Malzeme Bilgisi 12

MALZEME BLGS
EKL DETRME
Yrd. Do. Dr. Hayri N

Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR
EKL DETRME
D kuvvetlerin tesiri altnda bulunan herhangi bir cismin eklinde baz deiiklikler olur. Malzemelerdeki ekil deitirme yalnzca d kuvvetlerin etkisi ile olumaz. Bir takm fiziksel ve kimyasal tesirler de cisimlerin ekil deiimine neden olabilir. rnein, snn cisimlerde bir genleme oluturduu bilinen bir gerektir. Bu arada, imento kullanlarak yaplan yap malzemelerinde su miktarnda olabilecek bir azalma malzemede bzlme "rtre" ad verilen bir olaya yol aar. Ayrca evre etkisiyle yap malzemesi bnyesinde kimyasal reaksiyonlar sonucunda baz deiimler olabilir.
Malzeme Bilgisi Dersi
PA naat Mhendislii Blm
EKL DETRME
ekil deitirme yap mhendislii bakmndan ok nemli bir kavramdr. Byklnn bilinmesi zellikle hiperstatik (fazla bal) sistemlerin zm iin ok gereklidir.
Ayrca betonarme gibi beton ve eliin ortaklaa alt malzemelerde her iki cismin ayn miktarda ekil deiimi yapmas gerekmektedir. Byle bir durumun salanabilmesi ancak her iki malzemenin ekil deitirmelerini ayr ayr incelemekle salanabilir.
ekil deiimlerinin bilinmesi zellikle "tama gc" kavramna gre yaplan kesin hesaplar iin gereklidir.
EKL DETRME
BOY DEM
Uzama miktar:
L = L1 L 0
Birim ekil deitirme:
L0 L1
L = L0 (L1 L 0 ) = L0
EKL DETRME
AI DEM
B B C C
Dik a olan ADC as, kuvvet uygulamas sonucunda 90den as kadar fark eder. Bu deime miktarna "kayma as" denir.
A D
Bu a genel olarak kktr ve radyan cinsinden
= tan ( ) =
CC' CD
BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

Oynar balk rnek
Ya pompas
Ykleme erevesine -ykseklii ayarlanabilir bir st tabla ile oynar ve hareketli alt tabla arasna- deney rnei yerletirilir. Alt tablann altndaki pistonun silindirine bir pompa yardmyla ya baslr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yan basnc alt tablay yukar ynde iterek rnein krlmasna yol aar. Bu arada haznedeki basn kuvveti bir dinanometre ile llr. rnee uygulanan gerilmenin niform dalmasnn salanmas iin, rnek yzeylerinin przl olmamas gerekir. Bu amala deney rneklerinin alt ve st tablaya temas eden yzeylerine e dalml gerilmeyi salamak amacyla zel bir karmdan balk dklr.

Mekanik komperatr Malzemenin yk-ekil deitirme ilikisi tespit edilmek istendiinde ykleme srasnda mekanik komperatr veya dijital deformasyon lerler kullanlr. Strain gauge
P = A
L = L0
10
BETONUN - DAVRANII
11
BETONUN f- DAVRANII
c 3
0
bm
12
EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Hareketli ereve
Dinamometreye
Ya pompas
rnek
Sabit ereve
ekme deneyi silindirik veya prizmatik ubuklara eksen dorultusunda ekme kuvveti uygulamak suretiyle yaplr. Silindire basnl ya sevk edilerek piston yukar itilir. Pistona bal bir ereve yukarya doru ekilerek ereveye bal eneleri yukar eker.
14

ekme deneyi, malzemelerin ekseni dorultusunda ekmeye zorland zaman gstermi olduu davranlar belirlemek iin yaplr. Bir malzeme ekseni dorultusunda ekmeye zorlandnda boyu uzar kesiti daralr. Kuvvet uygulanmaya devam edilip plastik deformasyon blgesine geilir ise malzemede baz deiiklikler olduktan sonra kopma meydana gelir.
P = A
L = L0
15

ekme Kuvveti Altnda Gerilme-Birim ekil Deiimi Erileri
Kopma
P = A0
L = L0
Gerilme, kuvvetin orijinal kesit alanna blnmesi ile elde edilir.
Grnr - Erisi
Birim ekil deiimi ise kuvvet uygulanmas srasnda oluan ubuk boy deiiminin, kuvvet uygulanmadan nceki ilk ubuk boyuna blnmesi ile elde edilir.
ekme deneyi srasnda kesit alan hep sabit kalr m? ekme deneyi srasnda boy deiimi sabit kalr m? Gerekte bu grafik grld gibi midir?
16

Kopma
Grnr - Erisi: Gerilmeler kuvvetin asl alana deil ilk alana blnmesi, birim ekil deiimleri ise, uygulanan kuvvet anndaki oluan gerek boya blnmeyip ilk boya blnmesi ile elde edilir.
Grnr - Erisi
Bu yzden gerek - Erisi deildir.
17

Gerek - Erisi Gerilmeler kuvvetin asl alana deil ilk alana blnmesi, birim ekil deiimleri ise, uygulanan kuvvet anndaki oluan gerek boya blnmeyip ilk boya blnmesi ile elde edilir zellikle byk gerilmelerde asl alan (Ai) orijinal alandan (Ao) olduka kktr ve nemli farkllklar gsterir.
Kopma
18

Gerek - Erisi
Kopma
Gerek alan Ai, Pi kuvveti altndaki ubuun kesit alann gstermekte olup Ai < Ao dr.
Bu nedenle gerek gerilmeler,
t >
olur.
19

Ai A0
L (Li L 0 ) L i L 0 Li = = = = -1 L0 L0 L0 L0 L0
Li Li = -1 +1 = L0 L0
L0
Li
L i = L 0 (1 + )
20

Ai A0
ubuun hacminde zellikle plastik ekil deiimleri blgesinde bir deiiklik olmadndan,
A0 Li A i L i = A 0 L 0 veya = L0 Ai
Li
L0
L i = L 0 (1 + ) A 0 = A i (1 + )
olduundan yazlabilir.
21

Ai A0
Gerek gerilme
L0
Li
Pi t = Ai
Pi = A0 (1 + )
t = (1 + )
22

Ai A0
Gerek birim ekil deiimi
L0
Li
L1 L 0 L 2 L1 L i L i 1 t = + +L+ L0 L1 L i 1
dL Li t = = Ln L L0 L0
L i = L 0 (1 + ) idi
Li
t = Ln(1 + )
23

Sreksiz Akma Gsteren Snek Malzeme
Balangta malzeme kuvvetle orantl olarak uzamaktadr.
F = k . x idi. (elastik)
=E.
i
Hooke yasas
E: Elastisite modl (young modl)
i
E = = tan( )
24

Belirli bir noktada uzama artarken kuvvet artmamaktadr. Diyagramdaki zikzakl blgeye akma snr denilir. belirli bir kalc ekil deitirmenin meydana geldii duruma akma denilir.
25

Bu snrda malzeme iinde byk deiiklikler ve kaymalar olur. Malzeme snr ve deney ubuunun zerinde Lders-Hartmann izgileri ad verilen ve bytele kolaylkla grlen bir takm izgiler belirir izgilerin ekme dorultusuna gre eimi yaklak 45dir.
26

Mhendislik asndan nem tar, plastik davrann baladn belirtir. Mhendislik dizayn ve hesaplarnda kullanlr. Genellikle snek malzemelerin adlandrlmasnda kullanlr. S220 akma dayanm 220 MPa olan inaat elii
27

Akmann ilk balad noktaya

ReH ReL
st akma snr ( ReH ) Zikzaklarn sona erdii en dk nokta alt akma snr akma snr ( ReL )
28

Rm
Kopma
Akma blgesinden sonra diyagramda tekrar bir ykselme grlr Birim ekil deitirmelerin artmas ancak gerilmelerin artmasyla mmkn olur.
Gerilmenin en byk deeri
ekme dayanm ( Rm )
29

Rm
Kopma
ekme dayanm noktasna kadar malzeme homojen uzar. Bu noktadan sonra kesiti daralarak (boyun verme) kopar.
30

Rm
Hesaplarda akma dayanm kadar fazla olmamasna ramen kullanlr. ekme dayanm, gevrek Kopma malzemeler iin dayanm snrdr. elik malzemeler baz standartlarda ekme dayanm deerleri ile adlandrlrlar.
S220 = St37
akma dayanm 220 MPa ekme dayanm 37 kgf/mm2 olan inaat elii
31

ELN
- DAVRANII
Rm ReH ReL
Rm : ekme dayanm
Kopma
ReH st akma snr
Rm : ekme dayanm
Gerilme
Rm : ekme dayamm ReH : st akma snr
ReL: Alt akma snr
ReL : Alt akma snr
Birim ekil deitirme

32

ELN
- DAVRANII
Rm ReH ReL
Kopma
Gerilme
Rm : ekme dayamm ReH : st akma snr
Birim ekil deitirme

ReL : Alt akma snr
33

ELN
- DAVRANII
Balangta sreksiz akma gsteren snek malzemelerde olduu gibi birim ekil deitirme kuvvetle orantl olarak Kopma uzamaktadr. Belirli bir noktada dorusallk bozulmaktadr.
Srekli Akma Gsteren Gevrek Malzeme
Bu nokta nasl belirlenir?
34

Re
Akma noktas gstermeyen malzemelerde ise belirli bir ekil deitirmenin (p) meydana geldii nokta akma snr olarak alnr Genellikle 0.002 ekil deitirmenin olduu noktadan elastik blgedeki doruya paralel izilir. Eriyi kestii nokta akma snr olarak alnr.
0.002
35

Rm
Gerilmenin en byk deeri ekme dayanm ( Rm )
36

ELN
- DAVRANII
ekme dayanm Akma dayanm Kopma dayanm Elastik limit Orant snr
0.002
Kopma uzamas
37

ELN
- DAVRANII
Orant Snr:
Orant snr gerilmelerin birim ekil deiimlere orantl olduu blgenin en byk gerilme deeridir. Balangtan eriye teet izilerek, teetten ilk sapmann grld yerde orant snr gzlenir.
0.002 Kopma uzamas
lm duyarllna gre deiir ve mhendislik asndan pek yarar yoktur.

38

ELN
- DAVRANII
Orant Snr:
Bu blgede yaplan lmeler gstermitir ki boyuna uzayan ubukta ayn zamanda bir daralma grlmektedir.
0.002 Kopma uzamas
e = b
: Poisson Oran.
39

ELN
- DAVRANII
Poisson Oran:
e = b
elik malzemesi iin poisson oran 0.3 civarndadr. Basn kuvveti uygulanmas halinde, rnekte enine genileme grlr.
0.002 Kopma uzamas

40

ELN
- DAVRANII
Elastik Limit:
Kalc ekil deiimi brakmadan malzemenin dayanabilecei en fazla gerilme deeridir. Bu deerin kesin olarak saptanabilmesi iin rnein pe pee devaml yklenip boaltlmas gerekir.
0.002 Kopma uzamas
Mhendislik asndan pek nemli deildir.
41

ELN
- DAVRANII
Akma Dayanm:
Malzemenin kalc ekil deiimi yapmaya balad gerilme deerine akma dayanm denir.
0.002 Kopma uzamas

42

ELN
- DAVRANII
Kopma Dayanm:
Krlma (kopma) annda uygulanan ykn orijinal alana blnmesi ile bulunan gerilmedir. Kopma dayanm, ekme dayanmndan kk grlmesine ramen bu kesit daralmas olay sonucu olduundan gerekte durum byle deildir.
0.002 Kopma uzamas
43

ELN
- DAVRANII
ekme deneyi srasnda elastik blgede kuvvet braklrsa; malzeme ilk haline ayn doru zerinden geri dner.
ekil Deitirme sertlemesi
Malzeme zerinde kalc deformasyon kalmaz.
44

ELN
- DAVRANII
Ancak plastik deformasyon blgesinde kuvvet braklrsa; malzeme kuvvetin brakld noktadan elastik doruya paralel ekilde geri dner. Apsisi kestii nokta kadar malzeme zerinde kalc deformasyon kalr.
p
45

ELN
- DAVRANII

Bir defa ekilen metalin ekme diyagram

1 kadar ekilip sonra tekrar ekilen metalin ekme diyagram
2 kadar ekilip sonra tekrar ekilen metalin ekme diyagram
3 kadar ekilip sonra tekrar ekilen metalin ekme diyagram Yrd. Do. Dr. Hayri N
46

ELN
- DAVRANII

Metale akma snrnn zerinde gerilme uygulanmas durumunda dislokasyon younluu artar, dayanm deerleri artar, sneklilii azalr. ekme ileminin tekrarlanmas durumunda dislokasyon younluunun artmas devam edecei iin dayanm deerlerindeki art ve sneklilik deerindeki azal devam edecektir. Ancak bu ilemlerin tekrarlan esnasnda yle bir noktaya gelinir ki; Metal bu gerilmenin zerinde plastik ekil deiimine uratlamaz.
3 kadar ekilip sonra tekrar ekilen metalin ekme diyagram Yrd. Do. Dr. Hayri N
47

ELN
- DAVRANII
Malzemenin elastik olarak ekil deitirdiinde absorbe ettii enerjiyi ekil deiimini yapan kuvvetin kaldrlmas ile geri vermesi zelliine rezilyans denilir.
Rezilyans Modl
Re
Malzemenin birim hacminin elastik olarak absorbe ettii enerji miktar Elastik blgenin altnda kalan alandr. 2 e a e R
R R U = = 2 2E
48

Dktilite (sneklik) ve Enerji Yutabilme kapasitesi
Bir metalik malzemenin kopmadan enerji yutabilme yeteneini o malzemenin ekme altnda gerilme - ekil deiimi erisinin altnda kalan alan temsil edebilir
Boyutlar (cm/cm x kg/cm2)=(kg.cm/cm3) olur. Burada kg.cm enerji veya yaplan itir. Bu nedenle enerji yutabilme kapasitesi birim hacme den i olmaktadr.
49

Bir malzemenin dayanmnn yksek olmas veya ok dktil olmas, o malzemenin enerji yutabilme kapasitesinin fazla olduunu gstermez.
Souk ekillendirilmi sert elik Yumuak elik
Kurun
rnein, souk ilenmi elik yksek dayanml, kurun ok dktil olmalarna karn ikisi de, fazla enerji yutabilme yeteneine sahip deildirler.
50

Malzeme ekme dayanm noktasna gelinceye kadar kuvvete bal olarak ekil deiimi yapar. Enerji yutabilme kapasitesinin bu limit deerinden sonra malzeme dayanmn yitirir.
Rm
Malzeme dayanmn yitirinceye kadar enerji yutma kapasitesi Toplam enerji yutma kapasitesi
51

Tokluk
Bir malzemenin plastik ekil deitirme esnasnda enerji absorbe etme zelliine tokluk denilir.
Souk ekillendirilmi sert elik Yumuak elik
Kurun
ekme erisi altnda kalan alan malzeme tokluunun bir lsdr. Tokluk malzemenin dayanmn ve snekliliini beraber deerlendiren bir kavramdr.
Sneklilii yksek olan malzemenin tokluu, daha az snek olan bir malzemeye gre daha az olabilir.
52

ekme Deneyi Numunesi
Gerek ap (d0) nceltilmi, deney uygulanan ap
TS 708
Deneyler, elik ubuklara haddeleme ilemi sonrasnda herhangi bir tornalama ilemi yaplmadan uygulanmaldr. Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki aplarda .. tornalanarak deneye tabi tutulur.
nceltilmi kesit
L0: lm Boyu
53

TS 708
Deneyler, elik ubuklara haddeleme ilemi sonrasnda herhangi bir tornalama ilemi yaplmadan uygulanmaldr. Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki aplarda, scak haddeleme ilemi yaplm ubuklar iin ekme cihaznn kapasitesi yetersiz ise numuneler d = 28 mm den daha kk olmamak zere cihaz kapasitesinin izin verdii en byk apta tornalanarak deneye tabi tutulur.
nceltilmi kesit
L0: lm Boyu
54

nceltilmi kesit
ekme deneyi numuneleri hazrlanrken kopma uzamasn belirlemek iin; lm boyu numunenin apna bal olarak L0= 5d0 veya L0 =10d0 alnr. Numune ekme deneyine tabi tutulur Deney sonucunda - erisi nemli noktalar ile kopma uzamas belirlenir.
L0: lm Boyu
55

Kopma Uzamas
Numunenin koptuu zaman meydana gelen uzama miktarnn ilk boya oranna kopma uzamas denilir
L0
Ls
L K A= 100 [%] Lo
(Ls L o ) A= 100 [%] Lo
56

Kopma Uzamas
Kopma uzamas ve kopma bzlmesi malzemelerin sneklilik zelliklerinin bir lsdr. Kopmadan nce belirli bir uzama gsteren (baz kaynaklar %5 kopma uzamas kabul etmektedir) malzemelere snek malzeme, gstermeyen malzemelere gevrek malzeme denilmektedir.
L0
Ls
57

Dktilite ve Enerji Yutabilme kapasitesi
Bir malzemenin krlmaya kadar geici ekil deitirme yeteneine dktilite denir. Dktilite uzama ve alan azalmasnn llmesi ile belirlenir.
L0 Ls
Malzemenin krlmadan uzayabilmesini gstermesi asndan, dktilite mhendislik asndan nem tar. Metalik malzemelerin ilenebilmesi iin dktilite zellii istenir.
58
ELASTSTE MODL
E=
ELASTSTE MODL
E=
i
Hooke yasas ad verilen bu bantda ekme elastisite modlne "Young modl" de denir. Genellikle basn halindekine eit deerdedir. Hooke yasas yalnz elastik ekil deiimi yapan malzemelerde geerlidir. Kil, bakr, kurun gibi kolay ekillendirilen, plastik ekil deiimi yapan malzemelerde, ok dk bir elastiklik limiti sonunda malzemede akma grlr. 60
ELASTSTE MODL
E=
i
Mhendislik asndan, malzemenin ekil deiimlerine elastik kar koymasn gsterdiinden, E'nin nemi ok byktr eliin elastisite modl 2.1 x 105 MPa, alminyum 'un 0.7 x 105 MPadir. Bu durumda elik, alminyumdan 3 misli rijittir veya ayn yk tayan ayn boyutlardaki bir elik ubuk, bir alminyum ubuun te biri kadar uzayacaktr.
Bu durum eilme iin de sz konusudur.
61
ELASTSTE MODL
E=
i
Baz Yap Malzemelerinin Tipik Mekanik zellikleri

Malzeme
elik Font Alminyum Beton
Elastisite Modl (E) MPa

210 000 110 000 70 000 10 000 45 000
Kayma Modl (G) MPa

81 000 50 000 25 300 4 000 18 000
Poisson Oran
0.26 0.17 0.33 0.15 0.22
62
ELASTSTE MODL
Orantllk blgesinde HOOKE yasas geerli olduuna gre = E. bants geerlidir. Ancak deiik nedenlerle, deney verileri ile elde edilen deerler farkllklar gsterebilir.
= E.
63
ELASTSTE MODL
Koordinat merkezinden geen ve deney sonularna gre yerletirilen noktalardan en yakn ekilde geen dorunun eimi malzemenin elastisite modl olacaktr.
= E.
64
ELASTSTE MODL
i if
= E.
Deneylerde = i olunca, olarak bulunsun. Denklemde
= i
yerine
= if
i konulunca
deerini alsn.
Enin bilindii varsaymyla bant,
if =E.i
eklinde yazlabilir.
65
ELASTSTE MODL
i if
= E.
Ayn nokta iin deney sonucu ile bantnn verdii deer arasndaki farkn karesi,
if
) = (
2
E i )
Deneylerde bulunan i ve i deerlerine gre oluturulacak bu kareler toplamnn deeri en az olacak ekilde E saptanacak olursa, - diyagramn belirleyen noktalara en yakn bir doru geirilmi olur.
66
ELASTSTE MODL
i if
= E.
Bu farklarn karelerinin toplam F(E) ile gsterilsin.
F(E ) = ( i E i )
Tanmdaki i ve i deerleri deney sonular olduuna gre sabit deerlerdir. Bu nedenle yukardaki tanmn minimum olmas E'nin alaca deere baldr. E'nin F(E)'yi minimum yapan deerini bulmak iin, bu fonksiyonun E'ye gre trevi alnp sfra eitlenir.
67
ELASTSTE MODL
i if
i
= E.
F(E ) = ( i E i )
F (E ) = i 2 i E i + E i
2 2
)
2 i
F (E ) = i 2 E i i + E
2
bu ifadenin E'ye gre trevi alnp sfra eitlenince,

2
F (E ) = 2 i i + 2 E i = 0
E=
i i
68
ELASTSTE MODL
E=
i i
Ancak bu deeri kullanarak izilen
- dorusu orijinden gemeyebilir.
Bu durumu gz nne alarak yalnz orant snr altndaki deney verilerini hesaba katarak elastisite modln hesaplamak mmkndr. Eksen kaydrma yaplr. 69
ELASTSTE MODL

Orantllk blgesinde yaplan lm says n olsun. Bu n sayda gerilme ve birim ekil deitirmelerin ortalama deerleri.
ile gsterilsin.
ort
==
n
ort
==
n
70
ELASTSTE MODL
ort- ort olan
Koordinat merkezi eksenleri paralel kalacak ekilde,
noktaya tanrsa Hooke yasas yle yazlabilir :
= E
( )
71
ELASTSTE MODL
if
= E
Deneysel olarak
( )
olunca
= i
deerini alsn. deeri yukardaki ifadede
= i
yerine konulunca alsn.
= if
deerini
if = E i
)
72
ELASTSTE MODL
if
if i
if = E i
ifadesinde yeni eksen takmnda, dorunun noktalardan mmkn olduu kadar yaknndan geebilmesini salamak iin, ordinatlar arasndaki farklarn karelerinin toplamnn minimum olmas salanmaldr.
Ayn i deerine ait dorunun ordinat ile deneyde bulunan ordinatn farknn karesi
[(
if
i
) (
)]
73
ELASTSTE MODL
if
if i
[(

if
) (
)]
fadesinde
if = E i
)
2
Yerine konursa farklarn karesi aadaki gibi olur.
Karelerin toplamnn ifade eden denklem:

) ( )] F (E ) = [E ( ) ( )]
i
[E (
i
i
74
ELASTSTE MODL
if
if i
F (E ) = E i i
[(
) (
)]
bu ifadenin E'ye gre trevi alnp sfra eitlenince,
F (E ) = 0
Bu ifadeyi en kk yapan E deeri bulunur.
75
ELASTSTE MODL
F (E ) = E i i
[(
2
) (
)]
F(E ) = E i 2E i i + i
2
)( (
) (
)]
2
F(E ) = E
2E i i + 0
2
)(
F(E)' = 2E i 2 i i + 0
2
)(
F(E)'= 0 2E i 2 i i = 0
2
)(
76
ELASTSTE MODL
F(E)'= 0 2E i 2 i i = 0
2 2 i i i
( ) ( )( 2E ( ) = 2 ( )( )
( )( ) E= ( )
i i 2 i
77
ELASTSTE MODL
( )( ) E= ( ) ( . . . + . ) E= ( 2 + ( ) )
i i 2 i i i i i 2 2 i i
. . . + . E= 2 + ( )
i i i i 2 2 i i
78
ELASTSTE MODL
= n.
i i
= n.
i
. = n..
i 2 i
2 2
. . . + . E= 2 + ( ) = n.( ) . n. n.. + n.. E= 2n. + n.( ) ( i . i ) n..

2 i i i 2 2 2 i
E=
( ) n.( )
2 i
79
ELASTSTE MODL
En kk kareler yntemine gre Elastisite modlnn bulunuu
( . ) n.. E= ( ) n.( )
i i 2 2 i
Bu yntemle bir dorunun eimi bulunmaktadr.
80

Saysal rnek (1)
Veri No 1 2 3 4 5 6 7 8 Pi(kgf) 180 370 502 751 913 1198 1400 1798 L
(10-3 mm)
11,2 16,8 19,6 26,6 36,4 50,4 76,2 84,4
Yandaki tabloda 12 mm apl, 12 cm lm boyundaki bir elik donat zerinde elastik blgede yaplan ekme deneyi verileri (uygulanan kuvvet uzama) bulunmaktadr.
En kk kareler yntemini kullanarak bu malzemenin elastisite modln bulunuz.
81

Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
a) Sz konusu rnein elastisite modln hesaplaynz.
44 30 24
C B A
32
b) %0.2 birim uzama ilkesine gre akma dayanmna karlk gelen birim uzama miktarn hesaplaynz. c) eliin birim hacmine karlk gelen enerji yutabilme kapasitesi hangi limite ularsa elik rnei dayanmn yitirir?
(10-3)
1.2 Nokta A: orant snr B: Akma dayanm C: ekme dayanm 230 apsisi 1.2 (10-3) ? 230 (10-3) 280 Ordinat 24 30 44 32
D: Kopma Dayanm 280 (10-3)

82

Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
44 30 24
C B A
32
d) Bu eliktem yaplm 416 mm en kesitinde ve 280 cm uzunluundaki bir ubuk etkilendii eksenel ekme kuvveti altnda 350 mm uzamtr. Bu ubuk ka kgflik yk altndadr? e) ubuun 2400 kgflik yk altndaki kesit boyutlar ne olmutur? f) Bu kuvvet altndaki poisson oran nedir?
(10-3)
1.2 Nokta A: orant snr B: Akma dayanm C: ekme dayanm 230 apsisi 1.2 (10-3) ? 230 (10-3) 280 Ordinat 24 30 44 32

83

Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
44 30 24
C B A
32
g) Bu gerilmenin (37.52 kgf/mm2) kaldrlmas halinde ubuun son boyu ne olur?
1.2 Nokta A: orant snr B: Akma dayanm C: ekme dayanm 230 apsisi 1.2 (10-3) ? 230 (10-3)
h) P=2.4 t altndaki gerek gerilme ve gerek birim (10-3) uzama nedir? 280 Ordinat 24 30 44 32 Yrd. Do. Dr. Hayri N

84
BAZI CSMLERN EKME ve BASIN DAYANIMI ZELLKLER
EKME ve BASIN DAYANIMI

YAPI EL St-I S220
ekme
Dk gerilmelerde Hooke yasasna uyan bir dorusal davran gsteren orantllk blgesi vardr. Sonra bir akma blgesine girerek bir kesit daralmas gzlenir.
Bu aamada malzeme i yapsnda atomlar aras balar kopar ve kalc (plastik) ekil deiimleri grlr.
basn
PA naat Mhendislii Blm Yap Malzemesi Dersi
86

YAPI EL St-I S220
ekme
Ardndan komu atomlarla yeni balar kurarak malzeme yk tamaya devam eder ve btnln korur. Bu blgeye pekleme blgesi denir. Ykn artm srdrlnce malzeme boyun vererek kopar. Yumuak yap eliinde akma dayanm 220 MPa, ekme dayanm 370 MPa civarndadr.
basn
87

BRONZ
ekme
elie benzer davran gsterir, olduka belirgin bir akma blgesinden sonra kopar.
basn
88

FONT DKME DEMR
Gevrek bir malzeme olduundan, byk ekil deitirmeler gstermeden kopar veya ezilir.
ekme
Basn dayanm ekme dayanmnn drt kat olup, fontun - davran Hooke yasasna iyi uymaz.
basn
89

BETON
naat Mhendisliinin ok nemli olan bu malzemesi de gevrek davran gsterir.
ekme
ekme dayanm, basn dayanmnn onda biri civarndadr. Bu nedenle yaplarda yalnz basnca altrlr.
basn
90

DOAL TA - MERMER
Bunlar da betona benzer davran gsterirler.
ekme
ekme dayanmlar basn dayanmlarnn 1/20 ile 1/40 mertebesindedir.
basn
91

AHAP
ekme
Anizotropik bir malzemedir. Lifler dorultusu ile liflere dik dorultudaki mekanik zellikleri farkldr. Basn halinde lifler dorultusundaki dayanm, liflere dik dorultudakinin yedi kat, ekme halinde 20-30 katdr. ekme dayanm, basn dayanmndan byktr.
Yap Malzemesi Dersi
basn
92

DER
ekme
Daha ok ekme eleman olarak kullanlr. Kark i yaps olan bu cismin - diyagram artan eimi nedeniyle ilgintir.
Yap Malzemesi Dersi
93
Bunlarn dnda, kurun, asfalt, zift, kil gibi malzemelerin hemen hi bir elastik zellikleri yoktur. Yk altnda alm olduklar ekilleri, yk kalktktan sonra da muhafaza eden plastiklerdir.
Yap Malzemesi Dersi
94
KESME DENEY ve KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI T
B A C
T
B E C E
Bir eksene gre birbirine zt ve aralarnda ok kk uzaklk bulunan iki kuvvetin malzemeye etkimesi sonucu malzemede kesme gerilmeleri ve ekil deiimleri grlr.

T = A
96
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
B B
T
C C
Bu deneyde yalnzca alarda deiiklikler olur. Ayrca saptanmas en zor ve en az bilinen dayanmdr. Basit kayma halini deneylerle gerekletirebilmek ok zordur. nk eilme, delme ve srtnme etkisini yok edebilmek olanaksz gibidir. eitli deney yntemlerinin farkl sakncalar vardr
T = A
97
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
eitli deney yntemlerinin farkl sakncalar vardr
T rnek A A A A T/2
T B B T/2
98
KESME DAYANIMI
KESME DAYANIMI
Bir cisimde ekme ve basn halinde gerilmeler ile birim ekil deitirmeler arasnda bir orant var ise, byle bir cisim basit kayma halinde de ayn zellie sahip olabilir.
tan ( ) = = G
i
i
Buradaki orantllk sabiti olan G katsaysna kayma modl denilmektedir. 99
KESME DAYANIMI
G ve E arasnda da yle bir bant vardr:
E G= 2(1 + )
Burada, Poisson orandr (Basn ve ekme durumlar iin orannn eit olduu varsaylmtr). Baz malzemelerde Elastisite modlleri ekme ve basn halleri iin eit deildir.
G=
1 1 1 (1 + ) + E E b
100
KESME DAYANIMI
Kayma modl deerleri, genellikle elastisite modl deerlerinin % 40' civarndadr. Kesme deneylerini saf kesme gerilmesi oluturabilmenin zorluu nedeniyle, kesme gerilmesi durumu burulma deneyleri ile dolayl olarak gerekletirilir.
B x r
BB ' .x = = AB L
B P
101
ELME DENEY ve ELME DAYANIMI

Laboratuvarda yaplan eilme dayanm belirleme deneyleri standartlara gre iki grupta toplanabilir:
4 Nokta eilme deneyi


103
Yap Malzemesi Dersi

P P/2 P/2
L/2 L
L/2
L/3
L/3 L
L/3
P/2 T
P/2
+ P/2
P/2
+
PL/6
+
PL/6
104
PL/4

P
L/2 L
L/2
P/2 T
+ P/2
Tekil yklemeli deneylerde aklk boyunca tek noktada (aklk ortas, ykleme noktas) maksimum moment oluur ve o noktada kesme kuvveti de deer deitirmektedir. Dolays ile saf eilme durumundan sz edilemez.
Yap Malzemesi Dersi
PL/4
105

P/2 P/2
L/3
L/3 L
L/3
P/2 T
ki noktadan yklemeli deneylerde maksimum moment belirli bir aralkta deer almaktadr.
P/2
Bu aralkta kesme kuvveti sfrdr. Bir baka deyile, salt eilme hali sz konusudur. Eilme deneylerinde sadece eilme etkisi inceleneceinden iki noktadan yklemeli ikinci deney yntemi daha salkl sonular vermektedir.
Yap Malzemesi Dersi
+
PL/6
+
PL/6
106
RNEK EKL ve BOYUTLARI

elik gibi metalik malzemelerde malzeme homojen kabul edilebilir. Bu yzden kesit alan byse de dayanm (gerilme) deimez. 16 14 12 10 8 rnein yandaki inaat elikleri S420 eliidir. Buna gre akma dayanmlar 420 MPadr. 8 iin akma anndaki
Gerilme = 420MPa = 4200kgf/cm 2 Yk P = A = 4200 0.5024 = 2110 kgf

16 iin akma anndaki 50 iin
Gerilme = 420MPa = 4200kgf/cm 2 Yk P = A = 4200 2.009 = 8438 kgf

Yk P = 82425 kgf
107

Beton gibi kompozit malzemelerde ise krlma dayanmn en zayf olduu nokta veya noktalardan balar ve devam eder. Malzemenin zorlanan kesit alan bydke en zayf nokta veya blge bulunma olasl ve miktar artar. Bu yzden malzemenin zorlanan kesit alan bydke malzemenin dayanm der. Bir baka deyile; malzemenin boyutlar bydke dayanm der.
Yap Malzemesi Dersi
108

RNEK EKL VE BOYUTLARI 15 veya 20 cm AYRITLI KP
BOYUT ETKS : RNEK : 10 cm

BAIL DAYANIM (%) : 120
15 cm 100
20 cm 90
109
Yap Malzemesi Dersi

RNEK EKL VE BOYUTLARI 15 veya 20 cm AYRITLI KP
EKL ETKS : EKL :

PLAK KP 1.0 100 PRZMA 2.0 75-95
110
NARNLK (h/a) : 0.5

BAIL DAYANIM (%) : 140-200
Yap Malzemesi Dersi

RNEK EKL VE BOYUTLARI STANDART SLNDR 15X30 cm
h/d ORANI=2.0 Daha kk boyutlu malzemenin basn dayanm daha byk olacaktr.
15 cm AYRITLI KP
Ayrca rnek kp olursa dayanm daha yksek olacaktr. (narinlik etkisinden dolay)
111
Yap Malzemesi Dersi

RNEK EKL VE BOYUTLARI
C30/37
kisi de ayn beton ile retilmi
28 gnlk Basn dayanm 30 Mpa olan Standart silindir

28 gnlk Basn dayanm 37 Mpa olan 15 cm ayrtl kp

Yap Malzemesi Dersi
112
Hangi deney ynteminde eilme dayanm daha dk kar? Hangi deney yntemi daha gvenilirdir? 3 nokta eilme deneyi ile alnan sonular 4 nokta eilme deneyindekine gre daha yksektir
113

Malzeme Bilgisi 12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Malzeme Bilgisi 12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MALZEME BLGS

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

Bu a genel olarak kktr ve radyan cinsinden

Malzeme Bilgisi Dersi

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

Yrd. Do. Dr. Hayri N

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

Yrd. Do. Dr. Hayri N

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

Yrd. Do. Dr. Hayri N

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

BASIN DENEY ve BASIN DAYANIMI

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Malzeme Bilgisi Dersi

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Gerilme, kuvvetin orijinal kesit alanna blnmesi ile elde edilir.

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Bu yzden gerek - Erisi deildir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Bu nedenle gerek gerilmeler,

PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

EKME DENEY ve EKME DAYANIMI

Gerek birim ekil deiimi