve ek-sir: taatle artar, masiyetle azalr. Onun paralar ve ubeleri vardr. Paralarnn en stn la ilahe illallah, en aas yolda rahatsizlik veren eyleri kaldrmaktr. Haya da imann bir ubesdir. Sabr da mandandr. Tpk ban bedenden olduu gibi. nsan kendisinin Allah nezdinde ne olarak yazldn ve hatimesinin (dnyadan ayrlnn) ne ile olacan bilemez. Bu sebeble kii, ben ina-allah m'minim; m'min olduumu mit ederim der. mt manasna istisnada bulunmak (inaallah m'minim demejnin ona zarar yoktur. Bunu sylemekle phe ve tereddt ierisine dm olmaz. nk o bununla kendisi n gayb olan hirete dair bir durumu ve kendisinin hatimesini kastetmektedir. Kendisi le Yce Allah'a yaklalan herbir amel ile srf onun rzas iin ilenen eitli itaatler, farzlar, snnetler ve fazilet olan amellerin hepsi mandandr ve mana nisbet edilir. mann ebediyyen son noktas olmaz. nk hibir zaman farzlarda tab olua ve faziletlere son yoktur. Kulun, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem \n ashabnn tmn sevmesi cab eder. Onlarn Raslullah sallallahu aleyhi ve se//em'den sonra yaratlmlarn en hayrllar olduunu biliriz. Onlarn heps-nn Raslullah sallallahu aleyhi ve sellern den sonra en hayrllar ve faziletlileri ise Ebu Bekir es-Sddk, sonra mer b. el-Hattab, sonra Osman b. Affan, sonra Ali b. Ebi Talib radyallahu anhunAur. Cennetle mjdelenmi on kiinin cennetlik olduuna tanklk eder. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemr\r\ hanmlarna rahmet okuruz. Aie radr yalbhu an/io'ya sven bir kimsenin slam'dan hibir pay yoktur. Mu-aviye hakknda da ancak hayrl sz syler, aralarnda kan anlamazlklara hibir ekilde mdahale etmez; onlarn hepsine rahmet okuruz. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbmiz, bizi ve bizden nce iman etmi kardelerimizi mafiret eyle. Kalblerimizde iman edenlere kar hibir kin brakma. Rabbimiz, phesiz ki sen ok esirgeyicisin, ok merhametlisin." (el-Har, 59/10)

Onlar hakknda da yle buyurmaktadr: "Bz onlarn gslerindeki kini skp attk. Kardeler olarak sedirler zerinde kdrlkl otururlar." (Hicr, 15/47) Sadece farz namaz dndaki herhangi bir farzn terkedilme-si sebebiyle (m'min bir kimse) tekfir edilmez. nk bir kimse salkl, megul deilken ve mazeretsiz olarak namaz bir dier namazn vakti kana kadar terkedecek olursa namaz (farz oluunu) inkar etmese dahi o kimse kafirdir. nk Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: "Kul le kfr arasnda namaz terket-mek vardr. Onu terkeden br kimse kfir olur."260[260] Piman olup namazn tekrar iade edene kadar da kfir kalmaya devam eder. Eer piman olmadan, tekrar iade etmeden yahutta kalbinden ade etme kararn vermeden lrse namaz klnmaz. Byle bir kimse F-ravun, Haman, Karun, Ubeyy b. Halef gibi kimselerle birlikte ha-redilecektr. Dier amellerin terkedlmesi dolays ile de kii tekfir edilmez. Fask olmakla birlikte bu byledir. Ancak nkar etmesi hali mstesnadr. Daha sonra unlar sylemektedir: te bu ehl-i snnet ve'l-cemaatn kanaati olup buna smsk sarlan bir kimse apak hak dinin doru yolu ak seik /ol zerinde bulunur. Bu sayede cehennemden kurtuluu ve cennete girmeyi -inaallah- mit edebilir. Peygamber sallollahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: "Din nasihattir. Kimlere ey Allah'n Rasl, diye sorulunca yle buyurdu: Allah'a, kitabna, Raslne, m'minlern yneticilerine ve genel olarak hepsine."36 Yine yle buyurmutur: "Herhangi bir kula dini hakknda Yce Allah'tan bir t gelecek olursa o onun iin Allah'tan gelen ve ona doru srlen bir nimettir. Onu kabul ederse kreder, aksi takdirde bu ona kar Allah'tan gelmi bir hccettir, Onun sebebiyle gnah artar ve Allah'n gazab oalr."37 Yce Allah bizleri ltuflarna kreden, nimetlerini hatrlayanlardan, snnete smsk sarlanlardan klsn. Bizlere ve btn mslmanlara mafiret buyursun."261[261]

MUHAMMED B. AHMED EBU AL EL-HAM262[262] (V. 428 H.) 'NN TKADI GRLER

(5abakatu'l-Hanabile adl eserde yle denilmektedir: Ondan yle dedii rivayet edilmitir: "Dinlerin gereklerinden olup, dillerin syledii, kalplerin
Mslim, 82 ve bakalan rivayet elmitir Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 161-166. 262[262] Ebu Ali el-Hami el-Hanbeli Muhammed b. Ahmed b. Ebi Musa el-Badadi. Pek ok eserin mellifidir, ibn Ebi Ya'l, Tabakat'tnda unlar sylemekledir: ki imam el-Kadir Biliah ile ei-Kam bi Emrillah nezdinde stn tutulan, gr tercih edilen ve byk pay sahibi bir kimse idi. el-rad f'l-Mezheb adl eseri telif etmi ve el-Hiraki'y erhefmitr. 345 zlkade aynda dnyaya geldi, 428 Rebiu'l-Ahir'de vefat etti. (ezeratu'z-Zeheb, III, 238-239-240241)
260[260] 261[261]

itikad ettii hususlara dair bir bb: Dn mntesiblerine gre imann hakikati: Yce Allah'n bir ve tek olduuna, benzersiz ve samed olduuna, ebediyyen zamann onu deitirmediine, babasnn ve ocuunun olmadna, onun herey iiten, hereyi gren, yoktan var eden, gc hereye yeten, hikmeti sonsuz, hereyden haberdar, pek yce, pek byk, veli (m'minlerin gerek dostu), yardmc, gl ve himaye eden olduuna, esiz ve benzersiz, yardmcsz olduuna, destei bulunmadna, ortaksz, yardmcsz olup dengi ve danman olmadna, btn varlklardan nce var olan kadim olup onun kadm oluunun onlarn kadim oluuna benzemediine ve sonunda yok olacaklar vakit ne halde bulunacaklarn bildiine, iten geen duygularn ona sahip olamadndan, onun keyfiyyetni kavrayamayacana, gzler onu drak edemediinden, onu ntelendiremeyecene, bilgisinin dnda bir yer bulunmadndan bu sebeble bir kusurun husule gelmediine, ondan nce bir zaman bulunmadndan hakknda kusur fade eden bir tabir kullanlamayacana, ondan nce herhangi bir vakit ve zamann gemediine, ondan nce bir varlk, bir var edi olmadna, hibir szle onun mahiyetinin anlatlamayacana, nasl olduu kimsenin hatrna gelmeyeceine, rnek ve ekillerle anlatlamayacana, sfatnn zat gibi olduuna, sfatlar itibariyle bir cisim olmadna, yoktan var ettii varlklara benzemekten yahutta yarattklarna izafe edilmekten yce ve stn olduuna, kalb ile tikad edip bunu dil ile ifade etmektir. "Onun gibi hibir varlk yoktur. O hereyi iitendir, hereyi grendir." (ura, 42/11) Kullarn yaptklarn iradesiyle dilemitir. Eer onlar koruyacak olursa ona hibir ekilde muhalefet etmezlerdi. Hepsinin kendisine itaat etmelerini dileyecek olsayd, hepsi de ona itaat ederdi. O varlklar da onlarn fiillerini de yaratm, rzklarn, ecellerini takdir etmitir. Yaratt arznda da, semalarnda da onun ei ve benzeri yoktur. Arn zerine istiva etmi, hereyin mlkn kuatm' tr, lmi de hereyi kuatmt. mam Ahmed b. Muhammed b. Han-bel'e yce Allah'n: " kii fsldamayversin muhakkak o, onlarn drdncleridir. Be kii olmayversinler mutlaka o onlarn altnclardr. ster bundan daha az veya daha ok olsunlar. Nerede bulunurlarsa bulunsunlar o mutlaka onlarla beraberdir." (Mcadele, 58/7) buyruu hakknda soru sorulunca: (Kast) onun ilmidir diye cevap vermitir. Kur'n Yce Allah'n kelm ve zatnn sfatlarndan bir sfattr, Yaratlmamtr, sonradan var olmu deildir. Ezberleyenlerin kalblerinde, telaffuz edenlerin dillerinde, itenlerin kulaklarnda, yazclarn ellerinde, grenlerin gr ve baklarndaki hallerinde hep lemlerin Rabbnin kelmdr. Onun kesin delili apak ortadadr. Hkm herkesin hkm stndedir. Gz kamatran bir mucizedir. Aziz ve celil olan Allah Musa ile zel bir ekilde konumu ve daa tecelli ederek onu parampara etmi, unufak etmitir. O nefisleri yaratp, onlar muntazam bir ekilde var etmi, nefislere gnahkrlklarn da, takvalarn da ilham etmitir. Hayryla erriyle, acsyla tatlsyla kadere man edilir. Her kul ile birlikte rakib, atil, hafiz ve ehid diye bilinen melekler vardr. Bunlar onun iyiliklerini yazar, ktlklerini tesbit ederler. M'min kfir, iyi ve gnahkar olan herkes lm halinde amelini grr ve lm tamamlanmadan akbetini renir.

Mnker ve nekir peygamberler dndaki herkese (kabre konulduktan sonra) inerek ona inand din ile alkal olarak sorular sorar ve onu snarlar. M'min olan kimseye kabrinde iken karlaaca nimetler bildirilir. Kfir kii ise can yakc bir azab ile azablandnlr. Allah'n takdir edilmi olan kaderinden hibir yaratlm kurtulamaz ve hibir yaratk levh-i mahfuzda yazlm olan aamaz. Kyamet mutlaka ve phesiz olarak gelecektir. Allah kabrdekiler <diritecektir. Yce Allah ilk olarak onlar var ettii gibi tekrar yaratacaktr. Kabirlerin altndan, denizlerin dibindeki balklarn, yrtc hayvanlarn karnlarndan, kartallarn kursaklarndan onlar ilk olarak yaratt gibi tekrar bir araya getirip toplayacaktr. Yce Allah kyamet gnnde yi kullarna tecelli edecek, onlar da kendisini gzleriyle greceklerdir. Cehennemden birtakm kimseleri kartp, onlar ebedi kal yurdu olan cennete yerleecektir. Sekin Peygamber Muhammed sallallahu aleyhi ve sellern'm byk gnah sahibi kimseler hakkndaki efaatini kabul edecektir. Mizan haktr. Kullarn amelleri o teraziye konulacaktr. Terazileri ar basan kimse cehennem ateinden kurtulur, hafif gelen kimse se cehenneme sokulur. Oras ok kt bir duraktr. Srat haktr. yiler onu geeceklerdir. Raslullah sallallahu aleyhi ve seltem'in Havz da haktr. M'minler oraya gideceklerdir. Kfirlerin oraya yaklamalar nlenecektir. man mahluk deildir. O sz, kalbten ih-las, rknlerle amel etmek olup itaatle artar, isyan ile eksilir. Peygamberlerin sonuncusu ve rasllern en faziletlisi Muhammed sallallahu aleyhi ve se//em'dr. Onun mmeti btn mmetlerin en hayrlsdr. mmetinin en faziletlileri ise kendisini gren, ona iman eden, onu tasdik eden nesildir. Ona sahabilik yapanlarn en faziletlileri ise Rdvan bey'atinde ona bey'at eden 1400 kiidir. Bunlarn da en faziletlisi ona yardmc olmalar sebebiyle Bedir'e katlanlardr. Bunlarn en faziletlileri onun etrafn saran (Mekke'de iken) lk krk kiidir. Bunlarn da en faziletlileri kendisine yardmc olan, sayg gsteren, cennetlik olduklarna tanklk ettii, kendilerinden honut olarak dnyadan ayrld on kiidir. Bu on kiinin faziletlileri ise pek iyi, hidayete erdirilmi, hayrl drt rat halifedir. Bu drdn de faziletlisi Ebu Bekir, sonra mer, sonra Osman, sonra A (hepsine selam olsunj'dir. Btn nesillerin en faziletlileri ise onlardan sonra gelenler, sonra onlardan sonra gelenler, sonra da onlara tabi olanlardr. Muhammed sallallahu aleyhi ve se!lem'\n btn ashabn veli (dost) biliriz. Kendi aralarndaki ihtilaflar aratrmayz. Gzel bir ekilde anmann dnda onlardan szetmeye dalmayz. A, Talha, Zubeyr, Aie ve Muaviye (Allah onlardan raz olsun) arasnda meydana gelen olaylara ramen mslmanlarla savam kble ehlini de veli (dost) biliriz. nk alemlerin Rabb olan Yce Allah yle buyurmutur: "Onlardan sonra gelenler derler ki: 'Rabbmiz, bizi ve bizden nce iman etmi kardelerimizi mafiret eyle. Kalbierimizde man edenlere kar hibir kin brakma. Rabbimiz phesiz ki sen ok esirgeyicisin,

ok merhametlisin." (Har, 59/10)263[263]

EBU OSMAN ES-SABN264[264] (V. 449 H.)'NN TKADI GRLER

c)ubki, Tabakatu'-afyye adl eserinde unlar sylemektedir: Dmask'a hacca gitmek zere girdii vakit bulunmu olan vasiyeti yledir: Bu smail b. Abdu'r-Rahman b. smail Ebu Osman es-Sab-n'nin vasiyetidir. t almayan vaiz, kendisi uyanmayan bakasn uyandrmaya alan, bakasna verdii emirleri tutmayan, bakalarn sakndrdklarndan saknmayan, ilim renen, (kusurlarn) itiraf eden, uyaran, korkutan, kartran, kusurlu, gnahta haddi aan, eitli gnahlara dalp onlar ileyen, bununla birlikte rahmetin Rabbine gvenen, mafiretini uman, Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ve onun taraftarlarn seven, insanlar onun snnetine ve eriatne smsk sarlmaya davet eden (Ebu Osman es-Sabn'nn vas-yetdr): O bu vasiyetini yaparken bir ve tek olan Allah'tan baka hibir ilah bulunmadna, ortann olmadna, br, tek ve Samed olduuna, e ve evlat edinmediine, hkmne kimseyi ortak etmediine, lk, Ahir, Zahir, Btn, Hayy, Kayyum, mahlukatnn yok oluundan sonra baki, kullarndan haberdar, gayblerin gizliliklerini bilen, kalblern sakladklarndan haberdar olan, hereyin yaratln balatan ve hereyin yaratln iade edecek olan, mafireti sonsuz, (m'min kullarn} pekok seven, pek erefli Yce Arn sahibi olan ve dilediini yapan; "Onun gibi hibir ey yoktur ve o hereyi iitendir, grendir." (ura, 42/11) diye ehadet etmektedir. O bizim mevlamzdr, o ne gzel dost ve ne gzel yardmcdr. Btn bunlara ahitlik edenlerle birlikte ehadet eder. Doru bir itikad ve salam br yakn ile diliyle bu ehadeti ikrar ve itiraf ederiz. nkarc ve reddedicilerden uzak olarak o bu ahitlii yapmay kabul eder ve bunu kyamet gn in bir hazrlk olarak deerlendirir: "O gnde maln da, evladn da hi faydas olmaz. Allah'a salim kalb ile gelmi olanlar mstesna." (uara, 26/88-89); "O gnde hibir mevla (dost, akraba)nm mevlasna bir faydas olmaz. Onlara yardm da edilmez. Allah'n rahmet ettikleri mstesna. phesiz ki o Azizdir, Rahimdir." (Duhan, 44/41-42) Muhammed'in Allah'n kulu ve Rasl olduuna, onu hidayet ile ve mrikler ho grmese bile btn dinlerin stne karmak n hak dn le gnderdiine de ehadet ederiz.
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 167-171. eyhu'l-slam smail b. Abdu'r-Rafmon en-Neysabur, afi mezhebine men-subfur. Vaiz, mfessir, eserler telif etmi nder ahsiyetlerden birisidir, ibn Nasuru'd-Din dedi ki; imam, hafz, vaaz, edebiyat ve daha baka limlerde ileri mertebede olan birisi idi. Zeheb dedi k: Dneminde Horasan'n en byk alimi idi. Hafz Ebu Bekir el-Beyhaki dedi ki: Gerek anlamyla eyhlislam, gerek manada mslmanlann imam Ebu Osman es-Sabn di. 449 h. ylnda vefat etmitir. (ezertu'z-Zeheb, III, 282-283)
263[263] 264[264]

Cennetin hak olduuna, Yce Allah'n orada gerek dostlar iin hazrladklarnn tmnn hak olduuna da ahitlik eder. Yce ve pek kerim mevlasndan cenneti kendisine barnak ve yurt klmasn, o-nun bir ltf ve keremi olarak ondan dileriz. Cehennemin ve Allah'n orada dmanlar n hazrladklarnn hak olduuna tanklk ederiz. Mevlam olan Allah'tan cehennemden beni korumasn, oradan uzaklatrmasn ve kurtulua erenlerden klmasn dilerim. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kim ateten uzaklatrlr da cennete sokulursa muhakkak ki O kurtulmutur." (Al i mran, 3/185) Namazmn, badetlerimin, hayatmn ve lmmn, orta bulunmakszn alemlerin Rabbi olan Allah'a ait olduuna tanklk ederim. Ben bununla emrolundum ve ben mslmanlardanm. Hamd lemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur. Rab olarak Allah'tan, din olarak Islamdan, peygamber olarak Muhammed'den, nder olarak Kur'n- Kerm'den razym. Bunun zerine yaar, bunun zerine -Yce Allah'n zniyle- lrm. Meleklerin hak, peygamberlerin hak, kyametin hi phesiz gelecek olduuna ve Allah'n kabirdekileri dirilteceine ahitlik ederim. ahitlik ederim ki Yce Allah hayr takdir buyurmu ve hayr emretmi, ondan raz ve honut olmu, onu sevmitir. Hayr ileyenin o ii yapmasn rade buyurur ve hayr ilemeye karlk gzel mkfat var etmitir. erri de takdir buyurmu fakat ondan uzak durulmasn emretmitir. Ondan raz olmaz, onu sevmez. er ileyende -erre raz olmakszn- errin vcuda gelmesini murad etmitir. Fakat o erri sevmez. Yce Rabbmiz zalimlerin sylediklerinden pek yce ve pek byktr. Bir masiyet emretmekten, onu sevmekten yahut o masyete raz olmaktan ycedir. Allah'n takdir etmedii bir ie kulun g yetirebilmes yahutta onun irade etmedii ve dilemedii bir eyi kulun yapmas kesinlikle szkonusu deildir. ehadet ederim ki Kur'n Allah'n kitab, onun kelm, vahyi ve indirdiidir. Mahluk deildir. Mushaflarda yazl olan, dillerde okunan, kalblerde ezberlenmi, kulaklarn da dinleyip iittii odur. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer mriklerden biri senden eman dilerse ona e-man ver. Ta ki Allah'n kelmn dinlesin." (Tevbe, 9/6); "Aksine o kendilerine ilim verilmi olanlarn kalble-rinde (ezberlenmi) apak yetlerdir." (Ankebut, 29/49); "Muhakkak ki Allah'n kitabn okuyanlar..." (Fatr, 35/29); "Biz ona iiri retmedik, ona yakmaz da. O ancak bir zikir (t) ve apak bir Kur'n (okunan kitab)dr." (Yasin, 36/69) ehadet ederim ki; man Allah'n tasdik edilmesini emrettii eylerin kalb ile tasdiki, Allah'n ikrar edilmesini emrettii eylerin dil ile krar edilmesi, Allah'n ilenmesini emrettii eylerin azalar ile yaplmas, onun kalbin kesbi, dilin sz, azalarn ve organlarn ilemesi kabilinden olup yaplmamasn istedikleri eylerin yaplmamasdr. ehadet ederim ki Yce Allah, Arnn zerine stiva etmitir. O kitabnda yer alan u buyruklarda aklad zere onun zerinde stiva etmitir:

"phesiz Rabbiniz o Allah'tr ki, gkleri ve yeri alt gnde yaratt. Sonra Ar'a istiva etti." (Araf, 7/54) "Sonra Ar zerine istiva edendir, Rahmandr." (Furkan, 25/59) Bu husus baka ayetlerde de dile getirilmitir. Raslullah sal-lalbhu aleyhi ve seliem'm kendisinden nakledildii zere belirttiklerini de teslimiyetle kabl ederiz. Ancak onun Ann zerinde istivasnn nasll bilinemez. Yahut onun fiili anlalmas ve kavranlmas, keyfiyetini tesbit etmek iin bir yol olarak kabl edilemez. nk Rabbinizin sfatlar hakknda keyfiyeti bilmek szkonusu deildir. anda mslmanlarn imam olan Ebu Abdullah Malik b. Enes Allah ondan raz olsun- kendisine istivann keyfiyetine dair soru soran kimseye verdii cevabnda unlar sylemitir: "stiva bilinen bir husustur. Keyfiyeti se mehuldr. Ona iman etmek farzdr. Ona dair soru sormak bid'attir. Ben senin bir zndk olduunu zannediyorum. Haydi bunu mescidden kartnz." ehadet ederim ki; Yce Allah kitabnda kendi zatn peygamberi sallallahu aleyhi ve seliem'n dili ile kendisini vasfettii stn sfatlara sahibtr ve bunu tam bir teslimiyetle kabl ederim. Bu sfatlarn hibirisini reddetmiyorum. Hibirisinin de yarattklarnn sfatlarna benzediklerine nanmyorum. unu sylyorum: Onun sfatlar hibir zaman kullarn sfatlarna benzemez, tpk onun zatnn yaratlmlara benzemedii gibi. Muattlann ve mebbihenin sylediklerinden o pek ycedir. Yce Allah'n sfatlan ile ilgili varid olan ayetler ile bu hususta Raslullah sallallahu aleyhi ve se//em'den sahih olarak nakledilmi haberler -kyamet gnnde Rabbimizin geliini, buluttan glgeler erisinde Allah'n iniini, Adem'i eliyle yaratn, Arnn zerinde istiva ettiini belirten ayetler le her gece dnya semasna indiini, gldn, fsldamay, kyamet gnnde fsldat kimseler zerine rtsn koyusunu belirten ve daha baka hususlardan sze-den haberler gibi-; Yce Yaratcnn sfatlarnn varid olduu ayetler ve haberler hakknda selef-i salihn'in ve din imamlarnn izledii yolu izleriz. Bunlar olduklar gibi kabul etmenin yannda bunlar geldikleri ekilde -senedler sahih olmak artyla- rivayet etmilerdir, zahirleri zere aktarmlar, tasdik etmiler, onlara teslimiyet gstermilerdir. Bunlara bir keyfiyet isnad etmekten, benzetme yoluna gitmekten sakndklar gibi, bunlarn reddedildiklerini sylemek ve kabullerini terketmek sonucuna gtrecek yahutta Allah'n hakknda herhangi bir delil ndirmedii ashabn, tabiinin ve selef-i salihn'in konumad trden kabul olunamayacak bir tevil ile tahrif etmekten de saknmlardr. Genel olarak kelma dalmay, kelmda derinlemeyi, merhum selefin uramaktan holanmadklar, yasakladklar, alkoyduklar eylerle uramay da kabul etmiyorum. Kelm ile ilgili tartmak, onun nceliklerine dalmak, karanlklarnda geliigzel dolamak gibi btn ler kalbi bozar. Kalbde Yce Rabbin heybetini kaldrr, kalbe pek byk pheler girer. Haldeki bereketleri alp gi~ der, batla ve imkansz eylere gtrr. Din hakkndaki tartmalara, pek byk ve pek yce celal sahibi Rab hakknda geliigzel konumalara sebep olur. O, zalimlerin sylediklerinden oka y^ce ve mnezzehtir. Dinine ve Peygamberinin snnetine bizleri ilettii iin hamd Allah'a mahsustur. Allah'n salat ve selamlar da onun Peygamberine olsun, O'na pekok hamdler ederiz.

ehadet ederim ki kyamet haktr, kyametin alametleri (artlar), dehetli halleri, bize vaadolunanlar ile kendisiyle tehdit olunduumuz Kitabta varid olmu ve sahih haberlerde zikredilmi her-bir eyin hak olduuna da ahitlik etlerim. Bunlara iman eder ve Yce Allah'n da, Raslnn de ondan alp bize verdikleri haberlere man ederiz. Havz, mizan, srat, amel defterlerinin okunmas, hesaba ekilmek, sorgulanmak, amellerin arzedilmesi, Allah'n huzurunda durmak, maherden cennete yahutta cehenneme girmek, bununla birlikte tevhid ehline vaadolunmu olan efaat ve daha baka kitab- kerimde aklanm sahih haberleri toplayan kitablar-da tedvin edilmi btn hususlarn da hak olduuna ehadet ederiz. ahitlik yapanlar arasnda btn bunlara ehadet ettiim g-bi m'min, mslman, yakn sahibi ve muvahhidler arasnda lnceye kadar bu ahidlik ettiim hususlar zerinde sebat vermesi iin Yce ve mbarek olan Allah'n yardmn dilerim. ehadet ederim ki Yce Allah gerek dostlarna parlak yzlerle Rablerine bakmay ltuf ve hsan edecektir. Onlar ebediyyet yurdunda aka gzleriyle onu grecekler. Onu grmek iin herhangi bir sknt ile herhangi bir phe ile karlamayacaklar, bir zorluk ekmeyeceklerdir. Yce Allah'tan yzmz de ona bu e-kilde bakacak yzlerden klmasn, her trl beladan, hoa gitmeyen herbir eyden korumasn, ltfundan mit ettii herbir eye, kereminden arzulad herbir eye ulatrmasn dilerim. ehadet ederim ki Raslullah sallallahu aleyhi ve seliemen sonra insanlarn en hayrls Ebu Bekir es-Sddk, sonra mer el-Faruk, sonra Osman b. Affan, sonra Ali b. Ebi Talib rahmetullahi anhum ecma-in dr. Btn ashab- kirama rahmet okur, onlar veli ve dost bilir, onlara mafiret dilerim. Ayn ekilde onun soyundan gelenleri, m'mnlern anneleri olan zevcelerini de Yce Allah'tan beni onlarla beraber klmasn niyaz eder ve bunu ltfetmesini mit ederim. nk bende sahih olarak eitli yollardan sabit olduuna gre Raslul-ah sallallahu aleyhi ve selhm: "Kii sevdikleriyle beraberdir" diye buyurmutur.*5 Geriye braktm ocuklarma, kardelerime, aileme, yaknma, arkadalarma, genel olarak mslmanlardan vasiyetimi kabul edecek olan herkese benim ahitlik ettiim btn bu hususlara ahitlik etmelerini, Allah'tan hakk le korkup ona kar ylece takval olmalarn ve ancak mslmanlar olarak lmelerini tavsiye ederim. "Muhakkak Allah takva sahibi olanlarla ve ihsan edicilerle beraberdir." (Nahl, 16/128) Mslmanlara aralarn dzeltmelerini, akrabalk balarn gzetmelerini, komularna, akrabalarna, kardelerine iyilikte bulunmalarn, byklerinin hakkn tanmay, kklere de merhametli olmay da tavsiye ederim. Birbirlerine arkalarn evirmemelerini, birbirlerine kesmemelerini, birbirlerini kskanmamalarn dilerim. buzet-memelerini, balarn

Hayrlar konusunda kardeler ve yardmclar olmalarn, topluca Allah'n ipine smsk sarlarak ayrlmamalarn, kitaba, snnete, mmetin alimlerinin ve Malik b. Enes, afi, Sufyan es-Sevr, Sufyan b. Uyeyne, Ahmed b. Hanbel, shak b. brahim, Yahya b. Yahya ve buna benzer slam nderleri ve din alimleri -Allah hep' inden raz olsun, onlar ve bizleri Tuba glgesinde ve Allah'a ibasn det eden kullarn dinlenecekleri yerlerde biraraya getirsin- zledikleri yolu izlemelerini

dilerim. Btn bunlar smail b. Abdu'r-Rahman es-Sabn (olarak ben} ocuklarma, elerime, arkadalarma ve meclisime gidip gelenlere vasiyet ediyorum. unu da vasiyet ediyorum ki; ineceinde hi phe bulunmayan lm saati gelip atacanda yce Allah'tan lmn ona inecei o gnn, lmn ona inecei o gecenin, lmn ona gelip ataca o ann; ncesinin ve sonrasnn hayrn dilerim- o halde bana helal, gzel, temiz ve pis olmayan bir elbise giydirilsin. Bama hayatta ken sardm sarm sarlsn, hayatta ken koyduum ekilde sarm bama yerletirilsin. Ridam da omuzlarma konulsun. Beni srtst yatrsnlar, kbleye evirsinler. ocuklarm baucunda otursun. Mushaflar gslerine koysunlar ve yksek sesle Kur'n okusunlar. Fakat akrabal, neseb yaknl yahutta evlilik yoluyla sihri akrabal bulunan hibir kadnn o anda yatama yaklamasna yahutta bulunduum odaya girmesine msaade edilmesin. Ayn ekilde o saatte baka herhangi bir erkein de girmesine izin vermesinler. Aksine kardee, akrabalara ve dierlerine medresede oturmalarn ve eve girmemelerini sylesinler. Kur'n okumak hususunda arkadalara yardmc olsunlar. Ona dua ederek yardma kosunlar. Belki Yce Allah lm sekeratm hafifletir. lm yokuunu esenlik ve afiyet ierisinde slam'a ve snnete uygun bir ekilde amay kolaylatrr. Nihayet lmm gerekleip, Rabbimin arsn kabul edip, ruhu bedeninden ayrlnca enemi balansn, gzlerim kapatlsn, azalarm boylu boyunca uzatlsn, zerim bir rt ile rtlsn. Bana baklsn diye yzm almasn. Ancak beni ykayacak olan kii gelip ykayaca yere taynca Allah bu tamasn o kimseye mbarek eylesin, ilahi rahmet nazaryla ona baksn, daha nceden i-lem olduu kt amellerini de ona mafiret buyursun. Benim iin at yaklmasn. Benim dostlarm ve btn erkekler ve kadnlar elbiselerini yrtmaktan, salarn tra etmekten, zerlerini paralamaktan kendilerini alkoysunlar. Benim in nleyemeyecekleri ve geri eviremeyecekter trden olan kalb znt neticesinde gz yaarmas dnda alamasnlar. Vay diye beddua etmeye, eytann inleyip yzlerin trmalanmasna, salarn tra edilip yolunmasna, elbiselerin yrtlp sklp paralanmasna gelince; bunlarn hibirisi olmamal. Bunlardan herhangi birisini yapan kimseden Peygamber sailallahu aleyhi ve sellem nasl beri ve uzak olduunu belirtmise, ben de ylece beri ve uzak olduumu belirtirim. Tehizimin, ykanmamn, kefenlenmem in, mezarma tanp gtrlmemin abuklatrlmasn ve bekletmemesn, geciktirilme-mesini tavsiye ederim. ayet sabah kuluk vakti yahut zeval vakti ya da sabah erkenden lrsem tehizim ertesi gne ertelenmesin. Gece boyunca aile halkm arasnda l olarak kesinlikle braklmamalym. Aksine im abuklatrlarak tek sayda gusledildikten sonra mezarma tasnlar. Son ykayta suya kfur katlsn. Yemen kuma olan ksa Sahl beyaz bezle -bulunduu takdirde- beni kefenlesinler. Eer dediim bezler bulunmayacak olursa beyaz beze kefenleneym. Bunlar arasnda kamis (gmlek) ve sark bulunmasn. Kefenim tek sayda buhurlansn. ift olmasn. Bu buhurlama ii de zerime sarlmadan yaplsn. Cenazem Raslullah sailallahu aleyhi ve sellem'in emrettii zere hzlca gtrlsn. Namazmn klnmas iin Hseyin meydanna gtrlsn. Cenaze namazm o" lum -eer mevcutsa- Ebu Nasr kldrsn. ayet namazm kldrcrmayacak olursa kardei Ebu Ya'l'ya

namaz kldrmasn emretsin. Sonra da cesedim medreseye geri gtrlsn. Medresede babas e-ehd -Allah ondan raz olsun-'in nnde defnedilsin, mezar lahd eklinde kazlsn ve kerpiler zerine dikeylemesine yerletirilsin. Mezar aa doru yarlarak kazlmasn. Kesinlikle tabut kullanlmasn. Musallaya gtrlmek zere tabuta konulmasn. Kefene sarlm beyaz bir elbise ile rtlm olarak yerletirilsin ve hibir ekilde ipek kullanlmasn. Kabri amurla ve kirele .svanmasn, zerine su serpilsin ve akl talar konulsun. Kabri banda bir deve kesilip eti paylatrlacak kadar bir sre kadar durulsun ki; Yce Rabbinn elilerine ne cevap vereceini bilebilsin. Kabrinin banda durularak Yce Allah'n: "Allah iman edenlere dnya hayatnda da, hirette de salam sz zere sebat verir." (brahim, 14/27) buyruunda btn m'minlere vaadedilen sebatn verilmesi iin ona dua edilsin, ona annebabasna, btn m'mn erkek ve kadnlara, mslman erkek ve kadnlara mafiret dilensin, mafiret dileyen kendisini de bu arada unutmasn. nk m'min kabre gmld vakit suya batm ve kendisinden gemi kederli bir kimse gibi olur. Kendisine ulaacak salih olarak yaplm bir duay gzetler. Kzlarn ve kadnlarn balarn amalarna, bu zamanda at yakmalarna imkan vermemek gerekir. Bunun yerine herkes dua ve mafiret dilemekle uramaldr. Belki Yce Allah o vakitte iini kolaylatrr. Mnker ve nekirin onun kabrinden honut ve minnetle, giderken de ona: Sen bir gelin gibi uyu, senin iin korku yoktur, d-yerek gitmi olsunlar, Allah'n ltf-u keremiyle kabrine cennetten bir kap am olsunlar. Bylelikle o da pek byk bir kurtulu ile kurtulmu, pek byk bir mkfat elde etmi, rahatlk ve ho kokularla karlam, pek kerim, pek rahim Rabbine kavumu olur. Vasiyet burada sona ermektedir.265[265]

HATB EL-BADAD266[266] (V. 463 H.) 'NN TKAD GRLER

'ze Hafz Ebu'l-Fadl Muhammed b. Nasr b. Muham-med b. Ali el-Badad haber verdi dedi ki: Bze Ebu'l-Hseyin el-Mubarek b. Abdu'l-Cebbar b. Ahmed es-Sayrafi 494 yl evval aynda -ona kraat yoluyla bildirilirken ben de dinliyorken- bize haber verdi. Dedi ki: Bize Ebu Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatb haber verdi: Bze Ebu Mansur Muhammed b. sa el-Bezzar -Heme-dan'da- haber verdi. Bize Salih b. Ahmed elProf. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 173-184. Ebu Bekr el-Hatb Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed b. Mehd el-Badad. Hafz, nder ilim adamlarndan birisidir, islam diyarnda her tarafa yaylm (eliflerin sahibidir. Cumade'l-Ahire, 392 h. ylnda dnyaya gelmitir. Ebu mer b. Mehdi ile bnu'sSait ehEhvaz ve onlarn fabakalarnda bulunan zatlardan rivayette bulunmutur. Ibn Makula dedi ki: O bizim grdklerimiz arasnda bilgisi, hfz, isbat ve Raslullah sallollahu aleyhi ve sellem'n hadislerini zabt, illet ve senedleri hakkndaki ncelikli bilgisi, sahihini, garibini, ferdini, mnkerini bilip tanmas itibariyle nde olanlardan birisi idi. (Ibn Makula) dedi ki: Darakutni'den sonra Badatllarn onun gibi bir ilim adam grlmedi.
265[265] 266[266]

Benzeri telif edilmedik Tarihu Badad adl eserin sahibidir. bnu'l-Ehdef dedi ki: Eserleri yze yakndr. nceleri dine dair eserler yazm ve o hususta ileri noktaya ulamtr. Daha sonra hadis ve farih le daha ok ilgilenmitir. 463 ylnda vefat etmitir. Allah'n rahmeti zerine olsun. (ezert'z-Zeheb, 111,311-312)

Hafz anlatt dedi ki: Ben Abdullah b. shak b. Siyamerd'e yle derken dinledim: Mer-vezi ile Tarss'da karlatm. Ona Ey Ebu Bekir dedim. Sen Ebu Abdullah'n Kur'n hakknda neler sylediini dinledin. Dedi ki: Ebu Abdullah' yle derken dinledim: Kur'n Allah'n kelm olup mahluk deildir. Her kim "mahluktur" derse o kafirdir. Peki bu hususta bir ey sylemeyip, kararsz kalan kimse hakknda ne sylediini duydun, diye sordum. Dedi ki: Byle birisi kt bir insandr. Bunun Kur'n'n yaratldn kabule davet edeceinden korkarm. Ona: Ey Ebu Bekir, Ebu Abdullah'n lafz hakknda ne sylediini dinledin diye sordum. Dedi ki: Kur'n' telaffuzunun mahluk olduunu syleyen bir kimse cehmdir, dedi. Ben ona: Cehm de ne oluyor diye sordum. Dedi ki: Bu kii altm gn Allah hakknda phe eden birisidir. Ben: Allah hakknda phe eden bir kimse kafirdir dedim. O: Evet dedi. eyh Ebu Talib el-Mbarek b. Ali es-Sayraf -izin yoluyla" bize haber vererek dedi ki: Bize Ebu'lHasen Muhammed b. Mer-zuk b. Abdu'r-Rezzak ez-Zafern -kendisine okunurken ben de dinliyorken 506 ylnda rebiu'l-evvel aynda- dedi ki: Bize Hatib, hafz Ebu Bekir Ahmed b. Al elBadad haber vererek dedi ki: Dmak ahalisinden birisi bana mektup yazarak -szkonusu ettii- birtakm meselelere dair soru sordu. Ben de ona cevap ver-dim. Kendisine sorulan sorulara verdii cevap olarak bize unlar okuyup dedi ki: Faziletli ilim adamnn yazdklarn grdm. Allah onu devaml desteklesin, ona gzel baarlar hsan etsin, admlarn dorultsun, verdii haberler ile ilgili ilimlerle huzur bulsun... Ben de onun tercihine uygun deceini mit ettiim ekilde (sorularna} cevap veriyor. Yce Allah'tan beni hatadan koruyup doru sz syleyip, doru amelde bulunma baarsn ltuf ve rahmetyle ihsan etmesini diliyorum.267[267]

Allah'n Sfatlar:

Sahih snnetlerde bu hususta nakledilen rivayetler e ilgili olarak selefin -Allah onlardan raz olsun- zledii yol o sfatlar kabul etmek, onlar zahirleri zere deerlendirmek, sfatlarn
267[267]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 185-187.

keyfiy-yetve tebihlerini de reddetmektir. Kimileri bu sfatlar kabul etmeyip Allah'n varln belirttii hususlar iptal ettiler. Bu sfatlar kabul edenlerden bir ksm da ha-kikat manalarn aldlar ve bu alanda bir eit tebih ve keyfiyyetlendrmeye gittiler. Orta yol ise bu iler arasndaki orta yolu zlemektir. Esasen Allah'n dini de bu hususta arya giden ile orta yoldan geri kalan kimsenin tutumu arasndadr. Bu husustaki asl deliller: Allah'n sfatlar ile ilgili aklamalar, onun zat ile ilgili aklamalarn bir alt baldr. Bu hususta Allah'n zat le ilgili ayn yntem takip edilir ve onun benzeri yoldan gidilir. Aziz ve celil olan alemlerin Rabbinin varl bilinip kabul edilmesi, onun keyfiyetini kabul etmek deildir. Onun sfatlarnn kabul de byledir. Bu sfatlarn varln kabul etmektir. Yoksa herhangi bir snrlandrma ve keyfiyetlendirme anlamnda bir kabul deildir. Buna gre Allah'n eli vardr. Duyar ve grr; derken bnd- gibi bunlar Yce Allah'n kendi zatnn sahip olduunu belirttii sfatlardr. El kudret demektir, iitmenin anlam ve grmenin anlam ilimdir demeyiz. Bunlarn birtakm organlar olduklarn da sylemeyiz. Bildiimiz ellere ve birtakm organlar ve bir fiilin aralar olan kulaklara ve gzlere de benzetmeyiz. Derim ki; bunlarn varln kabul etmek cab eder. nk er'i delillerde bunlarn varl belirtilmi bulunmaktadr. Ayn ekilde bunlarn mahlukatn sfatlarna benzetlmemesi de cab eder. nk Yce Allah yle buyurmutur: "Onun gibi hibir ey yoktur. O hereyi iitendir, hereyi grendir." (ura, 42/11) "Ve kimse ona denk deildir." (hlas, 112/4) Bid'at ehli kimseler nakil ehli kimselerin bu hadsleri rivayet etmekle kusur ettiklerini ileri srp bilgisi kt olan kimselere tevhidle badamayan, dini bakmdan sahih olmayan rivayetlerde bulunduklarn belirtip, tebih yapanlarn kfr ve ta'tde bulunanlarn gafleti le onlar itham etmeleri zerine onlara ylece cevap verir di: Yce Allah'n kitabnda da muhkem birtakm ayetler vardr. Bu ayetlerden maksad zahirleriyle anlalmaktadr. Mteabih birtakm ayetler de vardr. Bunlar muhkem ayetler nda tetkik edilmedike anlamlar anlalamaz. Bunlarn hepsinin tasdik edilmesi ve hepsine iman edilmesi gerekir. Raslullah sallallahu aleyhi ve sel/em'in haberleri de ayn durumdadr ve onlar da ayn ekilde ele alnrlar. Bu haberlerin mteabih olanlar muhkem nda ele alnr ve hepsi kabul edilir. Allah'n sfatlarna dair rivayet edilen hadisler ksmdr: 1. Nakil nderlerinin shhatini ittifakla kabul ettikleri sabit haberler. nk bunlarn rivayetleri yaygn, nakleden ravileri de adalet sahibi kimselerdir. Bu tr haberlerin kabul edilmesi ve onlara iman edilmesi icab eder. Bununla birlikte kalbe Yce Allah'n yarattklarna benzetilmesini gerektirecek, ona yakmayan aza ve aralarla, deime ve hareketlerle nitelendirilmesine gidecek herhangi bir inanca kar kalbin korunmas gerekir.

2. Olduka gevek senetlerle, irkin lafzlarla nakledilmi deersiz haberler. lim adamlar da bu tr haberlerin batl olduunu ittifakla kabul etmilerdir. Bu gibi haberlerle uramak ve onlar dayanak almalc caiz deildir. 3. Nakledenlerinin durumu hakknda lim ehlinin htilaf ettikleri ve hepsinin deil de bir ksmnn kabul ettikleri haberler. Bu haberler hakknda gereken tihadn ve tetkikin yaplmas gerekir ki; kabul edilebilecek trdekilere katlsn yahutta fasid ve batl olanlar arasna katlsn. Hadislerin tayin edilmesi meselesine gelince; bu le uramadm. Daha nce de bunlar toplayp bir araya getirmedim. Belki daha sonra bunu -inaallah-yaparm.268[268]

SA'D B. AL EZ-ZNCN (V. 471 H.)269[269]'NN TKAD GRLER

Selef akdesini aklad bir kasidesi vardr, imam bnu'l-Kayyim ctimai'l-Cuyui'l-lslamiyye adl eserinde, Zehebi Siyeru A'la'm'n-Nubel adl eserinde bunun br ksmn nakletmi bulunmaktadr. Bu kaside en belaatli kasidelerden birisidir: "Allah'n kelm zerinde dn ve habere gven Gelen rivayetlere uymayan grleri bir kenara at Ayrlma hidayet yolundan ve ncekilere uy; nk onlar Kur'n'n indiriliine tank oldular. Bylelikle belki rahat bulursun. Kesinlikle unu bil ki; bizler ve herbir mkellef Hakk zlemekle ve htiyata uygun olan almakla emrolunduk Biz de aramzda Malik'n sz hakem klnd: O kudret sahibidir, halimdir, gayb bilendir, muktedirdir. Semidir, basirdir, birdir, mtekellimdir Yaratklar zerinde cereyan eden kaderi irade edendir, Mustafa'nn emrinin terkedilmesi bir fitnedir Dolaysyla sylediine uymayan terket! (Kur'n) oku ve ib-retal270[270]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 187-189. Ebu'l-Kasm ez-Zinca'n Sa'd b. Ali b. Muhammed b. Ali b. el-Hseyn. Ha-rem'n ve hafzlarn bilgini idi. O kendisine uyulan bir hafz, gvenilir bir nderdi. Zahid bir kimse idi. Ebu Abdullah b. Nazif el-Ferra ve Abdu'r-Rahman b. Yasir'den rivayette bulunmutur. 471 yl banda yahutta 470 yl sonlarnda vefat etmitir. (ezeratu'z-Zeheb, III, 339-340)
268[268] 269[269]

Ictmau'l-Cuyui'l-lslamiye'de de yle denilmektedir: "Allah'n pine smsk sarl, rivayete tabi ol Habere uymayan gr bir kenara brak.." bnu'l-Kayyim dedi ki: Bu kasidenin erhinde yle denmektedir: Hak ehlince doru olan u ki; Yce Allah gkleri ve yeri yaratmtr. Ar su zerinde, gklerin ve yerin yaratlndan ok daha nce yaratlm idi. Daha sonra gkleri ve yeri yarattktan sonra nassn varid olduu ve Kur'n'n sylediine gre arn zerine stiva etmitir. Onun istiva etmesi, ona malik oldu ve onu stila etti anlamnda deildir. nk bundan nce de onu stila etmiti. Onu kendisi var etmitir. Zira btn mahlukatn maliki ve btn mahlu-katn zerinde stila edicidir o. stivann manas ayn ekilde ara temas etti yahut ara dayand ya da ar zerinde bir tabaka halinde kuruldu demek deildir. Btn bunlar an yce Allah'n sfat olarak mmteni' (onun hakknda imkansz olan) eylerdir. Ancak o bizzat kendisinin haber verdii ekilde keyfiyyetsiz olarak, ar zerinde bizatihi istiva etmitir..271[271]

USTUN, DEERL EYH VE MAM NSIRU'L-SLM EBU'L-HATTAB MAHFUZ B. AHMED B. HASEN EL-KELUVAZN EL-HANBEL (V. 510 H.)272[272]'NN TKAD GRLER

/ Cecd tarafna giden arkada da El dememi kzlara itiyak da Sadann kalntlar arasnda feryad da brak artk! nk saday hatrlamak mutlu etmeyen br itir. ayet kurtulmak istersen hesap annde Benim u szlerime kulak ver ve onlar izle ki; doruyu bulursun. Arya sapma; nk ben muvaffak olarak bir iz takip ettim Biricik mam Ibn Hanbel'n yolunu Muhammed'in arkadalar ile tabiinden sonra Yaratlmlarn en hayrlsdr, hem de her bir muvahhidin imamdr. lim sahibi, kkl gr sahibi ve eref sahibidir Semann da stnde, kutub yldznn da stndedir. Ahlakl herkesin sorusuna cevap verdim

Siyer-u A'lmi'n-Nubel, XVIII, 387-388 ctimau'l-Cuyui'l-slmiyye, s. 1 97, Tahkik: Dr. Awad Abdullah Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 191-192. 272[272] Ebu'l-Hattab Mahfuz b. Ahmed b. el-Hasen b. Ahmed el-Keluvazi; [el-Kelu-vazan deil. nk bu Mu'cemu'lBuldan'da belirtildii zere bir yanllktr. Zira orada "e!-Ke!vazi ayrca el-Keluzi de denilmektedir" demekte ve kef harfinin kesreli olduunu belirtmektedir.] (ezert'en IV, 27'deki dipnottandr. -eviren- mam, byk ilim adam, takva sahibi, salih bir kimse, stn akll, bilgisi geni birisi idi. Kad Ebu Yala'dan fkh renmi, el-Cevhe-ri'den hadis nakletmitir. Ondan da bn Nasr ile Ebu'l-Muammer el-Ensari rivayette bulunmutur. es-Sefi der ki: Ebu'l-Hattab mam Ahmed mezhebine mensub mamlardandr. Onun mezhebine gre fetva verirdi. 510 h ylnda Cumade el-Ahira aynda vefat etmitir. (ezeratu'z-Zeheb, IV, 27-28)
270[270] 271[271]

Tartma gnnde stnl kabul edilen ve atlm yapan herbir kimsenin Uykusu kam, geceyi uykusuz geirmi Gayretli, uyuyarak lezzet alamayan Bir toplum ki; onlarn yemekleri ilm incelemelerdir Ykseklere varmak n ve nderlik in yarrlar birbirleriyle Mkellef Rabbni nasl tanr, sordular Doru ve (zatn tanmaya) leten mkemmel nizamla, diye cevap verdim. Yaratklarn Rabb bir midir? diye sordular Kemal, esiz ve tek Rabbimzindir dedim Sen lah nasl vasfedersn akla bize, dediler Dedim ki: Sfatlar ebedi celal sahibnedir Bu sfatlar kadim midir zat gibi, dediler Evet yledir onlarda yenilenme olmaz, dedim. Sana gre Allah'n bir benzeri var mdr? dediler Bakasn ona benzeten alevli atetedir, diye cevap verdim O btn mekanlarda mdr? diye sordular Mekanlar benim yce Rabbimi kuatamazlar dedim. Ar sahibinin (Ara) istiva ettiini kabul ediyor musun, dediler Dorusu byledir, efendim byle haber verdi, dedim Peki ne demek onun istiva etmesi akla bize, dediler Onlara hayr bu haddi aann sorusudur, dedim Sen bizim gibi onun da bir cisim olduu grnde misin dediler Bize gre ona cisim izafe eden onu inkr eden gibidir dedim Onu mtekellim diye nitelendirir misin? dediler Konumamak yce Rabbim iin bir eksikliktir, diye cevap verdim

Kur'n nedir? diye sordular, onun kelmdr, dedim Hibir muvahhid bu hususta phe etmez Peki ya nzul (Allah'n dnya semasna inmesi) dediler. Dedim ki onu nakledenler Ahmed'in eriatin nakledenlerin kendileridir Peki nasl iner? diye sordular, cevap verdim onlara; Msned bir rivayette keyfiyet nakledilmedi, diye syledim Kullarn fiilleri nedir? diye sordular. Dedim ki: Ben O stn mutlak ilahn dnda bir yaratc yoktur. Kt ileri irade eder mi? diye sordular rade btnyle Rabbimindir, syledim Onu murad etmeyecek olursa bir eksikliktir Btn mahlukatn onu aciz brakmasndan o mnezzehtir man nedir? diye sordular. yle cevap verdim onlara: Amel ve tereddtsz bir tasdiktir Peygamberden sonraki halife kimdir? dediler Herbir muvahhidden nce tevhide koandr, dedim Onu (Bedir'deki) glgelik gn koruyan Maarada onun yannda yardmc olan Ebu Bekir'den sonraki? kimdir Eliyle diliyle eriatn destei olandr (mer) dedim ncleri kimdir? dediler. Cevap verip dedim ki: Sekin peygamberin onun adna (Rdvan bey'atnde) kendi eliyle bey'at ettii kimsedir, dedim. Peygamberin ki kz le evlenip, damad oldu o. Hem iki fazilet sahibidir. Kur'n okuma ve teheccd fazileti ehid Affan olunu kastediyorum ve insanlar arasnda Zinnureyn diye tannan Muhammed'in damadn

Drdncleri kim? diye sordular Cevap vererek dedim ki: Aralarnda Ahmed'in kardelii erefine nail olandr. Fatma Betl'n ei, akl talarn ineyenlerin hayrls, sz geen kiiden sonra her muvahhide gre bu byledir. mam Ebu'l-Hasen'i kastediyorum ve insanlar arasmda nkr olunmayacak faziletlerin sahibidir o. Hind'in olu (Muaviye)'na kalbimde br sevgi vardr Ve bir muhabbet haddi aan kimselere ramen bu byledir O indirilen vahyin ktiblii iin sekin ve emindi Hem takva sahibi, hem efendi idi Onlara ve btn ashaba Rablerinden salatlar olsun sabah ve akam Onlar sevmekle kurtulua ereceimi mit ederim ve eriate dair bu tikadmla yarnlarda Dediler ki; el-Keluvezn yardmcmdr.273[273] aklad hidayeti. Dedim ki; semay ykselten benim

HAREMEYN MAMI EBU1-HASEN EL-KURC (V. 532 H.)274[274]'NN TKAD GRLER

'u imam, snnetin hidayet bulmu byk kllarndan birisi di. Allah ona gl bir aklama, fasih bir dil, stn bir belagat vermiti. Yce Allah'n izni ile kaydedeceimiz beyitlerini okuyan herkes bunu anlayacaktr. Bu Necdli eyhi -e I-Kevser i'yi- kzdran imamlardan ve dolaysyla zerlerine hcum ettii kimselerden birisi idi. es-Seyfu's-Sakil adl eserde onu en irkin lakablarla szkonusu etmektedir. bnu's-Sbki'nin ise hamakatlerine, souk tevillerine, Arusu'lKasaid ad verilen stn kasideye kar yapt savunmay hi sorma. Muhterem ilim adamnn
Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 193-196. Ebu'l-Hasen el-Kurc Muhammed b. Abdu'l-Melik b. Muhammed b. mer. afifakihi, Krdilerin ileri gelen alimidir. bnu's-Sem'n dedi ki: O fakval, fakiri bir mamdr. Mft bir muhaddistir, edebiyatdr. mrn ilim tahsiliyle ve ilmi yaymakla geirdi. Fkha dair br muhtasar vardr. Ad ez-Zera fi mu'-erai'dr. 458 ylnda dodu. 532 aban aynda vefat etti. (ezera-tu'z-Zeheb, IV, 100)
273[273] 274[274]

geriye brakt en hayrl eserlerden birisidir. Biz Tabaktu'-afiyye adl eserinde y-er alan bu kasidenin ksa bir blmn kaydedeceiz. Daha sonra bnu's-Sem'n unlar sylemektedir: Onun snnete dair kafiyeleri te harfi olan bir kasidesi de vardr. Orada kendisinin ve selefin akdesini aklamaktadr. kiyz beyitten daha fazladr. Bu kasideyi ona Kur (Kere)'deki evinde okudum. Sonra es-Subki unlar sylemektedir: unu bil ki bizler bu hoca efendiye nsbet edilen ve "Arusu'l-Kasaid fi umus'l-Akad" diye adlandrlan bir kasidesini daha tesbit ettik. Bu kasideden semeler: "Onlarn tikadlar u ki: lah bizzat Ar zerindedir ve gayblan da bilir." Yine bu kasideden: "Kerc'de Allah'a yemin ederim, ora ahalisinin korkusundan Orada bid'ati erir ey eriyenlerin erlisi lr orada bd'atini izhar edecek gc bulamaz Ba her taraftan yolunur korkusuyla." Yne bu kasideden bir baka bolm: "Kmi yollar tecsimdir, kimi yollar cehmyye yoludur Itizal yollar ise rmceklerin a gibidir. Rafizk kreltici yollardr Mrcieci grler de bir karga sesidir E'ar'nin kt szleri net deildir Onun eilip bklmesi, aya bal olann eilip bklmesine benzer Bu E'ari szlerini ssleyerek . En kt zehirleri sunmaktadr Tafsili olarak reddederken, icmali olarak kabul eder Bu haliyle tpk rklerini baladktan sonra zene benzer Kendi gryle sfata dair ayetleri te'vil eder Dindeki cretkrl tahribkr bir cretkrlktr Hidayet snnetleri hakknda te'vil ile hata ler Toy kimseleri yaralar; o ne kt bir yaralaycdr." Bir baka yerde unlar syler:

"O br ilim sahibi ve dinine bal birisi deildi ancak Btn serveti tek gz grmeyen brisinnki gibiydi el-Ahs'da bir kelmc vard En kt bir lmle ld gitti." Bir baka yerde diyor k: "Gemiteki sapklarn ba herkes byleydi ldrld kimi, kimi de sakal ve byklarndan asld Ca'd, Cehm ve ondan sonra el-Mers gibi te bu E'ar de mbteldr, o en kt bir alkanln sahibiydi Bir baka yerde diyor ki: "Kusurlar bakalarn vmeye yer brakmyor te bu mbtel, fitneye maruz ve kusurlularn kusurlusu." Alimimizin selef akdesini ve grlerini aklad nemli bir eseri vardr. Buna el-Fusul fi tikad Emmeti'l-Fuhul adn vermitir. Bu kitab eyhu'l-slam kitablarnda birka yerde szkonusu etmekte ve ondan olduka uzunca bir blm nakletmi bulunmaktadr. MecmuulFetv, IV. cilde baknz. Ayn ekilde Hafz bn Kesir de el-Bidaye ve'n-Nhaye'de unlar sylemektedir: "Onun yani Ebu'l-Hasen'in el-Fusul fi tika-di'l-Eimmet'l-Fuhul" adnda bir eseri vardr. Bu eserinde selefin itikada dair grlerini nakletmektedir.275[275]

HAFIZ AHMED ES-SILEFI (V. 576 H)276[276]'NIN TKADI GRLER

"te ben dinme dair bilgileri aklyorum; Akdem ve gizli halimi anlatyorum Gcm yettiince olanca gayretimle ak syleyeceim Akllar her trl badan kurtaracam

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 197-200. Ebu Tahr es-Slef. Hafz, pek byk ilim adam, dnyann sened bilgini, hafzlarn uzun mrls. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. brahim el-Asbahani el-Horvn, bnu's-Sem'ani unlar sylemektedir: Sika, takva sahibi, rivayetlerini salam nakleden, hfzettii hadisleri iyice anlayan bir kimsedir. Arapay da iyi bilirdi. 576 yl rebiu'l-ahirin cumaya rastlayan beinci gn vefat etmitir. (ezertu'z-Zeheb, IV, 255)
275[275] 276[276]

Bir iir ile yapacam bunu; fakat bu sradan br r deil, bir sihir gibidir Ve bir lafzla ki kapsaml hatta kapsayc olacak mr boyunca bakasna yk olmadm ve hala da byleyim Ve ben benimle atann karsndan ekilmeyeceim Dnen ehl-i snnete bal olanlar dnda kimselerle arkadalk etme Sonunda sana verdiim bu d tutarsan nrsn Grdn her bid'atiden uzak dur nk onlarda imknsz olanlardan bakas yoktur Sapklarn grlerini ta batan brak Sakn o sefillerin laf ebelikleri kandrmasn seni Bid'atinin hibir gr devaml deildir G etmek steyenin bir yerde kald nerde grlmtr? O her durumda akn bir ekilde yrr. stelik itidal yolunu brakp gitmi olur Her zaman bir gr alr, brn brakr Ayn ekilde ondan da abuka usanr Dininin dayana aklszca ilerdir Cedel trlerinden yeni yenileriyle karlar Sapk nderlerin szlerini ancak ifa bulmaz hastalklar andrr Hevasnda saptrc mabed gibi Vsl yahut imkansz eylerden bahseden Gaylan gibi Ca'd gibi, Cehm gibi, bn Harb gibi Bunlar meralara salnmaya layk eeklerdr Sevr de ad gibi (kzdr), isterse de ismini ters evir (pislik manasna rev olur) maymunlarn kts se infiale gelen bir maymundur. Bir'e gelince onun mjde olan bir gr yoktur Her trl ktlk ve tutarszlk bann altndan kmtr. bn Kllb'a tabi olanlar kilabtr

Kesinlikle byledir, onlar kt bir ailedir Ebu'l-Huzeyl de ayn ekilde; o zaten Abdu'l-Kays'in mevlas idi; fakat onun mevlaln kabul edenlere ktlk etti. Ebu Ma'n knyel Smame b. Eres'i Sakn unutma; o da arya gidendir bnu'l-Haris el-Basr'ye gelince O tihada ve etrafnda toplananlara ramen saptrcdr Kfeli Drar b. Amr'a da O da szn ettiin Basr'nin arkasndan gelir Ibnu'l-Asam le onun zinden gidenler de byledir Ahmak Behemilerin ayak takmndandrlar Amryani bn Bahr' kastediyorum Ve dierleri hep ashabu'-maldir Bunlarn grlerinin hibir faydas olmaz Hezeyan kabilinden kyl ve kalin dnda Herbir heva ve sonradan uydurulan herbr i br sapklktr Zayftr, gerekte bir hayal gibidir lah benim din olarak tuttuum budur Benim lahm, benzeri ve misli bulunmaktan mnezzehtir Onun kabul etmedii aldatc ve yalan herbir ifadeden Ve herbir bid'atten uzaktr. Esasen bunlar hatrndan bile gemezler. Selef Akideye Dair Baz Beyitleri: "Mcessm ve onun gb Muatt de saptmtr Hak yoldan sapklklar apaktr Bunlar gibi inkr ile yz evirdiler ve

Problem karmaya alan bir topluluktan ayrlmadlar leri, grleriyle kyasa koyuldular Ve herkese kar grleri farkl gsterdiler Birincileri yce Allah'n sfat hakkndaki Hakk sabet ettiremediler Ve onu bizim gibi bir suret olarak dndler Cisim zannettiler; fakat yce Allah'n hibir benzeri olmaz ki; Dierleri ise Kur'n'da gelen buyruklar ta'ti! ederler. Syledikleri szler birbirlerinden daha irkindir. Muhammed Mustafa'nn hadisini kabul etmeyip yz evirdiler Anlamsz sz yn grdler, hibir faydas olmaz dediler."277[277]

277[277]

Prof. Dr. Muhammed el-Humeyyis, Selef mamlarnn Akdesi, Guraba Yaynlar, stanbul 2004: 201-204.