Trk Dans Tarihi

2/7/12 1:08 AM

Trk Dans Tarihi

Trk dans tarihi Avrupada, 16. yzylda salon dansnn ilk biimleri, kk lekli saray trenlerinde ve diplomatik kutlamalarda kendini gstermeye baladnda, Osmanl saraynda onlarca cariyeden oluan yerel orkestralar eliinde dans eden harem kzlar, olanlar, engiler ve kekler vard. Haremin misk kokulu buulu havasnda ipekler ve tllere brnm ahane rakkaseler dans eder, zat- ahaneleri de onlar byk bir zevkle izlerdi. Baz Osmanl padiahlarnn Avrupa ziyaretlerine mzisyenler ve danslar gtrdkleri, tarihi kaytlarda var. Prof. Metin And Trk Kyl Danslar adl kitabnda 16. ve 17. yzyllarda Osmanllarn birok Avrupa saray dansn bile oynadklarn aktaryor. Ancak Osmanlnn son dnemlerinde raks (dans) ve musiki baz kurumlarda retilmeye balandnda, yani saray dna ktnda sorunlar ba gsterdi. Kadnlarla birlikte veya partnerli dans kabul edilemezdi. 16 Aralk 1919da eyhlislam Haydarizade $brahim Efendi, dnemin Dahiliye Nazrna yazd bir mektupla Beyaztta kurulan Osmanl Musiki ve Raks Cemiyetinin faaliyetlerinden yaknmt. Bu cemiyette kadnlar ve erkekler birlikte mzik yaparak ve dans ederek gnaha giriyordu. Bakanln mzisyen $smail Hakk Beyin yapt kurulu, Dahiliye Nazrnn talimat ile polis tarafndan baslarak 25 Aralk 1919da kapatld. Gnmzde ise durum biraz daha farkl Trkiyede dansla iliki ve dansn konumlanmas tarifine varmak istersek, ilk referansmz kukusuz halk danslar olacaktr. Bu durum Bat dans tarihi iin de geerlidir ve tm dnyada dansn kkenlerinde, riteller ve halk danslar vardr. Trkiye Mezopotamya, Akdeniz ve Orta Asya kltrleri ile beslenen kkl bir Anadolu kltrnn mirass. Bu durum dansla olan tarihsel ilikimizi de olduka iddial bir
http://www.suforum.net/dans/1661-turk-dans-tarihi.html Page 1 of 5

Trk Dans Tarihi

2/7/12 1:08 AM

biimde izah ediyor. arap, bereket ve tiyatro tanrs Dionysosun doduu iddia edilen Anadolu topraklar, ayn zamanda Onun dans kltrnn doduu topraklard ve daha Dionysos domadan bin yllar nce dans sanat, kendini birok duvar resminde gstermiti. Ancak dans eden bir tanrya inanabilirim diyen byk filozof Nietzsche, sanki bunu Anadolunun ilk halklar iin sylemi gibi. lkemizde bulunan, neolitik adan kalan tm kaya resimlerinde dans eden figrler tasvir edilmi. Bugn, bu tarihsel mirasn takipisi, ok kkl bir dans kltrnn zerinde oturuyoruz. Akla gelebilecek her temay ieren zengin bir halk danslar koleksiyonuna sahibiz. Prof. And dans evrelerimizi, yer, soy, din, imparatorluk ve batllama evrelerine ayrarak incelemi, oyun ve by kavramlarnn bugnn danslarnda yaadn belirlemi: Bugn Anadolunun hemen her blgesinde rastladmz seyirlik kyl oyunlarnn gerek konusu ve baz bysel ayrntlar bakmndan, gerekse belli mevsimlere uyarak sreli olularndan bunlarn eski uygarlklarn bolluk, dinsel trenlerinin kalntlar olduunu kesinlikle syleyebiliriz. Tarihilerin bereketli hilal diye tarif ettikleri blgenin bir blm olan Anadolu, enlikleriyle ile n plana kan Dionysosa tapnlan ok nemli bir dans corafyas Ve bu corafyada dansa verilen deerde Cumhuriyet dneminin farkl bir yeri var. Mustafa Kemal Atatrk, Kurtulu avann ardndan gerekletirmeye alt kltr devriminde dansa da zel nem atfetmiti. Dnemin popler danslar o zamanlar lkemizde yaayan gayrimslmler tarafndan uygulanrken Atatrk, bu kltrn Trkiyedeki genler tarafndan da renilmesi iin nclk etmiti. Atatrk, Trk Tarih Kurumu, Trk Dil Kurumu gibi yaplanmalarla birlikte
http://www.suforum.net/dans/1661-turk-dans-tarihi.html Page 2 of 5

Trk Dans Tarihi

2/7/12 1:08 AM

Halkevlerini kurarak lkedeki binlerce halk dans figrnn derlenmesini de nermiti. O dnemin nl sporcu ve halk bilimcilerinden Selim Srr Tarcana uluslararas etkinliklerde dans etmesi iin koreografi siparii bile verilmiti. Atatrk, Tarcandan Milli hususlarmz gsteren bir dans dizayn ederek gnlk kostmlerle dans etmesini istemi; Tarcan da, buna karlk nl Sar Zeybek ve Tarcan Zeybei danslarn yaratmtr. Selim Srr, Pariste 1924te yaplan Olimpiyat Oyunlarnda zeybek oynad, daha sonra bu dans gelitirerek Atatrkn istedii forma soktu. Ardndan, zeybek danslarndan esinlenerek yapt koreografiyi, $zmir Kz Muallim Mektebinin konferans salonunda okulun retmenlerinden Mualla Hanm ile birlikte Atatrkn huzurunda sergiledi. Atatrk, gsteri bittiinde yapt konumada yle demiti: Hanmefendiler, Beyler! Selim Srr Bey raksn ihya ederken ona bir ekl-i medeni vermitir. Bu sanatkar stadn eseri hepimiz tarafndan seve seve kabul edilerek milli ve itimai hayatmzda yer tutacak kadar tekemml etmi, bedii bir ekil almtr. Artk Avrupallara, bizimde mkemmel bir raksmz var, diye biliriz ve bu oyunu salonlarmzda, msamerelerimizde oynayabiliriz. Zeybek dans bu yeni ekli ile her itimai salonda kadnlarla beraber oynanabilir ve oynanmaldr. Mustafa Kemal bu konumann ardndan Selim Srrya dnerek, Yorulmadnzsa Mualla Hanmla birlikte bir defa daha ehir elbiseleriyle oynadnz grmek isterim demi ve dans bu kez modern kostmlerle alklar arasnda tekrar edilmiti. Selim Srr, koreografisini Atatrke ithaf etmi, ilk kez kadnlarla birlikte icra edilen bu dans, Atatrkn itimai hayatmzda kadna verdii mevkii dnerek bu kk eseri vcuda getirdim diyerek gerekelendirmiti. Atatrk, dans lkenin kltrel ya***** sokmay da hedefleri arasna almt. Cumhuriyet balolarnda tm politikaclarn dans etmesini tevik etmiti. Ayn zamanda Cumhuriyet balolar lkemizin ilk bat dans atlyelerine dnt. Dnemin klasik salon danslar bu sayede lkemizde tannd.

http://www.suforum.net/dans/1661-turk-dans-tarihi.html

Page 3 of 5

Trk Dans Tarihi

2/7/12 1:08 AM

Aradan geen yllar, Trkiyenin modernleme atlm yapt yllard. Yeni elence anlay, Batl kalplarla byk kentlere hakim olurken, halk da kendi yaratmlarn, kendi kltrel aktarmlarn zenginletirerek srdrd. Her trl hakim ifade biiminin karsna yaratt folklor deerleriyle kan halk, birbirinden gzel eserler yaratarak yant verdi. Trkiye halk dans eden, dans seven bir halk... Dans kltr genlerinde var. Trkiye danslarnn genel karakterinden sz etmek olduka zor. Hem derin tarihsel birikim, hem etnik ok renklilik, hem de corafi farkllklar ok kltrl bir dans karakteri ortaya karyor. Egede ar ve marur danslar, Trakyada kvrak karlamalar, Karadenizde hzl horonlar, douda airet kltrnn etkisi ile omuz omuza uygulanan danslar tek tip bir karakter dans tarifini zorlatryor. Aslnda buna gerekte yok. nk Anadoluda her duygunun dans var ve gzellikleri de barndrdklar eitlilik ve renklilikte Trkiyede dansn resmi tarihi, 1948 ylnda nemli bir ivme kazand. Ankara Konservatuarnn ve bale blmnn almas, $ngiltereden Dame Ninette de Valoisnn koreograf olarak getirilmesi, Trk bale tarihinde nemli bir eik ta oldu. Ondan sonra Trkiye bale klasikleri ile tant, Trkiyede ki pek ok bale sanats onun rencileri tarafndan yetitirildi. Yukardan empoze edilen bu sanatsal akm doal olarak kstl bir seyirci kitlesi buldu ve ilk sanatsal retimler, ancak devlet ricalinin katld resmi temsillerde kendisini gsterebildi. Dans tarihimizdeki bu temsil sreci, yeni gen koreograflarn yetimesi ile baz deneysel dans almalarnn da nn at. Dame Ninette de Valois, ilk olarak Ferit Tznn eme Ba isimli eseriyle yerel karakterli bir bale yaratt, ardndan Oytun Turfanda, Gloya Aroba ve Duygu Aykal gibi koreograflar yerel motifli baleler yaratarak kendi kaynaklarna yaknlamak istediler. SSCB dnemindeki halk balesi araylarnn yannda ok clz kalan bu araylarla, nl
http://www.suforum.net/dans/1661-turk-dans-tarihi.html Page 4 of 5

Trk Dans Tarihi

2/7/12 1:08 AM

Trk belilerinin almalarn da referans alarak, bir Trk balesi yaratma arayna girdiler. Bylesine bir yoz dng son 20 yla kadar srd. Oytun Turfandann yerel adml ilk balesinin ad da Yoz Dngyd. Kontrolsz bir biimde kentlemeye balayan Trkiyenin gle birlikte yeni yeni tanmaya balad lmpen kltr ve kltrel aidiyet sorununun ilendii bu eser bale ile kurduumuz iliki iin de gzel nermeler ieriyor. Ancak bu abalara ramen Trk halk baleye alamad. Bu dnemin ardndan ilk Trk mzikalleri sahnelendi. Dnemin hakim anlay, Lks Hayat mzikalinde danslarla da ifade edildi. Bugnn modern dans topluluklar ise, ite btn bu dans kltrnn rnleri. Bu grkemli birikime sayg duyan deneysel bir alma olan Anadolu Atei de baarsn Trk motiflerinden esinlenen, bale ve modern dansn imkanlarn kullanan koreografik anlayna borlu. Octavio Paz, Dans insan bedeninin iiridir diyor. Bizim beden dilimizle yazacamz iirler de, kkl kltrel deerlerle beslenen ve grkemli tarihimizden damtlm efsanelerin diliyle yazlmal. Homerosu ve Yaar Kemali douran topraklara bu corafyann masal diliyle yaratlm yaptlar armaan etmek gerekiyor.

http://www.suforum.net/dans/1661-turk-dans-tarihi.html

Page 5 of 5