T.C.

ERCYES NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

PETEK KRLERN DAVRANILARI VE TASARIM ESASLARI

Tezi Hazrlayan Mustafa KALAYCIGL

Tezi Yneten Prof. Dr. Cemal EYYUBOV

naat Mhendislii Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi

Ocak 2007 KAYSER

ii

TEEKKR almalarm srasnda deerli bilgi ve yardmlarn esirgemeyen tez danmanm sayn hocam Prof. Dr. Cemal EYYUBOVa, yksek lisans eitimim sresince bana emei geen Erciyes niversitesi naat Mhendislii Blmnde grev yapan deerli hocalarma teekkr ederim. Hayatta desteklerini benden hi esirgemeyen sevgili babam A. Galip KALAYCIGLe, sevgili annem kbal KALAYCIGLe, her zaman benim yanmda olan hayatm benimle paylaan kymetli eim Glen KALAYCIGLe, tez sresince hi bir emeini benden esirgemeyen sevgili kardeim Seyfettin KALAYCIGLe, deerli ablalarm Demet YILMAZ, Hayriye UAR ve kymetli arkadam Hasan Hseyin DAYI ya teekkr bir bor bilirim.

Ocak 2007

Mustafa KALAYCIGL

iii

PETEK KRLERN DAVRANILARI VE TASARIM ESASLARI Mustafa KALAYCIGL Erciyes niversitesi, Fen Bilimleri Enstits Yksek Lisans Tezi, Ocak 2007 Tez Danman: Prof. Dr. Cemal EYYUBOV ZET Gnmzde lkemizdeki byk kentlerde gelime srecine paralel olarak sanayiye ynelme ve sanayi yaplarnn inas giderek yaygnlamaktadr. Ayrca byk ehirlerin sosyal geliimlerinin yan sra ihtiya duyduklar kltrel-sportif amala ina edilen yaplarn says giderek artmaktadr. Bu yaplarn gn getike daha yksek ve geni aklkl olarak retilme talebi elik tayc elemanlarn kullanlmasna daha ok nem verilmektedir. Bu gibi yaplarn projelendirmesinde ve inasnda eliin ekonomik olarak kullanlmas lke ekonomisine byk katk salayabilir. Gelimi lkelerde byk aklkl ve byk ykseklikli binalarn tayc sistemlerinde elik elemanlarn ekonomik olarak kullanlmas amacyla petek kiri sistemleri uygulanmaktadr. Petek kiri kullanm, hali hazrda profil tablolarnda bulunan I ekilli profillerinden daha yksek mukavemetli kiriler elde edilmesine olanak vermektedir. Bu tez almasnn amac petek kirilerin teorik ve saysal incelenmesinin yaplmas ve ekonomik olarak faydal bir kiri tekilinin oluturulabilmesidir. Bunun iin Sap2000 program kullanlarak petek kiri boluklarnn evresindeki gerilme dalmnn analizi bir rnek yardmyla yaplm ve kiriin aklndaki tehlikeli noktalar belirtilmitir. Bu noktalarn glendirilmesi ile petek kirilerin gvenliinin arttrlmas ve tedbirlerin nasl yaplaca ele alnmtr.Ayn aklkta ve ayn yk etkisinde farkl tekillere sahip kirilerin hesaplama sonularnn karlatrlmas bu tez almasnda yer almaktadr. Tez almas 8 blm , Sonular ve neriler ksmndan ibarettir. Tezde petek kirilerin profil tablolar eklenmitir. Bu profil tablolar http://www.grunbauer.nl/ internet sitesinden alnmtr. Anahtar Szckler: elik Yaplar, Petek Kiriler, Yapma Kiriler, Deiken En Kesitli Kiriler, Endstri Binalar, Ekonomik Tasarmlar

iv

BEHAVIOURS OF CASTELLATED BEAMS AND DESING FACTORS Mustafa KALAYCIGL Erciyes University, Graduate School of Natural and Applied Sciences M. Sc. Thesis, January 2006 Thesis Supervisor: Prof. Cemal EYYUBOV ABSTRACT Today, in our country the industry trend and building of industrial construction are increasingly becoming widespread in parralell with the devolopment in the big cities. Besides, as well as the social devolopment of the big cities, the needs of the constructions built for cultural and sporting purposes are increasing. As time goes on, using steel materials in the constructions are becoming more important because of the demand of producing the constructions higher and in larger lenght. Using the steel economical while making projects of these kind of buildings have great benefits for Turkish Economy. Castellated beams are used in developed countries in order to employ economically steel members in the force resisting system of the buildings within great height and wide span. The use of castellated beams allows the production of higher strength beams from the I-shaped sections already available in the profile tables The aim of this thesis study is to theoretically and numerically examine the castellated beams and is to form an economically useful design of beams. For this purpose, by using the commercial program Sap2000, the analysis of stress distribution around the holes in honeycomb beams has been performed with the help of an example and critical regions in beam span have been identified. By strengthening these points, the increase in the safety of beams and the way the strengthening is formed are evaluated. The comparison of the results from analyses of those beams within the same span length and same loading but different configurations is included in the study herein. The thesis consist of nine sections and References and Appendices. Section Tables of castellated beams are included in the thesis. These tables are taken from http://www.grunbauer.nl/ . Keywords: Steel Structures, Castellated Beams, Made Beams, Beam with Variable Cross Section , Industrial Structures, Economical Design

NDEKLER KABUL ve ONAY.............................................................................................................i TEEKKR......................................................................................................................ii ZET ...............................................................................................................................iii ABSTRACT.....................................................................................................................iv KISALTMALAR ve SMGELER .................................................................................viii EKLLER LSTES ........................................................................................................x 1. BLM GR ................................................................................................................................1 2. BLM PETEK KRLERN TASARIMININ MHENDSLK ARATIRMASI...................3 2.1. Tanm ......................................................................................................................3 2.2. Kesit Ykseltmesinin Getirdii Avantajlar ............................................................3 2.3. Gvde Boluklarnn Yarar....................................................................................5 2.4. Petek Kirilerinin Yapmndaki Geometrik Bantlar ...........................................6 2.5. Petek Kiri Nasl mal Edilir...................................................................................8 2.6. Enkesitin Statik Deeri ...........................................................................................9 2.7. Ekonomik Faktr ..................................................................................................10 2.8. Tarihsel Gelime ...................................................................................................11 2.9. Uygulama Alanlar................................................................................................11 2.10. Genel Olarak Avantajlar ....................................................................................13 2.11. Ekonomik Boyutlandrma in Petek Kiriler.14 3. BLM PETEK KRLERN HESAPLAMA METODLARININ NCELENMES.16 3.1. Statik .....................................................................................................................16 3.1.1. Genel Bilgi.........................................................................................................16 3.1.2. Basitletirilmi zostatik Hesap Metodu............................................................17 3.1.3. Petek Kiri Hesaplarnda nerilen Pratik Yntem ............................................20 3.1.3.a. I profili Seimi ................................................................................................20 3.1.3.b. Petek Gz Dzeninin belirlenmesi .................................................................21 3.1.3.c. Statik Gerilmenin Hesab ................................................................................24 3.1.3.d. Gerekli Kontrollerin Deerlendirilmesi..........................................................25

vi

3.1.4. Kesin Hesap Metodu..........................................................................................26 3.1.5. Dikmelerin deal Sabit Atalet Momentleri ........................................................29 4. BLM PETEK KRLERN KONSTRKTF TEKLLERNN NCELENMES..31 4.1. Konstrktif Gerekler .............................................................................................31 4.1.1. Takviyeler ..........................................................................................................31 4.1.2. Balk Takviyeleri..............................................................................................31 4.1.3. Balk ve Dikme Takviyeleri .............................................................................31 4.1.4. Kiri Ularnda Gvde Takviyeleri....................................................................31 4.1.5. Gvde Takviyeleri .............................................................................................32 4.1.6. Yanal Burkulma.................................................................................................32 4.2. Tama Yk.........................................................................................................32 4.3. Petek Kiriin Sehimi .............................................................................................33 4.3.1. Sehimin Yaklak Deeri ...................................................................................33 4.3.2. Balk Normal Kuvvetlerinin Sehime Etkisi .....................................................33 4.3.3. Balk Momentinin Sehime Etkisi ....................................................................34 4.3.4. Balk Kesme Kuvvetlerinin Sehime Etkisi ......................................................36 4.3.5. Dikme Momentlerinin Sehime Etkisi ................................................................36 4.3.6. Dikme Kesme Kuvvetlerinin Sehime Etkisi......................................................37 4.3.7. Pratikte Sehim Hesab........................................................................................38 5. BLM PETEK KRLERN UYGULAMASI LE TASARLANAN BNALARIN NCELENMES ..............................................................................................................39 5.1. Bir Boru Firmasnn Malzeme Hali .........................................................................39 5.2. Almanya Ludwigshafenda Manej...........................................................................41 5.3. Almanyada Oberhausenda Byk Maaza ...........................................................42 5.4. Hamburgda Kuma Maazas.................................................................................42 5.5. Bir naat Firmasnn dare Binas ...........................................................................44 5.6. Pariste ar ............................................................................................................44 5.7. Aklar Petek Kiriten Hal Yaps...........................................................................45 5.8. USA Seattleda ok Katl Yap ...............................................................................46 5.9. USA Newark N.Y. da Bir Lisenin Konferans Salonu ............................................47 6. BLM

vii

YAPMA KRLER VE TASARIM ESASLARI..........................................................49 6.1. Giri ......................................................................................................................49 6.2. Kiri En Kesit Yksekliinin Belirlenmesi ..........................................................50 6.3. Kiri En Kesit llerinin Belirlenmesi...............................................................52 6.4. Yapma Kirilerin Ekleri........................................................................................58 6.5. Yapma Kirilerin Mesnet Birleimleri..................................................................59 6.6. Kirilerin Birbirleriyle Birletirilmeleri................................................................59 6.7. Kiri En Kesitinin Uzunluu zere Deitirilmesi ..............................................60 7. BLM BR RNEK ZERNDE FARKLI KR TPLERNN RDELENMES.................67 7.1. Yapma Kiri Olarak Kiriin Boyutlandrlmas ....................................................67 7.2. Uzunluu zere En Kesiti Deitirilen Kiriin Tekili ........................................76 7.3. Petek Kiri Tekili ................................................................................................83 7.4. Kiriin Ekonomik Tekilinin Seilmesi................................................................87 8. BLM PETEK KRN BLGSAYARDA MODELLENMES .............................................89 8.1. Modelleme Esaslar...............................................................................................89 8.2. rnek ....................................................................................................................90 9. BLM SONU ve NERLER..................................................................................................96 9.1. Sonular ................................................................................................................96 KAYNAKLAR ...............................................................................................................98 EKLER..........................................................................................................................100 ZGEM ..................................................................................................................190

viii

KISALTMALAR ve SMGELER a f
m

: : : : : : :
:

Balklarn arlk merkezi arasndaki mesafe Bir baln enkesit alan baln ortalama emliyet gerilmesi Peteklerin alan mukavemet momenti Petek kiri ykseklii Bala paralel kesiin st balnn d kenarna mesafesi Gvdenin dolu alan Di ykseklii Ara paras ykseklii Kesimden nceki kiri ykseklii Tekrarlanan kesi yolu birimi Birim arl Dikmeye etkiyen kuvvet Yayl yk M. gzdeki moment deeri M. dikme kesitindeki kiri kesme kuvvetinin deeri M. gzde balk normal kuvveti M. gzde balk kuvveti Kiriin iki bal arasndaki gvde ykseklii Dikme normal kuvveti Birinci gzdeki balk kuvveti kinci gzdeki balk kuvveti Birinci dikmede moment ve normal kuvvetten doan gerilme

Fw Wx H1 , H2 v Fst r z h e G P Q Mm Qm Ng,m Mg,m hs N

: : : : : : :
:

: : : : : : : :

g ,1
g,2 pf ,1
deeri

pf , 2
deeri M

kinci dikmede moment ve normal kuvvetten doan gerilme

Dikmeye etkiyen moment Emniyet gerilmesi Dikmeye etkiyen maksimum moment

em
Mmax

:
:

ix

Wk1z
L hk k

Petek kiri seimi iin kullanlacak mukavemet momenti Kiriin hesap akl K kesitine etkiyen yatay kuvvet Hirschfelde gre k kesitinin k-1 inci dikmeye olan uzakl Kesin hesap metodu matrisindeki kat saylar Elastisite modl Atalet momenti Dikme enkesitlerinin gerek atalet momenti Deplasman deeri ntegral sabiti Toplam kesme kuvveti Atalet momenti Yapma kiri hesap ykseklii Yapma kiri en kesiti optimum Ykseklii Yapma kiri en kesiti minimum ykseklii Talep edilen mukavemet momenti Gvde lamas kalnl Balk lamas kalnl Balk lamas eni Gvde lamas ykseklii Sehim ubuk kesiti plastik ekil deitirmelerini gz nne alan katsay Uniform yayl yk Balk lamas kesit alan Kayma emniyet gerilmesi Mesnet reaksiyon kuvveti Kiri akl Gvde atalet momenti Balk atalet momenti Tekil yk

: : : : :
: :

k ,k
E I Ipf

dx

: :
x

Q
J h hopt hmin Wt tg tb bb hg f c q Ab

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

em
RA
l

Jg Jb P

EKLLER LSTES ekil 1.1.Petek Kiri ekilleri...............................1 ekil 2.1.Petek Kiriin mal ekli ....................3 ekil 2.2.Ara Levhal ve Ara Levhasz Petek Kiriler .....4 ekil 2.3.I Profil Kesitindeki Gerilme Dalmlar ..4 ekil 2.4.I Profil ve Petek Kiriler Arasndaki Mukavemet Momenti Art ...5 ekil 2.5.Petek Kiri ve Gvde Boluklarnn Geometrisi ...6 ekil 2.6.Petek Kiri ekillerinin Persfektif Grnmleri ...7 ekil 2.7.Ara Levhal ve Ara Levhasz Petek Kiri Boluklarnn Geometrisi ....7 ekil 2.8.Ykseklikleri Farkl Ayn Profilden retilen ki Farkl Petek Kiri .....9 ekil 2.9.Mukavemet Momenti Ve Ekonomik Faktr Grafii .......10 ekil 2.10.Petek Kiri ve Normal I Profili in Tesisat Geileri14 ekil 3.1.zostatik Hesapta Gerilme Dalm ....17 ekil 3.2.zostatik Kabulde Moment ve Kesme Kuvveti Diyagramlar..18 ekil 3.3.Kiri Gzleri ve Hesap in Seilen Kesitler ...23 ekil 3.4.Dikme Kesitinde Atalet Momenti Deiimi ....29 ekil 4.1.Petek Kiri Balnda Kesme Kuvveti Diyagram..34 ekil 4.2.Kiri Boyunca Q ve Q Kesme Kuvveti Diyagramlar 35 ekil 4.3.Her Bir Gz in Kesme Kuvveti Diyagram ......36 ekil 4.4.Her Bir Gz in H Etkisinde Meydana Gelen Momentler .37 ekil 4.5.(2Q+P) Diyagram ...38 ekil 5.1.Bir Boru Firmasnn Malzeme Hali .40 ekil 5.2.Hal Detay Resmi 41 ekil 5.3.Ludwigshafenda Manej ......42 ekil 5.4.Oberhausenda Maaza43 ekil 5.5.Hamburgda Kuma Maazas ....43 ekil 5.6.Bir naat Firmasnn dare Binas ...44 ekil 5.7.Paristeki arnn Kolon ve Kiri Tekili ..45 ekil 5.8.Bir Hal Konstrksiyonunun Tayc Sistemi ..46 ekil 5.9.Petek Gzlerinin Lama Demirleri le Takviyesi .47 ekil 5.10.USA Newmark N.Y.da Bir Lisenin Konferans Salonu48 ekil 6.1.Yapma Kiri En Kesit ekli 53

xi

ekil 6.2.Kiri Balnn Gvdesine Gre Kaymas ve Etken Kuvvetler......57 ekil 6.3.Yapma Kirilerin Ekleri ......59 ekil 6.4.Kiri Ykseklii ve Balk Kalnlna Deimesiyle Uzunluu zere En Kesitin Deitirilmesinin Tekili 63 ekil 6.5.Kiri Balk Enini Deitirmekle Akl zere En Kesit Deitirilmesinin Tekili .64 ekil 7.1.Deme Kiriinin Dzenlenmesi .....68 ekil 7.2.Kat Kirii Hesap Aamalar ve Kesit Tesirleri Diyagramlar ......71 ekil 7.3.Yapma Kiri En Kesit Geometrisi ...72 ekil 7.4.Yapma Kiri En Kesit Hesap Deerleri ..75 ekil 7.5.2-2 En Kesit Boyutlar .....81 ekil 7.6.1-1 En Kesit Hesap Deerleri ......82 ekil 7.7.0-0 En Kesit Hesap Deeri ......82 ekil 7.8.Kiri Moment ve Kesme Kuvveti Diyagramlar .83 ekil 8.1.Kabuk Eleman in Lokal Eksenler.90 ekil 8.2.IPE220 Profili En Kesit zellikleri 90 ekil 8.3.Petek Kiri Tekil ekli ..91 ekil 8.4.Petek Kiri Gz Geometrisi ....91 ekil 8.5.Petek Kiri Modellenmesinin Grafik Grn .91 ekil 8.6.Mesnede En Yakn Petek Gzndeki Gerilme Dalm 93 ekil 8.7.Kiri Ortasna En Yakn Petek Gzndeki Gerilme Dalm 94 ekil 8.8.Mesnede En Yakn Gzn Ke Noktasndaki Gerilme Deeri .....95

1. BLM GR 1.1. Petek Kiriler I kesitli hadde profillerinin (I, IP, IPE profilleri) gvdeleri boyunca testere diine benzer ekilde kesildikten sonra zel bir sistemde tekrar kaynaklanmalaryla elde edilen kirilere elik yaplarda petek kiri ad verilmitir. Bu ekilde gvdesinde petek eklinde alt keli boluklar bulunan daha yksek bir profil elde edilir. Gvde boluklarnn alt keli ve petek grnl olmalar nedeniyle, bu tr kirilere genel olarak bu ad verilmektedir[1]. Ancak gvde boluklarnda, gelien teknolojinin de etkisiyle, deiik ekiller kullanla gelmitir (ekil 1.1). Petek kirilerin gvde boluklar ihtiya durumlarna ve estetik kayglara bal olarak dikdrtgen, kare, altgen, sekizgen ve hatta daire bile olabilmektedir. rnein gvde boluklar, baz hallerde, kiri yksekliini arttrmak amacna ynelik olarak kullanlan ara levhalar nedeniyle, sekiz keli grnmnde de olabilir. Almancada (Wabentrger), ngilizcede (OpenWeb Expended Beam, Cellular Beam) eklinde anlmaktadr[2].

ekil 1.1.Petek Kiri ekilleri.

Petek kirilerin balca avantajlar unlardr: Ayn kg/m arlkta daha yksek eilme mukavemeti salayabilmeleri stenilen yap yksekliini geni lde salama imkan Hafif grnl bir konstrksiyon ve boluklar dolaysyla boya

yzeyinin azalmasdr[3]. Bu almada petek kirilerin yapm esaslar, statik ve konstrktif prensipler incelenmi, bunun yan sra basit hesap metodu ve kesin statik hesap metodu anlatlm ve Sap2000 program yardmyla modellenen petek kirilerin uniform yayl yk altnda gsterdikleri davranlar irdelenmitir.

2. BLM PETEK KRLERN TASARIMININ MHENDSLK ARATIRMASI 2.1. Tanm eitli I profillerinin gvdeleri boyuna dorultuda zigzag benzeri bir kesimle ayrlp, zel bir sistemde tekrar kaynaklanmas ile ortaya kan daha yksek gvdeli kirilere petek kiri ad verilir. Bu isim, kirilerin gvdelerinde bulunan alt keli petek eklindeki boluklardan ileri gelir. Bu zel kesi ile elde edilen kiri paralar, aralarna z yksekliinde ara levhalar ilave edilerek kaynaklanrsa, kiri balklar arasndaki mesafe byr ve yksek bir kiri elde edilir. Bu halde kiri gvdesinde sekiz keli boluklar meydana gelir. Bu tarz kirilere de petek kiri ad verilir. Gnmzde ilerleyen teknoloji sayesinde zel lazer ulu kesiciler yardmyla I profillerin gvdeleri istenilen ekilde rnein dairesel biimde kesilip birletirilerek daire boluklu petek kiriler de elde edilebilmektedir. zellikle ngiltere ve Almanya gibi bat Avrupa lkelerinde ounlukla dairesel boluk tercih edilmektedir[1]. 2.2. Kesit Ykselmesinin Getirdii Avantajlar Bu tarz kirilerin konstrksiyonundaki prensip (ekil 2.1) ve (ekil 2.2) de grlmektedir:

ekil 2.1.Petek Kiriin mal ekli.

ekil 2.2.Ara Levhal ve Ara levhasz Petek Kiriler.

a f

ekil 2.3.I Profil Kesitindeki Gerilme Dalm. Bir profilin emniyetle tayabilecei moment yaklak olarak: M a * f * m dir. Buradaki simgelerin manalar: a = balklarn arlk merkezleri arasndaki mesafe f = bir baln enkesit alan m = baln ortalama emniyet gerilmesi Yukardaki yaklak formlden de anlald gibi a mesafesinin bytlmesi kiriin tayabilecei momenti artrr. Petek kirilerin retilme amac ite bu basit nermeye dayanr.

Metre/boy arlklar yaklak olarak ayn olan petek kirilerin yalnzca a mesafesinin artmas sonucu mukavemet momentinde meydana gelen art (ekil 2.4)deki grafikte ak ve net olarak grlebilmektedir. Grafikten de anlalaca gibi ara levha kullanlan kirite a yksekliindeki arta bal olarak Wx deeri dier profillere oranla bariz ekilde artmtr.

Wx 1520 cm3

Wx 1500 cm3 1000 cm3

782 570 675

904

500 cm3

I g

PB 200 61,3

PBL 240 60,3

I 320 61,0

PE 360 57,1

I300 profilinden z=200 mm Ara levhal petek kiri 620 mm 59,8 kg/m

ekil 2.4.I Profil ve Petek Kiriler Arasndaki Mukavemet Momenti Art. 2.3. Gvde Boluklarnn Yararlar Yaklak ayn ktle arlklarna sahip drt kiriin aralarndaki tek fark gvde yksekliklerinin artm olmasdr. Gvde yksekliini kiri arln ayn dzeyde tutarak ykseltebilmenin en gzel yolu petek kiriler ile salanmaktadr. Kiri gvdesindeki boluklar veya petekler, balklar arasndaki mesafeyi bytt gibi, kiri gvdesindeki malzemeyi de azaltr. Peteklerin alan:

e/6

e/3

e/6

v = h/3

v = h/3 H = 4h/3 v = h/3

v = h/3

ekil 2.5.Petek Kiri ve Gvde Boluklarnn Geometrisi. (ekil 2.5)e gre: Fw = 2 * v * (3/6) * e = v * e v = h / 3 , e = 4h/3 , H = h + h/3 = 4h/3 Fw = 1/3 h * 4/3h = 4/9 h2 Bu durumda gvdenin dolu alan : Fst H . e = 4/3h . 4/3 = 16/9 h2 (2.1) olur alnrsa elde edilir.

olduundan gvde malzemesindeki ekonomi yaklak olarak %25 olmaktadr. Ara levhalar kullanlmas halinde, gvde malzemesindeki ekonomi biraz daha artar. 2.4. Petek Kirilerin Yapmndaki Geometrik Bantlar Petek kiriler aadaki sraya gre imal edilir:

Putrelin zigzag eklinde kesilmesi, elde edilen kiri paralarnn dzeltilmesi, birbirlerine nazaran yarm kesi adm kadar kaydrlan kiri yarlarnn dorudan doruya kaynaklanmas, kiri yarlarnn kiri yksekliini daha da arttran ara paralarnn ilavesiyle kaynaklanmas (ekil 2.6) [4].

ekil 2.6.Petek Kiri ekillerinin Persfektif Grnmleri.

ekil 2.7.Ara Levhal ve Ara Levhasz Petek Kiri Boluklarnn Geometrisi. r = h- 2v = di ykseklii Bu iaretlerle H1 = 2(h-v) H2 = 2(h-v)+z elde edilir. v mesafesi, hnin %26s ile %33 arasnda deiir. z ara paras ykseklii, gerekli mukavemet momentine bal olarak 50 ile 200 mm arasnda seilir.

2.5. Petek Kiriler Nasl mal Edilir Petek kirilerin imalinde scakta ekilen eitli I profilleri kullanlabilir: Dar I profilleri, DIN1025 yaprak I Geni balkl IBP profilleri, DIN 1025 yaprak 2 Geni balkl, hafif IPBI profilleri, DIN 1025 yaprak 3 Orta genilikte IPE profilleri, DIN 1025 yaprak 5 Geni IHE profilleri, Euronorm 53-62 malat aadaki yollardan biri ile yaplabilir: 1. yaplr. 2. 3. Yar otomatik: kesme ablon ve otomatik almo ile, dzeltme ve Bir zel makine ile tam otomatik: bu uslde birka kiri ayn zamanda kaynaklama ayr otomatik makinelerle yaplr. otomatik olarak kesilir, dzeltilir ve kaynaklanr. Nakil, kaynaklanacak paralarn balanmas gibi yardmc iler de otomatik olarak yaplr. 4. Kirileri almo ile kesmek yerine 1000 tonluk bir pres ile zmbalamak suretiyle Amerikada daha ekonomik bir imalat tarz gelitirilmitir. Bu metoda dier ilemler de imkn nispetinde otomatikletirilmitir [1] Petek kirilerin maliyeti ve ekonomik kullan imkanlar, yukarda belirtilen imalat metotlarnn seimi ile yakinen ilgilidir. Fonksiyon bakmndan gvdelerinde boluklarn bulunmas istenen az saydaki kiriler iin 1. imal metodunun bir anlam vardr. 2. imal metodu ile maliyet azalr. Modern yksek yaplar ve geni hacimli endstri halleri gibi ok sayda kiri imalinin sz konusu olduu yaplarda 3. imalat tarz bilhassa ekonomik olur[5]. El imalat: markalama, almo ile kesme, dzeltme ve kaynak el ile

2.6. Enkesitin Statik Deerleri Petek kiriler iin de hadde profillerindekine benzer profil tablolar mevcuttur. Tablolarda ilgin olan husus, kullanlan esas profile kyasla petek kiri mukavemet momentindeki arttr. Esas profilin Wx deeri petek kiri imali sonrasnda art gstermektedir. aretlenmitir. INP, IPE ve IPB profillerinde z=0 iin Wx deki art %35 ile %50 arasndadr. z=200 mm iin bu art, kk profillerde ok daha fazladr. Mukavemet momentlerindeki bu sramay daha iyi anlatabilmek amacyla ykseklikleri farkl ayn profilden retilen iki ayr petek kirii (ekil 2.8) inceleyelim:

200 mm

Z = 200

600 mm

H=1000 mm

200 mm

e = 835 mm

e= 360 mm

60 mm

200 mm 360 mm
60 mm

H2= 480 mm

ekil 2.8.Ykseklikleri Farkl Ayn Profilden retilen ki Farkl Petek Kiri.

Ykseklikleri H2= 480 ve H2=1000 mm olan iki kiri gsterilmitir. Bu kiriler iin 200 ve 600 lk profiller kullanlm ve birincisinde v=60 mm, ikincisinde ise v=200 mm seilmitir. Kk profilin balk ve dikmeleri byk profilinkine nazaran daha narindir ve bunun etkisi ancak statik hesaplarda grlr.

10

Wx/G

50
IPB z=200 IPE z=200

40
I z=0

I z=200

30

20

10

5 4630 5370

6 6580

8 8610

10 10000

Wx (103)

ekil 2.9.Mukavemet Momenti ve Ekonomik Faktr Grafii 2.7. Ekonomik Faktr (Wx/G) Petek kirilerin yap eliine getirmi olduu en nemli avantaj ekonomik bir malzeme olmasdr. I profiller zellikle geni aklklarn gvenli bir ekilde projelendirilmesinde ska kullanlan yap malzemeleridir. Ancak I profillerinin mukavemet momentleri (Wx) ancak profil kesit yksekliinin artmasyla daha yksek deerlere ulamaktadr. Profilin kesit yksekliinin artmas kiri z arlnn da artmas demektir. te petek kiri formu tam da bu noktada bizlere ne denli gerekli bir uygula olduunu ispatlamaktadr. Petek kiri formu kullanlarak elde edilen yeni kiriin hem mukavemet momenti tatminkar lde artmakta hem de kiri z arlnda ya hibir deiiklik olmamakta (z=0 iin) yada czi bir art meydana gelmektedir(ek levhal form). Eilmeye alan bir kiriin malzeme sarf ynnden ekonomiklii, mukavemet momentinin birim arla oran olan Wx/G faktr ile ifade edilir.[6] Bu oran ne kadar artarsa malzemenin ekonomiklii de o denli artyor demektir.

11

Bir profil serisinden (deiik yksekliklerdeki her bir profil iin) imal edilen belirli bir kiri tipi iin bu deerlerin iaretlenmesiyle bir abak (ekil 2.9) elde edilir. (ekil 2.9) da I profiline ait eri, zerinde I profilinden yaplan ve z=0 ile z=200 mm olan petek kirilerine ait eriler grlmektedir. IPB ve IPE profillerinden, z=200 mmlik ara levhalaryla yaplan petek kirilere ait eriler de abakta iaretlenmitir. IPE profil serisinin verilerinden elde edilen eri hzl bir ykseli gstermekte, IPB profillerinden imal edilen petek kirilerde ise ancak byk kiri yksekliklerinde ayn tesir derecesine ulalmaktadr. Petek kiri formu sayesinde mukavemet momentinin ne mertebede artt

grlmektedir. rnein I profillerinde z=0 iin mukavemet momentinin 4630 cm3 den 6580 cm3 e, z=200 mm iin de 8610 cm3e kt grlmektedir. Son verilen rnekte fark aka grlmektedir ki mukavemet momentindeki art %88 mertebesindedir. 2.8. Tarihsel Gelime Petek kirilerin tarihsel geliimi 1928 ylna dayanmaktadr. Petek kirilerin lkemizde kullanm yakn tarihe kadar pek yaygn olmamakla birlikte zellikle sanayi yaplar iin gnmzde ska kullanlr olmulardr. Avrupada mimari adan son derece kullanl bir form saylan petek kirilerin Trkiyede mimari adan deerlendirilmesi sz konusu deildir. lkemizde daha ok ekonomik olduu iin tercih konusu olan petek kiriler genel olarak altgen boluklu ekilde kullanlmaktadr. Avrupada Petek kiri kullanmnn en yaygn olduu lke Almanyadr. Bu nedenle de gerek hesap gerekse yapmlar iin en fazla gelimede bu lkede olmaktadr. Alman teknik literatrnde ilk defa da petek kirilerden u ekilde bahsedilmektedir: (Btn makaslar, gvdelerinde alt keli boluklar bulunan profillerden tekil edilmi olup,bu boluklar rtlen hacme bir canllk katmaktadr.) 2.9. Uygulama Alanlar at aklar Hal kafes kirileri Hal kolonlar Deme kirileri

12

Kat kirileri ed kirileri (dz eksenli) Kemer eklinde ed kirileri Kompozit kat kirileri Yaya geitleri Servis istasyonu atlar Kren kprleri Dolu gvdeli kprlerin gvde levhalar takviyesinde

13

2.10. Genel Olarak Avantajlar Petek kiriler I profillerinin kullanmnda devrim yaratmtr. O denli faydal ve kabul gren bir fikirden domutur ki Avrupada kullanmnn yaygnlamaya balad ilk yllarda birilliant idea (zekice fikir) olarak itibar grmtr[7]. Eilmeye alan kirilerin, eilme momenti yani tama kapasitesi yksekliinin karesi ile doru orantl olarak artar. Dolaysyla elik kirilerin de yksekliklerini arttrmak gerei ortaya kmaktadr. Bu ilemi yaparken elik malzeme giderini en alt dzeyde tutmak ekonomiklik asndan nem kazanmaktadr. te bu erevede yaplan aratrmalar sonucu petek kirilerin elik malzemede ekonomi salad ortaya kmtr. Ancak gerei gibi aratrlp hesaplanmazsa bu avantaj emniyetin yeterli olmamasndan dolay herhangi bir avantaj salamaz. kinci byk zellii ise hafif olmasdr. Ayrca petek kirilerin gvdesinde oluan boluklarn da byk avantajlar vardr. rnek olarak bu boluklardan yapnn tesisat donanmlar geebilmekte ve yap yksekliinin gereinden fazla olmas engellenmektedir. Ek olarak kiriin boya alann ve dolaysyla boya giderlerini azalmaktadr. Bununla birlikte mimari adan baktmzda da ho ve dekoratif bir grnt ortaya kmaktadr.

14

zet olarak bu bahsettiimiz avantajlar u ekilde maddeleyebiliriz: Hafiflik ve bunun sonucu olarak malzeme bedelinin az olmas, yapnn salt arlnn azalmas ve dolaysyla kiri eilme momentlerine, mesnet reaksiyonlarna ve temellere msait tesir, nakliye ve montaj kolaylklar. Her eit tesisatn geirilmesine uygun gvde boluklar. (ekil 2.10) stenilen yap yksekliine gre ayarlama imkan. Hafif grn. Gvdedeki boluklardan dolay boya ve antipas masraflarnn azalmas. Kiri arlna oranla rijitliin byk, sehimin az olmas

300 mm

250 mm

450 cm

ekil 2.10.Petek Kiri ve Normal I Profili in Tesisat Geileri. 2.11. Ekonomik Boyutlandrma in Petek Kiriler Mhendisliin tanmnda salam, gvenilir ve ekonomik boyutlandrma yapmak vardr. Yaplan tm projelerde bu ana kriter tasarmn esasn oluturmaktadr. Benzer ykler altnda seilen farkl profillerin karlatrlmas yaplrsa kullanlan malzemenin younluu I profillerde petek kirlere nazaran daha fazla olmaktadr. Benzer younluklarda ise mukavement momentlerinde bariz fark grlmektedir.

15

Profil seimi petek kirilerden yana kullanlrsa dolu gvdeli I profiline nazaran %30 %40 lara varan oranlarda yap maliyetinde tasarruf salanm olunur[8]. Kullanlan malzemenin birim uzunluundaki arlk azalmasnn yapya getirecei yk azalacandan dier tayc elemanlarn seimine olumlu ynden yansyacaktr. Ayn eilme dayanmn salayan iki profil arasnda I profili yzey alan bakmndan petek kiri formuna nazaran daha fazla olmaktadr. Bu durumun doal sonucu olarak demir malzemenin korunmas iin kullanlacak olan antipas ve boya sarfiyat daha az olacaktr. Petek kirilerin yap iersinde salad servis boluklar, ekstradan yaplmas gereken servis boluklarnn mali ykn ortadan kaldrmas bakmndan nemlidir.

3. BLM PETEK KRLERN HESAPLAMA METODLARININ NCELENMES 3.1. Statik 3.1.1. Genel Bilgi Petek kiri, statik ynden bir ereve kiritir ve dm noktalar normal boyutlu ereveye (Vierendeel Kirii) nazaran ok byktr[3]. Her ereve gz nc dereceden hiperstatik olduundan 20 gzl bir petek kiri 60. dereceden hiperstatiktir. Kiriin tekilindeki zelliklerden, statik hesab basitletiren aadaki hususlar ortaya kar: Kiri ortasna gre simetri Yatay kiri eksenine gre simetri st ve alt balk enkesitlerinin ayn olmas. Dolaysyla Ig=sabit, Fg=sabit, Ig/Fg=sabit. Dikmelerdeki normal kuvvetlerin kk tesiri deformasyon hesaplarnda ihmal edilebilir. Dikme orta noktalar moment sfr noktalar olarak kabul edilebilir. Statik hesaplarda, e kesi yolu birimine eit gz akl ile e/3 eit olan baln serbest akl ayrt edilmelidir. leriki incelemeler iin ykn kiri eksenine dik, kiri boyunca dzgn yayl, fakat dm noktalarnda tesir ettii kabul edilecektir.

17

3.1.2. Basitletirilmi zostatik Hesap Metodu Genel hallerde, moment sfr noktalar balklarna ortasnda kabul edilerek elde edilen izostatik sistem ile hesap yaplabilir[6].

ekil 3.1.zostatik Hesapta Gerilme Dalm.

18

ekil 3.2.zostatik Kabulde Moment ve Kesme Kuvveti Diyagramlar. (ekil 3.2)de on yedi gzl bir petek kiriin yars ve dzgn yayl yk iin moment ve kesme kuvveti diyagramlar gsterilmitir. Farkl literatrlerden alnan bilgilere gre basitletirilen metodun esaslarna deinmek gerekir. Bu nedenle bir petek gzn izole ederek bunun genel durumunun ele alnmas yeterlidir[9]. (ekil 3.2)e gre aadaki bantlar elde edilebilir: P=q.e (q dzgn yayl yk ) denilebilir. Bu q yknn dm noktalarndan etkilendii varsaymna dayanmaktadr. Qm, m. dikme kesitindeki kiri kesme kuvvetinin deeridir. Buna gre: m. gzde balk normal kuvveti: Ng,m=Mm/hs ;

g ,m = N g ,m / Fg

(3.1)

19

m. gzde balk kuvveti:

M m,g =

Qm .e Qm .e = ; g , 2 = M g , m / Wg ; 2.6 12

(3.2)

Dikme normal kuvveti: N pf = P / 2 ;

pf ,1 = N pf / Fpf ;

(3.3)

(m-1) dikme mafsalnda H yatay kuvveti[6]:

2 Qm .e Qm + P e . + hs 2.2 2 2

H m1 =

e (2Qm + P ) ; m 1 = H m 1 ; 2hs Fpf

(m-1) dikmede dikme momenti: M pf , m 1 = H m 1.a veya

H m1.b;

pf , 2 = M pf / W pf

(3.4)

Fg, Wg, Ig balk statik deerleri hesaplanr veya tablolardan alnr. Keza a-a ve b-b kesitlerinde dikme atalet momentleri kolaylkla hesaplanabilir. Balklarn i kenarlarna gre hesaplanan mukavemet momentleri ile e/3 geniliinde dikmeler iin hesaplanan mukavemet momentleri, kiri yksekliklerinin fonksiyonu olarak gsterilmitir. Ayn ykseklikte I, PE, PB profillerinden imal edilen petek kirilerin balk genilikleri ve e boyutu eit alnmtr. Gerilmeler yukarda gsterildii gibi hesaplandktan sonra sperpozisyon yaplr: Baln A noktasnda[10]:

g ,1 + g , 2 em

(3.5)

20

Dikmenin B noktasnda[16]:

v =

1 2 pf + 4 2 + pf em 2

(3.6)

zostatik hesap metodunda, kabule uygun bir hesap hassasiyeti elde etmek iin hesap cetvelini kullanmak yeterlidir. Statik kabulleri aan bir hesap hassasiyetine gerek yoktur.
3.1.3. Petek Kiri Hesaplarnda nerilen Pratik Yntem

zellikle lkemizde petek kiriin hesabn sadece basit eilme hesabyla tamamland dnlmektedir. Ayrca sadece eilme hesab yapmak petek kiri zerine gelebilecek dier gerilmeleri yok saymak demek olacandan boyutlandrlan petek kiri zerine gelebilecek yklere kar mukavim olmayabilir. Petek kiri hesab drt aamadan ibaret olacaktr. Bu aamalar aadaki gibidir. a. b. c. d. I profili seimi Petek gz dzeninin belirlenmesi Statik gerilmelerin hesab Gerekli kontrollerin deerlendirilmesi

3.1.3.a. I Profili Seimi

Petek kiri hesaplarna ncelikle kiriin ne ekilde tekil edileceinin belirlenmesiyle balanr. Petek kiriteki maksimum eilme momenti Mmax hesaplandktan sonra projemizin gerektirdii kiri ebatlarnn seimi iin W1z= (W1z/em) [25], forml yardmyla bir mukavemet momenti bulunmaldr. Seilen petek kiriin mukavemet momentinin bu deerden daha yksek olmas gerektii aktr. Elde edilen mukavemet momenti belirli bir katsay ile blnmek suretiyle gvenli tarafta kalnm olunur. Bu tr hesaplamalarda bu katsayya genellikle K1 katsays denir ve K1=1,5 olarak alnr. Bylelikle profil seimi iin rehber tekil edecek yeni mukavemet momenti W1z= ( W1z/K1 ) bantsna gre belirlenecektir. Buna gre kullanlacak profil petek kiri formuna dnecek hali de dnlerek tahmin edilmelidir[1].

21

Bir dizi petek kiri hesaplar incelenmi ve elde edilen bulgulara gre petek kirilerin mukavemet momenti[1]:

Wk1z =

M max
' em

' em = 0,9 ton/cm2

(3.7)

Bantsna genellikle bal kalmaktadrlar. Deneme yanlma yntemi kullanlarak uygun en kesit belirlenmi olur. Petek kiri hesaplar kolay deildir. Uygun seimi yapmak projelendirme srecini olduka ksaltacaktr. Petek kiri retiminde kullanlacak I profilini sadece yukardaki Wk1z deerine gre semek yetersiz olabilir. zellikle (hafif yk + byk aklk) sz konusu olduunda sehim daha da nemlidir. Pratik olarak kolaylk salamak amacyla (Tablo 3.1)de bir tablo hazrlanmtr. Buna gre farkl ykler ve farkl aklklar iin petek kirilerin
1 bulunmas gereken Wk1z ve I k z deerleri hesaplanm ve aadaki tabloya

yerletirilmitir. Tablonun her karesinde bulunan iki deerden stteki cm4 cinsinden atalet momenti, alttaki ise cm3 cinsinden mukavemet momentine aittir[1]. Bylelikle herhangi bir petek kiri iin minimum karakteristikler (Ik , Wk) saptandktan sonra kullanlacak I profili trne gre tablodan uygun olan gz nnde tutarak bir profil seilir.
3.1.3.b. Petek Gz Dzeninin Belirlenmesi

Hesaplama yntemlerine gemeden nce yaplmas gereken ilk adm petek gz saysnn ve mesnede en yakn birinci petek gzn mesnede olan mesafesinin llmesi gerekir. Bylece kiri ortasna petek gz boluu veya dikmeden hangisinin gelecei belirlenir. (M+Q) statik etkilerinin beraber bulunduu uygun olmayan balk kesitinin

22

yeri bulunmu olur. Bu akladmz ayrntlarn belirlenmesi profilin zigzag kesiminin uygulan tarzna da baldr[1].

Tablo 3.1.Petek Kiri Seim Tablosu Petek Kiri Seim Tablosu 4,5 0,15 0,20 0,25 0,35 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75
306 42,3 407 56,3 508 70,4 712

5,0
419 52,2 558 69,5 698 977

5,5
557 63,0 743 929

6,0
723 75,0 965

6,5
926 88,0 1235

7,0
1149 1532 1914 2680 3628 5742 7656

7,5
1413 1884 2354 3296 4709 7063

8,0
1714 2286 2857 4000 5714

8,5
2056 2742 3247 4780 6854

9,0
2441 3255 4068 5695 8136

9,5
2871 3828 4785 6698

10,0
3348 4467 5580 7812

102,2 117,3 133,4 150,6 168,8 188,0 208,4

84,0 100,0 117,4 136,2 156,3 177,8 200,7 225,0 250,7 277,8 1206 1544

86,8 105,0 125,0 146,7 170,2 195,4 222,3 250,9 281,3 313,4 347,3 1300 1688 2161

98,5 121,6 147,0 175,0 205,4 238,3 273,5 311,2 351,3 393,8 438,8 486,2 1017 1395 1857 2411 3088 1526 2093 2786 3616 4631 2034 2709 3714 4822 6175 2543 3488 4642 6027 7718 9569 11160 140,7 173,7 210,2 250,0 293,5 340,4 390,7 444,5 501,8 562,6 626,8 694,5 8571 10281 12204 12204 14353 210,9 260,5 315,2 375,0 440,2 510,5 585,9 666,7 752,6 752,6 843,8 940,2 9417 11428 13708 16272 19137 22320 1125 1406 1688 1969 1253 1567 1880 2194 1389 1736 2083 2431 281,3 347,3 420,2 500,0 686,8 680,6 781,3 889,0 1004 351,6 434,0 525,3 625,0 733,6 850,7 976,6 1111 421,9 520,9 630,3 745,0 880,3 1021 492,3 607,7 735,3 875,0 1027 1191 1172 1367 1333 1556 1254 1505 1756

9570 11771 14285 17135 20340 23921 27900

3051 4185 5571 7232 9262 11484 14125 17142 20561 24407 28705 33480 3560 4883 6499 8437 10806 13398 16479 19999 23988 28475 33490 39060

23

x1

xm

L/2

(a) m. Dikme m. Gz

(b)

1. Dikme 1. Gz
ek

1. Balk m. Balk L = Kiri Hesap Akl l = Kiri Kesim Boyu

ekil 3.3.Kiri Gzleri ve Hesap in Seilen Kesitler. Kirilerin mesnetlenmesi iki trldr. Birincisi baka elik elemann gvdesine balanma eklidir. Bu durumda kiri hesap akl kesin boyuna eit alnabilir[6]:

lL (e = = 0) 2
' k

(3.8)

yada bir elemann stne oturtma eklinde olabilir ki o zaman hesap akl kesin boyundan kktr ve e k 0 olur. l
'

kesim boyuna gre n gz adedinin

belirlenmesidir[11].

n=

l 2h l 2h = e 1,5h

(3.9)

n tek say karsa simetri ekseni (ekil 3.3) de (a)daki gibi ve eer n ift say karsa simetri ekseni (ekil 3.3) de (b)deki gibi olacaktr. Kiri ucundan m. Balk (m. gz) ekseninin kiri mesnet eksenine mesafesi:
' x m = (e k e k ) + (1,5m + 0,25)h

(3.10)

24

olacaktr. n tek say ise, kiri simetri ekseni zerinde bir balk var demektir ve mesnetteki en uzaktaki bu baln mesnet eksenine uzakl xm=L/2 olur, n ift say ise simetri ekseni zerinde dikme vardr ve mesnete en uzak baln mesnete xm mesafesini bulmak iin m=(n/2) almak gerekir.
3.1.3.c. Statik Gerilmelerin Hesab

Petek kirilerde statik hesap sonucu irdeleme genellikle maksimum moment ve maksimum gerilme kesitlerinde (maxM, maxQ) ve de bir ara kesitte yaplmaldr. Bir baka deyimle kiri ortasndaki veya ortasna en yakn balkta mesnete en yakn dikmede ve bir de ara kesitteki balkta gerilmeler kontrol edilmelidir. Herhangi bir kesitteki statik etkiler[6];

2 xm 1 qL Mm = xm q = qx m ( L x m ) 2 2 2 qL L Qm = qx m = q ( x m ) 2 2

(3.11)

eklindedir. Buna gre, n ift say ise m=(n/2) alnarak , xm xm=(ek-ek) + (1,5m + 0,25)h formlnde gre hesaplanr. Buradan Mm momenti yukardaki formlden bulunur ve Qm yaklak olarak 0 alnabilir. n tek say ise m=(n/2)+0,5 alnarak xm ve ona bal olarak Mm hesaplanr.Bu kesitte genelde Qm = 0 dr. m = 1 alnarak ona bal olan xm , Qm ve Hm hesaplanr. Petek kirilerde en elverisiz durum (M+Q) etkilerine maruz balk kesitlerinde olumaktadr. Dolaysyla (M+Q) etkilerinin en olumsuz durumda bulunduu kesiti saptamakta yarar vardr. Ortalarnda ayni eilme momentine haiz, aklklar ve ykleri deiik kirilerden, akl az yk fazla olannda, (M+Q) nn olumsuz etkidii kesit

25

mesnede doru yaklamakta, buna karn, akl byk yk az kirilerde ise, bu kesit ortaya doru kaymaktadr. Petek kirilerde, aklk fazla, yk nispeten az olduundan bu karakteristik kesit, akln 1/4 ile 1/3 arasnda kabul edilebilir. Petek kirilerin kontrolleri en kritik kesitler olan mesnede en yakn ve momentin maksimum olduu orta noktaya en yakn gzlerde aadaki ekilde yaplr[1]. Mesnede en yakn gzde :
H mG =

3h (2Qm 1,5qh) 4h1

N mG = 0,75qh

kay = kay =

N mG FG H mG FG

(3.11.a)

h = ( kay + kay 2 + 4 kay 2 ) hem

Momentin maksimum olduu noktaya en yakn gzde:

1 2

N mG =

Mm h1 N mB f em olmaldr. FB

(3.11.b)

mB =

3.1.3.d. Gerekli Kontrollerin Deerlendirilmesi

Petek kiri hesaplarnda son aama gerilme kontrollerinin yaplmasn ierir. Petek kiriin yapmnda kullanlacak I profili seilmitir. (1. Aama) seilen profile gre petek kiriin dzenlenmesi saptanmtr (2. Aama), karakteristik kesit iin statik tesirler bulunmutur (3. Aama), sonuncu aamada da, bantlardan uygun biimde yararlanlarak,

26

- Ortaya en yakn (veya ortadaki) balkta, - Mesnede en yakn dikmede, - L/4 ve L/3 arasndaki bir balkta Gerilme kontrolleri yaplr. Balk ve dikme kesitlerine ilikin mukavemet deerleri ilgili olanndan alnr. ayet gerilmeler, emniyet snrndan uzak kyorsa kullanlan profil numaras kltlmeli ve tm hesaplar tekrarlanarak yeni seimin uygun olup olmad aratrlmaldr. Aksi de sz konusu olabilir, gerilmeler emniyet deerlerini aar ve profilin bytlmesi veya petek kiri ara levhasz idiyse, ara levhalardan yararlanma yoluna gidilebilir. Bununla beraber u hususa deinmekte yarar vardr. Yukarda belirtilen ynteme gre saptanan I profili ile yaplan petek kirilerde kesiti yetersiz kalmas, gerilmelerin emniyet snrlarn amas beklenmemelidir, yaplan otuza yakn rnek bu gerei vurgulanmaktadr. Buna karn, profilin bir, hatta iki numara daha kltlmesi sz konusu olabilmektedir[6].
3.1.4. Kesin Hesap Metodu

Genellikle yukardaki basitletirilmi hesap metodu yeterli olmaktadr. Petek kiriin hiperstatik sistem olarak hesaplanmasyla gerilmelerin daha hassas bir ekilde tayini, dikmelerin geni, dm noktalarnn byk olmas sebebiyle beklenilemez. Vierendeel kirii formlleri yardmyla petek kirilerin hiperstatik sistem olarak hesaplanmas mmkn olmaktadr. Hiperstatik hesapda statik bilinmeyenlerin says, blm gz adedine gre tayin edilir. Hirschfeld tarafndan verilen bir metoda, bilinmeyenler olarak dikmelerin ortalarndaki teorik mafsal noktalarna tesir eden H yatay kuvvetleri seilmekte ve bu suretle sistem elde edilmektedir. Bu sistem iin mtemadi kirilerdekine benzer ekilde terimli elastisite denklemleri elde edilir. Hirschfeldin iaretleriyle bu denklemler[2]:

27

H 0, 0 0, 0 + H 1 0,1 . . .

= 0

H K 1 K , K 1 + H K . K , K + H K +1 K , K +1 . . .

=K

H n 1 n , n 1 + H n . n , n

= n

eklindedir. ncelenen sistem iin bu katsaylar basitleir. Petek kiriin herhangi bir yerinde takviye bulunmad kabul edilirse, ift endeksli 1,1 ile n 1,n 1 katsaylar birbirlerine eit olurlar. n ortasndaki dikmeyi gstermektedir. U dikmeler konstrktif nedenlerle ok geni ve rijit tekil edildiklerinden 0,0 deeri genellikle kk olur.

Kiriin ortasnda bir dikme veya gz bulunmas hallerine gre, n, n katsaylar farkl olur. Btn k , k 1 veya k ,k +1 katsaylar k=1den itibaren birbirine eittir. Bunlar aadaki matriste Delta ile gsterilmitir.

H0
0,0
0,1

H1
0,1
1,1

H2 H3 H4 H5 H6 H7

H8
0
1

1,1

1,1

2 3 1,1

1,1

4 5 1,1 6 8,8 7 8 1,1

k ,k katsaylar yardmyla petek kiriin birka zelliinden bahsedilebilir:

28

1 h* h * k 12 hk * * * hk * * * k , k = 1 + k + + + 2v . 2 * k +1 6 * k * k +1 h * k

(3.12)

v deeri (balk atalet momenti) / (balk en kesit) orann gsterir. Takviyesiz petek kirilerde I/Fk oran sabittir.

* = I e . / I k dir. Balklar iin Ik=Ie=sabittir. Buna gre * = olur. Ayn durum hk* k k
iin de geerli olmaktadr. Dikmelerin atalet momentleri ykseklikleri boyunca ok deiir. Dikme genilii ortada 1/3e, bala gei noktasnda ise 2/3e dir. Ipf atalet momenti dikme geniliinin kbyle orantl olarak arttndan, bala gei noktasndaki deeri kiri ortasndaki deerinin sekiz kat byk olur.

deerinin hesabnda:

M .M .dx EI pt

(3.13)

Formllerinde Ipfnin farkl deerleri gz nnde tutulmaldr. Dikmelerin kesme kuvvetinin tesiri hesab iin:
I c .E.hi Fk .G
h

h x * ** = x

= 2,86.

I .hi x = 1,1 F pt .

E = 2,60 G

(3.14)

Bulunur. eitli basitletirmeler yaplarak z=0 iin:

1 I h 12 I 1 hi 1 kk = 1 + 2. . i + 2 2.2,86. . + 2. F pt Fg 6 I pt hi

(3.15)

29

1 h h 12 1 kk = 1 + i + 2 2,86. i + F pt . Fg 3 I pt . hi

(3.16)

Olur. Kesin hesap iin eitli yollar denenmitir. Bir hesap metodunda ereve dikmeleri yerine, srekli ideal bir gvde dnlm ve diferansiyel denklemlerle zm aranmtr. Dier bir metoda ise Crossun moment dengeleme metodundan yararlanlmtr. Benzer dnce tarzlar (Delikli Duvarlar)n hesabnda da sz konusudur.
3.1.5. Dikmelerin deal, Sabit Atalet Momentleri

(ekil 3.4) yarm dikmenin H=1 kuvveti altnda deplasman ile gsterilse[5]:

1 =

M .M .dx ; EI a

2 =

M .M .dx ; EI pt

(3.17)

Yazlabilir.

Dikme

Dikme I atalet momenti

Dikme

ekil 3.4.Dikme Kesitinde Atalet Momenti Deiimi.

30

e s.( ) 3 Ia = 3 : 12

Ipf = dikme enkesitinin gerek atalet momentleri = K . Ia

dir. Bu

formlden 1 / K = 2 : K = 1 / 2 olur[9].

4. BLM PETEK KRLERN KONSTRKTF TEKLLERNN NCELENMES 4.1. Konstrktif Gerekler 4.1.1. Takviyeler

En ekonomik petek kiri takviyesiz petek kiritir. Z=0 iin genellikle takviye gerekmez. Tesisat borularnn geirilmesi veya statik ve dier nedenler dolaysyla daha byk h1=H-2v yksekliinin gerektii hallerde z ara paras ilave edilir. Ara paral petek kiriler ise genellikle takviyeyi gerektirir[12].
4.1.2. Balk Takviyeleri

Balklara i flanlar kaynaklanmak suretiyle I formu elde edilerek ok daha byk bir mukavemet momenti salanabilir[12].
4.1.3. Balk ve Dikme Takviyeleri

Peteklerin btn kenarlar boyunca i flanlar kaynaklanr. Bu i flanlar daha byk H kuvvetlerine kar da etken olmaktadr. fla takviyeleri ancak hesabn gerektii hallerde yaplmaldr[13].
4.1.4. Kiri Ularnda Gvde Takviyeleri

Byk kesme kuvvetlerinin karlanmas ve kolonlarla birleimin gvenilir olmas iin, kiri ularndaki ilk gzlerin dolu gvdeli olarak tekili tercih edilebilir[13].

32

4.1.5. Gvde Takviyeleri

Petek kirilerde gvde kalnlnn gvde yksekliine oran dier hadde profillerine kyasla olduka kktr. Bu sebeple kirie daha byk kuvvetlerin etkimesi halinde gvde yada dikmenin takviyesi gerekebilir. flan takviyeleri ayn zamanda gvde rijitlik takviyeleri vazifesini de grmektedir[13].
4.1.6. Yanal Burkulma

Kirilerin basnca maruz balklarnda yanal burkulmaya kar gerekli tedbirler alnmaldr. Kiri ykseklii arttka yanal burkulma tehlikesi de artar. Literatrde formllerin petek kirilere uygulanmas, gvdedeki boluklar dolaysyla ancak yaklak bir sonu verir. Peteklerin gvde rijitliini azaltc tesiri uygun ekilde gz nnde tutulmaldr. Bu sebeple hazrlanm olan statik hesap programlar geree en yakn deerleri verebilmektedir. Yapnn tamamlanm durumda basnca maruz st balk, deme elemanlarna veya at kaplamasna emniyetli bir ekilde tespit edilmelidir. Yine demenin veya at kaplamasnn henz rijitletirici tesirinin olmad montaj safhasnda da, gerektii taktirde montaj balantlaryla kiriin basn bal yanal burkulmaya kar emniyet altna alnmaldr. Bunun iin uygun bir yerdeki iki petek kiri arasna diyagonal balant yaplr. Bu diyagonal balantnn her iki tarafndaki petek kiriler, at rts dklp gerek rijitliini kazanana kadar basn rijitlii olan kuaklarla bu balantya tespit edilmelidir[14].
4.2. Tama Yk

ok sayda petek kiri imalinin sz konusu olduu hallerde bir tama yk deneyi yaplmas, hesaplarn salamasnn yaplmas bakmndan tavsiye olunur. Teorik dzeyde gnmzde kullanlan statik hesap programlar boyutlu modellemelerde, sonlu elemanlar yntemini kullanmas bakmndan nemlidir. Tama yk bu programlara modellenen kirilerin belirli bir sehim deerini gemeleri anndaki tesirler olarak dnlebilir[3].

33

4.3. Petek Kiriin Sehimi

Petek kiriin sehiminin hesaplanmas zellikle statik hesaplarn doruluunun irdelenmesi bakmndan nem tar.
4.3.1. Sehimin Yaklak Deeri

Bir petek kiriin zerinde yayl yk olduu dnlrse sehim hesab[6]: 5 Pl 3 . 384 EI

f =

(4.1)

Formlyle elde edilir. I, dolu ve boluklu kirilerin atalet momentlerinin ortalama deeridir. Bu ekilde hesaplanan sehim ok kk kar. Petekleri snrlayan balk ksmlarnda ve dikmelerdeki eilme momentleri ve kesme kuvvetleri, bu formlle hesaplanan sehimi arttrr. Ek sehim miktarlar, balk normal kuvvetlerinin etkisinde olduu gibi[6]:

f =

QQ NN MM dx + dx + dx EF EI GF

(4.2)

denklemiyle hesaplanr.
4.3.2. Balk Normal Kuvvetlerinin Sehime Etkisi

st ve alt balktaki normal kuvvetler[6]:

N=

M Pl M l = , N= = h 8h h 4h

(4.3)

dir. Balk normal kuvvetlerinden ileri gelen sehim fg,1 ile gsterilirse bilinen integral formlleri yardmyla[6]:

34

f g ,1 = 2
0

NNdx 5 N Nl 10 l Pl l . . =2 = . EF 12 EFg 12 EFg 3h 4h

f g ,1 =

Pl 3 .0,124.10 7 cm Fg h 2

(4.4)

Bulunur. Bu forml balk normal kuvvetlerinin tesirini, dm noktalarnn bykl sebebiyle biraz fazla vermekte ve dolaysyla emniyetli tarafnda kalmaktadr.
4.3.3. Balk Momentlerinin Sehime Etkisi

Q ve Q kesme kuvvetleri sebebiyle balk ksmlarnda moment diyagramlar (ekil 4.1) da gsterilmitir. En byk ordinatlar:
M = Q x .e 2 .6
;

M =

Q.e 2.6

(4.5)

dir. Q kesme kuvvetibtn kiri boyunca sabit ve 1/2 olacandan:

M =

e e = olur. 2.2.6 24

ekil 4.1.Petek Kiri Balnda Kesme Kuvveti Diyagram.

35

Her bir petek gz iin sehim deeri[3]:

e6

f *g , m = 2
0

M M dx 2 1 e Qx .e e = . . . . EI g EI g 3 6 12 24 = Qx .e3 1 . EI g 2592

dir. Qx kesme kuvveti (ekil 4.2) deki gibidir.

1/2

1/2

ekil 4.2.Kiri Boyunca Q ve Q Kesme Kuvveti Diyagramlar Ortalama Q deeri n=1/2 ile arplarak

deeri bulunur:

1 l l pl 2 Qx = p. . = 2 2 e 4e Kiriin toplam sehimi[6]: pl 2 e 2 1 pl 2 e 2 . = .0,460.10 10 EI g 10363 Ig

(4.6)

f gm =

cm

(4.7)

dir. Bu sehim yalnzca bir balk iin geerli olacaktr.

36

4.3.4. Balk Kesme Kuvvetlerinin Sehime Etkisi

Her bir gz iin kesme kuvveti diyagramlar (ekil 4.3) de gsterilmitir[3].

ekil 4.3.Her Bir Gz in Kesme Kuvveti Diyagram.

f * g ,q = 2
0

e/6

x.eQx e x Qx 1 xQ.Q dx = 2. . . . = x x 6 GFg 2 4 24GFg x GFg

(4.8)

4.3.5. Dikme Momentlerinin Sehime Etkisi

Dikmelerde, Hnn tesiri ile M=Hx . h1/2 ve M = H .h1 / 2 olan momentler meydana gelir. (ekil 4.4)

37

ekil 4.4.Her Bir Gz in H Etkisinde Meydana Gelen Momentler.

h1 / 2

f * pt ,m = 2 = olur.

h 1 H .h H .hi 1 M .M i dh = 2. i . . x . . 2 3 2 EI pt 2 EI pt

hi .H x .H 12 EI pt

H=

e 2 e . = 2hs 2 2hs

Olduu dnlrse: e 2[ p(l + e ) + pe] 1 pl (l + 2e ) . = . 2hs 2 2e 4hs

H x = dir[4].

(4.9)

4.3.6. Dikme Kesme Kuvvetlerinin Sehime Etkisi

Benzer tarzda: (ekil 4.4 ve ekil 4.5):

f * pt ,q = 2

hi / 2

xQQdh 2 x hi = . .H H GFpt GFpt 2

(4.10)

38

ekil 4.5.(2Q+P) Diyagram.

4.3.7. Pratikte Sehim Hesab

Genel olarak sehimi (4.1) formlne uygun olarak hesaplanr. Ancak tasarm hesaplarnda bu deerin %20 fazlasn almak gerekir. Yani bu durumda[6]: 5Pl 3 .1,2 384 EI

f =

(4.11)

5. BLM

PETEK KRLERN UYGULAMASI LE TASARLANAN BNALARIN NCELENMES

Aada dnyann farkl lkelerinde petek kiriler kullanlarak ina edilmi olan baz yaplarn mhendislik incelemeleri yer almaktadr.

5.1. Boru Firmasnn Malzeme Deposu

ki mafsall ereve sistemi ile ina edilen halin i ksmndan bir grn (ekil 5.1) de grlmektedir. Yapnn tayc sistemi tamamen elik olarak dizayn edilmi olup sadece at rtsnn altndaki tek aklkta petek kiriler tercih edilmitir. Tayc kolonlar I profillerden tekil edilen hangar yapsnn aklkta petek kirileri aklk ortasna doru ykseltilerek tasarlanmtr. Bu tarz tekil hem at eimi hem de mukavemeti asndan nemlidir.

40

ekil 5.1.Bir Boru Firmasnn Malzeme Hali. ereve kirii olarak ara levhasz petek kirileri kullanlmtr. Yap arlnn azalmas, byk rijitlik, hafif grn ve boya giderlerinin azalmas gibi stnlkler tercih sebebi olmutur. ekil 5.2 de baz detaylar grlmektedir[6]. ekil 5.2 de de grld gibi petek kiriin mesnet blgesine yakn gzleri dolu gvdeli olarak tekil edilmitir.

41

ekil 5.2.Hal Detay Resmi.

5.2. Almanya Ludwigshafenda Manej Yaps

Bu yapda z=200 mm ara levhal petek kiriler kullanlmtr. at konstrksiyonu kanat formundadr. Orta elik kolonlarn zerinde makaslar dolu gvdeli tekil edilmitir. Bu tekilde dolu gvdeli kiriten petek kirie yumuak gei ve bu kombinasyonun estetik ynden de tatminkar olduu grlebilmektedir[6]. Petek kirilere at rtsnn hemen altnda kafes kiriler st balklar petek kiri st balna denk olacak ekilde birletirilmilerdir. Yap evresi beton duvarla tekil edilmitir. Petek kirler bu kompozit yapda beton duvarlar zerine mesnetlenmilerdir.

42

ekil 5.3.Ludwigshafende Manej.

5.3. Almanya Oberhausenda Byk Maaza:

Bu yapda deme kirii olarak petek kiriler kullanlmtr. Tesisat borularnn geirilmesi iin baz noktalarda dikmeler kesilerek gvde boluklar bytlm ve bu noktalarda balklar i lamalarla takviye edilmitir. ekil 5.4de bu takviyeler aka grlmektedir[6]. Bu ok katl yapda dier yaplardan farkl olarak petek kiri ok aklkl ereveler kmesinde srekli kiri olarak kullanlmtr.
5.4. Hamburgda Kuma Maazas:

1965 ylnda inas tamamlanm olan bu alt katl sat maazasnda byk aklkl petek kiriler kullanlarak ekonomik bir zmleme yaplmtr[6]. (ekil 5.5)

43

ekil 5.4.Oberhausenda Maaza.

ekil 5.5.Hamburgda Kuma Maazas.

44

5.5. naat Firmasnn dare Binas

Resim 6 da az sayda petek kiri gerektiren bir yap grnmektedir. Dikmelerde z=200 mm lik ara paralar kullanlmtr[6]. (ekil 5.6)

ekil 5.6.Bir naat Firmasnn dare Binas.

5.6. Pariste ar

ekil 5.1 de 1948 ylnda ina edilmi 220 m boyunda, 50 m geniliinde byk bir yapnn statik sistemi ile kolon ve kirilerin tekil tarzlar grlmektedir. 50 m lik genilik kolon ve kirileri petek sisteminde olan aklkl bir ereve ile geilmitir. D kolonlarda H=400 mm yksekliinde (h=270 mm) i kolonlarda H=600 mm yksekliinde (h=360 mm), ereve kirilerinde ise H=400 mm yksekliinde (h=270 mm) petek kiriler kullanlm, ereve kirileri ve mahya noktalar dolu gvdeli tekil edilmitir. at rt malzemesi kiremittir. Yap arl 47 kg/m2 kadardr[15].

45

ekil 5.7.Paristeki arnn Kolon ve Kiri Tekili.

5.7. Aklar Petek Kiriten Hal Yaps

Mukavemet hesaplar sonucu aklar iin genellikle kk profiller seilebildiinden bu aklarda sehimler byk olmaktadr. Sehimleri azaltmak ve at kaplamasnn deformasyonunu nlemek bakmndan ak olarak petek kiri kullanm baar salar. Resim 7de kolonlar, kirileri ve aklar petek kirilerden oluan bir hal konstrksiyonu grlmektedir[16].

46

ekil 5.8.Bir Hal Konstrksiyonunun Tayc Sistemi.

5.8. USA Seattleda ok Katl Yap

Bu yapda 17.2 m boyunda ve 2 t arlnda petek kiriler kullanlmtr. H=700 mm yksekliindeki petek kiriler 470 mm yksekliinde geni balkl profilden imal edilmitir. Petek kirilerin son gzleri dolu gvdelidir ve iki utan itibaren yedi petek gzn i kenarlar lama demiri ile takviye edilmitir. Orta ksmdaki on petek gz takviyesizdir. Petek kiri arl 106 kg/m yi bulmaktadr. Ayn eilme rijitliine sahip olan hadde profilinin arl 220 kg/m dir. Bu ise 2600 tonluk konstrksiyonda 420.000 Euro [17] luk bir ekonomi salamaktadr. (ekil 5.9)

47

ekil 5.9.Petek Gzlerinin Lama Demirleri le Takviyesi.

5.9. USA Newark N.Y. da Bir Lisenin Konferans Salonu

Yapnn rtlmesinde yaklak 30,5 m aklnda petek kiriler kullanlmtr. Bu petek kiriler imdiye dek kullanlanlarn en uzunudur. 36 WF 300 profillerinden tekil edilen bu kirilerin ykseklikleri 1,36 m dir. Profiller 1000 t luk preslerle zmbalanarak imal edilmitir[6] (ekil 5.9).

48

ekil 5.10.USA Newmark N.Y.da Bir Lisenin Konferans Salonu. ok aklkl yapda ana kiriler de petek kiri formunda seilmilerdir. Petek kirilerin fonksiyonellikleri bakmndan yarm kemer eklinde dzenlenmesi yapnn zmlenmesinde fayda salamtr.

6. BLM YAPMA KRLERN TASARIM ESASLARI 6.1. Giri

elik yaplarn projelendirilmesinde kullanlan I profiller yaygn olarak profil tablolarnda ebatlar ve teknik zellikleri verilen fabrikasyon profillerden seilirler. Ancak baz zel durumlarda , rnein akln allann dnda ve daha uzun olduu ve kiri zerine gelen ykn fazlaca olduu durumlarda profil tablolarndaki ebatlar yaplan zmlemeler iin yeterli olmayabilirler. Bu gibi durumlarda kiriin balk ve gvdelerinin farkl paralar olup yksek mukavemetli bulon veya perinli olarak birletirilmesi sonucu elde edilen yapma kiriler kullanlmaktadr. Bu ekilde tekil edilen profillerin tasarmnda aadaki durumlara dikkat edilmesi gerekmektedir: Kiri balklarnn gvdeyle birletikleri noktalardaki birleim eklinin oluacak kesitin yekpare olarak almasn temin edecek ekilde olmasna dikkat edilmelidir. Kiri balk ve gvdesinin yerel burkulma dayanmn salamas iin tedbirler alnmaldr. Kiriin geometrik lleri , istenilen dayanm salamas kouluyla minimum boyutlarda tasarlanmaldr. Kirilerin tasarm yaplrken fabrika artlar ve kiriin kullanlaca yere yaplacak nakliyesinin kullanmdaki aralarla yaplabilecek olmasna dikkat edilmelidir. Kiri tasarmnda yerine montajnn nasl ve ne ekilde yaplaca gz nnde tutulmaldr.

50

Yapma kirilerin tasarmna ncelikle geometrik llerin tayini yaplarak balanr[18].

6.2. Kiriin En Kesit Yksekliinin Belirlenmesi

Kiri en kesit boyutlar kiri aklndaki en byk kesit tesirlerine (Mmax ve Vmax) gre hesap edilecek olan normal ve kayma gerilmelerinin maksimum deerleri gz nne alnarak tasarlanmaldr. Genellikle kiri en kesitinin mukavemet momenti normal gerilmenin maksimum deerine bal olarak tayin edilir. Ayrca I profil en kesitine sahip elemanlarda arlk merkezinin tarafsz tabakadan uzakl arttka mukavemet momenti deeri de artar. Ayn mukavemet momentine sahip farkl iki I profil kesitinde ykseklii dierinden fazla olan kesitin balk alannn dolaysyla balk alnn daha az olduunu gzlemleriz. Kiri gvde kalnl kayma gerilmesinin maksimum deerine bal olarak seilir ve kiri gvdesi yksekliince sabit olarak alnr. Ayrca yerel burkulmann nlenebilmesi iin kiri ykseklii arttka gvde kalnlnn da arttrlmas gerekebilir. Kiri yksekliini azaltmak ise ayn mukavemet deerinin salanmas amacyla balk alan ve arlnn arttrlmas manasna gelir. Bu durumun doal bir sonucu olarak gvde arl azalr. Kiriin toplam ktlesi balk ve gvde ktlelerinin toplamna eit olduundan kiriin minimum ktleye sahip olmas iin kiri yksekliinin anlatlanlar da gz nne alarak en uygun ekilde seilmesi gerekir. Minimum ktleye sahip ancak istenilen mukavemet momentini salayan ykseklie optimum ykseklik (hopt) denmektedir. Optimum ykseklie bal kalnarak hesap edilecek kesitin malzeme kullanm ve yapya getirecei yk en aza inmi olacaktr. Kiriin en kesit ktlesi ve yerel burkulma artlar gz nne alnarak yaplan analizlere gre kiriin optimum ykseklii[18]:

hopt = k

Wt tg

(6.1)

bants yardmyla hesap edilebilir. Burada k: kiri balk ve gvdesinin konstrktif katsaylarndan (kb,kg) elde edilen bir katsaydr[18].

51

k=

2Ck b kg

(6.2)

kiri yapm tekniine bal olarak en kesit balnn gvdesine perin veya yksek mukavemetli bulon ile birletirildii durumlarda k = 1,25 1,15 olarak seilebilir. Wt, mukavemet momenti olup kiri aklndaki maksimum moment deerine bal olarak:

Wt =

M max

em.

(6.3)

Bants ile hesaplanr. em, kiriin malzemesinin emniyet gerilmesidir. tg: Kiri kesitinin gvde kalnldr. Optimum ykseklie sahip kirilerin gvdesinin ktlesi balklarn ktlelerinin toplamna eittir. Kirilerin minimum kesit ykseklikleri ise kiri deplasmannn maksimum deeri gz nne alnarak hesaplanlabilir. Kirilerin uniform yayl yk etkisinde yapacaklar maksimum deplasman aadaki gibi hesaplanr: 5ql 4 f = 384 EJ

(6.4)

Bu bantda EJ kiriin eilme rijitliidir. l kiri akln q ise uniform yayl ykn iddetini temsil etmektedir. TS468 e gre emniyet katsaylar gz nne alnmadan:

q = Pi + g j
i j

(6.5)

52

Bants ile hesaplanabilir. Bu bantda P hareketli yk , g ise l yk temsil etmektedir. (6.4) bantsnda M = ql2/8 , =M/W, J= wh/2 bantlar yerlerine konur ve gerekli sadeletirmeler yaplrsa[18]:
5l em 1 24 E f max

hmin =

(6.6)

Bants elde edilir. Kiri yksekliinin (6.1) forml ile elde edilen optimum deere eit veya o deere en yakn ve kk seilmesi ekonomik bir kiri elde etmek asndan nem tar. Ancak kiri ykseklii her koulda (6.6) bants ile elde edilen minimum ykseklikten daha fazla olmaldr. Aksi taktirde elde edilecek kiri deplasman koullarna uymayacaktr. Yapma kirilerin tasarmnda gz nne alnacak kiri ykseklii bu bantlar dnlerek[18]; hopt h hmin artna uygun olarak seilmelidir. Fakat baz zel durumlarda bu art temin edilmeyebilir. Minimum kesit ykseklii iin bulunan deer optimum ykseklik iin bulunan deerden daha byk olabilir. Bu gibi hallerde daha dk dayanma sahip elikler kullanmak veya kiriin en kesit eklini deitirmek uygun olacaktr. Mhendislik asndan en ideal durum ise hopt=h=hmin artnn saland hallerdir. Kiri gvde yksekliinin lama standartlarnda verilen lama eni deerleri amas durumunda kiri gvdesi iki veya lamann boyuna dorultuda birletirilmesi ile oluturulabilir.
6.3. Kiri En Kesit llerinin Belirlenmesi

Yapma kiri en kesit boyutlarnn belirlenmesine ncelikle aadaki formller ile elde edilecek olan kesit yksekliinin belirlenmesi ile balanr.

53

ekil 6.1: Yapma Kiri en kesit ekli Farkl kaynaklarda yaplan analizlere bal olarak kiri yksekliinin tayini iin aadaki bantlar nerilmitir: [19] e gre:

1 1 h = l 10 12
n germeli kiri tasarmnda (6.7) bants: 1 l 15

(6.7)

h=

(6.8)

Srekli kirilerde ise:

h=

1 l 25

(6.9)

Olarak alnr. Elde edilen h deeri tasarm deeri deildir. Ancak kiri gvde kalnl yaklak olarak hesaplanan bu h deeri gz nne alnarak aadaki tablodan seilecektir:

54

Tablo 6.1.Kiri Yksekliinin lk Tahmini in Tablo. Kiri Ykseklii h (m) Kiri Gvdesi Kalnl tg (mm) h / tg aittir. Kiri en kesitinin optimum ve minimum ykseklikleri (6.1) ve (6.6) bantlar yardmyla hesaplanr. En kesit ykseklik deeri bu iki deerin arasnda ve optimum deere yakn olarak seilecektir. Optimum ykseklie sahip bir kiri kesitinde balk alanlarnn toplam gvde alanna eitlii art salanm olur bu durumda iki balk arlk merkezleri arasndaki mesafe (Kuvvet kolu h1) h1=J/S 0,85h eklinde dnlebilir. Bu kabul yaplarak[18]: 1,2Q h em 100 - 125 125 - 150 143 - 165 165 - 185 182 - 200 208 227 Not: h/tg orannn tablodaki kk deerleri yksek dayanml elikten yaplan kirilere 8 - 10 10 - 12 12 - 14 16 - 18 20 - 22 22 24 1.0 1.5 2.0 3.0 4.0 5.0

tg =

(6.10)

Bants elde edilir. Bu bant kiriin mesnete alt baln zerinde oturduu durumlarda geerlidir. Kiri mesnet zerine mesnet levhas ile oturuyorsa (6.10) formlnde 1,2 yerine 1,5 alnr[20]. Ayrca kiri ykseklii (1 ~ 2)m olduunda kiri gvde kalnl; 3h tg = 7 + mm 1000 (6.11)

Ampirik forml ile hesaplanabilir. Ykseklii 2 m den fazla kirilerde kiri gvdesi kalnl:

55

1 1 tg = ~ h 200 250

(6.12)

Forml kullanlarak hesap edilebilir. Kiriin gvde kalnl yerel burkulma artlarna uygun olmaldr[18].

hg tg

5,5

em

(6.13)

Kiri gvde kalnl (6.10) bants ile hesaplandnda nceden kiri ykseklii hesab iin kullanlan gvde kalnlk deeri ile arasndaki fark 2 mm den daha fazla ise tg nin yeni deeri optimum ykseklik bantsnda yerine konarak hesap evreleri tekrar edilir. Daha pratik bir yaklamla kiri gvde kalnl tayini sklkla balk levha kalnlna bal olarak belirlenmektedir. Kiri balk kalnl 16tb30mm kouluna uygun olarak seilir. Balang hesaplarnda tb 16 mm olarak eilir. Ancak hesaplamalar sonucunda dayanm ve burkulma artlar salanmaz ise tb deeri 30 mm ye kadar arttrlabilir. Bu yntem onucunda balk kalnl belirlendikten sonra; hg=h-2tb (6.14)

bants ile gvde ykseklii hesaplanr. Ayrca balk kalnl ile gvde kalnl arasnda tb( 2 ~ 3 ) tg art da salanmaldr. Kiri kesit boyutlarnn tayininde kiri ykseklii, balk ve gvde kalnlklar belirlendikten sonra sra balk geniliinin tayin edilmesine gelinir.profil en kesit atalet momenti balk ve gvde alanlarnn kesit tarafsz eksenine gre ayr ayr hesaplanan atalet momentlerinin toplamna eit olacaktr: J = Jt = J g + Jb (6.15)

Bu bantda: Jg: Kiri gvdesinin atalet momenti olup;

56

Jg =

2 t g hg

12

(6.16)

Bants yardmyla hesaplanlabilir. Jt: En kesitin istenilen atalet momenti olup;

J t = Wt

h 2

(6.17)

Bants yardmyla bulunur. Jb : balk levhasnn atalet momenti olup; Ab (h t b ) 2

2

Jb =

(6.18)

eklinde hesaplanr. (6.15) bantsnda Jb yerine (6.18) bants yerletirilirse balk levhas kesit alan gerekli sadeletirmeler yapldktan sonra[18]: 2J b

Ab =

(h t b )2

(6.19)

Olarak bulunur. Balk geniliinin bulunurken aadaki be arta uygun olmasna dikkat edilmelidir[18]: 1 1 1- bb = ~ h 2 5 2- bb 180mm 3- bb 41 10
0,5
E

(6.20) (6.21) (6.22) (6.23) (6.24)

bb t g
2t b

5- bb 30t b

57

Btn bu hesaplardan sonra elde edilen kesit geometrik verileri Lama standartlar ile karlatrlp kesit hesap deerlerine en yakn ve byk olan deerler seilir. Kiriin bu en kesit llerine bal olarak gerilme analizi yaplr ancak kiri ykseklii seiminde hmin deerinden byk olmas saland iin sehim kontrol yaplmaz.

T Q

RA ekil 6.2 .Kiri Balnn Gvdesine Gre Kaymas ve Etken Kuvetler. Kiriin eilme etkisinde iken balk ve gvden birbirinden ayr almamas iin yaplacak olan birleimin levhalarn kaymasn nleyecek ekilde olmas lazmdr. Yani gvde ile balk arasna yaplacak olan kaynak kayme gerilmesini karlamaldr. ekil 3.1 de grlen etken i kuvvetler gz nne alnarak kiriin yatay dorultuda 1 cm lik ksmnda oluan kayma gerilmesi aadaki bant ile hesaplanlabilir:

T=

QS b J

(6.25)

Q: Kiri en kesitinde oluan kesme kuvveti Sb: Kiri en kesit bal alannn en kesit tarafsz eksenine gre statik momenti J: Profil en kesit atalet momentidir. Kaynak kalnl kayma kuvvetine uygun olarak belirlenir. Ayrca 1 cm lik kiri kesiti iin geerli olan kayma kuvveti deeri kiri uzunluu boyunca etkili olacandan kaynak dikii uzunluu kiri uzunluu ile ayn olacaktr.

58

Kayma

kuvveti deeri kiri aklnn mesnet noktalarnda maksimum, kiri

aklnn orta noktasnda minimum deerine ulaacaktr.

6.4. Yapma Kirilerin Ekleri

Yapma kiriler retim aamalar ve koullar asndan zel bir konumda bulunmalarndan dolay baz hallerde birletirilmeleri gerekebilir. Bu zel durumlar: 1- Yapma kiriin aklk uzunluu iin gerekli malzeme uzunluunun bulunmad hallerde veya istenilen uzunluun profil standart uzunluunu at hallerde, 2- Kiriin hesap sonucu ortaya kacak olan llerinin gnmz nakliye koullarnda tanabilir lleri atnda lzumlu hale gelmektedir. Bu gibi durumlarda fabrika veya atlyelerde retim iki veya daha fazla paradan oluacak ekilde yaplmasnn ardndan antiye koullarnda belirli artlara uyulmas kaydyla bu paralar birletirilirler. Fakat dikkat edilmesi gereken en nemli husus farkl elemanlarn ayn dzlemde birletirilmemesidir. Aksi takdirde kiri boyunca en zayf kesit ayn kesitte birletirilen elemanlarn oluturaca kesit olur ki bu kesitin dayanm ve tama gc dier kesitlerden daha az olacaktr. Bu soruna sebebiyet vermemek amacyla kirii oluturan elemanlarn farkl dzlemlerde birletirilmesi uygun olacaktr. Ayrca eleman birleim yerleri kiri akl boyunca kesit tesirlerinin maksimum deere ulat belirlenen noktalardan mmkn olduunca uzak tutulmaldr.

59

ekil 6.3.Yapma Kirilerin Ekleri.

6.5. Yapma Kirilerin Mesnet Birleimleri

Yapma kirilerin mesnet balantlar ve birleimleri, projede yaplan hesaplamalara uygun olarak belirlenmelidir. Projedeki deiikliklere bal olarak kirilerin mesnetleri hareketli mafsall, hareketsiz mafsall ve rijit olarak ayrlabilir.

6.6. Kirilerin Birbirleriyle Birletirilmeleri

Kat kirileri ve deme kirileri birletirilirken dikkat edilecek hususlarn banda kat ve deme kiri st balklarnn ayn seviyede olmas gelir. Deme kiriinin st bal kat kirii st balna kt kayna ile birletirilir. Deme kirii alt bal ise kat kirii

60

gvdesinde birleim iin oluturulan platformlara oturtulur. Alt balk bu detaylara yan kayna ile birletirilir. ki kiri gvdesi birbirlerine ke kayna ile birletirilir. Bu birleimde ama deme kiriindeki mesnet reaksiyonlarn gvenli ekilde kat kiriine aktarmaktr. Uzun aklkl kiri-deme sistemlerinde deme kirii yardmc kiri zerine oturtulur. Yardmc kiri ise kat kirii ile birletirilir.
6.7. Kiri En Kesitinin Uzunluu zere Deitirilmesi

Kiri en kesiti deien kesit tesirlerine gre aklkta belirli noktalarda deitirilebilir. zellikle eilme momenti diyagramnn deiimine gre kesit boyutlarnn deitirilmesi ekonomik kiri tasarmnda etkin rol oynar. Dier bir deile kiriin uzunluu dorultusunda en kesit mukavemet momentinin deime karakteri eilme momenti deiim karakterine uygun olduunda kiri arl minimum olacaktr. Fakat uzunluu zerine deiken kesitli kir tasarmnda malzemeden kazanlan ekonomi kesit deiiminin getirdii iilik masraf nedeniyle tam bir kazan salayamayabilir. Bu sebeple deiken kesitli kiri tasarm pratik olarak 12 m akl bulmayan kirilerde uygulanmaz 12 m ve daha fazla akla sahip kirilerde kiri uzunluunun fazlal nedeniyle sabit en kesit geometrili yapma kiri tasarm imalat koullarn fazlaca zorlar. Bu nedenle bu gibi durumlarda deien en kesitli kiri tasarm tercih edilir[20]. En kesit mukavemet momentinin deitirilmesi en kesit boyutlarnn her birinin deitirilmesi ile salanabilir. Kiri en kesit yksekliinin deitirilmesi mukavemet moment deerini deitirir. Uniform yayl yk ile yklenmi olan kiriin tasarmnda yksekliin sabit olduu kabul yaplr. Ancak kiri kesit eni deitirilerek istenilen mukavemet momenti deiiklii salanabilir. Profil en kesit eni uzunluu zere[18]: 4 x(l x ) b l2

bx =

(6.26)

61

Bantsna uygun olarak deitirilebilir. Kiri en kesit eni deimez kabul olunduu durumlarda ise en kesit ykseklii: 2h x(l x ) l

hx =

(6.27)

eklinde deiir. Burada h ve b kiriin ortasndaki en kesit ykseklii ve enidir. Kiri mesnetindeki minimum en kesit lleri ise kesme kuvvetinin maksimum deerine gre h=cons t olduunda[18];
3 Qmax 2 h em

bmin =

(6.28)

Bants yardm ile b=cons t olduunda ise[18]:

3 Qmax 2 b em

hmin =

(6.29)

Bants ile hesaplanr. Kiri uzunluu zere ykseklii sabit eni ise deien kirilerin arl sabit en kesitli kirilere oranla %50 , eni sabit ykseklii ise deien kirilerde ise %33 kadar azalr[21] Yap trne bal olarak bu iki yaklamdan herhangi biri tercih edilebilir. Kiri en kesitinin onun yksekliini azaltmakla uzunluu zere deitirilmesi sanayi ve sosyal yaplarda ok zordur ve binann i dizayn ve deme tekilinde oluan engeller nedeniyle bu trl yaplarn tasarmnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Kiri en kesitinin deitirilmesi baln kalnln yada enini deitirmekle de gerekletirilebilir. Teknik bakmdan uygulanmas en uygun olan kiri bal enini azaltmakla en kesitin deitirilmesidir. Bu durumda kiri ykseklii ve balk kalnl sabit kalr.

62

Balk kalnln deitirilmesi genellikle kprler, iskele ana kirileri ve at kirilerinin tasarmnda kullanlr. Balk kalnlnn azaltlmas iin kullanlan yaygn yntemlerden biri, bal oluturan farkl uzunluklardaki ayn ene sahip lamalarn saysn kiri mesnetlerine doru azaltmakla saland yntemdir. Bu yntemde bal oluturan lamalar birbirlerine ve gvde lamasna yksek mukavemetli bulonlar ile birletirilir. Akl 30 m ye kadar olan kirilerin tasarmnda her yarm aklkta bir yerde (toplamda iki yerde) en kesitin deitirilmesi ekonomik olarak faydal bir yntemdir. Bu trl kiriler akl dorultusunda en kesitinin 4 yerde deitirilmesi elik kullanmn %3~4 azaltmasna ramen birleimlere kullanlan elektrot, elektrik enerjisi ve iilii arttrr ve bu trl kiri tasarm ekonomik olmaktan kar[20]. Uniform yayl yk etkisinde bulunan kirilerin en kesitlerinin her iki mesnetten 0,15l ve 0,25l mesafesinde deitirilmesi uygundur. Kiri uzunluunun mesnetten 0,25l mesafede moment deeri; M 0, 25l = 0,75M max , 0,15l mesafesinde ise M 0,15l = 0,5M max olur. Burada M max ql 2 = eklinde hesaplanabilir. 8

Kiriin belirli noktalarnda moment deeri belirlendikten sonra bu moment deerine uygun mukavemet momenti belirlenir. Belirlenen mukavemet momenti yardmyla en kesitin deien balk eni ve balk kalnl belirlenir. Kiri en kesitinin deien ksmnda balk alan (6.19) bants ile hesaplanr. Kiri balk kalnl deimez olarak kabul edilirse en kesitin deitii ksmda kiri balk eni[18]:
' Ab tb

bb' =

(6.30)

Bants yardmyla hesaplanr. Burada tb: kiri aklnda eilme momentinin maksimum deerine gre seilen en kesit balk kalnldr.

63

ekil 6.4: Kiri Ykseklii ve Balk Kalnlna Deimesiyle Uzunluu zerine En Kesitin Deitirilmesinin tekili Kiri bal eninin deimez olarak kabul edildii durumlarda[18]: Ab' bb

' tb =

(6.31)

64

Kiri balk kalnl yukardaki bant ile hesaplanr. Burada bb: kiri aklnda eilme momentinin maksimum deerine bal olarak hesap edilen en kesit balk enidir. En kesit balnn kalnlnn deimesi iki ekilde gerekletirilebilir; en kesitin maksimum momentine gre seilen ksmnda balk kalnl tb olan lamadan, en kesitin klen ksmnda ise balk kalnl tb1 olan lamadan tekil olunur. Bu durumda birleim kaynakl olarak tasarlanr. Kiri en kesiti balk eni deiken olduu durumlarda balk levhas eni aadaki artlar salamaldr[18].

bb'

b h , bb' 180mm , bb' b 10 2

(6.32)

ekil 6.5.Kiri Alk Enini Deitirmekle Akl zerinde En Kesit Deitirilmesinin Tekili Burada bb: kiri uzunluunda eilme momentinin maksimum deerine uygun seilen en kesit bal enidir. Basnca alan balk kesitinde dz kt kayna dikii, ekmeye alan balk kesitinde ise eimli kt kayna dikii uygulanabilir. Kiri akl zerine yksekliini deitirmekle de tasarlanabilir. Bu durumda kiri en kesit balk eni ve kalnl, kiri gvde kalnl kiri uzunluu zere deimez olarak kabul edilir. En kesitin deitii noktada kiri en kesitinin talep olunan mukavemet momenti:

65

Wt =
'

M'

em

(6.33)

Talep olunan atalet momenti ise; J t' = Wt ' h' 2 (6.34)

Bants ile hesaplanabilir. (6.34) forml iki bilinmeyenli ( J t' ve h ' ) bir denklemdir. Ayrca kiri uzunluunun en kesitin deien ksmnda atalet momenti geometrik llerine bal olarak;
' ' j' = J g + Jb

(6.35)

Gibi hesaplanabilir. Burada J b' : kiri uzunluunun maksimum eilme momentine gre seilen en kesit balk alannn kiri en kesiti tarafsz eksenine gre atalet momenti olup[1];
Ab (h ' t b ) 2 2

' Jb =

(6.36)

eklinde hesaplanabilir.
' J g : kiri uzunluunun en kesitin deien ksmnda gvde en kesit alannn atalet

momenti olup;
' t g hg

J =
' g

12

(6.37)

' Bants yardmyla hesap edilir. Burada, hg = h ' 2t b olur. tg ve tb kiri uzunluunda

eilme momentinin maksimum deerine gre seilen en kesitin gvde ve balnn kalnldr ve kiri akl boyunca sabit kalr.

66

Toplam atalet momenti bantsnda (6.35) gvde ve balk atalet momentleri yerlerine yazlr ve gerekli sadeletirmeler yaplrsa, kiri aklnda en kesitin deitii ksmda ykseklii ( h ' ) belli bir tahminde[18];
(h ' ) 3 t g 6Wt ' h ' + 6 Ab h 2 = 0

(6.38)

Denkleminin kk olarak hesaplanr. Bu durumda kiriin en kesitinin deien ksmnn tmnde kiri gvdesinin yerel burkulma kontrol yaplmaz. (6.38) denkleminin pozitif gerek kk kiri ykseklii olarak alnacaktr. Birden fazla kk olduu hallerde konstrktif artlar en iyi ekilde salayan kk kiri ykseklii olarak kabul edilecektir.

7. BLM BR RNEK ZERNDE FARKLI KR TPLERNN RDELENMES

7.1. Yapma Kiri Olarak rnein Boyutlandrlmas

Farkl ekilde tasarlanan kirilerin ekonomik olarak karlatrlabilmesi iin ayn kullanm artlarna uygun kiriin farkl ekillerde tekili aada verilmektedir. Burada akl 14 m olan yapma, uzunluu zere en kesiti deien ve petek kiri tekillerine bal hesaplanmas ve en kesitlerinin boyutlandrlmas verilmektedir. Akl 14 m I en kesit ekline sahip bir sanayi binas kat kiri st bal zere 100 cm aralklarla yerletirilen deme kirilerinden aktarlan ykler etkisindedir. Demeden aktarlan l yk g=0,785 kN/m2. erken hareketli yk P=25 kN/m2 dir. elik cinsi Fe-37. Deme kirileri profil, kat kirileri ise yapma kiri, uzunluu zere deien kesitli kiri ve petek kiri olarak 3 ekilde tekil edilecek. Kullanlan kaynak dikilerinin fiziksel yntemlerle kalite kontrol yaplacak. Kat ve deme kirilerinin en kesitleri TS 4561e bal olarak boyutlandrlacak. Kaynak dikilerinin hesaplanmas ve gerilme kontrol TS 3357ye bal yaplacak. Kt kayna dikiinde krater oluumunu neyen teknik tedbirler uygulanacak. TS 648e bal Fe-37 eliinin a = 23,5 kN / cm 2 olarak seilir[22]. Buna uygun kayma emniyet gerilmesi deeri enI = 0,58 a = 0,58 23,5 = 13,63 kN / cm 2 hesaplanacak. Deme kiri dzenlenmesi tekili ekil 7.1de verilmektedir. gibi

68

A
a/4 a/2 a/4

B
a/4 a/2 a/4

C
500 mm

C
13 x 1000 mm 14000 mm
500 mm a = 10800 mm

ekil 7.1.Deme Kirii Dzenlenmesi.

1. a-a ekseni zerinde deme kiriinin en kesitinin boyutlandrlmas: ncelikle demeden deme kiriine aktarlan yk hesap edelim:

q = ( g + p ) l d = (0,785 + 25) 1.0 = 25.785 kN / m

q h = q 1.7 = 25.785 1.7 = 43.8345 kN / m

Etken eilme momenti

M max =

q h l 2 43.8345 5.4 2 = = 159.777 kN / m 8 8

Etken kesme kuvveti

Qmax

q h l 43.8345 5.4 = = = 118.35 kN 2 2

Momentin maksimum deerine bal olarak deme kiriinin mukavemet momenti:

Wl = M max 159.777 100 = = 607 cm 3 c a 1.12 23.5

69

Burada, c: ubuk en kesitinin plastik ekil deitirmelerini gz nnde alan katsay olup, c=1.12 olarak kabul ederiz. W1=607 cm3 deerine bal olarak profil tablosundan profil numarasn I300 olarak seeriz. Bu profilin en kesit geometrik karakteristiklerini Wx=653 cm3 ; Jx=9800 cm4 ; b=125 mm ; h=300 mm olarak seeriz. Seilen I300 profili iin gerilme kontrol yapalm:

Wl =

M max 159.777 100 = = 21.85 < 23.5 kN / cm 2 1.12 653 cWx

ubuun sehim kontrol 5ql 3 5 25.785 540 3 1 f = = = 0,00262 < = 0,004 4 l 384 EJ 100 384 2.06 10 9800 250

Gerilme dayanmnn ve sehim kontrolleri artlarna uygunluk gsterdii iin deme kiriinin 1300 profilinden yaplmas uygun olacaktr. 2. B-B ekseni dorultusunda kat kiriinin en kesitinin boyutlandrlmas: Deme kiriinden kat kiriine aktarlan tekil yk P=2R ve Ph=2Rh balantlar ile hesaplanacak. Burada; R ve Rh : deme kiriinin normal ve hesaplama ykleri etkisinden reaksiyon kuvvetleri, 2: her kat kirii zerinde iki tarafl olarak 2 deme kiriinin oturduunu gstermektedir. (q + 0.542)l = (25.785 + 0.542) 5.4 = 142.166 kN 2

P=2

70

Ph = 2

q + 0.542)1.7l = (25.785 + 0.542) 1.7 5.4 = 241.682 kN 2

Burada; 0,542 kN : deme kiriinin (1300) 1msinin arldr; 1.7 : TS 4561e bal EY birleiminde yk katsays deeridir [23] . Kat kiriinin hesaplanma emas ekil 7.2de verilmektedir. Kat kiriinin statik hesaplamas ve sehim kontroln sadeletirmesi iin tekil ykleri belli bir tahminle referans uniform yayl yke eviririz. 1,02 P
l

q ref =
h q ref =

1.02 142.166.14 = 145.01 kN / m 14

1.02 241.682.14 = 246.516 kN / m 14

1,02 P h l

71

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

Ph

500

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

500

(mm)

4 4
500 1600

1 1
1400

2 2
3500

0 0

qref

14000 mm

M Diyagram
Mx4 Mx1 Mx2 Mmax

Qmax

Qx3

Qx2

Qx1

Q Diyagram
Qmax

ekil 7.2.Kat Kirii Hesap Aamalar ve Kesit Tesirleri Diyagramlar. Burada 1,02 kat kiriinin arln gz nne alan katsaydr. ok sayl tasarm tecrbesi sonularnn istatistik analizine bal olarak kat kiriinin arl tahminle ona etken ykn %(1~2) sine eit olduu grlmektedir. ekil 7.2.de gsterilen hesaplama emasna bal olarak kiri en kesitine etken en byk eilme momenti ve kesme kuvveti deerlerini hesaplayalm
h q ref l 2

M max =

246.516 14 2 = = 6039,642 kN / m 8

72

Qmax =

h q ref l

246.516 14 = 1725,612 kN 2

Kat kiriinin en kesitini plastik ekil deitirmelerin gelimesini gz nne alarak TS 4561e bal olarak boyutlandralm. nce kiri en kesitinin talep olunan mukavemet momentini c=1,12 alarak hesaplayalm.
M max 6039,642 100 = = 22946.97 cm 3 c a 1.12 23.5

Wl =

Kiri en kesitinin ekil 7.3 de gsterilen geometrik boyutlarnn hesabn yapalm. Kiriin en kesit ykseklii iin ncelikle bir tahminde bulunmalyz. (6.7) bantsn kullanarak bir tahmin yapmak gerekirse: 1 1 1 1 h = ~ l = ~ 14000mm = 1400mm 10 12 10 12

y tb tg X X hg h

tb y bb

ekil 7.3.Yapma Kiri En Kesit Geometrisi.

73

Bu ilk tahminle elde ettiimiz kesit yksekliini kullanarak Tablo 6.1 den tg =11 mm olarak seilir. Kiriin optimal ykseklii (6.1) bantsn kullanarak,

hopt = K

Wt 22946,968 = 1,5 = 166,1cm tg 1,1

Minimum en kesit ykseklii (6.6) bantsn kullanarak 5 cl a 1 5.1,12.23,5.1400.400 = = 87,68cm 24 1,7 E f 24.2,06.10 4.1,7

hmin =

eklinde hesaplanr. hmin h hopt bantsndan faydalanarak kiri ykseklii h=1660 mm olarak seilir. Kiri en kesiti balk ve gvdesinin geometrik llerini hesaplayalm. En kesit bal kalnl 16tb30 mm olarak alnacak tb=25 mm olarak kabul ederiz En kesit gvdesi ykseklii:
hg = h 2t b = 1660 2.25 = 1610mm

Kiri en kesit gvdesi kalnl olarak aadaki arta bal hesaplama yaplp deerlerin en by alnacaktr. (6.10),(6.11),(6.13);
1,5Qmax 1,5 x1725,612 = = 11,4mm h em 166 x13,63

1- t g =

3h 3 x166 2- t g = 7 + = 7,5mm = 7 + 1000 1000

74

3- t g =

hg
5,5

1610 2,06 x10 4 5,5 23,5

= 9,9

tg11,4 , 7,5 , 9,9 tg= 12 mm

t b = 2t g = 2 x12 = 24mm 25 mm uygundur.

Atalet momentleri toplam formlnden (6.15);

Jt = J g + Jb

Jg =

3 t g xhg

12

1,2 x1613 = 417328,1cm 4 12

J t = Wt

166 h = 22946,968 x = 1904598,34cm 4 2 2

jb = J t J g = 1904598,34 417328,1 = 1487270,24cm 4

Balk lamasnn alan (6.19) bants yardmyla; 2 jb 2 x1487270,24

Ab =

(h t b )

(166 2,5)

= 111,27cm 2

Balk lamasnn enini ise:

Ab 111,27 = = 44,5cm 45cm 2,5 tb

bb =

Balk levhasnn eni aadaki artlara uygun olmaldr. (6.20),(6.21),(6.22),(6.23), (6.24)

75

1 1 1 1 1- bb = ~ h = ~ 1660 = (830 ~ 332)mm 2 5 2 5 2- bb = 450180mm 3- bb

h 1660 = = 166mm 10 10 E

4- bb 2t b x0,5

+ t g bb 2 x 2,5 x0,5

2,06 x10 4 + 1,2 bb 75,225 23,5

5- bb 30t b bb 30 x 25 = 750mm Hesaplanan en kesit boyutlar: h = 1160 mm , bb=450 mm, tb=25 mm, hg=1610 mm, tg=12 mm olarak belirlenmitir.
y tb=25 mm tg=12 mm X X hg=1610 mm h = 1660 mm

tb=25 mm y bb = 450 mm

ekil 7.4.Yapma Kiri En Kesit Hesap Deerleri. Yapma kiriim 1 m sine ne kadar malzeme kullanlacan hesaplayalm;
V = Vb + V g = [2 x(0,025 x0,45)]x1 + [1,61x0,012]x1 = 0,0225 + 0,01932 = 0,042m 3

Profilin toplam hacmi: Vt = 0,042 x14 = 0,588m 3 = 588000cm 3 Profilin toplam arl: Gt = 588000 x8 x10 3 = 4704kg

76

Kiriin plastik deformasyonlarnn gelimesinin gerekletii kesitinde x =

l = 7m ye 2

uygun M=Mmax , Q=0, = 0 , = max olduunda yk tamasnn kontrol kiri

Ab 0,25;3,2 6 artlar salandnda gvdesinin stabilitesine bal olarak g Ag

aadaki forml ile yaplabilir[18].

g =

hg tg

a
E

161 23,5 = 4,53 1,2 2,06 x10 4

= 0,24 8,5 x10 3 g 2,2 = 0,24 8,5 x10 3 (4,53 2.2) 2 = 0,194

A 112,5 M max = 6039,642 a h02 t g b + = 23,5 x1612 x1,2 + 0,194 = 567452,36kNcm A 193,2 g Mmax= 5674,52 kNm

7.2. Uzunluu zere En Kesiti Deitirilen Kiriin Tekili

Yukarda hesaplanan yapma kiriin ayn koullarda uzunluu zere en kesiti deitirilen kiri olmas durumunda oluacak ekonominin incelemesini yapalm. ncelikle eilme momentinin keskin deitii noktalarda en kesit boyutlarnn deimesini gerekletirelim. Uniform yayl yk etkisinde bulunan kiriin akl boyunca 0,15l ve 0,25l

noktalarnda kiri en kesitini deitirmek ekonomik kiri tasarm iin pratikte uygulanan bir yntemdir. Her iki aklkta 2 olmak zere kiri uzunluunun 4 yerinde en kesiti deitiririz. En kesitin deitirildii noktalarda kiri malzemesinin elastik alma snrnda kalaca kabul edilecek. Bu durumda kiri en kesiti gvdesi ykseklii ve kalnln, en kesit balnn ise ancak kalnln sabit tutmakla enini deitiririz.

77

Kiri mesnetinden 0,25l uzaklnda 1-1 kesitinde (ekil 7.2): Bu kesite eilme momenti deeri:
M 1x = 0,75M max = 0,75 x6039,642 = 4529,73kNm

1-1 kesitinde kesitin boyutlandrlmas:

Wt1 = M 1x

4529,73 x100 = 19275,45cm 3 23,5

J g = 417328,1cm 4 ; J t1 = Wt1

h 166 = 19275,45 = 1599862,35cm 4 2 2

1-1 kesitinde balk atalet momenti:

J b1 = J 1t J g = 1599862,35 417328,1 = 1182534,25cm 4

1-1 en kesitinde balk en kesit alan: 2 J b1 2 x1182534,25

Ab1 =

(h t b )

(173,2 2,6)

= 88,47cm 2

1-1 kesitinde balk levhas eni:

Ab1 88,47 = = 35.38cm, 2,5 t b1

b1 =

Balk levhas geometrik lleri (6.32) bantlar artlarna uymaldr:

h 1660 = = 166mm 10 10

bb1 f

bb1 = 360 f 180mm

bbq f bb 450 = = 225mm 2 2

1-1 kesitinin geometrik karakteristiklerini hesaplayalm:

78

bb1=36 cm olarak seelim 1-1 kesitinin geometrik karakteristiklerini hesaplayalm:

2

J x1 = J g + J b1

161 4 = 417328,1 + 2 x 2,5 x36 = 1583773,1cm 2

W x1 =

2 J x1 2 x1583773,1 = = 19081,6cm 3 h 166

1-1 Kesitinde Gerilme Kontrol Yaparsak:

M 1x 4529,73 x100 = = 23,74kN / cm 2 f 23,5kN / cm 2 W x1 19081,6

23,5 23,74 %100 = %1 p %5 23,5

art salanm olduu iin 1-1 kesiti dayanm artn temin etmektedir denir. 2-2 Kesitinde
M 2 x = 0,5M max = 0,5 x6039,642 = 3019,821kNm

Talep olunan mukavemet momenti:

Wt 2 = M 2x

3019,821x100 = 12850,3cm 3 23,5

J g = 417328,1cm 4 ; J t 2 = Wt 2

h 166 = 12850,3 = 1066574,9cm 4 2 2

2-2 kesitinde balk atalet momenti:

J b 2 = J 2t J g = 1066574,9 417328,1 = 649246,8cm 4

79

2-2 en kesitinde balk en kesit alan: 2 J b2 2 x649246,8

Ab 2 =

(h t b )

(166 2,5)

= 48,57cm 2

2-2 kesitinde balk levhas eni:

Ab 2 48,57 = = 19,43cm, b1 = 24mm tb2 2,5

b2 =

Balk levhas geometrik lleri (6.32) bantlar artlarna uymaldr:

bb 360 = = 180mm 2 2

bb 2 f

bb2=240 mm olsun 2-2 kesitinin geometrik karakteristiklerini hesaplayalm:

2

J x2 = J g + J b2
Wx 2 =

161 4 = 417328,1 + 2 x 2,5 x 24 = 1194958,1cm 2

2 J x 2 2 x1194958,1 = = 14397,1cm 3 h 166

2-2 Kesitinde Gerilme Kontrol Yaparsak:

M 2 x 3019,821x100 = = 20,98kN / cm 2 p 23,5kN / cm 2 Wx 2 14397,1

23,5 20,98 %100 = %11 p %5 23,5

art salanmamaktadr.

Balk enini biraz azaltmamz gerekmektedir.

80

b2=200 mm olsun
161 4 J x 2 = J g + J b 2 = 417328,1 + 2 x 2,5 x 20 = 1065353,1cm 2
2 J x 2 2 x1065353,1 = = 12835,58cm 3 h 166
2

Wx 2 =

2-2 Kesitinde Gerilme Kontrol Yaparsak:

M 2 x 3019,821x100 = = 23,53kN / cm 2 p 23,5kN / cm 2 Wx 2 12835,58

23,5 23,53 %100 = %0,01 p %5 art salanmaktadr. 23,5

Kiriin uzunluunun karakteristik kesitlerinin tehlikeli noktalarnda normal, kayma, yerel ve asal gerilme kontrol yapalm Kiri en kesitinin normal gerilmeye gre tehlikeli (1 noktasnda) kontrol kesiti boyutlandrrken yaplmt. Kayma gerilmesine gre gerilme kontrol (3-3 kesitinde 4 noktas) aadaki gibi yaplabilir[18].
j5 x = J 2 x = 1065353,1cm 4

; t g = 12mm

S5x

2 h0 t g hg 161 1,2 x161 = bb 2 t b + = 20 x 2,5 x + = 4049,15cm 3 2 8 2 8

4 =

Qmax S 5 x 1725,612 x 4049,15 = = 5,5kN / cm 2 p 11kN / cm 2 1,2 x1065353,1 J 5xt g

Kiriin st bal dorultusunda gz nne alnan deme kiri gvdesine yerel gerilmeler olumaktadr. Kiriin bu ksmnda yerel gerilme kontrol:

81

y =

2 Rdk p a bants ile yaplacak[18]. tgly : Rdk = 118,346kN

l y = bdk + 2t b = 100 + 2 x 25 = 150mm

y =

2 Rdk 2 x118,346 = = 13,15kN / cm 2 p a = 23,5kN / cm 2 1,2 x15 tgly

Kiri iin toplam malzeme kullanmn hesaplayalm: Kiri mesnedinden 0,15l uzaklkta olan ksm iin
V0,15l = 2 x 20 x0,15 x1400 x 2 x 2,5 + 2 x0,15 x1400 x1,2 x161 = 123144cm 3

y tb=25 mm tg=12 mm X X hg=1610 mm h = 1660 mm

tb=25 mm y bb2 = 200

ekil 7.5.2-2 En Kesit Boyutlar.

V0,15l 0, 25l = 2 x36 x(0,25 0,15) x1400 x 2 x 2,5 + 2 x(0,25 0,15) x1400 x1,2 x161 = 104496cm 3

82

y tb=25 mm tg=12 mm X X hg=1610 mm h = 1660 mm

tb=25 mm y bb1 = 360

ekil 7.6.1-1 En Kesiti Hesap Deerleri.

V0, 25l 0,75l = 2 x 45 x(0,75 0,25) x1400 x 2,5 + (0,75 0,25) x1400 x1,2 x161 = 292740cm 3

y tb=25 mm tg=12 mm X X hg=1610 mm h = 1660 mm

tb=25 mm y bb1 = 450

ekil 7.7.0-0 En Kesiti Hesap Deerleri.

Vt = 123144 + 104496 + 292740 = 520380cm 3

Kiriin toplam arl: Gt = 520380 x8 x10 3 = 4163,04kg

83

7.3. Petek Kiri Tekili

Yukarda incelenen kat kiriinin boyutlandrlmasn bu kez petek kiri olarak yapalm. nceki rneklerde uygulanan dorultuda kiri hesap emas aadaki gibi kabul edelim; Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph

500

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

1000

500

(mm)

4 4
500 1600

1 1
1400

2 2
3500

0 0

qref

14000 mm

M Diyagram
Mx4 Mx1 Mx2 Mmax

Qmax

Qx3

Qx2

Qx1

Q Diyagram
Qmax

ekil 7.8.Kiri Moment ve Kesme Kuvveti Diyagramlar. rnek kiri iin uygulanabilir profil numarasn profil tablolarndan alacamz deerler dorultusunda deneme-yanlma yntemini kullanarak yapalm:

84

Ek-1 deki profil tablolarndan (HE-B) tablosundan HE-B 800 , HE-B 900, HE-B 1000 ve HE-A 1000 profillerinin gvde kalnlklarn (6.1) ve (6.6) bantlarnda hmin ve hopt hesaplar yaparak en uygun petek kiri profilini belirleyelim; HE-B 800 iin h=800 mm b=300 mm tg=17,5 mm tb=33 mm

hopt = K

Wt 22946,968 = 1,15 = 131,69cm 1,75 tg

hmin =

5 1 cl a 5 1,12 x 23,5 x1400 x 400 = = 87,68cm 24 f 1,7 E 24 1,7 x 2,06 x10 4

HE-B 800 profilinden elde edilecek ara levhasz petek kiriin ykseklii Petek kiri kesim ekline bal olarak. 1000 mm ile 1335 mm arasnda deimektedir. HE-B 900 profili iin tg=18,5 olmaktadr. tg=18,5 mm iin hopt:

hopt = K

Wt 22946,968 = 1,15 x = 128,1cm 1,85 tg

HE-B900 profilinden kesim ekline bal olarak elde edilebilecek ara levhasz petek kirilerin ykseklikleri 1125 ile 1500 mm arasnda deimektedir. HE-B 1000 profili iin tg=19 olmaktadr. tg=19 mm iin hopt:

hopt = K

Wt 22946,968 = 1,15 x = 126,4cm 1,9 tg

HE-B1000 profilinden kesim ekline bal olarak elde edilebilecek ara levhasz petek kirilerin ykseklikleri 1250 ile 1670 mm arasnda deimektedir.

85

HE-A 1000 profili iin tg= olmaktadr. tg=16,5 mm iin hopt:

hopt = K

Wt 22946,968 = 1,15 x = 117.93cm 1,65 tg

HE-A 1000 profilinden kesim ekline bal olarak elde edilebilecek ara levhasz petek kirilerin ykseklikleri 1240 ile 1650 mm arasnda deimektedir. HE-A 1000 profili iin hesap yapalm; (h=990 mm tg=16,5 mm tb=31 mm)
L = l = 14000 2 x50 = 13900mm

olur. Petek kiri gz adedini belirlemek iin (3.9) bants kullanlacaktr:

l 2h 13900 2 x990 = = 8,03 8 1,5h 1,5 x990

n=

n tam say kmad iin; 1 [l (1,5n + 2)h] = 1 [13900 (1,5 x8 + 2)990] = 20mm 2 2

ek =

HE-A 1000 profili iin gerekli irdelemeleri yapalm; Ortadaki balkta:

n 8 = =4 2 2

m=

; 4. gz ortadaki gzdr.

Bu durumda (3.10) bantsna gre;

' x m = ek ek + (1,5m + 0,25)h = (20 0) + (1,5 x 4 + 0,25)990 = 6207,5mm

m=4. gzdeki moment deerini hesaplayalm;

86

Mm =

1 1 qx m ( L x m ) = 246,516 x6,2075(14 6,2075) = 5962,23kNm 2 2

Qm 0 olduundan m. Gzde balk zerinde moment deeri M mB = 0 olur.

m. gzde dikme zerindeki normal kuvvet(3.11.a),

M m 5962,23kNm = = 3754,55kN h1 1,588

N mG =

h1 = h 2t b

mB =

N mB 3754,55kN = = 21,64kN / cm 2 p em = 23,5kN / cm 2 456 99 FB ( 16,48)1.65 2 2

FB =

F h ( v)t g forml ile hesaplanr[1]. 2 2

m=1 mesnede en yakn gzde(3.10):

x m = (20 0) + (1,5 x1 + 0,25) x990 = 1752,5mm

(3.11) bantsndan;
Qm = 246,516 x( H mG =

14 1,7525) = 1293,59kN 2

3h 3x0,99 (2Qm 1,5qh) = (2 x1293,59 1,5 x 246,516 x1) = 1036,79kN 4h1 4 x1,588

(3.11.b) bantlar yardmyla mesnede en yakn gzde kayma gerilmesi kontrol aadaki gibi yaplr:
N mG = 0,75qh = 0,75 x 246,516 x0,99 = 183,04kN

kay =

N mG 183,04 183,04 = = = 2,25kN / cm 2 h FG 49,5 x1,65 ( tg ) 2

87

kay =

H mG 1036,79 1036,79 = = = 12,69kN / cm 2 h 99 FG tg 1,65 2 2

h = (2,25 + 2,25 2 + 4 x12,69 2 ) = 13,86kN / cm 2 p em

1 2

HE-A 1000 Profilinden elde ettiimiz petek kiri gerilme kontrollerini salamaktadr. Ayrca seilen yksekliin hmin deerinden fazla olmas nedeniyle sehim kontrol yaplmayacaktr. HE-A 1000 profilinin H=1650 olmak koulu ile Ek-1 deki profil tablosundan birim arl: 277,5 kg/m olmaktadr. 14 m lik petek kiri iin toplam arlk: 14 x 277,5 = 3885 kg olmaktadr.
7.4. Kiriin Ekonomik Tekilinin Seilmesi

Ayn yk etkisinde ve sade mesnetler zerinde olan 14 m akl kapatmas dnlen kiriin farkl tasarmna bal olarak hesaplama ve inceleme sonular aadaki tabloda verilmektedir. Tablo 7.1.Kiri Seimine Etkiyecek Ekonomik Faktrler Kiri Konstrktif Tekili Yapma Kiri Uzunluu zere Deien En Kesitli Kiri Petek Kiri 14 246,516 3885 2020 14 246,516 4163,04 5600 868 Aklk (m) 14 Etken Yk (kN/m) 246,516 Kullanlan elik Miktar (kg) 4704 a1 Kullanlan Kaynak Dikii Uzunluu (cm) a2 a3 5600 a4 -

88

Tablo 7.1 de verilen deerlere gre akl 14m etken yk 246,516 kN/m olan kiriin sabit en kesitli yapma kiri olarak tasarlanmas halinde 4704 kg elik, 5600 cm kalnl a3 olan yan kaynak dikii gerektirmektedir. Uzunluu zere deiken en kesitli kiri olarak tasarlandnda ise 4163,04 kg elik, 5600 cm kalnl a1 olan yan kaynak dikii, 868 cm uzunluunda kalnl a2 olan kt kaynak dikii gerektirmektedir. Petek kiri modellenmesi halinde ise, 3885 kg elik malzemesi ve yalnzca 2020 cm uzunluunda kt kayna gerektirmektedir. Tablo 7.1.deki kaynak dikii deerleri hesapla belirlenecek farkl kalnlklarda (a1-a2a3-a4) kaynak dikilerinin uzunluklar yaklak olarak u ekilde belirlenmitir: Yapma kiri iin kiriin alt ve st balklarnn her ikisinin de her iki taraftan ke kayna ile kaynatld dnlrse;
l a 3 = 4 x1400cm = 5600cm olacaktr.

Uzunluu zere en kesiti deien kirite ise yapma kirite yaplan kaynan ayn uzunlunda ke kayna ve buna ek olarak kiriin en kesitinin deitii 4 noktada kt kayna yapld dnlerek;
l a 2 = 2(2b1 + hg1 ) + 2(2b2 + hg 2 ) = 2(2 x36 + 161) + 2(2 x 20 + 161) = 868

Petek kirite ise yalnzca iki gvde ksmnn birletirildii dikme yerlerinde kt kayna yaplmaktadr.
e 495 l a 4 = n. + 2ek = 8 + 2 x 20 = 2020cm 3 3

8. BLM PETEK KRLERN BLGSAYARDA MODELLENMES 8.1. Modelleme Esaslar

Petek kirilerin bu blmde bilgisayarda modellenmesi amacyla Sap2000 program kullanlmtr. Modellenen kirilerin gvdelerinde belirli noktalardaki sehim ve tesir deerlerinin renilebilmesi iin modellenen kirilerin gvde ve balk ksmlar ayr ayr plak olarak tanmlanp, plaklarn her biri her iki boyutta da uygun ekilde paralara blnmtr[24]. Kullanlan Sap2000 programnn zmlemede sonlu elemanlar yntemini kullanmas nedeniyle gvde ve balk plaklarnda paralara blme ilemi elde edilecek bulgularn geree yaknl asndan nem tamaktadr[24]. Bu blmde modellenecek olan petek kiriin zellikleri Ek-1 de verilmi olan tablolarda aka grlmektedir. Sap 2000 programnda gvde ve balk ksmlarnn ayr ayr plak elaman (shell section) olarak modellenmesi gvde zerinde boluklar kenarndaki gerilme dalmlarn grebilmemiz asndan nem tamaktadr. Modelleme sonunda hesap ktlar grafiksel olarak alnp bu blmde gsterilecektir. Sap 2000 programnn kabullerine gre modellenen her elemann kendi iinde kesit tesirlerinin adlandrlabilmesi iin lokal eksenler tanmldr. Bu lokal eksenler aadaki gibi tanmlanmaktadr[25];

90 3

ekil 8.1.Kabuk Eleman in Lokal Eksenler.

8.2. rnek

HE 220 B profili (Ek 1) kesit boyutlar (ekil 8.1.) de verilmektedir. Bu profilden elde edilecek petek kiri modellenerek (ekil 8.2.)de grld gibi yklenecektir. Peteklerin ekil ve boyutlar (ekil 8.3.)de grlmektedir.

h = 220 mm b = 220 mm tw = 9,5 mm tf = 16 mm h1 = 188 mm

ekil 8.2.HE 220 B Profil En Kesit zellikleri.

91

q = 4000 kg/m

14000 mm

m(gz says)= 39

ekil 8.3.Petek Kiri Tekil ekli.

60 mm 320 mm 200 mm 60 mm 240 mm

120 mm

240 mm

ekil 8.4.Petek Kiri Gz Geometrisi.

Sap2000 de modellenen kirilerin grafik grnmleri:

92

HE 220 B profilinden elde edilen altgen boluklu petek kiri:

ekil 8.5.Petek Kiri Modellemesinin Grafik Grn. Modellemede gvde ve balk ksmlar kabuk elemanlar (shell sections) kullanlarak oluturuldu. Modellemelerin boyutlu olarak oluturulmasna ramen analiz X-Z dzleminde dzlemsel olarak gerekletirilmitir. Profil gvdelerindeki kabuk elemanlar mmkn olduu lde paralara blnerek geree yakn sonular alnmaya allmtr. Kiri boylar ve ykseklikleri sabit tutulmu, yalnzca gvde boluklar farkl oluturulmutur. Kiriin uniform yayl yk etkisinde yklenmesi sonucu gvdesinde zellikle mesnede en yakn olan petek gzlerinin evresinde ve momentin maksimum deerine ulat kiri ortasna en yakn petek gznde gerilme dalmlarnn grafik olarak gsterimleri ekil 8.6 ve ekil 8.7 da grlmektedir.

93

ekil 8.6.Mesnede En Yakn Petek Gzndeki Gerilme Dalm (kN/m2 x103).

94

Kiri orta noktasna en yakn petek gznde S12 gerilme dalm aadaki gibi olmaktadr:

ekil 8.7.Kiri Ortasna En Yakn Petek Gzndeki Gerilme Dalm (kN/m2 x 103). Bu rnekte gvde ksmlarndaki gerilmelerin dalmlarna grafiksel olarak bakldnda, zellikle kiriin mesnetlerden sonraki petek gzlerinin evresinde maksimum gerilmelerin toplanm olduu grlmektedir. Mesnet blgesine en yakn petek gzlerinde gerilme dalm en yksek deerine ulamaktadr. Bu sonu drt farkl petek modelli iin de ortaktr. Analiz sonucunda elde edilen gerilme grafik dalm 3. Blm de anlatlan izostatik ve hiperstatik hesap yntemlerinin k noktasn oluturan modellemeleri desteklemektedir. Petek kirilerin gvdelerinde bulunan boluklar nedeniyle kiri zerindeki ykleri gzler arasndaki dikme olarak tabir edilen dolu gvde ksmlar karlamaktadr. Mesnede en yakn gvde boluunun etrafnda zellikle ke noktalarna yakn blgelerde 490.000 kN/m2 deerlerine ulaan gerilmeler olumaktadr (ekil 8.8).

95

ekil 8.8.Mesnede En Yakn Gzn Ke Noktasndaki Gerilme Deeri. Bu gibi sakncal noktalarda gvenlii arttrmak amacyla genellikle mesnede en yakn petek gzleri dolu olarak tekil edilebilir. Dolu gvdenin oluturulamad durumlarda petek boluk kenarlarnda yatay flanlarla takviye oluturmak gerekebilir. Takviyeler ile alakal bilgi 4. blmde verilmitir.

9. BLM SONULAR VE NERLER

Tez almasnda yaplan inceleme sonular aadaki gibi zetlenebilir: 1- lkemizde sanayinin gittike gelimesi, byk kentlerin oluumu ve sanayi merkezlerinin gittike artmas, byk aklk ve ykseklikli endstri ve sportifkltrel yaplarnn inasn zorunlu hale getirmitir. Bu durum bu trden yaplarda daha ekonomik ve daha sade teknik uygulanmas mmkn yap elemanlarn kullanmn gerektirmektedir. 2- Gelimi lkelerde byk aklkl yap inaatnn mhendislik olarak incelenmesi bu tip yaplarda petek kiri uygulamasnn ekonomik ve teknik olarak daha avantajl olduunu gstermektedir. Bu durum Trkiye iin, gelime srecini yaad gnmzde daha da ehemmiyet kazanmaktadr. lke geliimine paralel olarak sanayi , sportif-kltrel yaplara duyulan ihtiyacn artmas bu yaplarn projelendirilmesinde lke ekonomisine katks olacak ekonomik projelendirmelerin gz nnde tutulmasn gerektirmektedir. Petek kirilerin yapnn oluumuna salad ekonomiksel katk bu balamda deerlendirilmelidir. 3- Sap2000 program uygulanarak yaplan aratrmada petek kirin zerindeki en kritik ve tehlikeli noktalarn gz boluklar evresinde olduu ve bu boluklardan mesnet blgesine yakn olanlar ile momentin maksimum deerine ulat kiri aklnn orta noktasna yakn olanlarn en kritik blgelerde olduklar tespit edilmitir. 4- Farkl ekillerde tasarlanan ayn aklk ve yk etkisinde bulunan sade kiriin en kesiti uzunluu boyunca deien kiriin ve petek kiriin boyutlandrmas yaplm, petek kiri boyutlandrmasnn yapma kirie oranla yaklak %22 daha az elik malzemesi gerektirdii tespit edilmitir. Ayn ekilde uzunluu zere deiken en kesite sahip yapma kirie nazaran petek kiri, yaklak %8 daha az elik malzemesi

97

kullanm gerektirmektedir. Ayrca her kiriin retiminde en az kaynak dikii uzunluu petek kiri iin olacaktr. 5- Tez almasnda uygulanan yaklamla kiri optimum ve minimum yksekliinin nceden kabul ve kiri yksekliinin hmin h hopt eitsizlii artna uygun

seilmesi kiriin sehim kontrolnn yaplmas gibi kark bir ilemin yaplmasn gereksiz klmaktadr. 6- Petek kiri boluklar evresinde ve kiri en kesiti zerine gerilmelerin yld noktalarda ek glendirme levhalar gz nne almakla petek kiri gvenlii arttrlabilmektedir. Byle bir tekil rnei 5. Blm ekil 5.9 da grlmektedir. Takviyelerin ne ekilde yaplaca 4. Blmdeki gibi yaplabilir. 7- Petek kirilerin imalat srasnda hurdaya para vermemesi bu kirilerin kullanmn daha da avantajl hale getirmektedir. 8- Petek kiriler imalatlarndan gelen fonksiyonellikleri sayesinde hem tesisat boluklar iin hem de farkl ekilde retilmeleri iin fayda salamaktadrlar.

98

KAYNAKLAR

1. Odaba, Y., Petek Kiriler Hesap ve Yapm Yntemleri, stanbul Teknik niversitesi, stanbul, 1982 2. Bradley, T. P., Stability of Castellated Beams During Erection, Virginia Technical University, Ocak 2003 3. zgen A., zel Kiriler , elik Yaplar Seminer Notlar , Cilt 1, stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, 26 Eyll 1 Ekim 1983. 4. Grnbauer J., What Makes Castellated Beams So Desirable As A Constructional Element?, Special Possibilities, http://www.grunbauer.nl/eng/waarom.htm, Grnbauer BV, 2006. 5. Bailey, C, Indicative Fire Test On A Cellular And Solid Web Steel Beam, Westok http://www.westok.co.uk/, Mays 2003. 6. zgen A., Petek Kiriler Monografiler 4 , stanbul Teknik niversitesi ktphanesi , Say: 1076, stanbul 1976. 7. Tama Y. S., elik Yaplarda Petek Kiri Uygulamalar, TUCSA, Trkiye Yapsal elik Dernei, elik Yaplar Dergisi, ubat 2006 8. Singer L., Steel Update Economical Design, Modern Steel Construction, Usa., Mart 2005. 9. Tama Y. S., elik Yaplarda Petek Kiri Uygulamalar, TUCSA, Trkiye Yapsal elik Dernei, elik Yaplar Dergisi, ubat 2006 10. Redwood R. G and Demirdjian S., Castellated Beam Web Buckling n Shear, Journal of Structural Engineering, Ekim 1998. 11. Redwood R. G., Behaviour of Composite Castellated Beams, Department of Civil Engineering and Applied Mechanics Macgill University, Montreal Canada, Austos 2000 12. Lawson R. M. Design For Openings n The Webs Of Composite Beams, Steel Construction Institute/CIRIA Joint Publication, 1987. 13. Ward J. K. Design Of Composite And Non-composite Cellular Beams, The Steel
Construction institute, Publication 100, 1990.

14. Liu, T.C.H. and Chung, K.F. Steel Beams With Large Web Openings Of Various Shapes: Finite Element Study, Journal of Constructional Steel Research, Sayfa: 1159-1176, Eyll 2003

99

15. Remand: Les Halles a marchandises de Paris Talbiac. Zeitschrih Lassature Metallique 1949 S. 119 16. Litzka: Automatische Erzeugung von Wabentragern aller Art und Groe Zeitschrift Acier Stahl Steel 1960, S. 480 484 17. Heltich: Hachhaus in Stahlskeltbauweise unter Wervendung von Spezial gittertrgern spart Baukosten von 200.000 Dollar. Zeitschrift Acier-Stahl-Steel 1960. S. 369-372. 18. Eyyubov, C., elik Yaplar 1. Cilt, stanbul, 2000 19. Deren H.: elik Yaplar, stanbul, 1995 20. Streletskiy N.S.: Metal Konstrksiyonlar, Moskova, 1961 21. Sleymanov H.: Meterialler Mukavemeti , Bak 1971 22. TS 648 elik Yaplarn Ve Yapm Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 1985 23. TS 4561 elik Yaplarn Plastik Teoriye Gre Hesap Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 1985 24. zmen G., Orakden E. ve Darlmaz K., rneklerle Sap 2000, stanbul, 2004 25. Computers And Engineering nc., Sap 2000 Trke Kullanma Klavuzlar, http://www.comp-engineering.com/SAPManT.htm, Mays 2000.

EKLER PETEK KR TABLOLARI

101

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

102

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

103

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

104

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

105

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

106

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

107

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

108

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

109

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

110

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

111

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

112

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

113

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

114

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

115

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

116

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

117

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

118

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

119

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

120

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

121

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

122

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

123

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

124

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

125

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

126

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

127

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

128

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

129

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

130

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

131

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

132

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

133

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

134

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

135

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

136

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

137

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

138

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

139

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

140

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

141

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

142

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

143

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

144

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

145

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

146

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

147

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

148

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

149

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

150

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

151

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

152

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

153

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

154

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

155

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

156

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

157

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

158

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

159

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

160

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

161

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

162

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

163

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

164

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

165

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

166

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

167

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

168

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

169

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

170

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

171

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

172

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

173

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

174

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

175

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

176

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

177

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

178

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

179

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

180

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

181

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

182

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

183

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

184

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

185

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

186

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

187

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

188

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

189

* Tablonun iinde izgi altndaki veriler boluun st veya alt ksmlarnn her ikisi iin de geerlidir.

190

ZGEM

1981 ylnda Kayseride dodu. lk ve orta retimini Kayseride tamamlad. Melikgazi lisesinden mezun olduktan sonra 1999 ylnda SS imtihan neticesinde ukurova niversitesi naat Mhendislii blmne girmeye hak kazand. Bu niversitedeki 4 yllk lisans eitiminden sonra inaat mhendislii blmn birinci mhendislik fakltesini ikinci bitirerek inaat mhendisi unvann ald. Okulu bitirdikten sonra 2003 haziran aynda Kna naat irketinde ie balad. 2005 yl temmuz aynda evlendi. Halen Kna naat irketinde antiye efi olarak grev yapan Mustafa KALAYCIGL bir ocuk babasdr. Adres Telefon Fax E-mail : Gevher Nesibe Mah. Tekin Sok. Mirabolu Merkezi Kat:2 Kna : 352-2311818 : 352-4312756 : 352-4310222 : mkalaycigil@kinas.com.tr

naat Kayseri/Trkiye