Verenigd en verscheurd (1477-1555)

Politiek
Vanaf 1000 was er toename handel en nijverheid geld komt binnen en de koning kan weer belasting gaan vragen/heffen om uiteindelijk daarvan zijn legers te betalen. Er ontstaat centralisatie, macht vanuit n punt, regeren vanuit n punt. Engeland, centralisatie? JA Hendrik VII wil centralisatie doorvoeren, steeds meer macht ligt bij de koning, Hendrik VIII en Eduard VI voeren het daarna ook door. Gevolgen macht koning en steden namen af, Engeland stelde koninklijk leger en rechtbank op. De koning moest altijd overleggen met het parlement (hogerhuis en lagerhuis) en kon nooit zelf wat beslissen, de koning had dus gn absolute macht. Frankrijk, centralisatie? JA Lodewijk XI wil centralisatie doorvoeren, had heel veel gebied in handen en er lag veel macht bij de koning. Hij stelde net als Engeland een koninklijk leger en rechtbank op. In Frankrijk was echter wel sprake van absolute macht, de koning kon alles zelf beslissen en had daar van niemand toestemming voor nodig. Gevolgen adel en geestelijken behouden hun rechten, maar als hij die zou afpakken zou er misschien wel een burgeroorlog ontstaan dus dat deed hij niet. Staten Generaal (geestelijkheid, adel, boeren en burgers volksvertegenwoordiging) had weinig invloed De Nederlanden, centralisatie? NEE De gewesten hadden een grote zelfstandigheid, Bourgondirs deden wel een poging om centralisatie door te voeren wil je centraal besturen dan heb je een hoofdstad nodig, ze bouwen een hertogelijk paleis in Brussel, Brussel wordt de hoofdstad van de Bourgondische Nederlanden. In Brussel word ook een Grote Raad opgericht, tegenhanger van die koninklijk rechtbanken in Engeland en Frankrijk. Er werd een centrale rekenkamer opgericht, en ook voor elk gewest was er een stadhouder (plaatsvervanger van een vorst). vorst maakt afspraken met Staten Generaal over belastingen, vertegenwoordigers van de gewestelijke staten (geestelijkheid en adel) Er waren wel pogingen om centralisatie door te voeren, maar dat lukte niet door die grote zelfstandigheid van de gewesten. (1477) Nederlanden komt in de handen van de Habsburgers, laatste Bourgondische hertog sterft, laat geen zoon na maar een dochter: Maria van Bourgondi. Dat wordt de nieuwe hertogin van Bourgondi, zij regeert heel kort want zij trouwt met een Habsburger: Maximiliaan van Habsburg. door te trouwen en steeds meer gebieden te veroveren kregen zij (Habsburgers) steeds meer in handen. Zij krijgen een zoon samen: Filips de Schone die trouwt met Johanna van Castili (een van de belangrijkste gebieden in Spanje en krijgt dus ook invloed in Spanje) ook die krijgen weer een zoon: Karel V (hij was een Habsburger, maar hij werd ook wel een Spanjaard genoemd want daar komen de Nederlanders tegen in opstand, en Karel V was een Spaanse koning. Karel V probeerde te centraliseren, hij stelde landvoogdes, stadhouder en 3 raden aan: Raad van Financin: ging over algemene geldzaken in de Nederlanden Raad van State: hoogste edellieden, die moesten de koning advies geven als hij erom vroeg Geheime Raad: hoge ambtenaren en rechtsgeleerden, die stelde wetten op en hielden toezicht op de gewestelijke en lokale besturen deze drie raden probeerden steeds meer macht weg te pakken bij de gewesten, kost allemaal geld, moeten centrale belastingen komen 10e penning. Nederlands waren hier niet blij mee, zij wouden grote zelfstandigheid behouden, daarom moest de Staten Generaal ook blijven bestaan, die bleven invloed houden op het bestuur.

Religie.
Reformatie: scheiding binnen de katholieke kerk, dit gebeurd omdat mensen zeggen dat de kerk moest terugkeren tot de zuivere leer. Vanaf 15e eeuw toenemende kritiek op de katholieke kerk: Macht de pausen hadden ook wereldlijke macht, veel gelovige zeiden dat hij zich alleen moest bezig houden met het geloof en niet wereldlijke macht. Rijkdom het is belangrijk om in de hemel terecht te komen, maar je moet er voor boeten als je iets verkeerds heb gedaan, als je boete heb gedaan ontvang je daarvan een aflaat, dan zijn je zonden vergeven, maar je kon zo'n aflaat ook kopen, veel gelovigen vonden dat dat helemaal niet kon. Bijgeloof zonder geestelijken kwam je 'niet' in de hemel, je moet naar de kerk om de eredienst bij te wonen. Moest dat allemaal? Stond helemaal niet in de bijbel bijgeloof Waar kwam die kritiek vandaan? Erasmus (humanist) voor hem was een bijbel een echt uitgangspunt. Hij ging de bijbels vergelijken met elkaar, hij wilde weten of er in de bijbel wel juiste zaken stonden. Er stonden allemaal verschillende dingen in. Hij probeerde het geloof terug te brengen naar het zuivere geloof. Luther en Calvijn, zijn eigenlijk de eerste protestanten. Zij stappen uit de katholieke kerk, werden protestant, zij kregen heel veel aanhang, hun ideen werden verspreid door de boekdrukkunst die net opkwam. Wat vonden de vorsten? Meerdere geloven zorgen voor chaos, zij kozen vaak voor 1 geloof. Iedereen moest geloven wat hun geloven. Engeland, Hendrik VIII, katholiek. Hij krijgt geen jongens van zijn vrouw wilt scheiden, paus laat dat niet toe hij stapt uit de kerk en richt een eigen kerk op (1534): Anglicaanse kerk, word staatskerk en de koning stond aan het hoofd. Vervolging van katholieken of protestanten (ketters) hing maar net van de koning af. Frankrijk, Frans I, katholiek. Hij was goed bevriend met de paus en mocht zelf zijn bischoppen benoemen en was heel tolerant met de protestanten, tot 1534. Aanplakbiljetten overal, op de deur van Frans I, voelde zich bedreigd en ging over tot de vervolging van protestanten, Franse protestanten = hugenoten (volgden allemaal de leer van Johannes Calvijn) Protestantisme groeit in Frankrijk, als Frans I word opgevolgd door Hendrik II, felle vervolgingen van protestantse ketters, zeker vanaf 1551. Karel V, katholiek. Hij ging over tot de vervolging van protestantse ketters, in Nederland en Duitse Rijk. In het Duitse rijk waren de protestanten vooral Lutheranen, Luther had gezegd dat een vorst zelf mag zelf bepalen welk geloof er is in zijn gebied veel steun Duitse Rijk grote godsdienstoorlog. In 1555 is er de Vrede van Augsburg Duitse vorsten mogen zelf bepalen wat ze geloven. De Nederlanden, Karel V, katholiek. Vervolging protestantse ketters, stelt rechtbank aan: inquisitie. (dood, marteling) hij krijgt wienig steun van adel en steden want onderdrukking van een geloof was nooit goed zei Erasmus. Zij vonden dit een voorbeeld van centralisatie privileges werd aangetast. Aantal protestanten word kleiner, maar neemt later weer toe. Veel protestanten gaan Calvijn volgen en dat moet haast wel leiden tot een nieuw conflict.

Economie.
Nederlanden meeste mensen wonen in Vlaanderen, Brabant en Holland. Daar liggen ook de meeste steden, kerngewesten. Vlaanderen en Brabant maken deel uit van internationaal handelsnetwerk: Oostzee Gebied, Noord-Itali, Frankrijk, Engeland. Vanaf 1500 is er een specerijenhandel via Antwerpen, Antwerpen word centrum van de wereldhandel. Holland hoge verstedelijking, als gevolg van vervening van de landbouwgrond. Er kwamen nieuwe middelen van bestaan zoals: (haring)visserij, nijverheid, scheepsvaart, zeehandel. Amsterdam = belangrijkste handelsstad van Holland. De grond is te drassig om graan te verbouwen, en zonder graan was er geen voedsel oplossing moedernegotie (import van goedkoop graan uit het Oostzee Gebied) gevolg commercialisering en specialisatie zorgen voor winstgevende landbouw zorgen voor grote welvaart. Er ontstaat handelskapitalisme, wat je binnen krijgt gelijk weer investeren en zo ontstond er een uitbreiding van de handel. Holland werd rijk, hierdoor kon Holland hoge belastingen betalen aan Karel V in ruil voor zoveel mogelijk regionale autonomie.

De Nederlandse Opstand (1555-1588)

Politiek/Religie. Engeland, Hendrik VIII had de Anglicaanse kerk gentroduceerd. Het was niet altijd duidelijk of het een katholieke of een protestantse kerk was. Eduard VI volgt Hendrik VIII op en die was juist protestants dus die ging over naar de vervolging van katholieken. Als hij sterft komt zijn halfzus Maria I aan de macht, katholiek. Die trouwt met Filips II, ook katholiek. Maria krijgt de bijnaam Bloody Mary omdat zij dus protestanten op een geheel bloederige wijze laat vervolgen, worden door de inquisitie ter dood veroordeeld. Maria sterft en word opgevolgd door Elisabeth I. Zij hersteld de Anglicaanse kerk, ze is zelf protestant geen vervolgingen meer voor de katholieken, katholicisme word verboden. Er mag geen ander geloof dan het protestantisme zijn, en dan vooral van de Anglicaanse kerk. Katholieken waren niet tevreden en komen zij in 1569 in opstand, op een gegeven moment stopt het maar het is nog niet klaar. 1588 Filips II stuurt Spaanse Armada om Engeland aan te vallen maar dat mislukt want dat werd verhinderd door Nederlandse opstandelingen. Aanval Spanje op Engeland mislukt dus en in Engeland is er dus weer rust. Frankrijk, Karel IIX, katholiek. Onder zijn regering ontstaan er burgeroorlogen 1562-1598: burgeroorlogen tussen katholieken en protestanten Karel IIV was zelf katholiek, wilde einde maken aan alle rust in het land, laat zijn zus trouwen met Hendrik van Navarra (n van de belangrijkste leiders van de hugenoten), door zijn zus te laten trouwen met zo'n hugenoten leider hoopte hij aan het einde van alle onrust. 4 dagen na de bruiloft bloedbruiloft (1572) begon met het ombrengen belangrijke hugenoten leider in Parijs, startsein voor geweldsuitbarsting waar meer dan 2000 hugenoten werden omgebracht, Hendrik van Navarra laat zich nog net op tijd bekeren tot het katholicisme, dus werd niet vermoord. Paus en Filips II blij, burgeroorlogen gaan wel door. Hendrik had zich van het katholicisme weer bekeerd tot het protestantisme en daarom bleef die strijd doorgaan tussen protestanten en katholieken.

Nederlanden, Filips II, was landsheer geworden, bleef eerste 4 jaar van regeren in Brussel wonen

daarna terug naar Spanje. Stelde Margaretha van Parma aan als landvoogdes, er kwamen opstandigheid tegen Filips II:

1566: grote groep lage edelen gaat naar paleis van Brussel, smeekschrift aangeboden aan van Parma, in dat smeekschrift stond er of zij wouden stoppen met de vervolgingen van de protestantse ketters, als je weer rust wilt in het land dan zul je je vervolgingen moeten matigen. Van Parma zou het doorgeven, maar dat zorgde in de tussentijd voor veel protestanten (ook calvinisten) kwamen bovengronds, gingen in hagenpreken tekeer tegen de roomse beeldendienst 1566 beeldenstorm. Margaretha eist van de hoge adel (Willem van Oranje) trouw, hij weigert dat en vertrok naar Duitsland. Ondertussen reageerde Filips II woest op alles, verving Margaretha door Hertog van Alva als nieuwe landvoogd. Alva wilde calvinisme uitroeien, Filips wilde burgeroorlogen voorkomen: Hertog van Alva nam maatregelen: Bloedraad (stond boven andere rechtbanken), 1100 mensen excecuteren. 10e penning (10% belasting over alles) Gevolg Nederlandse Opstand (1568-1648) Calvinisten blijven zich verzetten tegen de Spanjaarden en die Nederlandse Opstand = Tachtig Jarige Oorlog. Willem van Oranje werd de leider van de opstand. Nederlandse opstandelingen houden vol. 1576: Pacificatie van Gent vredesverdrag tussen opstand gewesten Holland en Zeeland en de Nederlandse gewesten, Spaanse troepen moesten worden verjaagd, Holland/Zeeland protestants en Nederlandse gewesten katholiek. Calvinisme niet toegestaan Calvinisme groeit wel, vooral in Vlaamse steden. 1576: Unie van Atrecht: zuidelijke gewesten met Spanjaardag om calvinisten te verdrijven. 1579: Unie van Utrecht: militair verbond van opstandige gewesten en steden tegen Spanjaarden, er was gewetensvrijheid. 1581: Plakkaat van Verlatinghe: SG van de noordelijke Nederlanden zetten Filips II af als landsheer, nieuwe landsheer? Frans van Anjou. 1584: Willem van Oranje word vermoord, Nederlandse opstand leider was weg. Nieuwe landsheer belangrijk, maar nieuwe landsheer bleek geen succes dan maar zonder landsheer stichten Republiek, houden soevereiniteit in eigen hand, hebben geen landsheer nodig. In de gewesten was gewetensvrijheid (verschillende geloven moeten worden toegestaan) Gereformeerden waren daartegen, alleen calvinisme moet worden toegestaan. Regenten kwamen tot een compromis, wel gewetensvrijheid, maar alleen vrijheid van eredienst voor calvinisten. Tolerantie van dissidenten hing af van het beleid van het bestuur.

Economie.
Engeland, landbouw adel had veel macht, inkomsten kwamen van groot grond bezit, boeren hadden weinig eigen bezit. Er word vooral voor de lokale landbouwmarkt geproduceerd, er was weinig vernieuwing. Handel Zeehandel met Rusland en Levant. Frankrijk, landbouw adel had veel macht, inkomsten kwamen van groot grond bezit, boeren hadden weinig eigen bezit, wordt vooral voor de lokale landbouwmarkt geproduceerd , weinig vernieuwing. In de 16e eeuw zijn er veel burgeroorlogen, die verwoesten het platteland.

Nederlanden (Holland, Zeeland, Friesland)

Tijdens de opstand begon een periode van economische groei, ook al duurt die opstand 80 jaar. Waarom? strijd vond vooral plaats in zuidelijke/oostelijke gewesten 1585: val van Antwerpen, rijk/kennis/kapitaal en dat valt in de Spaanse handen. Antwerpen blijft bij de Spanjaarden horen. Handelaren naar Noordelijke Nederlanden i.p.v. Antwerpen, brachten heel veel geld/kennis met zich mee. Vlaamse steden krimpen, groeien de Hollandse en Zeeuwse steden heel erg en Amsterdam profiteert er heel veel van. Landbouw Adel had weinig macht, veel boeren hadden eigen grondbezit commercialisering van de landbouw stedelijke bevolking neemt toe. Handel (Holland/Zeeland) Grote groei handel en nijverheid na de val van Antwerpen kennis en kapitaal gaat naar het Noorden. Toenemende handelscontacten Oostzeehandel. Beleid van kooplieden-regenten (hoge overheidsbestuurders) ervoor zorgen dat er in Holland en Zeeland een gezamenlijke markt ontstond. Er was ook sprake van particularisme (eigen belang boven algemeen belang) en dat was schadelijk voor bevolking en eigen handel. Handelsbelemmeringen: tolheffingen, in- en uitvoerrechten handel verliep niet echt vloeiend maar kon wel sterk groeien. Concurrentie van Engeland en Frankrijk heel beperkt.

Een Gouden Eeuw voor de Republiek (1588-1648)

Politiek/Religie.
Engeland, Elisabeth I, de vorstin voerde in Engeland protestantisme door, wel veel gedoe met katholieken, koning Filips II, stuurde Armada erop uit (1588) 6 jaar later weer (1596). Elisabeth sluit Drievoudig Verbond tegen Spanje, bestaat uit Engeland, Frankrijk en de Republiek. Goed voor de Republiek, word officieel erkend door 2 landen. Door een bondgenootschap aan te gaan met de Republiek, zeggen de 2 landen wij accepteren jullie als staat. 1603 koning Jacobus I koning van Engeland, hij besluit Drievoudig Verbond te verbreken want die sluit vrede met Spanje, ook Frankrijk doet dat. Nederlandse Opstand tegen Spanje alleen voortzetten. Hij wilt de macht van het parlement in Engeland verkleinen, hij wilt regeren zonder parlement parlement, steden en adel vinden dat niks. Opvolger Karel I wilt ook het parlement niet, Karel moet advies vragen op een gegeven moment. In 1640 is er een opstand in Schotland (hoort bij Engeland) daar moet hij legers naartoe sturen maar dat kost geld belastingen heffen advies van parlement en die zijn het niet eens met het beleid van Karel I, parlement weigert het heffen van belasting. Zoekt hulp bij Republiek om zelfstandigheid te behouden hij laat zijn dochter met Willem II Gevolgen: Engeland en Spanje worden uit elkaar gedreven Aanzien van familie neemt toe, zij hebben ingang bij 't Engelse koningshuis. 1642-1645: Burgeroorlog, onder leiding van Oliver Cromwell, hij wint van Karel I en hij word opgepakt en in 1649 word Karel I onthoofd. En verder in 1649 word Oliver Cromwell leider van Engeland en Engeland word een Republiek. Frankrijk, burgeroorlogen bezig tussen katholieken en protestanten. Belangrijkste protestant was Hendrik van Navarra. Hij werd in 1589 de nieuwe koning, Hendrik IV van Frankrijk, veel mensen boos, vooral katholieken boos omdat er een protestant op de troon zit. Hendrik bekeerd zich tot katholiek, hij word door veel katholieken erkend als koning. Er sluiten steeds meer edelen vrede met die koning. 1598: Edict van Nantes: godsdienst, Frankrijk is katholiek, Franse protestanten hebben ook rechten, een soort van compromis. Waarom vaardigt hij dit uit? einde maken aan de burgeroorlogen

 wil de opstandige edellieden achter zich krijgen (kan doorgaan met centralisatie) Lodewijk XIII zijn belangrijkste adviseur was kardinaal Richelieu tijdens bewind van Lodewijk XIII ontstaat er in het Duitse Rijk de Dertig Jarige oorlog. (tussen katholieken en protestanten) Frankrijk word gedwongen partij te kiezen, zij kiezen voor protestanten, omdat Spanjaarden de katholieken al steunden. Zij wilden Spanje dwarsbomen. Frankrijk had steeds meer het idee dat ze steeds meer omsingeld werden door Spanje. De Republiek, staatsinrichting Republiek. Waar ligt de soevereiniteit? Wie heeft de hoogste macht? Staten Generaal, bepaalde landsheer, of gewesten zelf? Uiteindelijk regent uit Gouda die met Deductie van Vrancken kwam. Een logische gevolgtrekking, ooit is er dit gebeurd, daarna dit en daarom is het nu zo. Zijn redenering was heel simpel, eeuwen geleden hadden de Staten van Holland soevereiniteit aan hun graaf gegeven, op een gegeven moment Filips II, maar die werd afgezet door de gewesten en daarmee namen zij de soevereiniteit zelf weer in handen. En kwam de hoogste soevereiniteit dus in de handen van de gewesten, dat bedoelen we met Deductie van Vrancken. Republiek word een statenbond: Gewesten zijn zelfstandig Samenwerking in de SG (buitenlandse politiek en defensie) Holland is het gewest waar de meeste mensen wonen en waar het meest verdient word, grootste stem in de SG. Belangrijkste functionarissen: stadhouder en raadspensionaris. Vanaf 1585-1640: : Maurits van Oranje stadhouder (hoogste gewestelijke pensionaris en opperbevelhebber) Holland en Zeeland en vanaf 1590 ook Overijssel, Gelderland en Utrecht. Vanaf 1586-1619: : Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (Hoogste ambtenaar van Holland, vertegenwoordiger van gewest Holland in SG en vertegenwoordiger Republiek in het buitenland) Hij wordt ter dood veroordeeld door Maurits van Oranje. Opstand duurt voort, Spanje is sterker maar raakt financieel uitgeput verlies Spaanse Armada en Burgeroorlogen in Frankrijk. Alles kostte heel veel geld, Spaanse schatkist raakt leeg, opvolger Filips III wilt praten over vrede met Nederlanden. 1609-1621: Twaalfjarig Bestand. Mooi voor de Republiek? Johan van Oldenbarnevelt word ter dood veroordeeld in dat Twaalfjarig Bestand, periode van grote verdeeldheid binnen die periode Stadhouder Maurits van Oranje opvolger is Frederik Hendrik versterkt positie stadhouder, onder leiding van Frederik Hendrik worden grote delen van latere generaliteitslanden veroverd, daarmee kwam een einde aan de Tachtig Jarige Oorlog, nu wou Spanje al helemaal vrede. Frederik Hendrik gingen al eerder in overleg met kardinaal Richelieu over onderlinge verdeling Frederik Hendrik word teruggeroepen door o.a. SG bang als zij het verdelen voor een heel machtig Frankrijk, geen zin in. 1648: Vrede van Munster Einde Dertig Jarige Oorlog Einde Tachtig Jarige Oorlog Republiek word een onafhankelijke staat De Republiek vanaf 1648.

Economie.
17e eeuw: handel groeit enorm, qua hoeveelheid en gebieden. Amsterdam word het centrum van de handelskapitalisme Handelaar heeft een bedrijf, probeert zoveel mogelijk winst te maken, dat lukt, je kunt 2 dingen doen, rentenieren of investeren, verder groeien, meer winst. Opnieuw winst en herinvesteren, nog meer winst etc. Amsterdamse stadsbestuur richt 2 belangrijke financiele instelling: Wisselbank (1609) geld veilig bewaren, omwisselen, overboeken, geld lenen. Koopmansbeurs (1611) eerste permanente handelsbeurs ter wereld, aantrekkelijk voor handelaren. 1602: oprichting van de Verenigde Oost Indische Compagnie (VOC) Nederlanders gaan niet alleen

binnen Europa handelen maar ook daarbuiten handelen, zij gaan eigenlijk de Spanjaarden en de Portugezen achterna. Die als eerste op ontdekkingsreis zijn gegaan en rijk werden van o.a. specerijenhandel met Azi, Nederland wou dat ook. 1596: lukt het een aantal Nederlandse schippers om op Java aan te komen in Azi om zelf specerijen te halen, hebben daarvoor samen gewerkt, een compagnie (een bedrijf waarin je samenwerkt) en doordat het die handelaren lukt willen meerdere handelaren dat, richten ook compagnien op. Gevolg ze worden concurrenten van elkaar, SG en Johan van Oldenbarnevelt grijpen in, er moet n compagnie komen VOC (een bedrijf, economisch doel, ook overheidstaken heeft, politieke bevoegdheden heeft

1621: WIC

Kaapvaart belemmert de handel van de WIC. Hugo de Groot schrijft Mare Liberum (de vrije zee) is de legitimatie voor deelname van de VOC aan de zeehandel 1600: EIC vergelijkbaar met VOC, minder succesvol dan VOC. Republiek bleef voorsprong houden op Engeland en Frankrijk. Republiek: kleinschaligheid zorgt voor nauwe contacten tussen kooplieden en regenten. Handel in luxe en verbruiksgoederen zorgt voor grotere volume van de handel. Engeland&Frankrijk: zijn nog in opbouw, handel in luxe goederen zorgt voor kleiner volume van de handel handel is minder groot en groeit minder snel.

De Republiek verliest haar voorsprong (1648-1702)

4.1

De ware vrijheid

1648, Vrede !! Eindelijk geen oorlog meer. Maar..net als in 1609 zorgde het verdwijnen van de gezamenlijke vijand ervoor dat er binnenlandse problemen kwamen. Het altijddurende conflict tussen stadhouder en regenten had nu een andere uitkomst dan in 1609: we gingen zonder stadhouder verder: het Eerste Stadhouderloze tijdperk 1650-1672. Waarom zonder stadhouder verder ? >de Hollandse wens tot bezuinigingen op het leger >de nieuwe stadhouder (Willem II, 1647-1650) wilde een soeverein koningschap >Willem II pleegde een (mislukte) staatsgreep waarbij hij belangrijke regenten gevangen nam >Willem II overleed in 1650, zijn zoon (de latere Willem III) moest nog geboren worden). Dit was een mooie kans voor de regenten Overeenkomsten met 1609: * er was net vrede *het was een conflict stadhouder-regenten Verschillen met 1609: * geen godsdienst *internationale politiek speelde een rol; Hierdoor ontstond tweestrijd tussen prinsgezinden en staatsgezinden prinsgezinden (=Oranjegezinden, vooral adel, ambachtslieden en het gewone volk)) wilden samenwerking met zeemacht Engeland, Zij wilden een sterke rol voor de Oranjes. staatsgezinden (=regenten, Loevesteners, vooral rijkere burgers) wilden samenwerking met handelspartner Frankrijk en geen samenwerking met concurrent Engeland. Zij moesten niets hebben van de Koninklijke aspiraties van de Oranjes. Zij wilden de privileges van de oude Statenvergaderingen vasthouden en beslist geen stadhouder/koning die de onenigheid centraal wilde oplossen. De regenten vormden een kliek: zij hielden alle belangrijke functies binnen een kleine kring van rijke regenten-families. Dit zorgde voor een hoog opleidingsniveau bij de bestuurders. De grote leider in deze periode: De raadspensionaris van het gewest Holland: Johan De Witt

4.2 Engeland en Frankrijk langszij

Zowel in Engeland als Frankrijk had het centralisme wl succes. Hier volgt in schema-vorm op welke manier dit lukte: Land: Frankrijk Engeland Centraliserende koning Lodewijk XIV (vanaf 1650) Karel I (vanaf 1603) Tegenstribbelaars Volk, edelen, parlementarirs Cromwell (Lord protector) + Parlement De koningen wonnen dit, In Frankrijk zouden Lodewijk 15 + 16 nog als absoluut vorst (= vorst die alle macht heeft en alleen verantwoording schuldig is aan god) regeren. In Engeland werd Karel I weliswaar door de Lord Protector (Cromwell) onthoofd, maar na Cromwells dood (1658) kwam Karel II des te sterker aan de macht. Dit noemt men in Engeland de Restauratie. Vanaf 1660 waren beide landen rustiger en stonden ze onder leiding van een sterke koning. De handel groeide en ze wisten uiteindelijk de Republiek der NL weg te concurreren (vanaf 1672, het

Rampjaar). Dit deden ze met mercantilisme, hierbij voert de regering een actieve politiek om de eigen economie te beschermen, dus protectionisme i.p.v. vrijhandel. Frankrijk trok hoge tariefmuren op voor buitenlandse producten, Engeland kwam in 1658 met de Acte van Navigatie. Voortaan mochten producten voor Engeland alleen met Engelse schepen worden vervoerd. Dit is regelrecht een antiHollandse maatregel, want 50% van de Europese handel ging met Hollandse schepen. De Republiek ging in deze periode niet achteruit, maar Engeland en Frankrijk groeiden veel harder. 4.3 Het Rampjaar 1672

Het doel van de buitenlandse politiek van Johan de Wit was: verdeel-en-heers. Na 1667 mislukte dit volkomen. De fameuze Tocht naar Chatham, waarbij Michiel de Ruyter en Cornelis de Witt de Engelse vloot in hun eigen haven vernietigde, werd gevierd als succes, maar leidde tot grote woede bij de Engelsen. Toen met de Engelsen in 1668 een verdrag tegen Frankrijk werd gesloten, was dit voor de Engelse een toneelstukje. Samen met Frankrijk en twee Duitse deelstaatjes werd een enorme aanval van alle kanten op de Republiek voorbereid, om voor ns en voor altijd af te rekenen met die arrogante Hollanders. In 1672 vielen de Fransen in het zuiden aan en kwamen de 2 Duitse staatjes in het Oosten en Noorden binnen. De Engelsen naderden op de Noordzee. Blinde paniek in Holland, want de Duitsers stonden voor Groningen en de Fransen al bij Utrecht. De zondebok werd Johan de Witt: hij had de stadhouder afgeschaft en het landleger verwaarloosd (de vloot was wel goed onderhouden in het belang van onze handel). Johan de Witt probeerde het tij te keren door de inmiddels 22-jarige en populaire Willem III tot stadhouder te benoemen. Het hielp niet: een woedende menigte scheurde de gebroeders de Witt letterlijk aan stukken. De Republiek werd nog net gered. Michiel de Ruyter wist de Engelse vloot te verslaan. De twee Duitse staatjes kregen ruzie na de mislukte aanval op Groningen. Toen Willem3 de verdediging organiseerde en de Hollandse waterlinie eenmaal functioneerde, kregen de Engelsen en Fransen ruzie. Ze vertrouwden elkaar niet. De Republiek had het overleefd, maar we waren geen leidende natie meer. Onze economie bleef stabiel, Engeland en Frankrijk gingen hard voorbij !

Hugenoten
Willem III bleek een zeer goed politicus. Hij begreep dat van wraak geen sprake kon zijn, want dan kreeg je weer iedereen over je heen. Hij besloot dat bij Frankrijk geen eer te behalen viel, dus probeerde hij bondgenoot met Engeland te worden. Hij huwde de Engelse kroon-prinses Mary Stuart II. Veel regenten hadden, vanwege de handel, liever met Frankrijk samengewerkt. Toen Lodewijk XIV echter de importheffingen enorm verhoogde, moesten de kooplui toegeven dat Willem III de juiste keuze had gemaakt. Toen L.14 het Edict van Nantes introk, vluchtten duizenden Hugenoten naar Holland. Zij versterkten onze economie, vooral de lakennijverheid en boekenbranche.

Willem & Mary

Willems schoonvader, de Engelse koning Karel II, stierf in 1685. Hij werd opgevolgd door Jacobus II die katholiek was en absolutisme wilde. O.l.v. Willem kwam er een samenzwering tegen Jacobus II. Mary Stuart werd koningin, Willem II dus koning van Engeland. Engeland ontsnapte aan een katholieke absolutistische dynastie daarom heet dit de Glorious Revolution 1688. Willem ondertekende de Bill of Rights, waardoor het parlement sterker t.o.v. de koning werd.

Vele Hollanders hoopten dat Willem III de Acte van Navigatie zou afschaffen, maar dat kon hij niet. Willem stond slechts aan het hoofd van een persoonlijke unie, hij kon niet het Engels binnenlands beleid naar zijn hand zetten.

4.4 Stagnatie
In 1701 brak de Spaanse Successieoorlog 1701-1714 uit, een jaar voor de dood van Willem III. Een Fransman op de Spaanse troon zou het Europees machtevenwicht verstoren en de rest van Europa probeerde dit te voorkomen. De Republiek deed mee en won. De kosten waren echter zo groot dat de Republiek sindsdien te arm was om nog een rol van betekenis te kunnen spelen: een Pyrrusoverwinning. De gevolgen van die hoge kosten kun je raden: de regenten waren de stadhouder zat. Toen Willem III in 1702 kinderloos stierf kwam het Tweede Stadhouderloze Tijdperk 1702- 1747. Door de hoge kosten ontstond economische stagnatie; geen achteruitgang maar stilstand terwijl anderen ons voorbij gingen. Te veel aantal oorlogen voor een te kleine schatkist. De boeren in west en noord kregen in na 1715 problemen door: >afzetproblemen >concurrentie Engelsen >paalworm (beschadigde dijken) >veepest De boeren in de andere (armere) gewesten hadden minder problemen. Zij waren niet zo sterk gespecialiseerd en commercieel. Hierdoor hadden ze ook minder last van de lage prijzen. De nijverheid kreeg problemen want: >scheepsbouw leed onder Engelse concurrentie >Gevolgen Acte van Navigatie >textielnijverheid in Hollandse steden had concurrentie van platteland (vgl. huidige problemen met lage-lonen-landen Hierdoor liepen in het binnenland de spanningen op. Bij de regenten was de dynamiek verdwenen. In plaats van gedurfde ondernemingen maakte zij zich nu druk om het behoud van goedbetaald baantjes. Zo was het baantje van belastingpachter zeer in trek, want zij haalden veel meer belasting op dan hoorde. Het verschil staken zij in eigen zak. De volkswoede richtte zich in 1747-48 tegen deze uitbuiters: het Pachtersoproer zie blz. 101 bron 28. In chaotische tijden roept men weer om een stadhouder. Willen IV accepteerde in 1747 deze baan alleen maar als het erfelijk was. De Oranjes hadden waren voortaan eigenlijk een soort koningen, maar ze heetten nog stadhouder. Alle hoop van de ontevreden burgers (met hun lijst eisen werden zij Doellisten genoemd) was gericht op Willem IV, maar deze trok zich weinig van hen aan. Later zouden deze Doellisten een vervolg krijgen en als Patriotten meer inspraak eisen en de grootste tegenstanders van de stadhouders worden.