OTOMOTV SEKTRNDE ALMNYUM UYGULAMALARI VE SREKL DKM TEKN LE RETLM ALMNYUM LEVHA ALAIMLARI

Murat DNDAR* ve Gksal GNGR** *Assan Alminyum, stanbul E-mail:murat.dundar@kibarholding.com ** Assan Alminyum, stanbul E-mail goksal.gungor@kibarholding.com ZET Teknolojik gemii sadece yzyln balarna uzanan alminyum, hafiflii, yksek s ve elektrik iletkenlii, korozyon dayanc ve dekoratif zellikleri ile fiyat ikinci ncelikli olmak zere ok farkl uygulamalarda vazgeilmez malzeme olma zelliini tamaktadr. Otomotiv sektrnn evre, petrol trevi yaktlarda karlalan darboazlar, yolcu ve ara gvenlii gibi birbirini dorudan etkileyen ve bunlarnda tasarmda deiiklikleri zorunlu kld bir ortam alminyuma ynelimini hzlandrmtr. Dkm ve ekstrzyon metodu ile retilmi alminyum paralarn otomotivde kullanm fiyat engeline nisbeten daha az taklrken, levha rnlerinin hala elik edeerleri ile arasndaki fiyat fark levha rnlerinin snrl miktarda aralarda kullanmna sebep olmaktadr. Boksit cevherinden primer alminyum retimi girdi maliyetinin ok byk bir orann igal eder. Haddeleme ve sl ilem maliyetleri ise levha rnleri maliyetini belirleyen dier temel unsurlardr. Primer alminyum fiyat baz kalmak zere proses maliyetlerinde yaplabilecek iyilemeler alminyum levha fiyatlarn maliyetfayda analizinde avantajl konuma getirecektir. Alternatif alminyum levha retim metodlarndan olan srekli dkm teknii, son yllardaki youn ArGe faaliyetleri sayesinde, otomotiv snf alamlarn retimini de gerekletirilmesini salamtr. Operasyonel maliyetler, esnek retim yaps ve kontrol altna alnd srece stn performans salayan malzeme zellikleri yakn gelecekte eliin ve kendi sektrnde rekabet ettii konvansiyonel metodlarla retilen alminyum alamlarnn yerini alacaktr. Bu alma srekli dkm teknii ile retilmi alminyum alamlarnn otomotiv sektrndeki spesifik uygulamalarn iermektedir.
Anahtar kelimeler: Otomotiv, Alminyum alamlar,

ABSTRACT
Although its technological development has not been very long, its unique properties, low density, superior thermal and electrical conductivity, corrosion resistance, and aesthetic properties raise it to a distinctive position in various applications. Use of aluminum in automotive industry has been spontaneously motivated by the external factors, such as environmental regulations, shortage of petroleum products and its derivates, safety regulations of transportation sector and all related features. While cast and extruded parts face with relatively small barrier for their further development, sheet products have a strong hurdle to compete with their steel counterparts. Cost structure of aluminum is formed by two principle steps; processing of primary aluminum and cost of further down stream processes accumulated depending on the spesific application of the sheet. Any improvement in down stream processing will significantly contribute to the overall cost of product and will bring it to a better position in cost-benefit analysis. Recent R&D activities conducted to improve performance of

M. Dndar, G. Gngr

continuously cast aluminum strips allowed those strips to be employed in automotive applications. Its inherently existing properties; low operational cost, flexibility in production and material properties will put this production method in such a position that can compete with its conventionally produced counterparts. Present study reveals specific automotive applications of continuous cast aluminum alloys. Keywords: Automotive, Aluminum alloys,

1. GR Petrol trevi yaktlarn endstri devrimiyle balayarak her geen gn azalyor olmas snrl olan bu enerji kaynann daha etkin kullanlma ihtiyacn ortaya karmtr. Bu yakt trne tamamyle baml olan otomotiv sektrnn CO2 emisyonuyla global snmaya olan katksda gz nne alndnda hkmetlerin ve dnya apndaki baz organizasyonlarn getirdii ulusal ve uluslararas dzenlemeler otomotiv sektrnde ilk ve en balca nlem olarak aralarn arlklarnn hafifletilmesi gerekliliini ortaya karmtr. Bu amala, bata Kuzey Amerika ve Avrupa daki otomotiv reticileri olmak zere, firmalar tasarmlarnda daha hafif metallerin kullanmn ne karmtr. Alminyum ve alamlar bu amaca hizmet edecek en uygun malzemedir. Dkm paralarnn yansra levha rnleride, zellikle kaporta bata olmak zere, yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Ancak otomotiv gibi, insan hayat faktrnn n planda yer ald bir sektrde temel girdilerin malzeme trlerinde yaplacak radikal deiimler ok ynl olarak deerlendirilmeye ihtiya gsterir. Alminyumun otomotiv sektrne tantlmas srasnda, salad avantajlar dier performans zelliklerini glgelememelidir. Bu makalede srasyla, alminyumun yllardr kullanm sregelen konvansiyonel malzemelere kar yakt tasarrufu ve bunun evre mevzuatlar ile ilikisi aklandktan sonra izleyen blmlerde otomotiv sektrnn retim metodlaryla uyumu, ilenebilmesi, kaynaklanabilmesi, kaza annda davranlar ve tasarm konusundaki cevaplara ulalmaya allacaktr. 2. YAKIT TKETM VE EVRE Endstri devrimiyle balayan srete sanayinin her trl kat, sv ve gaz atklar zamann artlarna ve dnya nfusunun younluu ile orantl olarak hibir denetleme veya otokontrol olmakszn doaya terkedilmekteydi. Atmosfere salverilen gazlar orijinleri asndan incelendiinde ulatrma sektr en byk fraksiyonla ikinci srada yer alr (Grafik 1). Hkmetlerin, evre organizasyonlarnn ve endstrinin teden beri gelen endiesi global mevsim deiiklikleri ve bunun dnyann logaritmik olarak gelien endstrileme srecini er veya ge etkileyeceiydi. Karbon trevi yaktlarn enerji kayna olarak kullanlmasnn sebebiyet verdii CO2 emisyonunun geen yz yl boyunca global snmaya nemli katklar olduu dnlmektedir.

M. Dndar, G. Gngr

700

600

Milyon ton edeeri karbon

500

400

300

200

100

Endstri

Ulatrma

Ticari

Konut

Tarm

Grafik 1. Sektrel olarak sera etkisi yaratan gazlarn dalm. Seri retim hatlarnda retilerek aralarn ticari ve yaygn nitelie dnmesinin ardndan mhendislik almalarnn younlat ncelikli konularn banda yakt tasarrufu ve buna ulamann maliyeti gelmitir. Harcanan her birim yaktla ok daha uzun mesafeler katedilmesi ayn zamanda birim yaktla salverilen emsiyonunda azalmasna sebep olmaktadr. Grafik 2 de yakt tasarrufu ve buna ulamak iin maliyet arasndaki iliki teknolojik geliim basamaklaryla ilintilendirilmitir. Artan konfor ve gvenlik ihtiyalar yeni aksamlar ve sistemlerin aralara eklenmesine buda eklenen yeni arlk anlamna gelmektedir. Aralarn temel bileenlerinin arl her ne kadar azaltlsada bu tr sebepler toplam arln ayn kalmasna sebep olmaktadr. Malzeme orijinli zmler irdelenirken metal d malzemelerin kullanlmas baz uygulamalar iin (estetik, yk tamayan paralar) avantaj salarken, yinede birok uygulama iin ok ynl performanslar yeterli deildir. Yksek yakt tasarrufu iin zm tamam alminyum komponentlerden oluan bir ara grnmekle beraber maliyet unsuruda ayn miktarda artmaktadr. zellikle levhalardan retilen ara bileenleri iin alminyumun elik gibi konvansiyonel ve ucuz bir malzeme karsnda fiyat hala yksektir [1]. Yksek
All Aluminum aralar Multi-Material aralar

M ali yet
Transmisyondaki gelimeler Yeni nesil Benzin/Dizel motorlar Gelitirilmi aerodinamik yap

Arl optimize edilmi elik ara

Haddeleme koullar

Dk

Yakt tasarrufu

Yksek

Grafik 2. Yakt tasarrufu ve bunu temin eden teknolojik gelimeler arasndaki iliki.

M. Dndar, G. Gngr

Dkm paralar arlkl olmak zere yetmili yllardan balayarak aralarda artan miktarda alminyum kullanlmaya balamtr. Binek aralarda dkm, ekstrzyon ve levha rn alminyum alamlarnn 2050 ylna kadar 250 kga ulamas beklenmektedir. Gemite ve 2050 ylna kadar ki srete dkm paralarnn oran azalrken toplam alminyum miktarnn artmas ngrlmtr. Bu da levha ve ektrzyon paralarnn miktarnn artmas anlamna gelmektedir. zellikle alminyum levha rnlerinin aralarda kullanlmas konvansiyonel imalat metodlarnda daha farkl ve ileri teknolojiler kullanlmasn gerektirmektedir. Alminyumun sunduu yksek teknoloji zmleri sayesinde gvenlik unsurlarndan taviz verilmeksizin bir arata 2 kg lk konvansiyonel malzemenin 1 kg alminyumun yerini almas nemli lde ara arlnn azalmasna, toplam kullanm sresi boyunca ok ciddi yakt tasarrufunun elde edilmesine olanak tanyacaktr. Ford Motor Co. nin 1994 ylnda ayn model orta boy krk arata yapt toplam 310 kg lk bir hafifletme, tm aralar iin %8 e varan yakt tasarrufu salamtr [1]. Bu almann daha kapsaml sonular irdelenecek olursa, ortalama 1 lt benzinle 12 km yol alan bu aralar iin ekonomik kullanm mrleri boyunca kat edilen 160.000 km yol iin 2100 lt yakt tasarrufu anlamna gelmektedir [2]. Alminyum, ABD tarihinin en byk otomotiv endstrisi-hkmet ortak aratrma programlarndan bir tanesinin anahtar malzemelerindendir. Bu amala hkmet-endstriakademik gruplarn ortak hedeflerde bir araya gelmesini salayacak uzun vadeli yol haritalar hazrlanmtr. Bu yol haritalar Primer alminyum reticilerinden balamak zere son kullanclarda iine alan bir kapsamda endstrinin her alannda youn kullanm, performans gelitirmeyi, maliyet drme, kalite arttrma abalarn iermektedir. Daimler-Chrysler, Ford Motor, GM ve Federal hkmet arasnda gelitirilmi bu aratrma-gelitirme program, ksaca PNGV(The Partnership for a New Generation of Vehicles), alminyum ve alamlarn yakt tasarrufu gelitirme program iin vazgeilmez bir hedef olarak benimsemitir. PNGV tarafndan, 2004 yl sonu itibaryle, hedeflenen ama; ki bu AMA 3 olarakta adlandrlmaktadr, prototip, orta boy sedan aralarda gvenlik, boyut, maliyet ve kullanm etkinliinden taviz vermeksizin 1 lt benzinle kat edilecek 26 km dir. Alminyum gibi hafif metallerin aralarda kullanlmas hedeflenen emisyon azaltma/yakt tasarrufu amacna dorudan etki eden zmlerdendir. IAI (International Aluminum Institute) raporlarnda akland ekliyle [3], bir ara iin kullanlan her 1 kg eliin 500 gr alminyumla yer deitirmesi aracn tm kullanm mr iin toplam 10 kg daha az emisyona sebep olacaktr. Ortalama olarak bir arata 125 kg alminyumun karl olan eliin aracn arlndan azalmas sayesinde, 1999 ylnda ABD de retilen 15.000.000 ara iin toplam mrleri boyunca 18.750.000.000 kg lk daha az emisyon gerekleecektir. Bunun dnya leine tanmas ise phesiz ok ciddi iyilemeler anlamna gelmektedir. Otomotiv reticileri artk aralarnn evre zerindeki etkilerini daha dorulukla lebilmek amacyla yeni analitik yntemler kullanmaktadrlar. Yaamevrimi analizi olarak adlandrlan bu metoddaki yaklam, aracn retilmesinde ihtiya duyulan alminyumun retim srecinin evre zerindeki etkilerinden balayarak, aracn kullanm ve sonunda hurda olarak evreyi etkilemesine kadar geen srede evreye etkilerinin kantitatif olarak tanmlanmasdr. Alminyumun boksit cevherinden yksek saflkta hazrlanmas aamasnda nemli miktarda Karbon-Flor temelli gazlar atmosfere salverilmektedir. Bilindii gibi sadece CO2 deil kloroflorokarbon gazlarda global snmada olumsuz etkiye sahiptir. Bu noktada alminyumun geri kazanm nemli hale gelmektedir. nk geri kazanmla retilen alminyum, primer retimden alminyumun eldesinin ihtiya gsterdii enerjinin sadece %5 lik blmyle elde edilebilmektedir. 1968-1987 arasndaki dnemde ABD alminyum retiminde CO2 emisyonu %33 orannda azalmtr. Bunun en temel sebebi ise yeniden dnmden gelen alminyum ve alamlarnn kullanlyor olmasdr [4].

M. Dndar, G. Gngr

3. OTOMOTV METODLARI

SEKTRNDE

ALMNYUM

LEVHADAN

MALAT

Sahip olduu younluk ve mukavamet elikle kyaslandnda alminyum asndan nemli avantajlar mevcuttur. Uygulama alannn spesifik ihtiyalarndan kaynaklanan bir ifade tarz olan spesifik mukavemet (Mukavemet/younluk) asndan elikle karlatrldnda ok nemli bir avantaja sahiptir. Bu ayn arla sahip alminyum ve elikten retilmi komponentin ayn miktarda yk tayabilecei anlamna gelmektedir. Yksek spesifik mukavemet parann tasarm ve imalat metodlarnda yaplacak kk deiikliklerle desteklendiinde, fonksiyonel olarak konvansiyonel imalat metodu ve malzemelerle retilmi ayn parayla perfromans asndan birebir zellikler gsterir. Bir dier nemli zellikte yine hafifliinden kaynaklanan spesifik rijiditedir. Bu terimde yine rijidite deerinin younlua blnmesi ile elde edilen karlatrma salayabilecek bir dier ifade tarzdr. Bu zelliklerden yararlanlarak gerekletirilen uygulamalar artk birok otomotiv reticisi iin sradan hale gelmitir. Volvo da yaplan bir alma alminyumun bahsedilen bu zgn karakterinin ortaya kt en gzel rneidir. S80 modelinde, arka aksn vibrasyon, darbe ve ses absorbsiyon zelliklerinin gelitirilmesi almasnda dkm ve ekstrzyon alminyum bileenler kullanlarak, elikten retilmi eski tasarma kyasla ok nemli gelimeler kaydedilmitir. Bu uygulamada, alminyumun spesifik rijidliinin yksek olmas nemli bir avantaj salam, alminyumun dk younluu lastiklerin ve yoldan kaynaklanan seslerin yolcu blmne aktarlmasn engellemitir. zellikle levha rn malzemelerin kullanlarak kompleks geometrilere sahip komponentlerin pres operasyonlar ile imalatnda, alminyumun dk akma mukavameti sayesinde para imalat daha az enerji harcanarak yaplabilmektedir. Audi A3 rneinde olduu gibi aracn motor blounu barndran n taraf bu tip bir imalat metodunun rndr (Resim 1).

Resim 1. Audi A3 levhadan retilmi n blm. Alminyum bir parann agresif alma ortamlarnda sergiledii korozyon performans, edeeri olan elikten retilmi paraya gre ok daha yksektir. Korozyon, mukavemet ve rijidite gibi zelliklerin ayn malzeme zerinde toplanmas ancak alminyum iin mmkndr. Talal imalat metodu ile retilecek alminyum paralar iin zel tezgahlara ihtiya duymadan yksek ileme hzlar ile ilem yaplabilir. Birletirme teknikleri asndan bakldnda ergime-katlama ve dolgu malzemesi ieren TIG kayna, konvansiyonel birletirme metodudur. LBW (Laser beam welding) ileri bir kaynaklama metodudur. Alminyum paralar ieren Volvo modellerinde d ve i panel uygulamalarnda kaynaklamann %36 s LBW ile gerekletirilmektedir. alma koullarna bal olarak (yk tama, vibrasyon v.s) yaptrmada ok sklkla bavurulan bir metoddur.

M. Dndar, G. Gngr

Alminyum alamlarnn kullanld otobs motor servis kapaklar, profillerle desteklenmi bagaj zemini yaptrmann kullanld tipik rneklerdir. Pres ilemlerinde elik iin kullanlan ekipmanlar alminyumda da benzer operasyonlarda kullanlabilir. Keskin ve apaksz kenarlar elde edebilmek iin kalp bak aralklarnn alminyumun gereksinimleri dorultusunda ayarlanmas gereklidir. Boyama ve son ilemler asndan alminyum paralar elie kyasla ok dk maliyetli imalat metodlarna ihtiya duyarlar. Boyama ilintili koruma zelliklerine en az seviyede ihtiya duyduklarndan retimin bu aamalar dk maliyetleridir. Alminyumun mekanik performasnda elikle rekabet etmesi gerekli bir dier zellii uzama sertlemesi steli (n) deeridir. Dk n deeri derin ekme uygulamalarnda lokal deformasyonlarn ve ilgili incelmelerin younlaarak belirli noktalarda erken yrtlmalarn balamasna sebebiyet verebilir. Kalp-metal ara yzeyinin levhada sebep olaca srtnme zaafiyetleri bu prosesi hzlandracaktr. Metal yzeyinde yalamann izotropik olarak salanmas iin levhalarn son retim aamasnda yzeyinde ya tutabilen derinlikleri ortalama 1 m olan havuzcuklar oluturulur. Bu metodla yaratlm yzey EDT (Electron Discharged Texturing) olarak isimlendirilir. Hadde izgilerinin haddeleme ynne paralel ynde yarattklar hadde izgileri iinde ekillendirme esnasnda tek ynde hareket ve yalama yapmaya zorlanan bir yzey topografisi yerine havuzcuklar lokal olarak her ynde meydana gelen harekete karlk verebilen bir yalamaya olanak tanrlar. Srekli dkm teknii ile retilmi ve d panel uygulamalarnda kullanlan AA6016 alamnn yzeyleri bu dokuya sahip ekilde retilebilmektedir. Resim 2 srekli dkm teknii ile retilmi EDT yzeye sahip T4 kondsyonundaki bir AA6016 alamn gstermektedir.

Resim 2. EDT yzeye sahip srekli dkm teknii ile retilmi AA6016 alam. Son dnemlerde retilen aralarn birounda yer alan vazgeilmez unsur yolcu blmn evreleyen gvenlik kafesidir. Yolcular korumak iin bu kafes arpma ile ieri doru kmemeli ve olabildiince yapsn korumaldr. Bunu salamak iin kullanlan yntemlerden bir tanesi aracn n ve arkasnda deforme olabilen ve enerjiyi absorbe edebilen komponentler oluturulmasdr (Resim 3). arpma srasnda ortaya kan enerji yolcular tarafndan deil bu sistemler tarafndan absorbe edilmelidir. Alminyum ise bu ama iin en uygun elementtir. nk akma mukavemetine kadar Mukavemet-Uzama erisi altnda kalan alan, yani uygulanan enerjiyi barndrma yetenei, elikten 3 kat daha fazladr. 2-3 mm kalnlk aralndaki AA5754 ve AA5182 alamlar bu ama iin kullanlan alamlardr.

M. Dndar, G. Gngr

Resim 3. Alminyumun ok emme kabiliyetinin uygulamam rnei kutucuklar Srekli dkm teknii ile retilen AA5754 alam baar ile ok absorbe edebilen kutucuklarn imalatnda kullanlmaktadr. Alminyum levhalardan derin ekme ilemiyle paralar retilmesi yeni tekniklerin de gelimesini salamtr. elik levhalarn ekillendirilmesi iin kullanlan preslerin alminyum ekillendirme iin kullanlmas durumunda bu presler nemli modifikasyonlara ihtiya duyarlar. Krma alminyumun derin ekme ileminde karlalan nemli sorunlardan birtanesidir. Kalbn levhay tutan ve krmaya sebebiyet veren kritik noktalarnda kuvvetler birbirinden bamsz olarak hareket edibilen ve farkl ykler uygulayabilen birbirinden bamsz kalp paralar tarafndan krma yaratmayacak ekilde tutulabilmektedir. Alminyum-youn bir model olan Audi A8 in arpma test sonular, elikten retilmi ayn snf elenei ile karlatrldnda nde oturan yolcular iin bu arac gvenlik asndan en st sraya yerletirmitir. zellikle femur kemii zerindeki ykler asndan incelendiinde alminyum-youn bir aracn ok daha gvenli olduu grlmtr. Alminyum-youn aralarn sahip olduu avantajlardan birtaneside alminyumun doasndan gelen ve araca kazandrd yapsal stabilitedir. Aracn ani yn deitirmesi esnasnda etkiyen kuvvetler aracn makro boyutlu burkulmalara maruz kalmasna sebep olacaktr. ayet ara daha hafif ve stabil bir yapya sahipse aracn ynn dzeltme ihtiyac azalacaktr. Yine hafifliin temin ettii bir avantajla, frenleme mesafesi de ok daha ksa olacaktr [6,7]. 4. SREKL DKM TEKN LE RETLM LEVHALARIN UYGULAMA RNEKLER Uygulama kolayl, servis mr sresince ihtiya duyaca mekanik ykler, boyama, korozyon gibi detay retim aamalar gznnde bulundurulduunda alminyum dkm, ekstrzyon ve levha rnleri bir aracn her parasnda veya birlikte bulunabilir. Yk tayan tm yapsal elemanlarn ve d panellerin alminyumdan retildii otomotiv uygulamalar her geen gn artarken hemen her retici firma belirli komponentlerde alminyum levha ve dkm paralarn kullanmaktadr. Yapsal paralarn retiminde ekillendirme kolayl salayabilmek iin hydroforming rneinde olduu gibi yeni metodlar gelitirilmektedir. Hydroforming ileminde levha rn bir alamdan kaynakla oluturulan silindir, nihai ekli verilecei kalp iine yerletirilerek silindir iine bir akkan basnla pompalanr. Silindir kalbn eklini alarak istenen form oluur. AA5754 ve AA5182 hydroforming iin kullanlan tipik otomotiv alamlardr. Srekli dkm teknii ile Assan alminyumda retilen AA5754 alam hydroforming uygulamas iin GM firmasnda baar ile denenmitir. Deneme yaplan para aseyi oluturan alt ana karkasn her iki yanndaki temel tayc barlardr.

M. Dndar, G. Gngr

Resim 4. Audi A2 de dkm, levha ve profilden olumu ase. Bagaj ve n kaputun alminyum alamlarndan imal edildii uygulamalar ise artk hemen her reticinin baz modellerinde sradan hale gelmi uygulamalardr. BMW, Renault-Laguna, Volvo rneklerinde n kaput AA6016 alamndan, kaput altnda yer alan destek atklar ve kaburgalar AA5754 veya AA5182 alamndan imal edilmektedir. Srekli dkm tekniinin doas gerei zihinlerde beliren en nemli soru iareti geni katlama scaklk aralna sahip baz alamlarn bu metodla retilemeyecei yolundayd. Ancak Assan alminyum da yrtlen youn almalar AA6016 ve AA5754 alamlarnn srekli dkm teknii ile retilebileceini gstermitir. Mikroyapsal ve mekanik zellikler olarak son derece tatminkar bir performans sergileyen bu alamlar yukarda bahsi geen uygulamalarn beklentilerine cevap verebilecek yetenektedir[9-11]. DC dkm ve scak haddeleme ile retilen edeerlerine kyasla sahip olduklar mikroyapsal ve mekanik zellikler, rekabeti maliyetleri ile kyaslandnda otomotiv sektrnn alminyum kullanmnda takld fiyat darboazna zm getirecei dnlmektedir. Is kalkan alminyum alamlarnn (AA1050, AA3005, AA5052, AA5754) yaygn kullanld bir dier otomotiv uygulamasdr. Bu uygulama iinde bahsi geen tm alamlar srekli dkm teknii ile baar ile retilebilmektedir. Trkiye de yan sanayinin nemli otomotiv kurulularna imalat olan bu paralarn alminyum hammaddesi srekli dkm teknii ile retilmi levhalardr. Alminyumun yksek s iletkenliinden yararlanlan bu rnekte derin gofrajlama ilemi ile levha yzey alan geniletilerek egzostta oluan s iin daha geni bir transfer yzeyi meydana getirilmektedir (Resim 5). Srekli dkmle retilmi alamlarn performans bu uygulama iin olduka tatmin edicidir.

Resim 5. Deiik alamlardan retilmi s kalkanlar. AA8006 ve AA3003 alamlarndan retilen paralar daha ok s deitirici, radyatr ve benzeri aksamlarda ok uzun zamandan beri kullanlmaktadr. Srekli dkm teknii ile de

M. Dndar, G. Gngr

retilen her iki alamn derin ekme performanslar folyo retim proses admlar tasarlanarak maksimum hale getirilmitir. Srekli dkm tekniinde katlama ileminin ok yksek hzlarda gereklemesi baz mikroyapsal bileenlerin boyut ve dalmlarn etkilemektedir. Bu bileenler zellikle derin ekme ve bkm ileminde yrtlma ve atlama kusurlarnn orijinini oluturabilir. Srekli dkm teknii bu anlamda mikroyapy dzenleme yeteneine sahiptir. Toplu tama aralarnn bagaj kapaklar bu tr aralarda arlk azaltma almalarnn balatld ilk paralardr. 2-3 mm kalnlk aralnda kullanlan 3003 alamlar keskin bkm ileminin olduu bu uygulamann tipik alamdr. Srekli dkm tekniinde kontrol edilen mikroyap ise bu bkm ilemlerinin sorunsuz olarak yaplmasna olanak tanr (Resim 6).

Resim 6. Srekli dkm teknii ile retilmi AA3003 alamndan toplu tam arac motor servis kapa. Tama kapasitesini arttrmak amacyla yk tayan kamyon kasalar alminyum alamlarndan imal edilmektedir. Youn ekilde kaynakla birletirme ve bkm ilemleri olan imalata ve bitmi dorselere ait grntler Resim 7 de verilmitir. Alminyum alamlarnn (AA5754 ve AA3003) kullanlmas sayesinde tama kapasitesinde %15 lik bir art salanabilmektedir. Bu art ok ksa srede alminyumun elie kar sahip olduu ekstra maliyeti amorti etmektedir. Dorsenin fiziksel mrn tamamlayp hurda olarak satlmas durumunda ise ilk satnalma bedelinin %70 ine varan bir bedelle satlmaktadr. Kullanm mr boyunca yakt tasarrufu konusunda salayaca avantajda alminyum dorsenin tamaclk sektrne getirdii bir baka nemli avantajdr. Bu sebeplerden tr alminyumun otomotivde kullanm; alminyumun retimi esnasnda, nihai rnn kullanm sreci boyunca ve geri dnm maliyetlerinin tamamnn deerlendirildii bir btn iinde deerlendirilmelidir.

M. Dndar, G. Gngr

10

Resim 7. Srekli dkm teknii ile retilmi AA5754 alamndan imal edilmi kamyon kasas.

5. SONULAR Endstrilemenin yaanlan evre ile olumsuz etkileiminin ve bunun insan yaamna verdii zararn farkna varlmas ok uzun yllar almtr. Geriye dn olmayan evre zararlarn en aza indirmek iin gsterilen abada atmosferin endstriyel gazlarla kirletilmemesi nemli bir aamadr. Atmosferin kirletilmesinde tamaclk sektrnn byk payn en aza indirmek iin aralarda yakt tketiminin azaltlmas ve emisyonun drlmesi ilk nceliklidir. lk zmler bu iki yaklam zerine ina edildii iin aralarn arlklarnn hafifletilmesi ilk akla gelen zm olmutur. Bu sistematik iinde Alminyum metali ve alamlar en iyi alternatiftir. ok ksa srede farkl komponentler ve fonksiyonlar iin alamlar gelitirilmitir. Otomotiv sektrnn batan beri kullanmakta olduu elik gibi konvansiyonel malzemelerin performansna e deer rnlerin retimi iin youn abalar harcanmaktadr. Alminyumun ototmotiv sektrnde kendini kabul ettirmesi rekabeti olmayan fiyat sebebiyle kolay olamamtr. Performans asndan bir ok kendini isbat etmi olmasna karlk fiyat sz konusu olduunda kullanm yaygnlaamamaktadr. Geri dnmn, veya daha kapsaml bir ifadeyle yaam evriminin, etkin olarak salanmas fiyat dezavantajn nemli lde iyiletirecektir. Yeni ve daha ekonomik retim metodlarnn gelitirilmesi, zellikle levha rnleri iin, fayda maliyet analizinde alminyumu daha benimsenen noktalara getirecektir. Levha retimi iin srekli dkm teknii bu zmlerin en nemlilerindendir. Dk ilk yatrm ve operasyon maliyeti en nemli avantajdr. Dkm ileminden balamak zere gerekli operasyon parametrelerinin tasarm ile spesifik uygulamalarn ihtiya duyduu spesifik zelliklerdeki malzemelerin retimi mmkndr. Performans asndan DC dkm edeerleriyle ayn zelliklerde retilebiliyor olmas srekli dkm teknii ile retilen malzemelerin otomotiv yan sanayinin nmzdeki yllarda hzla artacak taleplerini yerli kaynaklardan karlamasnada olanak salayacaktr.

M. Dndar, G. Gngr

11

KAYNAKA 1. Hagen, E., The Aluminum Market at the Beginning of a New Century, 2001, 6th International Secondary Aluminum Congress of the OEA. 2. Kocka, A., Automotive News, 2002. 3. Aluminum Industry Road Map for the Automotive Market, May 1999, The Aluminum Association. 4. Wall Street Journal, Aralk, 10 1999. 5. Rombach, G., Technical Progress in the Aluminum Industry, 2001, Light Metals, TMS. 6. Bellora, V.A., Krauss, R. and Poolen, L., 2001, Meeting Interior Head Impact Requirements, SAE Technical Paper. 7. Automotive Aluminum Crash Energy Management Manual, 1999, The Aluminum Association. 8. Dndar, M., Sarolu, A.S. and Akkurt, A.S., TMS 2002, Formability Performance of 5XXX Series Aluminum Alloys Produced With Twin-Roll Casting Technology, Automotive Alloys, ed. Das, S.,Pa. 9. Dndar, M., Birol, Y., Akkurt, A.S., Formability of Twin Roll Cast AA5XXX Alloy Sheet for Automotive Applications, 2002, ICAA8, Cambridge, UK. 10. Slamova, M., Birol, Y., Dndar, M., Akkurt, A.S., Janecek, M., Microstructure Evolution of Twin-Roll Cast AA5XXX Alloys During Homogenization-Like Annealing, 2002, ICAA8, Cambridge, UK. 11. Doan, N., Keles, ., Dundar, M., Kerti, B., Anger, G., Development of AA6016 for Automotive Applications, 2005, Automotive Alloys, TMS, San Francisco.