Ljubomir Mairevi

KULTURA INTERTEKSTUALNOSTI

Kljune rei: intertekstualnost, postmodernizam, poststrukturalizam, autor, tekst, citat, delo

Uvod Predmet ovog rada jeste predstavljanje pojma intertekstualnosti. Kao koncept, on se javlja kod poststrukturalistikih teoretiara Rolana Barta, Miela Fukoa i Julije Kristeve. Ovi teoretiari su, naputajui strukturalnu analizu, isticali da su ideje autor, autorska prava i prostorna izdvojenost i autonomnost teksta istorijskokulturoloke kategorije. Oni su objavili smrt autoru i najavili kraj autonomnosti teksta, tvrdei da nije autor taj koji je govorei subjekt odreenog teksta, ve kroz njega progovara celina diskursa, predodreena ranijim delima i idejama. U radu se, u osnovi, iznose njihove radikalne postavke, koje su potkrepljene primerima iz

Ljubomir Mairevi

Predmet rada jeste kritiki prikaz koncepta intertekstualnosti koji su najvie razradili Rolan Bart, Miel Fuko i Julija Kristeva. Teorijsko izlaganja koncepta intertekstualnosti u radu sledi njegovo povezivanje sa teorijom anra i pojmom hiperteksta. Takoe, voeno je rauna da se intertekstualnost dovede u vezu sa epohom postmoderne i osnovnim teorijskim postavkama poststrukturalizma. Osnovna teza rada jeste da su radikalne postavke o potpunom odumiranju znaaja autora preterane. Iako se zalaem za intertekstualno itanje fenomena savremene kulture, osnovno pitanje jeste do koje mere je izvesni autor inventivan u oslanjanju na ve postojea umetnika dela i dela ire popularne i medijske kulture. Rad cilja na razlikovanje istog eklekticizma od postmodernistike kreativne metode stvaranja dela uestalom citatnou i aluzijama.

801.73 82.09

savremene medijske kulture, teorije anra i nastankom elektronskog hiperteksta. Bez obzira to danas ideje Barta, Fukoa i Kristeve dobijaju na tanosti, autor e se, ipak, u zakljunom razmatranju izjasniti za reenje koje se nalazi izmeu klasinog shvatanja teksta i radikalnog poststrukturalizma. Iako se u radu zalaem za ideju intertekstualnosti, prihvatajui da je dolo do slabljenja granica izmeu tekstova, i da treba redefinisati klasino poimanje autora, obacujem mogunost da autor samo izraava i rekombinuje ono to mu je prolost ostavila. Ovo bi znailo da svako ko pie tekst, preuzimajui tue ideje i pojmove, ima jednaku mogunost izraavanja, kao i to da je svaki tekst jednake vrednosti. Takoe, to bi znailo da nema mogunosti za raanje novih ideja i proirivanje starih. Odbacujui ovakva shvatanja, u zakljuku rada izaiemo sa tvrdnjom da intertekstualnost nudi vie od ogoljenog citata. Postmoderni nain izraavanja, prepun intertekstualnih referenci, moe biti krajnje originalan i autentian. Autoru koji se oslanja na ve postojea dela ili apokrifne citate iz nepostojeih knjiga i biblioteka (Borhes), ostaje mogunost da ispria svoju originalnu priu. Preuzet citat ili pojam iz drugog dela moe biti rekontekstualizovan, moe mu biti promenjeno znaenje, ak moe ostati nezapaen, a da celina prie ipak ostane razumljiva. Meutim, ideja intertekstualnosti ukazuje na neto jo znaajnije, to nije predmet ovog rada, a na emu insistira postmoderna teorija; a to je sve vei stepen simulacije realnosti. Teorijska razmatranja intertekstualnosti Jo je Ferdinad Sosir isticao vanost veze izmeu znakova, koju je strukturalna semiotika odbacivala. Tendencija da posmatra pojedini tekst, kao odvojenu i zatvorenu celinu, s namerom da istrai samo spoljne strukturalne uslove koji su uslovili njegovo nastajanje, predstavlja osnovnu slabost strukturalne semiotike. Osnovni zadatak u strukturalnom pristupu jeste utvrditi ta je ukljueno, a ta iskljueno iz pojedinog teksta, to je veoma razumljivo, ali i dosta turo tumaenje nekog dela. Osnovni razlog skromnosti ogoljene strukturalne analize lei u injenici da znaci prevazilaze strukture. U semiotiku, pojam intertekstualnosti unose Rolan Bart i Julija Kristeva, koji se kasnije vezuje uglavnom za poststrukturalistiku teoriju. Kristeva iznosi gledite po kojem svaki tekst ima dva nivoa tumaenja. Prvi nivo je horizontalni, i povezuje autora i itaoca teksta, dok drugi nivo povezuje tekst sa drugim tekstovima. Ono to ova dva nivoa dele jesu ve postojea pravila, od kojih zavisi svaki tekst i njegov italac (Kristeva u Chandler). Kristeva tvrdi, kao i poststrukturalisti, da svaki tekst nastaje pod uticajem ve postojeeg univerzuma diskursa. Iz ovog proizilazi da, umesto prouavanja struktura teksta koje uslovljavaju i oblikuju tekst, treba

422
KULTURA INTERTEKSTUALNOSTI

prouavati kako su te strukture nastale. Dakle, panju bi trebalo usmeriti ka ranijim tekstovima koji su uslovili nastanak sadanjih. Intertekstualnost oznaava mnogo vie od uticaja prethodnih generacija autora na sadanje. Prema strukturalizmu, jezik ima mo koja ne prekorauje samo individualnu kontrolu, ve i odreuje subjektivnost. Iz ovakvog gledita poizilazi da je celokupno iskustvo odreeno ve postojeim delima, a jedinstvenost teksta i originalnost autora ovim su bitno ugroene. Ideologija individualizma je plod Renesanse, kao i ideja autorskih prava, koja je istorijsko-kulturoloki proizvod. Koncepti autorskih prava i plagijata nisu postojali u Srednjem veku. U periodu do priblino 1500. godine, ljudi nisu pridavali toliko znaaja tome ko je tano autor neke knjige, kao to to mi danas radimo. Kljunu promenu uneo je tehniki pronalazak tampe. U momentu kad su knjige prestale da se prepisuju, postepeno dolazi do razvoja koncepta autorskih prava (Baldini, 2003). Sosir je isticao da je jezik sistem koji postoji pre pojedinca. Prema poststrukturalizmu, mi smo ve unapred odreeni semiotikim sistemom, a ovo se pogotovo odnosi na jezik. Da bismo govorili, treba da koristimo ve postojee koncepte i konvencije. U tom smislu, jezik intervenie izmeu ljudskih bia i njihovog sveta. Poststrukturalizam, kao teorijska koncepcija, poiva na pretpostavci da znaenja rei nisu u svetu oko nas, nego ih proizvode razliiti simboliki sistemi koje tokom ivota uimo. Rei nisu prirodni znaci, odnos izmeu oznaenog i znaka je proizvoljan. Ne postoji nita to podsea na drvo u rei drvo. Svaki jezik koristi razliite rei za isti predmet. Nijedan od elemenata znaka ne odreuje onaj drugi: niti oznaitelj izraava znaenje, niti oznaeno lii na oblik ili zvuk (Belsey, 2003: 11). Savremeni zagovornici poststrukturalizma radikalizuju ova shvatanja tvrdei da subjekt nije taj koji govori, ve je govor taj koji se slui subjektom. Teoretiari intertekstualnosti su ovim doveli u pitanje koncept autorstva, svodei autora teksta na orkestratora ve postojeih diskursa. Tekst prestaje da bude autonoman i postaje viedimenzionalni prostor u kome se pojavljuje vie pristupa pisanju, od kojih ni jedan nije originalan, prepliui se meusobno i sukobljavajui se. Prema Bartovom shvatanju, tekst je pitanje citatnosti, autor uvek imitira ve postojee i nikada nije originalan. U ovakvoj sumornoj Bartovoj viziji, autor ima samo jednu mogunost, a to je da kombinuje ve postojea dela, na do sada neponovljeni nain. Prema njegovim tvrdnjama, pisanje ne podrazumeva preformulacije ve postojeih misli i oseanja, pri emu pisac pisanjem znakova neto oznaava, nego samo rad sa oznaavajuim, koji su ostavljeni da se brinu sami o sebi. Doivljaj jouissance u itanju ... pri bavljenju razliitou nekog teksta, te igranju ili uivanju u njemu, postaje kritiki cilj. Znaenje je sekundarno.

423
Ljubomir Mairevi

Ono je zapreeno ispranjenou znakova, njihovom nemogunou da budu izvan konvencionalnog i stoga proizvoljnog sustava prestavljanja koji ih je proizveo sukladno vlastitoj kulturnoj logici. Ako ita, za Barthesa itanje sada postaje nain da se odupre snazi teksta nad itateljem, nain da se proprati njegova motivisanost i, konano, da se bavi njegovim znaenjem (Trifonas, 2002: 18-19). Jedan od najznaajnijih tekstova za semiotiku naslovljen kao Kurs opte lingvistike, sam po sebi, predstavlja problematizovanje ideje autorstva. Tekst je prvi put objavljen u Parizu, a kao autor tog teksta vodi se Ferdinand De Sosir. Meutim, postavlja se pitanje ije je to delo, poto je Sosir umro 1913, ne napisavi ni jedan pasus njegove teorije opte lingvistike onoga to mi danas nazivamo semiologijom. Knjiga Kurs opte lingvistike prvi put je objavljena posthumno 1916, a rukopis je nastao na taj nain to su studenti, uz pomo izdavaa, skupili beleke sa predavanja, koja su drana u periodu od 1906-1911, i priredili ih kao knjigu. Rukopisu je, dodue, dodato nekoliko linih beleaka koje je nainio sam Sosir. Meutim, on nikada nije napisao i proitao knjigu koja se vodi pod njegovim imenom. U samoj knjizi, nailazimo na odreene nedoslednosti, koje unose sumnju da tekst nije uvek veran idejama koje je Sosir iznosio. Razumevanje ovog dela pogorava i injenica da se u drugim kulturama prevoenjem, s obzirom da neutralni prevod nije mogu, tekst dodatno menja. Ovaj primer moe posluiti gleditu po kome je svako itanje ponovno pisanje dela. italac u postrukturalistikoj teoriji stvara autora, itajui fragmente, on sklapa predstavu o piscu. Jedan tekst ili celokupni opus jednog autora nastaje pod uticajima razliitih diskursa i prepun je kontradiktornosti. Najbolji nain za redukciju ovih kontradiktornosti jeste da stvorimo vie autora, recimo, kao to sociolozi prepoznaju ranog Marksa i poznog Marksa. Epoha postmoderne dovela je u pitanje ideje jedinstva, identiteta, subjekta, u nameri da pokae da su one kulturno uslovljene i istorijski promenljive. Posebno mesto u ovim postmodernim strategijama jeste tematizovanje i redefinisanje pojma autora. Modernistiki projekt autora posmatra kao autonomni subjekt, dok, s druge strane, postmoderna kritika ukida ovu autonomnost, naglaavajui da je autor predstava novijeg datuma, proizala iz pretenzija Prosvetiteljstva. Dva mislioca koja su pripadala teorijskoj struji poststrukturalizma, Rolan Bart i Miel Fuko, u svojim razmatranjima najradikalnije su dovela u pitanje koncept autora. Rolan Bart je objavljujui smrt autora najavio roenje itaoca, tvrdei da jedinstvenost teksta ne lei u njegovom poreklu, ve u njegovoj destinaciji. Poto je sveznajui, autonomni autor, kao reprezant i metafora autonomnog, vrhovnog i jedino vaeeg, Subjekta ... uklonjen, a delo pretvoreno u mreu, viedimenzionalno tekstualno tkivo, (kon)tekst sastavljen od mnogobrojnih citata, aluzija, obrazuje

424
KULTURA INTERTEKSTUALNOSTI

se nova ia pisanja i znaenja a to je italac ... (Jovanov, 1999: 15-16). Prema Bartovom miljenju, pisac se pojavljuje kao gost u polju teksta, kao neko ko je upisan u tekst, gubei time svoje privilegovano mesto autora. Koncept intertekstualnosti nas podsea da svaki tekst postoji u odnosu na drugi. Takorei, jedan tekst duguje vie drugim tekstovima nego samom autoru. Prema Fukoovom shvatanju, autor nije ni govorei subjekt teksta, jer on ne nastaje spontano. Autor je uslovljen celinom diskursa, institucionalnim sistemom, i kao funkcija je istorijski je promenljiv. On je tvrdio: Granice knjige nikada nisu jasno postavljene: pre naslova, prvog pasusa ili poslednjeg, pre interne konfiguracije i njene autonomne forme, ona se nalazi u sistemu referenci u odnosu na druge knjige, druge tekstove, druge reenice: ona je deo unutar mree ... Knjiga nije prosto objekt koji neko dri u ruci ... Njeno jedinstvo je promenljivo i relativno (Fuko u Chandler). Frederik Dejmson, uveni teoretiar postmoderne, tvrdi da tekst dolazi pre nas ve proitan, i mi ga uvek posmatramo kroz prizmu taloga ve postojeih interpretacija. ak iako itamo potpuno novi tekst, po Dejmsonovom uverenju, mi ga tumaimo u skladu sa ve ustaljenom praksom tumaenja, koju su nam u nasledstvo ostavili ranije interpretativne tradicije. Prema ovakvim shvatanjima, svaki tekst ima istoriju itanja, jer razna drutva, itajui isti tekst, u stvari ga ponovo piu, dajui mu nesvesno drukija znaenja. Niko ne moe da ita neko uveno delo, da gleda poznatu sliku ili film, a da ne stvori predstavu u kom kontekstu je ono nastalo, i na ta ono u stvari cilja. Poznavanje konteksta predstavlja primarni okvir kojim pojedinac, koji pokuava da protumai neko umetniko delo, ne moe da izbegne. anr i intertekstualnost Postoji mnogo naina da se predstavi tekst. Najoiglednija reenja su konvencionalne prirode kao to su: TV programi, novinske rubrike, radio emisije, razni serijali ili okvir nekog anra, bilo da je film, knjiga, strip ili televizija u pitanju. Nae razumevanje bilo kojeg teksta povezano je sa smetanjem teksta u pojedine okvire. Pojedinani tekst obezbeuje kontekst unutar koga drugi tekstovi mogu biti stvoreni ili interpretirani. Smetanje nekog teksta u anr obezbeuje nam tumaenje u okviru odreene vrste odgovarujueg intertekstualnog okvira. Teorija anra je bitno polje sa svojim sopstvenim pravilima, koje ne mora nuno da se granii sa semiotikom. Unutar semiotike, anr se moe shvatiti kao dinamina struktura, sastavljena od sistema znakova, kodova i konvencija. Svaki

425
Ljubomir Mairevi

primer anrovskog teksta koristi konvencije koje ga povezuju sa drugim delima tog anra. Ovo dolazi najvie do izraaja u delima koja parodiraju uvena pravila anra. Pitanje anra pokazuje se veoma interesantnim kada je u pitanju tematizovanje intertekstualnosti. Pogotovo to postoje veoma razvijena i dobro utemeljena gledita po kojima se anr moe posmatrati kao neprekidni i beskrajni tekst, koji je stalno otvoren prema vlastitom nastajanju. erar enet je posmatrao pitanje tekstualnosti i anrovskih odnosa u okviru pristupa koji je on nazvao transtekstualnost. U sklopu transtekstualnih odnosa enet uoava postojanje: aratekstualnosti odnos teksta i spoljnog konteksta; P ntertekstualnost prisustvo jednog teksta u drugom pomou citata ili I aluzija; ipertekstualnost odnose podraavanja izmeu dva teksta ili dva stila; H Metatekstualnost odnos izmeu teksta i njegovog komentara; rhitekstualnost odnos izmeu teksta i njegovog anrovskog arhiteksta. A Prema pogledima Kristijana Meca, anr postaje skupina filmova koji se mogu shvatiti kao veliki zajedniki tekst, i koji u sebi sadri tekstualni sistem. Prema tome, snimiti film u nekom anru znai ponuditi gledaocu intertekstualni okvir za tumaenje filma. anr predstavlja prostor iskustva na kome se grade oekivanja gledaoca i na kome se zasniva njegovo razumevanje filma (Moan, 2006: 90). Ovim odreivanjem referentnog okvira tumaenja filma ili nekog drugog anrovskog dela, s jedne strane, otvaraju se mogunosti njegovog itanja i razumevanja. Dok su, s druge strane, gledaoci, tumaei film u okviru nekog anra, spreeni da ga tumae na drukiji nain, jer je ovim on predodreen. U sutini, anr kao kategorija omoguuje nam komunikaciju s delom, jo pre nego to ga proitamo ili pogledamo. Meutim, intertekstualnost se reflektuje i u fluidnosti anrovskih granica i u njihovom meanju. Najbolji primer ovoga su savremeni filmovi, u kojima se citiraju kadrovi, muzika i dijalozi drugih ostvarenja, uz namerno meanje i preplitanje najrazliitijih anrovskih konvencija. Najee se dug prema nekom delu, iz koga je preuzet citat, priznaje i naznaava. Mnogi od tekstova direktno aludiraju na izvore na koje se oslanjaju, kao to je to sluaj u televizijskim crtanim serijama Simpsons i South Park ili filmovima Brae Koen i Kventina Tarantina. U ovakvim primerima, re je o samosvesnoj formi intertekstualnosti, u kojoj se zahteva od gledaoca neophodno poznavanje drugih tekstova popularne kulture, da bi se adekvatno mogao razumeti i uivati njihov sadraj. Aludirajui na druge tekstove i druge medije, ova praksa nas podsea da ivimo u posredovanoj i simuliranoj relanosti.

426
KULTURA INTERTEKSTUALNOSTI

Sa postmodernistikog stanovita, esto se istie da usled gubljenja kljunih belega, univerzalnih uzora (ili onih koji to mogu postati) i meta-pria, savremeni film pokazuje optu sklonost ka ukrtanju vrsta. Svaki film na svoj nain, i uz izvesnu sklonost ka podraavanju, iznova sklapa semantike i sintaksike crte razliitih anrova. Samim tim drutvena uloga postaje u sutini pseudomemorijska, jer vie upuuje na izrazito intertekstualno poznavanje znakova, konvencija i znaenja anrovskih filmova prolosti, nego to ima ulogu posrednika u dananjim stvarnim ili simbolikim sukobima. Izraziti predstavnici ovog pravca su filmovi Tima Bartona, Brae Koen ili Kventina Tarantina ... (Moan, 2006: 121). Na primer, u jedanaestom serijalu crtane serije South Park esta epizoda D-Yikes (Trey Parker and Matt Stone, 2007) parodira lezbejski pokret smetajui ga u sredite radnje filma 300, koji se pojavio samo mesec dana ranije. Film prikazuje istorijski dogaaj u kome se 300 Spartanaca suprotstavilo Persijancima, borei se za svoj grad-dravu. Epizoda crtane serije South Park rekontekstualizuje ovu borbu i prikazuje savremen lezbejski pokret u sukobu s drevnim Persijancima. Ovom vremenskom pomeranju granica i igranju medijem moe se dodati injenica da je do sukoba dolo jer su Persijanci, predvoeni Kserksom, kupili lezbejski bar Lezbos. Ime Lezbos (koje nosi savremeni bar) jeste antiko ime jednog od grkih ostrva, na kome su ivele homoseksualne ene. Ovim je igra sa vremenskim odrednicama dvostruko podcrtana. Prikaz sukoba Persijanaca i pripadnica udruenja lezbejki, koji zauzima vei deo ove epizode crtane serije Sauth Park, odvija se gotovo isto kao i filmu 300. Citirani su dijalozi, uz male izmene i prilagoavanja, kadrovi i muzika. Veina epizoda crtane serije Sauth Park razume se jedino kroz poznavanje drugih dela savremene popularne kulture i predstavljaju savrene primere intertekstualnih tvorevina. Meutim, unutar epizoda postoji mnogo citata i aluzija koje je gotovo nemogue do kraja protumaiti. Ipak, kljuna linija za razumevanje spomenute epizode nalazi se na relaciji enskog homoseksualnog pokreta i filma 300. Interesantno je primetiti da film 300 nastaje direktnim filmskim prenoenjem stripa na platno. Autor stripa 300, Frenk Miler, bio je inspirisan filmom o spartanskom otporu Persijancima, koji je nastao mnogo godina ranije. Ta injenica uslonjava tumaenje, jer je re o etvrtoj obradi istorijskog dogaaja (film-strip-stripizovan filmparodiran stripizovan film u crtanoj seriji). Od stvarnog istorijskog dogaaja ne ostaje nita, jer se stvarnost izgubila u nizovima slika (Bodrijar) i ponovnim rekontekstualizovanim interpretacijama. Svaka epizoda crtane serije Sauth Park postaje interesantnija time to se u njoj prepoznaje vei broj citata i aluzija. Takoe, ni razumevanje jedne epizode nikad nije ogranieno i dovreno. irenjem znanja o delima popularne kulture, ista epizoda ove crtane serije moe dobiti nova i drukija tumaenja koja ranije, zbog neinformisanosti, nisu mogla biti uoena

427
Ljubomir Mairevi

i odgovarajue interpretirna; to ide u prilog poststrukturalistikoj tezi o smrti autora, i raanju itaoca kao instance u kojoj tekst dobija znaenje. Hipertekst Intertekstualnost problematizuje ideju po kojoj tekst ima jasne granice, dilemu o tome ta je izvan, a ta unutar teksta, i gde tekst poinje a gde se zavrava, ta je tekst, a ta kontekst? Nastankom i razvojem televizije, iskristalisalo se pitanje da li ona funkcionie kao koncept toka ili se njen program sastoji od serije izolovanih tekstova. Pojava Interneta i World Wide Web-a uslovila je razvoj hiperteksta, koji nas direktno povezuje s drugim hipertekstovima sa svetske mree. Desio se prelaz s materijalnog na virtuelni tekst. Hipertekst je interaktivna enciklopedija u kojoj se s jednog teksta moe multimedijalnim putem prei na druge tekstove, snimke, fotografije, tabele, filmove i muziku (Baldini, 2003). Taj primer ubedljivo pokazuje da su granice teksta postale u visokom stepenu propustljive. Svaki tekst postoji u irokom polju drugih tekstova, u najrazliitijim anrovima i formatima u kojima se pojavljuje. Ne postoji tekst kao izolovana jedinica za sebe.
428
KULTURA INTERTEKSTUALNOSTI

Ukratko, sa hipertekstom nestaje postojanost i fizika izdvojenost stvorene knjige. Hipertekst pomera granice izmeu onog to je unutra i onoga to je spolja ... Ako se tampani tekst moe uporediti sa santom leda, hipertekst je slian potoku koji tee. Hipertekst predstavlja u stvari splet tekstova, u kojem ne postoji centar i periferija s obzirom da itaocu omoguuje da bezbroj puta skree sa teme na temu, u zavisnosti od toga ta ga u datom trenutku zanima ... U sreditu hiperteksta nalazi se italac, a ne autor (Baldini, 2003: 81). Nastankom hiperteksta gube se osnovne odlike tekstova koji su tampani na hartiji. tampani tekst se odlikuje prostornom postojanou, odreenim redosledom stranica, linearnou, unapred odreenim i nepromenjiv poetkom i krajem. Takoe, kod tampanog teksta postoji jasna granica izmeu onog to je unutar njega i onoga to je spolja. Hipertekst, s druge strane, podrazumeva nepostojanost i omoguuje itaocu mnogo veu pokretljivost. On usitnjava i deli tekst, ukidajui njegovu jedinstvenost i neizmenjivosti. Takoe, podstiui spajanje tekstova, on slabi granice izmeu njih, menja sam in itanja, kao i prirodu onoga to se ita, redefiniui ulogu autora. Hipertekst zahteva aktivnijeg itaoca, kojem je omogueno i da odreuje pravac kretanja u itanju i da ita tekst kao autor. italac preuzima ulogu autora u onom momentu kada krene da uspostavlja veze izmeu tekstova ili kada tekst koji ita obogati drugim. Nestankom linearnosti itanja i mogunou da na World Wide Web-u dopuni ili izmeni tekst koji je stvorio neko drugi (na primer elektronska enciklopedija

Wikipedia), izgubile su se granice izmeu autora i itaoca. Hipertekst nas je, kao to su to Fuko i Bart jo pre njegovog nastanka anticipirali, definitivno oslobodio nedodirljivosti i samostalnosti teksta, menjajui i redefiniui shvatanja o autoru i njegovoj ulozi. Zakljuna razmatranja Intertekstualnim pristupom prekida se klasino doivljavanje teksta kao linearne celine. Ipak, na kraju bi bilo korisno razmotriti pitanje stepena intertekstualnosti. Da li se tekstovi, koji su oigledno sainjeni od velikog broja citata i insistiraju na intertekstualnosti, mogu razlikovati od tekstova na koje se oslanjaju, i sebi slinih tvorevina, ili oni nadilaze samu intertekstualnost i imaju i drugih vrednosti? ak i da pojedini tekst nema intertekstualne reference u sebi, on je nastao unutar nekih anrovskih pravila i koristi jezik i termine koje su autori pre njega razvijali. Ipak, kao to je istaknuto u uvodu, nisu svi dananji autori jednako znaajni, niti je svako sposoban da proizvede tekst zadovoljavajueg kvaliteta. Mnoga dela, koja karakterie intertekstualnost, nemaju nikakvu snagu. Postoji razlika izmeu istog eklekticizma i postmodernog pristupa intertekstualne isprepletanosti tekstova. U kojoj meri e autor biti uspean u oslanjanju na intertekstualne reference zavisi od njegovog talenta. Da bi se odredila vetina upotrebe citata i znaaj nekog teksta, trebalo bi uzeti u obzir: R efleksivnost da li intertekstualno oslanjanje prosto prenosi deo drugog dela, ili ga nadilazi rekombinujui njegova znaenja; P romene u kojoj meri izmene i rekontekstualizovanje odreenog citata doprinosi delu kao celini; P repoznatljivost da li je mogue pratiti neki tekst, ako se ne razume citat ili aluzija koja se odnosi na drugo delo; M era preuzimanja da li je neko delo potpuno preneseno (na primer rimejk filma) ili je citiran samo krai deo teksta; S trukturalna ogranienja do koje mere je gledalac kontekstualizovao tekst, kao deo ue ili ire strukture (kao deo nekog anra, serije, ili najireg polja tekstova u kome se nalaze knjievnost, film, muzika i strip). To je pitanje recepcije dela, na ta autor teksta moe tek neznatno da utie.

429
Ljubomir Mairevi

Kritikujui realistiki kredo, koji istie da umetnost podraava stvarnost, mnogi teoretiari intertekstualnosti sugeriu da umetnost imitira umetnost. Oskar Vajld je takvu tvdnju radikalizovao izjavljujui da ivot imitira umetnost. Time se eli naznaiti da tekst ne utie samo na stvaranje drugih tekstova, ve i na nae ivotno iskustvo. Mnogo toga o svetu oko sebe saznali smo preko knjiga,

dnevnih novina i magazin, putem radija i onoga to smo videli na televiziji i u bioskopu. Svakodnevni ivot odvija se kroz tekstove i posredovan je njima. Pojam intertekstualnosti ne relativizuje samo granice izmeu tekstova, ve i izmeu teksta i sveta u kome ivimo. Danas saznajemo svet veinom putem njegove tekstualne reprezentacije. Literatura: A gger, Gunhild: Intertextuality Revisited: Dialogues and Negotiations in Media Studies, http://www.uqtr.uquebec.ca/AE/vol_4/gunhild.htm B aldini, Masimo, Istorija Komunikacije, Smederevo: Smederevska Gimnazija, 2003. B elsey, Catherine, Poststrukturalizam, Sarajevo: TKD ahinpai, 2003. B odrijar, an, Simulakrum i simulacija, Novi Sad: Svetovi,1991. B rigs, A. i Pol, K, Uvod u studije medija, Beograd, Clio, 2005. C handler, Daniel: Semiotics for Beginners - Intertextuality, h ttp://www.aber.ac.uk/media/Documents/S4B/sem09.html J ovanov, Svetislav, Renik postmoderne, Beograd: Geopoetika, 1999. L angan, Catherine R: Intertextuality in Advertisements for Silk Cut Cigarettes, h ttp://www.aber.ac.uk/media/Students/crl9502.html M iloevi, Nikola, Filozofija strukturalizma, Beograd: Beogradski izdavakografiki zavod M oan, Rafaela, Filmski anrovi, Beograd: Clio, 2006. N elson, R. i if, Kritiki termini istorije umetnosti, Novi Sad: Svetovi, 2004. S tuart Sim, Irony and Crisis: A Critical History of Postmodern Culture, Cambridge: Icon Books, 2002. T rifonas, P. Peter, Barthes i carstvo znakova, Zagreb: Naklada Jesenski i Turk W ikipedia, Intertextuality, 2002. h ttp://en.wikipedia.org/wiki/Intertextuality

430
KULTURA INTERTEKSTUALNOSTI

Crtana serija: S outh Park, epizoda D-Yikes, Trey Parker and Matt Stone, emitovana prvi put 21. aprila, 2007.

Ljubomir Mairevi

THE CuLTuRE Of INTERTEXTuALITy

Summary The subject of this paper is to present the notion of intertextuality. As a concept, it has been associated with certain post-structuralist theorists, such as Roland Barthes, Michel Foucault and Julia Kristeva. These theorists, abandoning structural analysis, emphasised that an authors ideas, copyright, physical detachment and autonomy of text are historical-culturological categories. They have condemned authors to death and declared end of text autonomy, claiming the author is not the communicating subject of a text but that the entire discourse is uttered through the medium of author, predestined by previous work and ideas. The paper primarily advances their radical theses, corroborated with examples from contemporary culture of the media, genre theory and advent of electronic hypertext. Regardless of the fact the ideas of Barthes, Foucault and Kristeva appear increasingly accurate, the author will nonetheless opt for a solution between the classical concept of text and radical post-structuralism in the conclusion of this paper. Even though I here support the idea of intertextuality, acknowledging the ever subtler differences between texts and the need to redefine the classical notion of author, I discount a possibility the author merely verbalises and recombines a previous legacy. It would then imply that everyone who writes a text, employing others ideas and notions, have equally profound manners of expression and that all texts are of equivalent value. Moreover, that would imply there existed no opportunity for the birth of new ideas and expanding the old ones. Refuting such concepts, I will state in the conclusion of this paper that intertextuality offers more than bare citations. Post-modern manner of expression, with a wealth of intertextual references, can be quite original and authentic. An author who relies on existent works or apocryphal citations from non-existent books or libraries (Borges), is left with a chance to tell their own story. Citations and notions taken from other works can be recontextualized, have their meaning altered or even go unnoticed, while the wholeness of the narrative remains comprehendible. Additionally, the idea of intertextuality points to an aspect not dealt with in this paper, which the postmodern theory insists on an increasing degree of reality simulation.

431
Ljubomir Mairevi