ng dng bin tn iu khin ng c in xoay chiu

TS. Trn Vn Thnh, KS. V Xun Hng

1.

t vn

Trong cc x nghip cng nghip vic s dng ng c in truyn chuyn ng cho cc my sn xut l ph bin. Khi lp t mt ng c in cho mt chuyn ng no , chng ta cn ch ti cc thng s nh l cng sut, cos, momen, phng php iu chnh tc .v.v. Hin nay vic s dng ng c in nhiu ni cn nhiu lng ph. Ch cn kho st s qua mt vi x nghip chng ta cng c th thy ngay nhng bt hp l . Nhng bt hp l c th do li chn phng n thit k, hoc do li vn hnh khng ng ch . in hnh nht trong vic lng ph trn m chng ta c th khc phc c l s dng ng c khng hp l. ng c in khi s dng khng hp l s c hiu sut, cos thp. in hnh ca loi lng ph ny l ng c khng ng b v bin p lm vic non ti. Nguyn nhn ca vic lm vic non ti l do khi thit k ng c c chn c cng sut ln hn cng sut ti, thm vo l do sn xut khng ht cng sut v nhiu nguyn nhn khc na. Hin nay h truyn ng Bin tn - ng c in khng ng b rto lng sc (C KB) c s dng rt ph bin do C KB c cu to n gin, lm vic tin cy, t phi bo dng. Mt khc do s pht trin mnh m ca k thut vi x l v vi iu khin cho php iu khin thi gian thc vi cht lng iu khin rt cao v di iu chnh rng. iu dn ti xu hng thay th trit h truyn ng in kinh in s dng ng c in mt chiu bng h truyn ng in bin tn - ng c in khng ng b rto lng sc. Vi s lng ng c khng ng b c s dng rt ln v ngy cng tng, chi ph cho nng lng vn hnh ng c l rt ln, mt phn khng nh nng lng b tiu hao di dng nhit, c bit phn nng lng ln b tiu hao trong qu trnh khi ng, lm pht nng trong ng c, gim tui th ca thit b. Ngoi ra khi ng c lm vic vi bin tn do in p khng sin lm cho qu trnh in t, in c, tn tht nng lng trong ng c din bin phc tp v c nhiu im khc so vi trng hp ng c khng ng b c cp in t li. Do vy vic ng dng h Bin tn - C KB ni chung v bi ton nng cao hiu qu s dng nng lng khi vn hnh h bin tn - C KB ni ring ang l im nng hin nay v thu ht c s quan tm ca ng o gii chuyn mn trong nc v nc ngoi. Trong bi ny chng ti s gii thiu mt s k thut iu khin h bin tn - C KB ang c s dng cho cc thit b trong cng nghip v mt s kt qu nghin cu nng cao hiu sut khi vn hnh h Bin tn - C KB . 2. S khi ca h bin tn - C KB

S khi ca h bin tn c s dng trong cng nghip :

Hnh 1 : S khi ca h Bin tn - C KB hin i. tn dng c nng lng tr v li khi ng c lm vic ch hm ti sinh, th ta c th s dng s hnh 2. Tuy nhin s ny kh phc tp lm tng gi thnh thit b c phn mch ng lc v mch iu khin (phi dng 2 DSP thng thng hoc mt DSP kp c chc nng nh 2 DSP thng thng) nn t gp trong cc thit b cng nghip .

D11

T11

D31 T31

D51 T51 C

T12

D12 T32

D32 T52

D52

D41

T41

D61 T61

D21 T21

T42

D42 T62

D62 T22

D22 C

KB

Hnh 2 : H bin tn - CKB c kh nng tr nng lng v li khi hm ti sinh .

3. Lut iu khin h Bin tn - C KB

to ra dng in p xoay chiu ta phi dng cc k thut iu ch rng xung PWM hay iu ch vect khng gian SVM, iu chnh in p v tn s ta cn phi c cc lut iu chnh. Da vo cc lut iu chnh ta c th iu khin c mmen v tc theo mong mun. Hin nay c nhiu lut iu khin h Bin tn - C KB, trong phn ny chng ti s gii thiu lut iu khin U/f, y l lut iu khin c dng ph bin nht hin nay iu khin bin tn PWM.

Khi ta gim tn s nh hn tn s nh mc th in khng ca ng c gim lm cho dng in tng ln, dng in khng vt qu gii hn cho php ta phi gim in p t vo ng c, quan h gia in p v tn s thng c xc nh sao cho kh nng qu ti ca ng c khng thay i. Ty theo loi ti m ta c quan h U(f) khc nhau: i vi ti loi cn trc, thang my, c cu n dao my ct gt kim loi th U/f =const - i vi loi ti my thy kh, my bm, qut gi th U/f2 = const hay vi loi ti my ct gt kim loi, my cun dy th U/ f = const. Trong c tnh U/f = const c s dng ph bin nht v ph hp vi hu ht cc loi ti. vng tn s lm vic ln hn gi tr danh nh th in p c gi gi tr nh mc. Trn thc t, ti thi im ban u khi khi ng ng c th ta cn phi c mt in p ti thiu Uboost t ha mch t v to ra mmen khi ng, do c tnh quan h U/f s nh sau : f (Hz)
flv
Ub

U (V) (2) (1) t (sec) Uboost2 Uboost1 0 fb (3) f (Hz)

t q1 tq2

Hnh 3 : c tnh f(t) v c tnh U(f) . flv : Tn s lm vic Ub : in p nh mc fb : Tn s nh mc ca ng c . 4. Gii php nng cao cht lng v hiu qu s dng h Bin tn - C KB + Khi C KB lm vic vi bin tn, do in p khng sin lm tng tn hao ph trong ng c - tn hao b mt v tn hao p mch, bin tn s pht ra sng tn s cao lm nh hng n cc thit b in khc. Ngoi thnh phn mmen do sng c bn sinh ra cn c cc mmen p mch do sng hi bc cao sinh ra lm cho tc ng c b dao ng, ng c pht ra ting n ln. V vy ta cn phi tm cch nng cao cht lng in p u ra ca bin tn : Tng tn s sng mang fc ln th in p s gn hnh sin hn, tuy nhin gi tr fc b gii hn bi kh nng ng ct ca van bn dn v ch c th vn hnh trong gi tr cho php ca nh sn xut (v d bin tn Micromaster 420 ca Siemens fc 16 kHz). S dng kt hp vi b lc sng hi bc cao, tuy vy gii php ny lm tng gi thnh ca thit b bin tn v cng knh .
1 L C 2 4 2 3 1 L1 C1 C2 4 3 L2

Hnh 4: a) B lc thng thp LC. b) B lc cng hng

+ S dng phng php iu ch xung ti u gim tn tht nng lng trong qu trnh ng ct van bn dn, la chn phng php iu ch thch hp tn dng ti a cng sut ngun mt chiu. V d phng php PWM 60o: gim tn hao ng ct ca van bn dn, ngi ta san phng nh sng in p trong khong t 600 n 1200 v t 2400 n 3000 (tnh theo in). Nh , cc van bn dn cng sut c gi nguyn trng thi ca n trong 1/3 chu k, kt qu l hn ch c tn tht nng lng do chuyn mch gy ra. + Tn dng nng lng trong ch hm ti sinh tr v li, bng cch phi hp iu khin c phn chnh lu v nghch lu. + i vi h bin tn PWM th khi vn hnh ta cn phi ci t lut iu khin U/f thch hp. Bi v lut iu khin U/f n lin quan ti thi gian khi ng ca ng c, lin quan ti kh nng hn ch dng in khi ng, lin quan ti tn tht nng lng trong qu trnh ng, thm tr nu khng ci t thch hp ng c c th khng khi ng c. Di y l mt s kt qu kho st ng c 14 Kw dy 3K160M4, chng minh cho nhn nh trn: Trng hp c tnh U/f thch hp : Uboost =5%Ub, tq = 0.6 sec, flv=50 Hz. Dng c gii hn trong phm vi cho php, tc tng u, tn tht nng lng khng qu ln.

Hnh 5 a) Dng in, mmen, tc

b) Tn hao ng

Trng hp Uboost qu b, vi ti c tnh th nng th vng ng c b quay ngc s tng, tn hao nng lng trong qu trnh ng tng. Trng hp tqd qu b hoc Uboost qu ln, dng khi ng s ln, tn hao ng tng trong qu trnh ng, mmen dao ng mnh. V d tq = 0.4 sec, Uboost =20%Ub (gi tr ln), flv=50 Hz:

Hnh 6 a) Dng in, mmen, tc

b) Tn hao ng

+ iu khin ti u mmen quay: Ta phi tn dng ti a kh nng ca ng c v thit b bin tn to ra mmen quay vi dng in b nht hoc to ra mmen quay ti a khi dng in v in p b gii hn. thc hin gii php ti u mmen quay, hin nay c cc bin tn lm vic theo nguyn l iu khin trc tip mmen (DTC: Direct Torque Control) ta theo t thng stato, iu khin vect ta theo t thng rto. Tuy nhin thc hin vic iu khin ti u mmen quay th cn phi s dng chip vi iu khin (DSP) c chnh xc cao, tc tnh ton nhanh v thut ton iu khin cng phc tp hn so vi bin tn PWM iu khin theo lut U/f, do gi thnh ca thit b bin tn ny kh cao, thng ch s dng trong cc ng dng c bit. Hnh 7 c tnh mmen v tc ca h iu khin vect Bin tn - C KB trong ta theo ta t thng rto, c nhn dng hng s thi gian trong qu trnh ng.

Hnh 7: iu khin mmen quay trn c s p t nhanh dng in stato trong h iu khin vec t ta theo ta t thng rto .

5. iu khin ti u nng lng cho ng c Khi thit k h thng iu khin ng c in xoay chiu, vn vn hnh ti u v phng din nng lng c gi mt vai tr quan trng. Tn hao lm lng ph nng lng v tng nhit ng c buc nh thit k phi c nhng gii php hu ch. Cc thit b in t cng sut hin i c th t c hiu sut ti 98%, ng c c cng sut trung bnh v ln c th t ti 95% ti im lm vic danh nh. Ngc lai, ch non ti hiu sut c th gim ng k. Mt vn ny sinh khi xt hin tng thit b iu khin chu cc gii hn v dng v p. Khi , vic iu khin cc bin trng thi (t thng rotor, dng in stator) phi c thc hin sao cho lun lun tn dng c thit b truyn ng, tn dng ng c mt cch ti a. Phng php iu khin ta t thng cho ta mt cng c mnh: bng cch p t chnh xc hai thnh phn dng to t thng v to mmen quay, ta c th iu khin cch ly hai i lng ny. Vi mmen l mt i lng c lp ph thuc vo ti, nn cng c cn li iu khin ti u l t thng. Mc ch iu khin ti u l s dng ti a ng c theo cc iu kin c th. Ngha l: hoc sinh mmen quay vi dng in stator b nht, hoc l sinh ra mmen ti a vi dng in gii hn. Vic ny nu thnh cng th ti u mmen ta thu c dng in nh nht, hay ni cch khc c hiu sut tt nht.

Nguyn tc iu khin ti u hiu sut: C hai phng n iu khin ti u hiu sut: Phng n 1: D tm im cc tiu tn tht nng lng. T biu thc tnh cng sut in cp cho ng c ch xc lp: P1 =

3 3 3 * Re(us. i S ) = Re ((uSd + juSq ).(iSd jiSq )) = (uSd iSd + uSqiSq ) 2 2 2

(1)

Hoc: P1=pcu + pfe + Pc =

3 2 2 Rsisd + (Rs + (1 ) Rr )isq + (1 )Lsisd isq ; = 1 2

L2 m Ls L r

(2)

Dng thut ton d tm chiu bin thin t thng rto thch hp, tm gi tr cc tiu cng sut in cp cho ng c (tnh theo biu thc trn hoc o trc tuyn) tc l tn hao cng sut t gi tr cc tiu. Phng n 2: Cn bng hai thnh phn tn hao ph thuc vo t thng v mmen. Cng thc tnh cc loi tn hao nng lng: pcu= 3 2 2 R s isd + (R s + (1 ) R r )isq 2
2

(3)

3 ( s ) 3 ( s Lm isd ) 2 ; trong : Rfe R feN s pfe= 2 R fe 2 R fe sN

(4)

Ngoi ra cn c tn hao ph, tn hao ph thng c tnh gn ng bng kz.pcu, kz 0,3. Biu thc tnh tng tn hao nng lng trong C KB:

p = (1 + k z ) p cu + p fe =

2 2 3 2 (1 + k z ) R s + sN L m s id + ((1 + k z )( R s + (1 ) R r )isq (5) 2 R feN

2 2 p = a.i sd + b.isq = p1 + p 2

; p1 = f (isd ), p 2 = f (i sq )

(6)

Vi gi thit mmen quay khng i ch xc lp: M isdisq = const ta thu c iu kin cng sut tn hao b nht l: p1 = p 2 , tc l thnh phn tn hao ph thuc vo dng to t thng v thnh phn tn hao ph thuc vo dng to mmen phi bng nhau. thc hin phng n ny, ta tnh ton trc tuyn (on - line) hai thnh phn tn hao trn, so snh chng vi nhau v dng mt khu iu chnh PI iu chnh modul t thng rto sao cho hai thnh phn tn hao cn bng vi nhau (hnh 8), khi tn hao nng lng l nh nht.

Rs Rfe isd, s
p1 (isd)
PI

*r

isq

p 2 (isq)

Rr, Rs

Hnh 8: iu chnh t thng cn bng hai thnh phn tn tht nng lng

6. Nhng khuyn co khi la chn phng n truyn ng

Bi ton kh i vi cc nh sn xut l chn cch u t nh th no cho hp l. Khi i vi mt h thng truyn ng, cn chn gia vic s dng ng c khng iu khin vi ng c c iu khin. Trong cc phng php iu khin th chn phng php no. Trn quan im v cht lng lm vic ca h thng truyn ng in v tit kim nng nng lng chng ti khuyn co: i vi nhng loi ti c ng c lm vic ht cng sut v khng cn iu chnh tc hay mt thng s no , th nn chn ng c in khng ng b khng iu khin. Bi v phng n ny vn u t thp v vn hnh n gin. i vi nhng loi ti ch cn iu khin trong qu trnh khi ng v hm ng c (trng hp ny thng gp i vi ng c cng sut ln), nn chn iu khin bng cc b khi ng mm bng bn dn. i vi nhng loi ti cn iu khin qu trnh khi ng, hm v c iu chnh tc c th chn phng n iu khin l ng c in mt chiu v xoay chiu. Nu dng ng c in xoay chiu th c th iu khin bng ly hp in t v iu khin bng bin tn. Trong cc phng php iu khin th s dng bin tn c nhiu u im hn vi cc l do sau: Khi iu khin bng bin tn chng ta c th iu khin ti u hiu sut c nn tn hao nng lng thp hn, t c gi thnh chi ph nng lng in cho mt n v sn phm thp hn. Khi iu khin bng bin tn chng ta c h s cng sut cos ca li cao hn. H s cng sut cos khi iu khin bng bin tn gn nh khng thay i khi iu chnh tn s.

i vi nhng loi ti m ng c in thng cho lm vic non ti th vic s dng bin tn iu khin l phng n ti u hn c. Nhiu nh u t hin nay thng bn khon khi chn bin tn l gi thnh cao v vn hnh phc tp. Tuy nhin cc loi bin tn hin nay c cht lng ngy cng tt v gi thnh ngy cng h. Gi trung bnh cho mt b bin tn t hng chc kW tr ln khong 100 Euro/kW, cng sut ln trn 300 kW s gim hn cht t. Vi vic ch to ngy cng nhiu tin ch nn vic vn hnh cng n gin hn rt nhiu.

i vi cc nh u t nu chn cht lng sn phm v tit kim nng lng l hng u th chn bin tn iu khin ng c l ti u hn c.

Ti liu tham kho

[1]. Ti liu k thut v bin tn Micromaster 420, Siemens, 4/2002. [2]. Ti liu k thut v bin tn PWM dng Transistor IGBT, MOSFET ca Lab - Volt, Canada, 2002. [3]. Richard Valentine, Motor Control Electronics Handbook, McGraw-Hill, 1998. [4]. J. Vithayathil, Power Electronics - Principles &Applications, McGraw-Hill,Inc, 1996. [5]. Ng. Ph. Quang, A. Dittrich, Truyn ng in thng minh, NXB KHKT, 2002. [6]. Trn khnh H, Nguyn Hng Thanh, Thit k my in, NXB KHKT, 2001.