SOL-JEL METODUYLA AMORF MALZEME RETM

Yrd.Dr. Nil TOPLAN

HAZIRLAYANLAR: ERHAN TEMRKIRAN: 050108077 MEHMET ERTURUL:G030108041

SOL-JEL PROSESNN ESASI

Sol-jel teknolojisi, zelti formundan yola klarak farkl uygulama alanlarna ynelik olarak seramik, cam ve kompozit malzemeler retim tekniine verilen genel isimdir. Metal alkoksit zeltileri veya metal tozlar, nitratlar, hidroksitler ve oksitler gibi inorganik bileiklerin belirli oranlarda su ve asitle birletirilerek bir solsyon meydana getirilmesi ve bu solsyonun belirli scaklklarda kartrlmas neticesinde solsyon ierisinde birbirini izleyen bir dizi kimyasal reaksiyon ve taneciklerin sahip olduu yzey yklerinin elektro kimyasal etkileimleri ile bir a meydana gelmesi ( jelleme ) ve bu an gitgide byyp sistem ierisindeki btn noktalar ulaarak komple bir yap ( jel ) meydana getirmesidir.

Sol ; sv ierisinde kolloidal kat taneciklerinin kararl bir sspansiyonudur. Bu kat tanecikleri, yerekiminden daha byk dispersiyon kuvvetlerinden sorumlu olduundan yeterince kk olmaldr. Gerekte bu tanecikler ne kadar kk ise, zeltideki moleklleri konumak daha doru olacaktr. Kolloid ; Kolloid olarak tanmlanan tanecikler gzle grlemeyecek kadar kk 500 nm (1 nm = 10-9 m) ve daha altndaki boyutlara sahip taneciklerdir.Bu tanecikler normal optik mikroskopla grlemezler. nk maksimum boyutlar n dalga boyuna eittir.

Jel ; Kolloidal paracklarn ktrlmesiyle elde edilen ve bol miktarda su ieren keleklere denir. Jel , kat ve sv faz arasnda bir ara fazdr.

Sol-jel Ynteminin Basamaklar

1. 2. 3. 4. Alkoksit hidrolizi Peptidleme veya polimerizasyon Jel eldesi Kalsinasyon / Sinterleme

Alkoksit Hidrolizi
Alkoksitler sol oluturmak iin balang maddesi olarak kullanlrlar. Genel gsterimi M(OR)n formlyle ifade edilir.
M ; kaplanacak metal malzemeyi, R ; CH3 (metil), C2H5 (etil) gibi alkil grubunu, n ; metalin deerine gre deien deerliini gsterir.erdikleri yksek elektro negatif OR grubu sebebiyle,metal alkoksitlerin reaksiyona katlmlar yksektir. ORdeki alkil gruplar deitirmekle fiziksel zelliklerde farkllklar salanr.

Hidroliz hzn etkileyen faktrler:Su miktar,katalizr tipi,zc deriimi,scaklktr. Normal olarak alkoksitler alkolde znr ve asidik/bazik yada ntr artlarda su ile hidroliz olur.Optimum molar su/alkoksit oran 100dr. Bylece alkoksit tanecikleri, bol su iinde birbirleri arasndaki mesafeyi aabilirler.Asit katalizrler, polimerleri hafif balarla balarken, baz katalizrler kuvvetli balarla balarlar. Distile su ile scak ortamda (>80oC) alldnda daha kararl bir kolloid yap oluturur

Hidroliz reaksiyonu u basamaklardan oluur ; M(OR)n + H2O HO-M(OR)n-1 + R-OH HO-M(OR)n-1 + H2O (HO)2-M-(OR)n-2 + R-OH (HO)2-M-(OR)n-2 (HO)n-M Kondenzasyon reaksiyonu ise 3 basamakta gerekleir : M-OR + H2O M-OH + R-OH M-OH + HO-M M-O-M + H2O M-OH + RO-M M-O-M + R-OH

Hidroliz

Peptidleme
Peptidleme, keltilerin bir zc etkisiyle datlmasdr. Bu keltilerin datlmasyla bir sol hazrlanm olur. Peptidlemede kullanlan en uygun maddeler, elektrolitlerdir. Elektrolitler, taneciklere belli bir yk verirler. Yklemenin gerekliliinin nedeni, kolloidal taneciklerin ancak ykl olduklar zaman kararl halde bulunabilmeleridir.Peptitleme, bir dekoaglasyon olaydr. Koaglasyon ise kolloidal taneciklerin elektrik yknn sfr olmas sonucu byyerek kmeleridir. Bir zelti, negatif ykl bir kolloidal zelti oluturuyorsa, OH- iyonlar ile (bazlarla), pozitif ykl bir kolloidal zelti oluturuyorsa, H+ iyonlar ile (asitlerle) peptidletirilirler. Eklenecek asit miktar ortamn pH deeri ile ayarlanr.

zeltiye verilen elektrolit gereinden az veya ok olursa, peptidleme meydana gelmez. Yksek deriimdeki elektrolit, taneleri yksz brakarak peptidlemeyi nler. Az miktarda kullanldnda ise verdii yk de yeterli olmayacandan kelti durumu devam eder. Sol-jel ynteminde polimerizasyon admda gerekleir;
1)Monomerelerin polimerizasyonu ile taneciklerin olumas 2)Taneciklerin bymesi 3)Taneciklerin bir zincir iersinde balanmas ve sonra sv iersinde a yaps olumas yoluyla kalnlaarak jellemesidir.

Polimerizasyon admn olumasnda etkili olan faktrler;

Ph, scaklk, reaksiyon sresi, konsantrasyon, katalizr ve miktar, yalandrma scakl, yalandrma sresi

JEL ELDES
Polimerlerin kmeleerek younlamasyla, jel salkmlarnn bymesine jelleme denir. Jeller zayf ve kuvvetli balardan olutuu gibi, mikron boyutunda birbirine bal olan gzeneklere sahip viskoelastik maddelerdir.Dk scaklklarda yer alan soln jele dnmesiyle; kaplama, fiber ve hacimli ekillerin ekillendirilmesi yaplabilir.

Jel genel olarak iki bileenden oluur. *Kat *Sv

Jel, svs ok olan kat ve sv fazlar aras bir sistemdir. Jelleme olay, kolloidal taneciklerin ekilleriyle yakndan ilgilidir. Jeli oluturan molekller birbirine zayf veya kuvvetli balarla balanarak, aralarndaki boluklarda sv bulunan iskelet eklinde dokular olutururlar. Jel oluumunun en nemli adm, bu jelin atlak oluumuna imkan vermeden kurutulmasdr. Bunun iinde iin ok yava kurutma yaplarak, meydana gelecek gerilmeler giderilebilir .

JELLEME MEKANZMASI

Sol-jel yaplar

Faz Dnmleri
lk olarak jel, kurutmadan daha yksek scaklklara stlr ve bylece daha kararl fazlara dnr. ou durumlarda bu ilk kimyasal bir deiim evresidir ve her zaman istenen teknik seramikler ayn kimyasal bileimlere sahip deildir. Madde kendiliinden kristalorafik olarak yeniden dzenlenerek kat an oluturur ve gzenek dokumas deiir.Al2 O3 sisteminin sol-jel yntemi ile retiminde balang maddesi olarak alkoksitler veya Alhidratlar kullanlmaktadr. Al-hidroksitlerin -Al2O3 ya dnm srasnda ara fazlar olumaktadr. Ara fazlar ve dnm scaklklar aadaki gibidir; 450oC 750oC 1000oC 1200oC AlOOH -Al2O3 -Al2O3 -Al2O3 -Al2O3 Bhmit fazndan -Al2O3 fazna gei, yava ve scaklk, zaman parametrelerine bal olarak ilerleyen bir dnmdr.

Bu srada kafes yaplarnda deiimler olmaktadr. Bhmit, ortorombik kristal yapya sahipken -Al2O3 tetragonal, Al2O3 monoklinik, -Al2O3 trigonal yapya sahiptir.Seramik malzemelerdeki bu yeniden yaplanma nkleasyon ve tane bymesi ile meydana gelir, aktivasyon enerjisi ve buna bal olarak yksek scaklk gerektirir. Al2O3nn sinterlenmesi iin nce ya dnmn gereklemesi gerekir. Sol-jel ynteminde sisteme ilave edilen alfa almina dolgu maddesi, dnm iin gerekli olan ekirdek grevi grmekte ve dan ya dnm hzlandrmaktadr.Dnm sre ve scakln drmekte ve dolaysyla sistemin daha dk scaklklarda sinterlenebilmesine olanak vermektedir. Bunun sonucunda 1200 oC de tam olarak sinterlenmi, teorik younlua ok yaklam seramik malzeme elde edilir

SiO2-Al2O3-CaO (ZnO) sistemi

SiO2-Al2O3-ZrO2 sistemi

Sol-Jel Ynteminin stnlkleri - Yntemin kimyasal yn kontrol edilebilir - Hammaddelere kyasla daha iyi homojenlik salanr. - Toz boyutu mikronun altnda elde edilir - retim iin dk scaklklar yeterlidir. - Yeni malzemeler ve zellikler elde etmek mmkndr. - nce filmler gibi zel mamullere musaittir. - Hava kirliliine neden olmaz. Sol-Jel Ynteminin Sakncalar - Bu yntemle retilen tozlarn maliyeti yksektir. - Proses esnasnda bzlme miktar byktr. - nce gzenekler yapda yer alabilir. - Yapda kalnt hidroksil yer alabilir. - Yapda kalnt karbon yer alabilir. - Organik zeltiler sala zararldr - lem sresi uzundur.

SOL-JEL YNTEMNN BALICA UYGULAMA ALANLARI

1-Anmaya dayankl kaplamalarn yaplmas 2-Optik amal kaplamalar ( rnein; yanstma zellii olmayan TiO2-SiO2 kaplamas, lenslerde ve benzeri uygulamalarda ) 3-Fiber optiklerde 4-Yksek mukavemetli fiber retimi (Na2O-ZrO2SiO2 fiberleri gibi ) 5-Elektronik ve manyetik malzemelerin retimi (V2O5, WO3, Fe2O3 gibi ).

SOL-JEL METODUYLA CAM RETM

Camlarn ve cam-seramiklerin dier bir retim yntemi ise sol-jel tekniidir. Bu yntemin geleneksel cam retiminden fark; yksek scaklklarda eriyikten deil, oda scaklnda zeltilerden yola klmasdr. Bu yzden, bu yntem souk metod olarak da tanmlanmaktadr.

Balang malzemeleri genelde alkoksitler ve metal tuzlardr. Su, asit veya alkol ile kartrlarak hazrlanan zeltiler hidroliz ve kondenzasyon reaksiyonlar sonucu jel haline dnr. Daha sonra jeller sl ileme tabi tutularak cam haline dntrlr.Bu yntem ile byk boyutlu camlarn elde edilmesinde zorluklar vardr. Hidroliz rnlerinin ve organik kalntlarn kurutma ile uzaklatrlmas srasnda numunede atlaklar oluabilir. Sol-jel yntemiyle elde edilen amorf tozlarn preslenip sinterlenmesiyle cam-seramik retilir. Sol-jel ile retilen cam tozlarndan cam-seramik retiminde, yukarda bahsedilen presleme + sinterleme + sl ilem, presleme + sinterleme veya scak presleme yollarndan birisi izlenir.

Cam seramiin sl ilemi

Sol-jel tekniinin geleneksel klasik cam retimine kar en nemli avantajlar; balang malzemelerinin ok temiz olmasnn yansra molekl baznda kartrlmasndan dolay ok saf ve temiz camlarn elde edilebilmesiyle, ok daha dk scaklklarda camlarn retilebilmesidir. Ayrca, sol-jel teknii kullanlarak fiber takviyeli cam-seramiklerin retimi de mmkndr.

Sol-jel prosesinin en ok kullanld alanlardan birisi de kaplamaclktr. Sol-jel prosesi kaplamay ok kolay hale getirmekle kalmayp, ok az saf madde sarfedildiinden ayn zamanda ekonomik hale de getirmektedr. Cam ve aynalar, ift grntleri ve yansmalar yok etmek amacyla silikat ve borosilikat kkenli kaplamalarla kaplanmaktadrlar. Bunun yannda geirgenligi artrc veya sertlii artrc, krlganl nleyici gibi kaplamalar gelitirilmitir. Dier sayabileceimiz uygulama alanlarndan bazlar unlardr; resimleme teknikleri, elektrokromik aygtlarn yapm, optik nanokompozitler, geri dnml katotlar, LiNb03 gibi ferro-elektrik seramiklerin yapm ,elektronik ve magnetik malzemelerin retimi.

Sol-jel Kaplama Prosesi

Sol-jel yntemi, cam, seramik, metal ve plastik altlklarn kaplanarak yzey zelliklerini iyiletirmek, yeni zellikler kazandrmak (optik, elektronik, kimyasal ve mekanik gibi) amacyla uygulanan bir kaplama tekniidir

SOL-JEL KAPLAMA TEKNKLER

Daldrmal Kaplama Teknii (Dip coating) Pskrtme Kaplama Teknii (Spray Coating) Ak Kaplama Teknii (Flow Coating) Dndrme Kaplama Teknii (Spin Coating) Laminer Kaplama Yntemi (Laminar Coating) Merdaneli Kaplama Yntemi (Roll Coating) Bask Kaplama (Printing)

CAM KAPLAMA RNEKLER

Daldrmal Kaplama Teknii (Dip coating) Bu yntem sol gel ile kaplama yntemlerinin en nemlilerinden birisidir. Hemen hemen saydam iletken tabakalarn retiminde kullanlr. Yntem, bir cam taycnn hazrlanan sol ierisine belli bir hzda daldrlp ayn hzda geri karlmas yoluyla film kaplanmas ilemidir. Bu yntemle kaplama yapld zaman film kalnl,tayc sole daldrlp karld esnada, zamanla deimez

Daldrmal kaplama ilemi aamalar

Daldrma yntemi daldrma, yukar ekme, kaplama, szlme ve buharlama (alkol gibi uucu zcler kullanldnda buharlama normal olarak yukar ekme, kaplama ve szlme aamalarnda da gerekleir) olmak zere 5 aamadan oluur.

Daldrma aamasnda tayc sabit bir hzla soln iine daldrlr ve yukar ekme aamasnda, daldrld hzla (10-107 mm/dak) beklenmeden yukar ekilir.Kaplama aamasnda, taycnn sol ile temasa giren ksmlar kaplanm olur. Bu aamada etkili olan kuvvetler: yerekimi kuvveti, sol ile tayc arasnda ki srtnme kuvveti ve soln tacya tutunmasndan oluan yzey gerilimi kuvvetidir. Szlme aamasnda yukarda saydmz kuvvetlerin etkisi altnda baz sol damlacklar taycnn kenarlarndan szlerek yzeyi terk eder. Buharlama aamasnda; szlme aamasnda szlemeyen sol damlacklar buharlaarak uar. En son olarak tayc zerinde kalan sol, frnlama ilemi sonucu film haline dnr.

 Daldrma ynteminde kaplanan filmin kalnl; geri ekme hz, sistemi Newtonyan rejiminde tutacak ekilde seildiinde aadaki Landau Levich tarafndan tretilen bants ile hesaplanr. Burada; h : filmin kalnl : svnn viskozitesi U : daldrma hz LV : sv buhar yzey gerilimi : soln younluu g : yerekimi ivmesi

Pskrtme Kaplama Teknii (Spray Coating)

Bu yntemde zeltinin basnl ekilde nozulden pskrtlmesiyle
atomizasyona benzer ekilde ince damlacklar retilir.

retilen damlacklar bir altlk yzeyine pskrtlmek suretiyle

kaplama yaplr. Altlk yzeyi scak yada souk olabilir.

Altlk yzeyine ulaan sv damlacklarn yksek reaktiviteleri

nedeniyle srekli bir film oluur. Oluan film zc buharlamas ile kurumaya balar ve son olarak sl paralanma ile kaplama elde edilir.

Bu teknik endstride genellikle organik vernikler iin kullanlmaktadr.Preslenmi cam, lamba veya cam kaplar gibi geliigzel ekillendirilmi cam formlarn kaplanmasnda da geerli bir tekniktir.

TV ekranlarnn sol-gel yntemiyle kaplanmasn salamak iin Philips birletirilmi dndrme (spin) ve pskrtme prosesleri de gelitirmitir. ekilde pskrtme teknii ile dekoratif cam kaplama uygulamas gsterilmitir.

Pskrtme Kaplama Teknii

Dndrerek Kaplama

Bask Kaplama (Printing) Yaygn olarak dekor camlar iin kullanlan bask tekniidir.

Bu teknikte, belirli bir dokuya sahip ipekten yaplm taslak tabakasna zelti emdirildikten sonra malzeme yzeyine bask uygulanmas ile kaplama gerekleir. Tipik film kalnl 10-100 m aralklarndadr. Kaplama malzemeleri organik polimer kkenlidir.

Bu kaplama ileminde seramik boyal emaye kaplamalar ve

uygun ergime scaklkl flitler kullanlabilmektedir. Bu tr kaplamalarda dk scaklk pirolizi veya UV (ultra viole) pirolizi kullanlmaldr. Inkjet bask gibi eitli trde bask teknikleri de yaygn olarak kullanlmaktadr.

pek elek bask prosesi

Genellikle otomotiv endstrisinde, dekoratif cam imalatnda, gsterge panellerinin iinin ve frn camlarnn kaplamasnda kullanlmaktadr. Ayrca seramik ve cam yzeylerin cam kaplanmasnda, mikro optik elementlerde de kullanlmaktadr.

RNEK ALIMA
SOL-JEL YNTEM LE MAT CAM RETM
Cam ve cam rnleri gnlk hayatta yaygn olarak kullanlr. Camn ieriinin deitirilmesi ile de farkl zellikler gsteren cam rnleri elde edilmektedir. Dekoratif amal olarak mat camlar yaygn bir kullanm alanna sahiptir. Mat camlar geleneksel yntemlerden asit veya toz partiklleri ile yzeyin andrlmasyla hazrlanr. Bu yntemlerde karlalan dezavantajlar (uygulama zorluklar, yzey zellikleri vb.) camlarn andrlmas yerine yzeylerinin kaplanarak mat cam haline dntrlmesi ile ortadan kaldrlmtr

Bu almada dz camlar, kaplama yntemi kullanlarak mat cam haline dntrlmtr.Bu amala, temeli anorganik polimerizasyona dayanan sol-jel yntemi seilmitir. Balang maddesi olarak organik olarak modifiye edilmi bir silan olan metiltrietoksisilan (MTEOS) ve tetraetoksisilan (TEOS) kullanlmtr. Oluturulan anorganik polimerik a glendirmek ve matlk kazandrmak iin stabilize SiO2 partiklleri kullanlmtr. Ayrca oluturulan kaplamann matlk etkisini artrmak iin bir matlatrma ajanndan yararlanlmtr. Oluturulan tm kaplamalar 25 0C ve 200 0Cdeki cam yzeylerine uygulanarak, ssal ve IR lambalar ile sertletirilmitir.

Cam yzeyinde oluturulan kaplamalarn yzey sertlii, matlk derecesi, yzey przll, izilmeye kar dayankll ve yzeye tutunma zellikleri incelenmitir. Sonu olarak geleneksel yntemlerden gelen uygulama zorluu, kaba yzey przll ve evre kirlilii gibi dezavantajlar ortadan kaldrlarak anma dayanm yksek, izilmeye kar dayankl, satenimsi dokunu hissi veren mat camn kolay ve ucuz bir yntemle elde edilebilecei bulunmutur.

BZ DNLEDNZ N TEEKKR EDERZ.