You are on page 1of 159

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zef-cif;

wjcm;acgif;pOfrsm;

vlYtcGiYf ta&;ta&jcKH &k[


d if*smorkid ;f vdraf 0zefpm

]] &k[
d if*sm}} trnfcH ppfwaumif;EG,f b*FgvDwYdk\
orkid ;f vdraf 0zefpm

]] &k[
d if*sm}} trnfcH ppfwaumif;EG,f b*FgvDwYdk\
e,fopfcsJYxiG af &;orkid ;f vdraf 0zefpm

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
(u)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
trS m pm
ed'gef;
trSmpmrS aZmfrif;xG#\
f uwd
tcef;(1)a0zefpm
aZmfrif;xG#\
f a&S;OD;csYJ um;rSK
ta&SYzsm;a&mufA'k b
momESiYf[Ed L bmom
tm&yfwYdka&muf&rdS KS
jrefrmekid if o
H YdkA'k b
moma&mufyHk
tm&yfoabFmysuyf jHk yif
&uKid ?f &ckid rf S tm&uefjzpfvmykH
&ko
d Qi*f ?f &k[
d if*?f &kq
d if?&GiYf ?&GiYf *sm t"dyg ,f
a'gufwmat;csr;f pmukd em;rvnf&mS ol
&mZ0ifEiS hf ausmufpm - ou&mZfEKdS if;,SOcf suf
tcef;(2)a0zefpm
&d[
k if*smordik ;f tqdo
k pf
&d[
k if*smpmayavm? b*FgvDpmayavm
tmeEpjEausmufpmudk wvGo
J ;kH xm;yHk
&d;k &mAa'gewfavm? rlqvifazmfu*D al vm
r[m&mZ0ifBuD;tmabmfukd xdecf sex
f m;cJyh kH
q&mjr0g\ a&TrsKd if;"rowf
ukvm;udk &Sijf yKonfo
h il ,fwUkd \wabmif
q&mBuD;vkpEf iS hf a'gufwmoef;xGe;f wdUk \ tqdrk eS o
f vm;
tcef;(3)a0zefpm
q&mBuD;a[mvfEiS hf OD;pHa&Tyw
k Ukd udk ckw;kH vkyx
f m;yHk
ud,
k phf mud,
k f em;rvnf&mS ol
aZmfrif;xG#\
f rlqvifbUJG vdrf
tcef;(4) a0zefpm
&cdik o
f m;rsm;ukd rlqvifZmwfoiG ;f jcif;\ &nf&,
G cf suf
bd;k awmfb&k m;acwf rlqvifO;D a&
NAdwo
d Qacwf wd;k vmaom rlqvifO;D a&
armifawmNrdKUe,f&dS rlqifrsm;\ ordik ;f rSef
bl;oD;awmifNrdKUe,f&dS rlqvifrsm;\ ordik ;f rSef
pH;k prf;a&;aumfr&Si\
f ppfwaumif;om;0ifa&mufrKS tpD&ifcpH m
OD;ode;f azjrifph mudk wvGo
J ;kH pm;vkyo
f l

*
i
1
2
4
6
7
10
14
17
19
24
28
28
30
34
35
36
38
41
42
49
49
50
52
56
56
58
59
64
66
67
70

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
(c)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
tcef;(5)a0zefpm
oabFmysufyjkH yifrS csJUum;,laom rlqvifjyefUyGg;rSK
tcef;(6) a0zefpm
&cdik jf ynf&dS rlqviftm;vH;k udk &d[
k if*smtoGiaf jymif;vdu
k yf kH
1942-ck vlrsdK;a&;t"du&kP;f jzpf&jcif;taMumif;&if;
&kww
f &ufjzpf&jcif; taMumif;&if;
t"du&kPf;rD;udk qDavmif;olvm;? jidrf;owfolvm;
t"du&kP;f rS rlqvifO;D a& tjrwfxw
k yf kH
rD;jidr;f a&;BudK;yrf;rSKrsm;ESihf &&Scd ahJ om 'Pf&m'Pfcsufrsm;
t"du&kP;f tusKd ;quf rl*sm[pfoyl ek f
rl*sm[pftay: &cdik o
f ak woDwUkd tjrif
rl*sm[pfukd &d[
k if*smrsKd ;csprf sm;wJh
rdak &Sa,*grwifjycJah om tv,foaH usmn
f v
D mcH
tcef;(7)a0zefpm
ppfwaumif;EG,rf q
l vifrsm;udk wdik ;f &if;om;qdyk gvm;
rlqvifwUkd \ ar(13)&ufaeU armifawmudk pD;eif;rnft
h BuH
tcef;(8)a0zefpm
jynfaxmifpu
k kd opm&Syd g
ed*Hk;
tudk;tum;rsm;
aemufqufwGJrsm;
(1) OD;azmfZ\
H rpwm*gzg;&fukd a0zefpm ? ql'w
D efrq
l vif
(2) q&mBuD;vkpEf iS hf a'gufwmoef;xGe;f wdUk t,ltqudk a0zefpmrsm;
(u) armif&cdik \
f a0zefpm ? udv
k ekd 0D g'qd;k arG
( c) avhvmolwpfO;D \a0zefpm? ajz&Si;f oifah om ordik ;f tjrifrwlnrD sm;
( *) armifawmom;\a0zefpm?taemufwcH g;rSa&mufvmolrsm;tay:ordik ;f
(3) pH;k prf;a&;aumfr&Si\
f tpD&ifcpH m
(u) &cdkifjynfe,f pD;yGg;a&;b@mwdkuf (OD;vSxGef;jzL)
( c) a*s;bufpwm\&cdik w
f ikd ;f vl0ifrKS tpD&ifcpH m (OD;vSxeG ;f jzL)

71
71
75
75
75
78
78
82
83
85
88
91
92
95
100
100
104
108
108
111
113
115
121
126
132
144
148

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

(*)

trSmpm
&ckid jf ynfe,frS ]] &k[
d if*sm}}trnfcrH q
l vifwYdk\ vSKy&f mS ;x<urSKonf ?1950 vGeq
f ,fpEk pS t
f wGi;f
armifawmESiYfb;l oD;awmifjrKYde,fwYdkrS pwifay:xGucf YJaomvSKy&f mS ;x<urSKjzpfonf/ rlqvifynmwwf
rsm;u xkjd rKdYe,fEpS cf u
k dk ]] rlqvifjynfe,f}} xlaxmifv
dk ]] jrefrmekid if w
H idk ;f &if;om;vlrsKd ;}} wpfcjk zpfav
[ef orkid ;f vdraf &;um pme,fZif;rsm;wifjycJYMujcif;jzpfonf/ bl;oD;awmifygvDreftrwf rpwm*gzg;&f
u 1950 ck *g'D,efowif;pm ]] &k[
d if*sm}} ac:aom rlqvifvrl sKd ;opfwpfck &ckid jf ynf a&S;acwfuyif
&Scd YJav[efpwifzefw;D a&;om;cJYjcif;jzpfonf/ trfat? w[D;bom(bl;oD;awmif)qko
d u
l vnf; *g'D,ef
pifjrifYxufryS if 1960?1961ckEpS rf sm;twGi;f aqmif;yg;rsm;tqufrjywfa&;jyD; ]] &k[
d if*smvlrsKd ;opf}} &kyv
f ;Hk
ay:vmatmifaq;jc,fay;cJYonf/ xko
d rkid ;f vdru
f t
dk ajccH vufO;D q&m *gzg;&fEiS YfbomwkYd\om;ajr;
rsm;jzpfMuaomarmifawmESiYf b;l oD;awmifjrKdYe,frS ppfwaumif;EG,b
f *FgvDrq
l vifwYdkonf tcGiYf &vQif
&ovkq
d ufwu
dk v
f KS yf&mS ;vmcJYMuonf/
4if;wkdY\vSKyf&Sm;rSKrsm;onf awmfvSefa&;aumifpDtpkd;&vufxuf ajratmufvSKyf&Sm;rSKtjzpf
ikwv
f QK;d oGm;jyD;? 1988 ck 'Dru
dk a&pDta&;tcif;?ajray:vSKy&f mS ;rSKtjzpfjyefvnfacgif;axmifvmjyefonf/
4if;wkYdonf vlYtcGiYfta&;ESiYf'rD u
dk a&pDa&;udt
k a&jcKHjyD;rdrw
d Ydk\ ]] &k[
d if*smvlrsKd ;opf}} w&m;0ifjzpfa&;ukd
urmYr'D ,
D mrsm;rSwqifY uk,
d pf rG ;f OmPfprG ;f &So
d rQBuKd;pm;wifjycJYMuonf/xkYdaMumifY ]] trSm;MumvQit
f rSef
jzpf}} qkad ompum;uJYoYdk ]] &k[
d if*sm}} trnfudk jrefrmwkid ;f &if;om;vlrsdK;wpfrsdK;jzpfav[ef rD',
D mrsm;rS
rMumcPMum;aecJY&onf/ 4if;wkYd onf jrefrmedik if H w&m;0ifvKS yf&mS ;cGiYf r&aomtcg urmtESYH ajcqefY
vSKyf&mS ;cJYMuonf/ 4if;wkYd vKS yf&mS ;rSKonf t,fuidk 'f gtMurf;zuftzJYG \ tpG,t
f yGm;jzpfaMumif;ukv
d nf;
pufwifbm(11)&ufaemufyidk ;f aemufqufwo
GJ wif;rsm;tjzpf urmYr'D ,
D mrsm;rSyifMum;cJYMu&onf/
,ck]] &k[
d if*sm}}trnfco
H l *syefjynfa&muf rlqvifwpfpu
k orkid ;f vdrpf mtkyx
f w
k
f 4if;wkYd om
&ckid af 'o tu,fYwidk ;f &if;om;tppftrSejf zpfav[ef?&ckid Af 'k b
momwkYdrmS 4if;wkYdxufEpS (f 200)aemufus
jyD;rS &ckid u
f rf;ajrmifoYdka&mufav[efvrd n
f mwifjyvmMujyefonf/
udpu
dk *syefjynfa&muf uReykf w
f Ydk&ckid t
f rsKd ;om;wkYdu vufyu
dk Mf unfYaerjzpfawmYacs/ &k[
d if*sm
trnfcHolwkdY\ tE&m,fukdumuG,f&ef &ckdifjynfe,fvl0ifrSKMuD;Muyfa&;XmerSL;OD;azmfZH?&ckdifekdifiHa&;
acgif;aqmifrsm;jzpfMuaom OD;bpH?OD;vSxGef;jzL?OD;pHxGef;atmif? bkHaygufomausmfwkdYu 1950 ckuyif
*g'D,efowif;pm? &ckid Yfwefaqmifr*Zif;wkYd orkid ;f vdrjf zpfaMumif;azmfxw
k w
f ifjycJYz;l Muonf/ ekid if aH wmf
tpk;d &xHoYdkvnf; tpD&ifcw
H ifjycJYMuonf/ xked nf;wl*syefjynfa&muf uReykf w
f Ydk&ckid t
f rsKd ;om;rsm;uvnf;
trsKd ;om;a&;wm0efwpfct
k jzpf ]] aZmfrif;xG#}f } trnfco
H al &;aom]] jynfaxmifpjk refrmekid if aH wmfEiS Yf wkid ;f &if;
om;&k[
d if*smrsm;}} pmtkyu
f dk ]] &k[
d if*smorkid ;f vdr}f } omjzpfaMumif;wkYH jyefwifjyMu&rnfjzpfygonf/
ESpq
f ,f&mpkurmYorkid ;f emZD[pfwvm\tekid u
f siYfrKS aMumifY ]] ql'w
D ef*smref}} ta&;tcif; ay:
aygufcYJ&aMumif;ukd uReyfk w
f YdktrSw&f aeMuao;onf/ tdE,
d uwf&rfS ;D ,m;ta&;tcif;onf ESpq
f ,f&mpk
tv,fpwif?,ckEpS q
f ,fYwpf&mpkoYdkwidk u
f ;l vmjyD; esLuvD,m;ppfyx
GJ d t&Sed jf rifYomG ;rvm;[kyif uReykf f
wkYd&ifwrrapmifYMunfYcYJMu&onf/ ,ckuReykf w
f Ydkjynfaxmifpjk refrmekid if \
H taemufzufe,fpyfrS ]] &k[
d if*sm}}
f

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

(C)
trnfcH ppfwaumif;EG,b
f *FgvD wkdY\ vlO;D a&tompD;&rSKvufeufjzifYjcdr;f ajcmufe,fcsYJvmrSKrSmvnf;
ESpif g;q,fyifausmfvmcJYygjyD/ 4if;rlqvifwkdY\ vSKyf&Sm;x<urSK'Pfukd &ckdifom;wkdYESpfig;q,fausmf
qufwu
dk cf v
H mcJY Mu&onf/ vGwv
f yfa&;&csed rf pS jrefrmtpk;d &tqufqufvnf; 4if;wkYd\ olyek x
f rSK?
ajray: ajratmuf enf;rsKd ;pko
H ;Hk vSKy&f mS ;x<urSKrsm;ukd &ifqidk cf YJMu&onf/ &ifqidk af e&qJvnf;jzpfonf/
,ckaZmfrif;xG#q
f o
dk al &;aom ]] &k[
d if*smorkid ;f vdr}f } pmtkyo
f nf ESpif g;q,fausmf &k[
d if*smx<u
rSK\ tpdwt
f ykid ;f wpfcjk zpfayonf/ pmtkyo
f nf rpwm*gzg;&f? bom(bl;oD;awmif)wkYd a&;cJYz;l aom
orkid ;f vdrrf sm;uJYoYdk tvdrt
f nmorkid ;f wpfco
k mjzpfayonf/ orkid ;f vdrjf zpfaMumif;ukd a0zefou
l ckid v
f Hk
aomtcsut
f vuftaxmuftxm;rsm;ESiYf pdppfazmfxw
k w
f ifjyxm;ygonf/ pm&SKolwYdku,ckwifjyaom
a0zefpmonf trSm;ESiYftrSeu
f dk cJjG cm;jyekid rf KS &Sd r&Su
d dk toifYtwifY ESv;Hk oGi;f MunfYjyD;trSm;ukd qefYusi
f
trSeu
f dk axmufceH idk Mf uvdrYf rnf[k arQmv
f ifYygaMumif;/
]] trSefw&m;atmifyJGcH&rnf }}
*syefekdifiHa&muf&ckdifom;rsm;

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

(i)
ed'gef;
jrefrmekid if v
H w
G v
f yfa&;&puyif taemufzufe,fpyfarmifawmESiYfb;l oD;awmifjrKdYe,f rl*sm[pf
(rlqvifbmoma&;ol&aJ umif;)olyek rf sm;x<uaomif;use;f cJYonf/ rl*sm[pfwYdk\ aoewfou
H dk pnf;csuf
0g;csufobG,ftokH;cs 1950 ckwGif bl;oD;awmifygvDreftrwf rpwm*gzg;&fu *g'D,efowif;pm
pifjrifYxufrS ]] &kd[if*sm}} trnf&Sdaom rlqvifvlrsdK;opfZmwfvrf;wpfckukdcif;usif;wifjycJYzl;onf/
]]&k[
d if*sm}} [laomtrnfudk ,cifurnforl QrMum;zl;cJYMuacs/ ckid rf maom orkid ;f usr;f wkYdvnf;rawGYz;l
cJYMuay/ xkdYaMumifY ]] &kd[if*sm}}[laomtrnfonf vkyfBuHwifjyaomvdrfnmrSKwpfckomjzpfaMumif;ukd
OD;azmfZu
H *g'D,efowif;pmyifcsucf si;f wkYHjyefwifjycJYonf/ rpwm*gzg;&f\ ]] &k[
d if*sm}}Zmwfvrf;aemuf
uG,f ]] rlqvifjynfe,fxal xmifa&;}} [laomekid if aH &;&nf&,
G cf suyf gaMumif;ukv
d nf;azmfxw
k o
f wday;
cJYonf/
jynfaxmifpjk refrmekid if eH ,ferdwt
f wGi;f jynfe,fxal xmifciG Yf&jcif;onf wkid ;f &if;om;wkYdom cHpm;
ykid cf iG Yf&adS om tcGiYfta&;wpfcjk zpfaomaMumifY ?armifawmESiYfb;l oD;awmifjrKYde,frS rlqvifrsm; wkid ;f &if;om;
tcGiYfta&;&atmif rpwm*gzg;&fu ]] &k[
d if*sm}} Zmwfvrf;ukd zefw;D wifjycJYjcif;jzpfonf/ ppfppf]] &k[
d if*sm}}
Zmwfvrf;onf rl*sm[pfoyl ek x
f rSKESiYf wku
d &f u
dk yf wfoufaom ekid if aH &;ppfrsuEf mS opfziG Yf onfY vSKyf&mS ;rSK
wpfcjk zpfayonf/ jrefrmjynfrwGiaf &mifpo
Hk yl ek rf sm;aMumifY &efuek t
f pk;d &tqifYom&Scd YJaom zqyv tpk;d &
tm; ]] &k[
d if*sm}} trnfcrH q
l vifwYdku ppfrsuEf pS cf zk iG Yf wku
d cf u
dk jf cif;jzpfayonf/
t&if;ppfvQif tjrpfajruqkdouJYokdY rl*sm[pfolykefx&jcif;ESifY ]] &kd[if*sm}} rlqvifvlrsdK;opf
ay:aygufvm&jcif;onf jAdwo
d Qe,fcsYJwYdk\ wHcg;r&S'd g;r&Sd vl0ifrKS 0g'rSpwifcYJjcif;jzpfayonf/ jAdwo
d Q
tpk;d &onf rdrw
d Ydk\ukv
d edk t
D yk cf sKyfa&;pepfcidk jf rJ&efEiS Yf pD;yGm;a&;tusKd ;tjrwf&&ef tE,
d ekid if o
H m; tvkyf
orm;rsdK;pkHukd tuefYtowfr&Sd 0ifxGufcGifYjyKcJYonf/ xkdYaMumifY jrefrmekdifiHokdY tdEd,ekdifiHom;vlrsdK;pkH
'va[m0ifa&mufvmekid cf YJonf/ jAdwo
d QwYdkord ;f yku
d cf gp 1825 ckEpS w
f iG f &ckid jf ynfrlqvifO;D a&rSm 30000
(ok;H aomif;)om&Scd YJ &mrS ?1930 jynfY rlqvif 217800(ESpo
f ed ;f wpfaomif;ckEpS af xmif&pS &f m) xd wdwf
vefYz,
G w
f ;dk vmcJYonf/ txl;ojzifY taemufzufe,fpyfppfwaumif;c&kid rf S b*FgvDvrl sKd ;rlqvifrsm; 'Da&
tvm;wk;d vmcJYjcif;f jzpfonf/
jAdwo
d Qtpk;d &u rlqvifO;D a&wk;d vmrSKudpu
dk pk;d &drv
f maomaMumifY tajctaeukpd pHk rf;&ef 1939
ckwiG f pkprf;a&;aumfr&Siw
f pfczk YGJ pnf;ay;cJYonf/ aumfr&Siu
f rlqvifO;D a& tqD;twm;r&Sw
d ;dk vmrSKukd
r[efYwm;ygu aemiftcg vlrsdK;a&;y#dyursm;jzpfeidk af Mumif; tpD&ifccH YJ aomfvnf; 'kw,
d urmppfBuD;
aMumifY bmrQ rvkyef id cf YJ ay/ tpD&ifco
H nftwkid ;f yif 1942 ckEpS w
f iG f ukvm; &ckid t
f "du&kP;f jzpfcYJ av
onf/ xkYdaemuf rl*sm[pfoyl ek x
f cJYonf/ xkYdaemufrq
l vifynmwwfwYdku ]] &k[
d if*sm}} Zmwfvrf;zefw;D
wifjyjyD; ]] wkid ;f &if;om;rlqvifvrl sdK;}} [k vdrn
f mcJYMuonf/ xkYd aemuf wkid ;f &if;om;tcGiYf ta&;tjzpf
armifawm? bl;oD;awmifEiS Yf&aoYawmifwpfpw
d w
f pfyidk ;f ukd ]] rlqvifo;D jcm;jynfe,f}} (okYdr[kw)f ]] rlqvif
oD;jcm;c&kid }f } zJYGay;&efawmif;qkcd YJMuonf/ xkYdaemuf?xkad emuf--/ ]] &k[
d if*sm}}trnfcrH q
l vifwYdk\ wifjy
awmif;qkrd KS Zmwfvrf;rSm rqk;H ekid af wmYay/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

(p)
]]&k[
d if*sm}} trnfco
H w
l Ydkonf jrefrmekid if H w&m;0ifvKS y&f mS ;cGiYfr&Muaomtcg ajratmufvKS y&f mS ;
rSKtoGifokdY ajymif;oGm;Muonf/ teKenf;a&mtMurf;bufenf;yg;okH;pJGcJYMuonf/ urmYrD'D,mpifjrifY
ta&mufx;dk azmuf0ifa&mufo&kyaf qmifjyMuonf/ rD',
D mvlx\
k pmemrSK&a&;? tultnD&a&;ukd MuK;d yrf;
Muonf/ ,ckaZmfrif;xG#\
f ]] jynfaxmifpjk refrmekid if aH wmfEiS Yfwidk ;f &if;om;&k[
d if*smrsm;}} pmtkyo
f nf jynfy
a&muf jrefrmpmzwfy&dowftm;vSnYf pm;wifjyaom ]] &k[
d if*sm}} vSKyf&mS ;rSK\ wpfpw
d w
f ykid ;f jzpfonf/
]] &k[
d if*sm}} wkYd rmS ]] jrefrmwkid ;f &if;om;vlrsKd ;}} jzpfygonf[k vdrn
f mwifjyjcif;jzpfonf/ rpwm*gzg;&f ?
bom(bl;oD;awmif)wkYd \ Zmwfvrf;a[mif;ukd tenf;i,frrG ;f rHjznfYpu
G x
f m;aompmtkyjf zpfonf/
aZmfrif;xG#u
f ,cifZmwfvrf;a[mif;rS ]] tm&yfoabFmysufyjHk yif}} udk aMum&k;d xm;jyD; tm&yfwYdk
tm; 4if;wkYd\ bk;d bGm;tquftEG,rf sm;tjzpfqufE,
G w
f ifjyonf/ tm&yfwYdkonf c&pfEpS t
f apmykid ;f uyif
ta&SYzsm;ukeo
f ,
G rf KS MuD;pk;d cJYonf[k aZmfrif;xG#u
f qko
d nf/ xkYdaemuf &rf;jAJuRe;f teD; oabFmysuyf ?Hk
xkrd pS &ckid t
f ygt0ifjrefrmekid if H tpvmrfbmomtjrpfw,
G v
f myk?H &ckid rf w
S qifY tpvmrfbmom jrefrm
jynftESYHjyefYEYHScYJyw
Hk YdkjzifY Zmwfvrf;a[mif;ukd rGr;f rHxm;onf/ okYdaomf olYwifjycsuw
f YdkrmS taxmuftxm;
rygaom csYJ um;vdrn
f m&rf;qwifjycsurf sm;omjzpfaMumif;pdppfawGY&&dS onf/
aZmfrif;xG#fonf tm&yf? yg&Sef yx0Dq&mwkdY\ trnfrsm;? [maA? a[mvf? OD;pHa&Tyk? AkdvfrSL;
b&Si?f ueef*?dk rkad &Sa,*g paom orkid ;f okawoDrsm;\ rSww
f rf;rsm;? orkid ;f usrf;rsm;ukt
d xifMuD;zG,f
ud;k um;jyxm;onf/ okYd aomf pmtkyt
f rnf? ykEH ydS w
f u
dk ?f ykEH ydS cf Ek pS ?f pmrsufEmS wkYd udk razmfjyacs/ xko
d ak woD
toD;oD;u &ckid o
f Ydktpvmrfbmoma&muf&t
dS jrpfw,
G af Mumif;a&;xm;av[efvrd n
f mxm;onf/ vSnYf
pm;enf;jzifY y&dowftm; t,ko
H iG ;f vku
d o
f nf/ ]] &k[
d if*sm}} trnfco
H w
l YdkrmS ]] jrefrmwkid ;f &if;om;}} jzpfonf
[k txifa&mufaponf/
,cka0zefpmonf aZmfrif;xG#\
f wifjycsuw
f Ydk rSerf rSeu
f dk olu;dk um;jyaomusr;f rsm;ESiYfwu
dk q
f idk f
ppfaq;vnf;aumif;? olrwifjyrod&adS om pmtkypf mwrf;? uk,
d af wGYrw
S w
f rf;?tpD&ifcpH m?wkid Mf um;pm
rsm;ukdrSDjirf;ukd;um;vnf;aumif; wifjyxm;aompmjzpfygonf/ a0zefpmonf OD;azmfZH? OD;bpH?
OD;vSxeG ;f jzL? OD;pHxeG ;f atmif ?bHak ygufomausmf wkYd\ trsKd ;om;a&;BuKd;yrf;rSKrsm;ukd tm;jznfYwifjyaom
a0zefpmwpfcv
k nf;jzpfygonf/ a0zefpm wpfpw
Hk pfck vJaG csmrf mS ;,Gi;f rSKrsm;&Syd gu a0zefwifjyolEiS Yf
om oufqidk yf gaMumif; azmfjyvkyd gonf/

jr0g
2003 ckEpS ?f Zefe0g&Dv(1)&uf

trSmpmrSaZmfrif;xG#f\uwd

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

aZmfrif;xG#f\]] jynfaxmifpkjrefrmekdifiHawmfESifYwkdif;&if;om;&kd[if*smrsm;}} pmtkyfonf


orkid ;f jzpf&yfreS rf sm;ukrd jDS irf;uk;d um; wifjyxm;aompmtkyrf sKd ;r[kwaf cs/&ckid jf ynfe,f&dS rlqvifbmom0if
rsm;ukd ]] wkdif;&if;om;vlrsdK;wpfrsdK;;}} jzpfav[efvyk Bf uHwifjyxm;aompmtkyrf sKd ;omjzpfonf/okYd jzpf
,cka0zefpmwGi4f if;vkyBf uHwifjycsurf sm;uko
d rkid ;f jzpf&yfreS rf sm;ESiYfwu
dk q
f idk pf pfaq;azmfxw
k ef idk af tmiftm;
xkwo
f mG ;ygrnf/ OD;pGmtrSmpmukd pdppfMunfYMuygrnf/
aZmfrif;xG#\
f trSmpm orkid ;f trSew
f &m;ukv
d ufuidk jf yKxm;aMumif;pm&SKow
l Ydt
k m; atmufygtwkid ;f
uwday;xm;onf/
]] ,aeY&kd[if*smESifYywfoufaoma&S;a[mif;orkdif;rSwfwrf;rsm;ukd OyaumjyK &kd[of*smukd
wkid ;f wyg;rS0ifvmoltjzpfvnf;aumif;?tdE,
d ESiYf b*Fvm;rSrMumao;cifu pD;yGm;a&;tcuftcJaMumifY
pdrYf 0ifvmoltjzpfvnf;aumif;Zmwfvrf;cif;o&kyjf yolrsm;&So
d jzifY pmtkyyf gtcsut
f vufrsm;tay:
tjiif;yGm;rSKenf;atmif &ckid t
f rsKd ;om;orkid ;f ynm&Sirf sm;?ekid if aH &;acgif;aqmifrsm;\ta&;tom;rSww
f rf;
rsm;ukdt"dutajcjyK&nfnTef;xm;ygonf/ rsm;aomtm;jzifY xkdxkdorkdif;q&mrsm;\ta&;tom;rl&if;
twkid ;f wifjyxm;ygonf/ 'kw,
d taejzifY jrefrmYordik ;f q&mBuD;rsm;?urmYorkid ;f q&mrsm;\a&;om;csuf
rsm;ukd uk;d um;xm;ygonf/ rdr\
d uk,
d yf idk t
f mabmfrmS rygoavmufjzpfonf/ pmzwforl sm;rBuKu
d rf ESpo
f uf
vQiaf omfvnf;aumif;?oufqidk &f m&nfneT ;f pmtkyrf sm;rS rl&if;ukMd unfY&KS eidk yf gonf/ (pm-6) ---&k[
d if*sm
vlrsKd;rsm;\ orkdif;jzpf&yfrSefukdrxdrfr0SufbJorkdif;avYvmawGY&Sdcsuft& t&Sdukdt&Sdtwkdif;?
trSefukd trSeftwkdif; pmtkyfwGifazmfjyxm;ygonf/ (pm-7)}}
orkid ;f trSew
f &m;ukjd rwfe;dk wefb;dk xm;olwYdk tzkYd aZmrif;xG#\
f trSmpmrSmESpo
f ufz,
G af umif;yg
onf/ olu ]] t&Sdukdt&Sdtwkdif;? trSefukdtrSeftwkdif;azmfjyrnf}} [lum;ajymcJYygonf/ okYd aomf
ajymonfYtwkid ;f vkyyf g&J v
h m; [k uRefawmfwYdk tao;pdypf pd pfMunfYMuygrnf/

tcef;(1) a0zefpm
aZmfrif;xG#\
f pmtkyw
f iG f u@cJaG omtcg trSmpm? tcef;(9)cef;?ed*;Hk ESiYfusr;f uk;d pm&if;[lcJx
G m;
ygonf/ tcef;(1)wGif tykid ;f ok;H ykid ;f yg0ifonf/ yxrykid ;f wGif ]]&ckdifa'o\yx0D0if}} ukd azmfjyonf/
'kw,
d ykid ;f wGif ]] &ckdifa'oESifY&kd[if*smtrnfjzpfwnfay:aygufvmykH }}ukd tuk;d tum;rsm;pGmESiYfwifjy
xm;onf/ wwd,ykdif;wGif ]] orkdif;okawoDa'gufwmat;csrf;\&ckdiforkdif;qkdif&mtjrif }} [l
oD;oefYwifjyxm;onf/
tcef;(1)yxrykid ;f wGif ]] &ckdifa'o\yx0D0if }}ukad &;aomtcg t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f wifjyxm;jcif;
jzpf tajymESiYftvkyn
f yD gayonf[rk w
S w
f rf;wif&ygrnf/ okYdaomf 'kw,
d ykid ;f jzpfaom ]] &ckdifa'oESifY
&kd[if*smtrnfjzpfwnfay:aygufvmykH}} wifjycsufum; tajymESiYf tvkyrf nDnw
G af wmYacs/ tm&yf
rsm;yifv,fa&aMumif;ukefoG,frSKukdvTrf;rkd;xm;ekdifcJY? &ckdifa0omvDacwf (*)&mpkwkdif;pjErif;BuD;
vufxufwiG f &rf;NAJuRe;f oabmFrsm;pGmysuaf v[ef? tm&yfoabFmrsm;a0omvDoYdka&mufjyD; tpvmrf
omoemoaE wnfav[ef? xkrd w
S qifYjrefrmjynfxjd yefYymG ;av[efvn
S Yf ywfa&;xm;onf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
2
olYwifjycsurf sm;onf tm&yfyx0Dq&m? tm&yfc&D;onfrsm;rSww
f rf;? jrefrmYorkid ;f ?urmYorkid ;f usr;f rsm;
yg&Sdaom tcsufrsm;jzpf av[ef a&;xm;onf/ ok d Y a omf u srf ; trnf r sm;uk d a zmf j yaomtcg
xk w f a 0rS K tBud r f ? ck E S p f ? pmrsuf E S m wk d Y u k d razmf j yacs/ enf;jzifYavYvmpdppfMunfYvkdolukd
rsufpdvnfapjyD;? omrefpm&SKol y&dowfukdorkdif;usrf; BuD;rsm;trSefwu,fa&;cJYav[ef txifBuD;
,kMH unfapcJYonf/

aZmfrif;xG#f\ a&S;OD;csJYum;rSK
aZmfrif;xG#pf mtkyt
f cef;(1) 'kw,
d ykid ;f ]] &ckdifa'oESifY&kd[if*smtrnfjzpfwnfay:aygufvmykH}}
rS 0uFygyrmauGYauGYaumufaumufvn
S Yfpm;wifjyxm;ykrH sm;ukw
d pfcsucf si;f pD pdppfazmfxw
k Mf unfYMuygrnf/
OD;pGmolu]] --- ta&SYzsm;*sm;Am;? plrMwm?rav;?jrefrmurf;ajcESiYftEd ,
d ork'& mrsm;wGi(f 17)&mpkxd jynfy
ukeo
f ,
G af &;onf tm&AfwYdkvufatmufrmS &Scd YJonf/ &ckid u
f rf;ajctygt0ifurf;&k;d wef;a'owGif
olwYdk\ ukeo
f ,
G u
f v
dk edk rD sm;&Scd YJ onf/ ---ta&SYzsm;wGif tpvmrfomoemtjrpfw,
G v
f monf/
--okYd jzpf&ckid af 'ookYd a&S;OD;a&muf&cdS YJ oyl g&Sm;?tm&yf?ay:wl*?D 'wfcsEf iS Yf t*Fvyd v
f rl sKd ;wkYd u
( Arakan )&ckid af 'oukd vlrsdK;vku
d af c:a0:aomtrnfemrsm;&Scd YJ onf}} [k a&;cJYonf/ (pm-13)
aZmfrif;xG#\
f wifjycsurf mS vufwef;&rf;qaumufcsuq
f jGJ cif;rsKd ;jzpfonf/ aumufcsut
f wGuf
ckid v
f w
Hk u
d saomuk;d um;csuu
f rdk awGY&acs/ olYaumufcsuu
f dk cJjG crf;MunfYvQif &nf&,
G cf suEf pS cf suyf gonf/
yxrtcsurf mS tm&yfrsm;ta&S Yzsm;a&aMumif;ukeo
f ,
G af &; (17)&mpkxd BuD;pk;d cJYonfqrdk KS ? 'kw,
d tcsuf
rSm &ckid t
f ygt0ifta&S Yzsm; tpvmrfomoemtjrpfw,
G v
f monfqrdk KS jzpfonf/
olu]] tm&yfwkdYBuD;pkd;rSK? tpvmrfbmomtjrpfwG,frSK }}&Scd YJonf[ak jymcJYaomfvnf; taxmuf
txm;rwifjycJYacs/ olYwifjycsu[
f w
k yf g&J Yvm;[k uReaf wmfwYdkupdppfMunfY&ygrnf/ ]] ta&SYzsm;a'o
tm&yfwkdYBuD;pkd;cJYonf}} qkdaompum;rSef rrSefukd ta&SYawmiftm&Sorkdif;q&mBuD; a[mvf ( D.G.E
Hall )\]]ta&SYawmiftm&Sorkdif;}} (History of South-East Asia ) usr;f ESiYf wu
dk q
f idk pf pfaq;MunfYMu
ygrnf/
q&mBuD;a[mvfu ]] tm&yfwYdkonf wrefawmfr[
l mrwf (at'D 570-632) ray:rDuyif yifv,feD
ESiYfw&kyjf ynftMum; ukeo
f ,
G v
f rf;aMumif;rsm;tajcusatmifvyk cf YJMuonf/ tpvmrfbmomu olwYdk\
a&aMumif;oGm;vmrSKukd t&Sed jf rifYapcJY\? at'D 758 wGiw
f &kyjf ynfawmifyidk ;f uefwjHk rKdYudk [ ukeo
f ,
G rf KS ]
vTr;f rk;d ekid &f efow
l Ydk\c&D;oGm;vmrSKrsm;uvkaH vmufapcJY\/ uk;d &mpkwiG f r[maA'ifuek o
f nftpktzJYGi,f
rsm;onfw&kyjf ynfomG ;vrf;aMumif; &Sad ecJYjyD;jzpfonf/ q,fYwpf&mpkwiG u
f m;olwYdk onf csrfyg [ ,ck
Ad,uferfeidk if ]H umvtwefMum&Sad ecJYjyDjzpfonf/ olwYdkonfwidk ;f &if;olrsm;ukd tdraf xmifjyKaomf vnf;
rdrdwkdYukd,fukdr[mar'ifr[kwfolrsm;ESifYvlrSKa&;cJGjcm;pGmaeMuavonf/ tm&yfrsm;onf *smAm;
ESifYwjcm;[if;cwftarT;tBuKdifxGuf&muRef;uJYokdYaomtif'kdeD;&Sm;uRef;pkrsm; tajccsaexkdif
cJYonfYtaxmuftxm;rsm;ukd bmrQrawGY&acs/ xkduRef;rsm;onf w&kyfjynfoGm;a&vrf;c&D;ESifY
tawmfuGmvSrf;\/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
3
---ta&SYawmiftm&SESifYywfouf a&S;OD;tm&yfyx0Dq&mrsm;\owif;ay;csufrsm;onf
rSKef0g; jyD;pdwful;,OfqefvSonf/ 4if;wkdYowif;ay;csufrsm;onf trsm;tm;jzifYwqifYcH
owif;rsm; omjzpfonf/
--- tm&yfbmomjzifYa&;xk;d xm;aom ocsKF id ;f ausmufpmwpfcsyfu[dk *smAm;uRef;] *a&qdcf
f eG o
f l rde;f rysKd wpfO;D taMumif;a&;xk;d xm;jcif;
( Gresik )teD; av&ef ( Leran ) awGY&onf/ uG,v
jzpfonf/ taxmuftxm;rSm*smAm;uRef;okdY rlqvifrsm;a&muf&SdonfYtapmqkH;taxmuftxm;
jzpfonf/ at'D 1082 (okdY) 1120 cefYua&;xkd;cJYvdrfYrnf[k ,lq&onf/ 4if;ckESpfxufaemufusjyD;rS
,lvmonfYausmufpm[lvnf;oHo,0ifeidk o
f nf/ ckEpS rf eS o
f nf qkad pOD;? ausmufpmonf tm&yf(okdY)
yg&SefwpfOD;wpfa,mufrQ at'D 1100 cefY 4if;a'owGifa&muf&SdaecJYaMumif;razmfnTef;ekdifacs/
,if;umvaemufykdif;wGifvnf; tpvmrfomoem4if;a'ojyefYyGm;cJYaMumif;taxmuftxm;r&Sd
acs }} (pm-221)
orkid ;f q&mBuD;a[mvf\tqkEd iS YfaZmfrif;xG#\
f a&;om;csurf sm;ukd pm&SKolwYdk,OS jf yKdizf wf&KS MunfY
vQif aZmfrif;xG#f\ ]] *sm;Am;?plrmMwm;?rav;?jrefrm?&ckdif urf;ajcrsm;wGif (17)&mpkxd jynfy
ukefoG,fa&;onf tm&yfwkdYvufatmufrSm&SdcJYonf}} qkad oma&;om;csufrmS tm&yfwYdk vTr;f rk;d rSKukd
qEpEGJ iS YfcsYJum;vk;H axG;a&;xm;aMumif;ay:vGiaf eonf/ oabmrsKd ;ukd tcef;(2)\ acgif;pOfcGJ ]] &k[
d if*sm
ESifYtpvmrfbmom}} taMumif;a&;aomtcgxyfrHwifjyao;onf/ okdYaomf ]] 17 &mpkxd tm&yfwkdY
vufatmufrmS &Scd YJonf}} ra&;awmYbJ ]] tm&yfwYdkonf c&pf&mpktapmykid ;f umvu (16)&mpkxd ta&SYzsm;
ukeo
f ,
G af &;ukd OD;aqmifvrT ;f rk;d cJYonf}} [k a&SYaemufrnDa&;jyefonf/
q&mBuD;a[mvfurl w&kyjf ynfEiS Yftif'edk ;D &Sm;uRe;f pkrsm;Mum;a&aMumif;vrf; tm&yfrsm;tajcpku
d f
Zmfrif;xG#fpum;t& ukefoG,fukdvkdeD rsm;&SdcJYrKS }} ukd bmtaxmuftxm;rQ rawGY&[ka&;cJY
aexkid rf KS ]] aZmf
aMumif; pm&SKolwkdYawGYcJY&ygjyD/ q&mBuD;u qufvuftm&yfyx0Dq&mrsm;\owif;ay;csufrsm;rSm
pdwu
f ;l ,OfqefaMumif;?rlqvifrsm;a&muf&rdS KS tapmqk;H taxmuftxm;rSm]] av&ef}} awGY&aom at'D
11 &mpk(okYd ) 12 &mpkcefYua&;xk;d onfY ocsKF id ;f pmjzpfaumif;jzpfrnfxif&aMumif;? okYd aomf tm&yf(okYd )
yg&Sef wpfO;D OD;a&muf&cdS YJ onfqrdk KS ukd oufaorcHeidk af Mumif; wkYd uv
dk nf; pm&SKolwYdk zwf&KS cJY&ygjyD/
q&mBuD;u qufvuf rlqvifuek o
f nftrsm;tjym;plrMwmuRe;f okYda&muf&cdS YJaMumif;azmfjyekid f
aom tapmqk;H rSww
f rf;rSm at'D 1292 ckwiG af &;aom tDwvDeid if o
H m;rmukyd v
dk \
dk rSww
f rf;jzpfaMumif;
atmufygtwkid ;f a&;cJYygao;onf/
]] rmukyd v
dk o
dk nf 1292 ckwiG f w&kyjf ynfrS tdr(f tDwvDoYdk)jyefaomtcg plrMwmuRe;f okYdvnfywfcYJ
avonf/ olwkdYOD;pGm0ifa&mufcJYaomqdyfurf;rSm ]] zmvuf}} (Ferlec / Perlack ) jzpfonf/
]] ukdvkdeD }} [laompum;vk;H ok;H pJrG KS udk aemufyidk ;f acwftok;H tESKe;f ESiYf [ ukv
d edk eD ,fy,fcsYJxiG o
f rd ;f ,lrKS rsKd ;
ESiYf ] ra&maxG;zkYd vo
dk nf/ ae&mwGif ]] ukv
d edk }D } t"dyg ,frmS a&mif;0,f&mt&yfrsm;wGif ukeo
f ,
G o
f rl sm;
\ tjrKawwpfpw
Hk pfco
k nf rkwo
f ek &f moD [ rk;d &moD] aemufcseaf e&pfcYJ jcif;ukq
d v
dk o
dk nf/ xkt
d jrKaw
onf ukeo
f ,
G o
f rl sm;\ uk,
d pf m;vS,t
f jzpfaqmif&u
G &f ef? txl;ojzifY a'oxGuu
f ek rf sm;ukd jyefvmrnfY
oabFmtkypf rk sm;twGupf ak qmif;&efaemufcseaf e&pfcYJ jcif;rsKd ;jzpfonf/ (pm-13)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
4
rmukyd v
dk \
dk tawGYtBuKHt& rlqvifuek o
f nfajrmufrsm;pGmwkYd onf ]] zmvuf}} okYd vm
a&mufvnfywfMuavonf/ olwYdkonf wrefawmfr[
l mrwf\ tqk;H trESiYftnDa'ocH
rsm;ukd rlqvifbmomokYdu;l ajymif;apcJY\/ xkb
d momajymif;rSKupd o
nf plrMwmpwifcgp
jzpfonf[k rmukdykdvkduqkd\/ ol\owif;ay;csufonfta&SYawmiftm&S wGif
tpvmrfbmomul;ajymif;aponfYudptapmqkH;owif;yifjzpfavonf/(pm-221)
a&;om;csurf sm;ukd avYvmMunfYvQif aZmfrif;xG#af jymvk&d yd &f adS om &ckid t
f ygt0if*smAm;? plrMwm
paom ta&SYzsm;a'orsm; tm&yfwkdYBuD;pkd;rSK? ukefoG,fukdvkdeDrsm;xlaxmifrSK? tpvmrfomoemtjrpf
wG,rf KS rsm;ukd rawGY&acs/ rmukyd v
dk adk &mufcYJ aomumv (at'D 1292) wGio
f m plrMwmuRef;]] ygvuf}}
tpvmrfbmomul;ajymif;rSKpwifcYJ aMumif;awGY&onf/
xkYdaMumifYtxufygq&mBuD;a[mvf\ a&;om;csurf sm;uku
d ;dk um;ajym&vQif aZmfrif;xG#w
f ifjy
csurf sm;onf oltmrcHcYJouJYoYdk ]] t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f ? trSeu
f t
d rSet
f wkid ;f }}wifjycsurf sm;r[kwb
f ?J &ckid f
tygt0if ta&S Yzsm;a'orsm; tm&yfrsm;\ta&;ygrSK? tpvmrfbmomjyefYymG ;rSKurdk sm;pGmcsJ Yum;wifjycsuf
rsm;omjzpfonfrmS xif&mS ;aeygonf/

ta&SYzsm;a&mufAk'bmomESifY[dELbmom
aZmfrif;xG#fu tcef;(1)wGif (17)&mpkxd [tcef;(2)wGif(16)&mpkxd] ta&SYzsm;ukefoG,fa&;
tm&yfwYdkBuD;pk;d tpvmrfomoemtjrpfw,
G v
f monf[ak jymcJYonf/ xku
d mvrwkid rf &D mpkrsm; rnfonfY
tajctae&Scd YJ aMumif;rajymekid cf YJ acs/ xk&d mpkrsm; a,bk,stm;jzifY tdE,
d ,Ofaus;rSKvTr;f rk;d jcif;om&Scd YJ
avonf/ txl;ojzifY Ak'b
momvTr;f rk;d cJYonf/
udpu
dk q&mBuD;a[mvfu ]] ax&0g'Ak'b
momonf jrefrm?&ckid ?f xkid ;f jynfe,frsm;? uarm'D
,m; wkYd tjrifYq;Hk ,kMH unfu;dk uG,rf KS bmomjzpfcYJ \/ [dEL bmom,kMH unfrKS onf rav;uRef;qG,Ef iS Yf
tif'edk ;D &Sm;wGif Oa&my\ tv,facwf aESmif;qk;H umv[at'D 1476] tpvmrfbmomra&mufru
D yif
aysmufu,
G cf YJjyD;jzpfaomfvnf; Ak'b
momrSmrl jrefrm?&ckid ?f xkid ;f jynfe,frsm;?uarm'D,m;wkYd vSKu
d v
f pJS mG
ouf0if,MHk unfaom bmomjzpfaecJYavonf/}} [k a&;cJY\/ (pm-12)
tif'edk ;D &Sm;uRe;f rsm; tpvmrfbmomra&mufru
D tdE,
d ,Ofaus;rSK(Ak'b
momESiYf[Ed L ,Ofaus;rSK)
a&muf&cdS YJ yw
Hk Ydk udk w&kyAf 'k b
mombke;f awmfbuD; ,dusifY ( I-tsing )\ rSww
f rf;rsm;ESiYf plrMwmuRef;rS
awGY&aom a&S;a[mif;rav;ausmufpm(4)csyu
f oufaocHaeavonf/ tdE,
d ,Ofaus;rSKa&muf&v
dS m&
jcif;rSm rav;?tif'edk ;D &Sm;uRe;f rsm;ESiYf tdE,
d jynf? oD[Vdk jf ynfwYdka&aMumif;oGm;vmukeo
f ,
G rf rkS jywfrvyf
&Scd YJjcif;aMumifYjzpf\/
q&mBuD;a[mvfu ]] rav;?tif'edk ;D &Sm;uRe;f rsm;rSa&aMumif;ukeo
f ,
G o
f mG ;vmolwYdkonf jyKid b
f uf
uif;aomyifv,fc&D;oGm;vmolrsm;jzpfMu\/ olwYdo
k nf tdE,
d ESiYfo[
D Vdk ef idk if rH S oabFmom;rsm;ta&SYawmif
tm&SoYdkvma&mufMuouJYoYdk 4if;wkYdeidk if rH sm;okYdtjrJomG ;a&mufusupf m;Mu\}} [k azmfjycJYonf/(pm-13)
]] tv,facwf}} orkid ;f q&mrsm;u tv,facwfqo
dk nfrmS &krd eftifyg&musqk;H aomckEpS f (at'D 476)
rS aemufyidk ;f ESpw
f pfaxmiftwGi;f umv( 476-1476) ukd owfrw
S Mf uonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
5
xkYd jyifq&mMuD;u a'gufwm0kv
d w
f m ( Dr Wolters ) ukd uk;d um;jyD; ]] plrMwmuRef;ta&SYawmifyidk ;f onf
w&kyjf ynfEiS Yfat'Dig;&mpkuyifuek o
f ,
G af &aMumif;oGm;vmrSKwu
dk &f u
dk &f cdS YJaMumif;? tdE,
d ?oD[#dk w
f YdkEiS Yfvnf;
umvMumjrifYpmG uyif&cdS YJ aMumif;? 4if;a'orSawmifw&kyyf ifv,fujdk zwf a&aMumif;c&D;oGm;jcif;onf
tif'edk ;D &Sm;\ tOD;tzsm;pD;yGm;ukeo
f ,
G rf KS yifjzpfaMumif;}} qkcd YJ ygao;onf/ (pm-47)
w&kyrf w
S w
f rf;rsm;ukd uk;d um; q&mMu;D u ]] xif&mS ;aomw&kyAf 'k b
mombke;f awmfBu;D ,dusiYf onf
a''D (671) wGif tdE,
d okYd omG ;pOf plrMwmuRef;rSeidk if EH pS cf k [ 1/rmvm,k^,ck*srfb?D 2/ oD&0d Zd ,^,ck
yvrfqef ] okYd a&mufcYJ aMumif;? oD&0d Zd , oCFmwpfaxmifausm&f cdS YJ aMumif;?jyD;vQif tdE,
d jynf emvE
Ak'w
uov
dk o
f Ydk <ucJYjyD;? Ak'u
srf;*efrsm;ukt
d csdeMf umjrifYpmG avYvmcJYaMumif;? xkYd aemufat'D(685)ckwiG f
oD&0d Zd ,okYd jyefvmjyD; ou#bmom Ak'u
sr;f *efrsm;ukd w&kyb
f momokYd jyefq&dk if; av;ESpw
f idk w
f idk Mf umcJY
aMumif;}} a&;cJYygonf/ (pm-48)
w&kyrf w
S w
f rf;rsm;rSeu
f efaMumif;ukd at'D(683 rS 686) twGi;f a&;xk;d cJYaom a&S;a[mif;rav;
ausmufpmav;csyu
f axmufcaH eonf[v
k nf; q&mMuD;a[mvfuqkyd gonf/(pm-48) xkYdjyif q&mBuD;u
]] w&kyb
f ek ;f awmfBuD; ,dusiYfonf od&0d Zd ,rS tdE,
d okYdomG ;aomtcg yg&Seu
f ek o
f nfwpfO;D ykid o
f abFmESiYf
oGm;cJYaMumif;? tdE,
d qdyo
f Ydka&mufjyD;aemuf a&SYc&D;twGuf oD&0d Zd ,bk&ifyidk o
f abFmESiYf omG ;cJYaMumif;}}
qufvufa&;ygao;onf/ xkYdjyifq&mBuD;u ]] rsuEf mS ESpzf ufygat'D (775)ck xk;d ou#*gxmausmufpm
wpfcsyu
f vnf; od&0d Zd ,bk&ifonf rdrt
d ifyg&mukd rav;uRe;f qG,o
f Ydck sYJjyD; r[m,me Ak'b
momukv
d nf;
jyefYymG ;apcJYaMumif;? 4if;ausmufpmyif oD&0d Zd ,ukd at'D (775)wGif ]] qkid v
f efj'm}} ( Sailendra )rif;quf
bk&ifwpfyg;u tkypf ;dk aecJYaMumif;? 4if;bk&ifrsm;onf *smAm;uRe;f tpdwt
f ykid ;f rsm;pGmukd ykid pf ;dk cJYaMumif;}}
a&;cJYygonf/ (pm-52-53) xkYdjyifq&mBuD;u teKvuf&mpHajrmufrKS ukd tjrifYq;Hk azmfjyekid af om [ *smAm;
uRef;taemufbufurf; ] bkd&kdbla'g ( Borobudar)ykxkd;awmfBuD; (tjrifY 150 ay) onf qkdifvefj'm
bk&ifrsm;acwf wnfaqmufcYJ aomvuf&mjzpfonf}} [kvnf;a&;cJYygonf/ (pm-53)
tdE,
d ,Ofaus;rSKwpfcjk zpfaom ]] oD0uk;d uG,rf KS }} ( Saivism )onfvnf; tif'edk &D mS ; Ak'0 g'ESiYf
tjyKdix
f eG ;f um;cJY\/ *smAm;uRef;taemufbufEiS Yf tv,fyidk ;f (8)&mpkwiG f Ak'b
momvTr;f rk;d vmaom
tcg oD0uk;d uG,rf KS onf *smAm;uRef;ta&SYbuf a'orsm; ckv
d KS cH YJ &onf/ a&S;OD;pGm rmvef (Malang )
bk&ifYeidk if ?H aemufyidk ;f acwfwiG f qde*f q
dk m&D (Singosari ) xGe;f um;cJY\/ at'D(760) a&;xk;d cJYaom
ou#bmomausmufpmwpfcsyu
f *g*sm,e (Gjayana) trnf&b
dS &k ifwpfyg;u 'kid ef m,m(Dinaya )
a'o [ [dEL ynm&Sd ] t*gus (Agastya) 0wfjyKausmif;wpfcw
k nfaqmufcYJaMumif;rSww
f rf;wifcYJ\/
'cfp (Daksa )bk&if (at'D 910-? 919)u wnfaqmufcJYonf[k ,lq&aom y&mrfbmeef
(Prambanan) a'orS crf;em;aom Adrmef 156 ck teuft"du& &SpfckukdusefAdrmefrsm;0ef;&Hxm;[ef
wnfaqmufxm;\/ 4if;ausmif;rsm;teuf oD0ewfb&k m;ausmif;onftjcm;ausmif;awmfrsm;ukpd ;dk rk;d xm;
[efwnf&\
dS / oD0ausmif;awmf\pBuF rH sm;ay:xkqpfxm;aom &kyv
f ;Hk rsm;onf *smAm;uRe;f taemuf
zuf&b
dS &dk Adk al 'gykx;dk awmfBuD;r[m,eAk'0 ifuydk aHk zmfxm;ouJYoYdkyif [dEL &mrm,eZmwfawmfrsm;ukyd aHk zmf
xm;ekid \
f /bk&d Adk al 'gykx;dk awmfti,fpm;yko
H PmefrsKd ;yifjzpfonf/ 4if;Adrmefrsm;um;azmfjyjcif;iSgrpGr;f ekid f
avmufatmifcrf;em;oku
d jf rKduv
f aS yonf/ (pm 74-75)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
6
]] qdef'kcf (Sindok )rif;qufonf ta&S h*smAm; at'D 927 wGifpwifjyD; 1222 ckxd&SnfMumcJY
\/ *smAm;,Ofaus;rSKjrifYwufvmjyD; [dEL ,Ofaus;rSKtm;enf;vmcJY\/ qde'f ck t
f yk pf ;dk pOfua&;xk;d cJYaom
*smAm;ausmufpmrsm;onf *smAm;,Ofaus;rSKxGe;f um;cJYrKS tajctaeukx
d if&mS ;pGmnTejf yekid Mf uavonf/
qdef'kcfrif;qufbk&if "r0Ho (Darmavamsa, A.D 985-1006 ) vufxuf ou#bmomusrf;*ef
rsm;ukd *smAm;bmomokYdjyefq&dk eftm;ay;cJY\/ r[mbm&wZmwfawmftcef;tcsKYdudk ou#rS *smAm;bmom
pum;ajyjyefqedk idk cf YJ \}} (pm 75-76)
]] oD&0d Zd ,ekid if EH iS Yf qde'f ck rf if;qufwYdkonf umv&Snv
f sm;pGmy#dyujzpfcYJMuaomfvnf; qde'f ck f
bk&ifatvef*g (Airlanga )vufxuf? 1030 ckcefYwGif jyefvnfoifUjrwfvmMu\/ olYvufxuf
*sAm;pmayzGYH jzKd;cJY\/ 4if;vufxufa&;xk;d aomausmufpmrsm; bmomok;H rsdK; (r[m,meAk'? oD0[dEL
bmom? &aoYrek u
d ;dk uG,rf KS )&SdaMumif;azmfjyae\/ okdYaomfAk'bmomESifY[dELbmomwkdYxdyfwkdufy#dyu
rsKd ;r&Sad y?wpfcEk iS Yw
f pfct
k jyeftvSeq
f ufqrH KS rmS ae&mwkid ;f yiftxl;aumif;rGev
f \
S /}}(pm 78-79)
]] atvef*gbk&ifaemufyidk ;f umv au'D&D (Kediri)ac: tiftm;BuD;jynfe,fwpfcak y:aygufcYJ
aMumif;w&kyrf w
S w
f rf;rsm;uqk\
d / bk&if 10 yg;u 1222 ckxt
d yk pf ;dk cJY\/au'D&aD cwf *smAm;pmay
yef;jrKid o
f nf jyKid b
f ufuif;atmifz;l yGiYfcYJ\/ acwfwiG u
f ek o
f ,
G rf KS rmS tif'edk ;D &Sm;wcGif rsm;pGmzGYHjzK;d cJY\/
tm&yfwYdkEiS Yfuek o
f ,
G rf KS rmS us,jf yefYpmG &Scd YJ\/ olwYdkonf i&kyaf umif;?Zm'dyK ?d av;ni;f ?[if;cwftarT;tBuKid f
ukeyf pn;f rsm;0,f,&l efvma&mufMu\/ tpykid ;f olwYdkonf r[maA'ifbmomoGi;f jcif;udpu
rdk vkyMf u
ao;acs/ tm&yfrsm;vma&mufouJYokdY tdEd,ekdifiH *l*s&wfjynfe,frSr[maA'ifbmom0ifukefonf
rsm;vnf; txnftvdyfa&mif;cs&efvma&mufMu\/ olwkdYonf rav;uRef;qG,fukdr[maA'if
bmomokdYoGwfoGif;&ef 13 &mpkrukefqkH;rDumv pwifcJYMuayonf/ }} (pm-80)
q&mMuD;a[mfv\
f pmtkyrf S aumufeKwfcYJaomtxufygwifjycsurf sm;ukcd sKyfMunfYvQif ta&SYzsm;
a'otif'edk ;D &Sm;ESiYf tdE,
d ekid if ?H oD[Vdk ef idk if w
H Ydkonf c&pfEpS af pmpGmuyif a&aMumif;ukeo
f ,
G rf KS &Scd YJaMumif;
ukAd 'k b
momESiYf [dEL bmoma&muf&x
dS eG ;f um;cJYrKS u txift&Sm;oufaocHaeonf/ tjyeftvSet
f m;jzifY
tif'edk ;D &Sm;rS ukeo
f nfrsm;uvnf; 4if;ekid if rH sm;okYd rjywfrvyfc&D;oGm;vmcJYMuaMumif;ay:vGiaf eonf/
aZmfrif;xG#<f um;vk;H xkwcf YJouJYoYdk c&pfEpS t
f apmykid ;f umvrS (16)&mpkxd jynfyukeo
f ,
G af &;onf tm&yf
wkYdvufatmufrmS &Scd YJonfqjdk cif;? &ckid u
f rf;ajctygt0ifurf;&k;d wef;a'owGiu
f ek o
f ,
G u
f v
dk edk rD sm;&Scd YJonf
qkjd cif;rSm rrSeaf cs/ omrefuek o
f ,
G rf KS rsKd ;om&Scd YJ onf/

tm&yfwkdYa&muf&SdrSK
tm&yfwYdkonf [if;cwftarT;tBuKdiu
f ek o
f ,
G af &;twGuf tif'edk ;D &Sm;uRe;f rsm;okYd tdE,
d ukeo
f nf
wkYduYJoYdyk ifa&mufcYJonf/ w&kyAf 'k b
mombke;f awmfBuD;,dusiYfonf at'D (671)wGif plrmMwmuRe;f rSwqifY
tdE,
d okYd omG ;pOf yg&Seu
f ek o
f nfwpfO;D ykid o
f abFmESiYf omG ;cJYonf[q
k o
dk nf/(pm-53)
at'Du;dk &mpktv,f a&;aomtm&yf-yg&Seyf x0Dq&mrsm;u Zmb*f ( Zabag)a'or[m&mZm
\ bke;f BuD;rSK? csrf;om<u,f0rSKukd tm;yg;w&csD;rGr;f cJYMu\/ 4if;onf [ plrMwm ] ta&SYbufuRef;rsm;
\ bk&ifjzpfjyD;? umv[f (Kalah) ekid if EH iS Yf oD&b
d Zl ( Sribuza) uRe;f wkYduv
dk nf;ykid pf ;dk onf[ak &;cJYMu\/
yx0Dq&m rmql'D ( Mas'u di) u at'D 955 ckwiG af &;om;cJYaomrSww
f rf; plrMwmta&SYyidk ;f od&0d Zd ,
ekdifiHwGifvlOD;a&rsm;pGm&Sd ppfonftiftm;ra&wGufekdifaMumif;csJYum;azmfjycJY\/ 4if;ekdifiHykdifeuf
i&kyaf umif;?av;ni;f ?Zm'dyK ?d [if;cwftarT;tBuKdirf sm;xGuaf Mumif;rSww
f rf;wifcYJ onf/(pm-65)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
7
tDwvDeidk if o
H m;rmukyd v
dk o
dk nf at'D 1292 ckwiG f w&kyjf ynfrt
S rd t
f jyefc&D; plrMwmuRe;f okYd a&mufcYJ
pOf rlqvifuek o
f nftrsm;tjym;awGYcYJ aMumif;qko
d nf/ (pm-221)
tm&yfyx0Dq&mwpfO;D jzpfol tku
d Af ifAwlwm( Ibn Batuta )onfat'D 1345-46 plrMwmajrmuf
bufjcrf;a'orsm;okYdomG ;a&mufvnfywfaomtcg tpvmrfbmomjyefYymG ;rSKrSmESpw
f pf&mcefYyif&cdS YJjyDjzpf
aMumif;rSww
f rf;wifcYJ onf/ (pm-99)
aygwl*rD sm;onf rmvum (Malacca)ukd at'D 1511 wGio
f rd ;f ,leidk cf YJ onf/ okYd aomftif'edk &D mS ;
\ [if;cwftarT;tBuKdix
f u
G &f muRe;f rsm;aygwl*w
D Ydkra&mufrt
D enf;i,fapmpGmuyif tpvmrfbmom
ul;ajymif;rSK&Scd YJ jyDjzpfonf/ (pm 264-265)
q&mBuD;a[mvf\txufa&;om;csufrsm;ukcd sKyfMunfYvQif tm&yfwYdkonf wrefawmfr[
l mrwf
(at'D 570-632)rwkid rf u
D yif ta&SYzsm;okYd (txl;ojzifYw&kyjf ynfawmifyidk ;f okYd) a&aMumif;oGm;vmukef
oG,cf YJ Muonf/ wrefawmfu,
G v
f eG jf yD;aemufyrdk t
dk &Sed jf rifYvmonf/ Ak'b
momESiYf [dEL bmomwkYd onf
tif'edk ;D &Sm;uRef;rsm; c&pfEpS af pmpGmuyifxeG ;f um;aejyDjzpfonf/ at'D(671)wGif w&kyAf 'k b
mombke;f
awmfBuD; ,dusiYf\ plrMwmrSwqifY tdE,
d okYdomG ;aomc&D;utif'edk ;D &Sm;okYd tm&yfuek o
f abFmrsm;a&muf
aMumif;oufaocHaeonf/ at'D(10)&mpkwiG f tm&yfyx0Dq&mrsm;a&mufcYJaomfvnf;4if;uRe;f om;rsm;
tpvmrfbmomokYdu;l ajymif;cJYMuaMumif;taxmuftxm;rawGY&acs/ rmukyd v
dk \
dk at'D(1292)ck rSww
f rf;
om bmomul;ajymif;rSKpwifcYJaMumif;awGY&onf/ tdE,
d ekid if H *l*s&wfrS ukeo
f ,
G &f efa&mufvmMuaom
r[maA'ifukefonfrsm;uom bmomul;ajymif;rSKukdpwifcJYMuonf/ bmomul;ajymif;rSKonf 14?15
&mpkEpS rf sm;wGif qufvuf&adS ecJYjyD;(16)&mpkayg*l*w
D Ydka&mufvmcsed x
f &d iS o
f efaecJYonf/
txufwifjycJYouJYoYdk at'D(13)&mpkrpS tif'edk ;D &Sm; tpvmrfbmomjyefYymG ;aecsed w
f iG f a&S;
acwfjrefrmjynf?&ckdifjynfwkdY rnfonfYtajctae&SdaecJYoenf;/ aZmfrif;xG#fu ]] ta&SYzsm;tpvmrf
bmomtjzpfw,
G v
f monf/ ---okYdjzpf &ckid af 'ookYd a&S;OD;a&muf&cdS YJoyl g&Sm;?tm&yf--- wkYdu &ckid af 'o
ukv
d rl sKd ;tvku
d af c:a0:aomtrnfrsm;&Scd YJ onf/}} [l vdrn
f mcJYouJYoYdk tjrpfw,
G rf KS ?trnfay;rSKrsm;&Sd
cJYygovm;/ uReaf wmfwYdk pdppfMunfY&ygrnf/

jrefrmekdifiHokdY Ak'bmoma&mufyk H
&ckdiftygt0if jrefrmekdifiHorkdif;ukd a&;om;cJYMuaom taemufekdifiHom;orkdif;q&mqmtmom
az,m? *sDbt
D maA? 'D*sDtaD [mvfwYdk onf jrefrm?&ckid &f mZ0ifusrf;rsm;ukt
d ajccH a&S;a[mif;okawoe
Xme\ awGY&cdS surf sm;ESiYfaygif;pyfum orkid ;f pmtkyrf sm; a&;cJYMuonf/ jrefrmekid if aH usmufpm0ef a'gufwm
azmfcifrmvnf;&ckid rf S a&S;a[mif;&ky0f wKtaxmuftxm;rsm;uko
d ;Hk oyfjyD;? &ckid t
f aMumif;rSww
f rf;a&;cJY
onf/ 4if;orkid ;f okawoDwYdk rmS c&pf,mefbmom0ifrsm;jzpfMu wjcm;bmomrsm;uko
d ;Hk oyfaomtcg
avYvmawGY&o
dS nfYtwkid ;f azmfjywwfMuonf/ olwYdk u a&S;acwfjrefrmekid if o
H m; ysL?&ckid ?f rGejf refrmwkYd \
uk;d uG,rf KS ESiYf ywfouf b,fvadk &;cJYMuygovJ /

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
8
]] jrefrmekid if o
H rkid ;f }} ( History of Burma)ukd tOD;qk;H a&;cJYol qmtmomaz,mu? &ckid &f mZ0if
(q&mirnf;&mZ0if)ukt
d ajccH? at'D(146)ckwiG f "n0wDjrKdYawmf pEo&l ,
d bk&ifp;dk pHaMumif;? r[mrked
&kyw
f ak wmfuo
dk eG ;f vkyaf Mumif;? r[mrkeb
d &k m;rSmtvGeaf usmaf pmaomaMumifY ESpaf ygif;rsm;pGmwefc;dk awaZmf
xGe;f awmufcYaMumif;? pEo&l ,
d vufxuf Ak'b
momrSm a&S;uxufyrdk x
dk eG ;f um;vmaMumif;? &kyx
f k
awmfrpS &kyw
f o
k eG ;f vkyyf al ZmfrKS tavYtxtpjyKcJYjcif;jzpfeidk af Mumif;qkyd gonf/ (az,m 44-45)
xkdYjyif az,mu &ckdifrSawGY&aom a0omvDacwf'*Fg;rsm;ygaom trSwftom; [ EGm;vm;?
cuf&if;cG] rsm;ukt
d ajccH &ckid &f mZ0ifvm pjErif;qufonf [ eef;"avY] jA[P0g'xk;H "avYtwkid ;f
vku
d ef mMu[efwal Mumif;? tdE,
d jynfta&SYb*Fvm;rS ([dEL )aoerif;quf(at'D 986-1142)ESiYfqufE,
G f
rSK &S[
d efwal Mumif;a&;cJYygonf/ (az,m-45)
a'gufwmazmfcifrmu ]] rGeEf iS Yf &ckid w
f Ydk\Ak'b
momuk;d uG,rf KS a&S;a[mif;tpOftvmonf tdE,
d
awmifyidk ;f Ak'b
momrjzpfeidk af cs/ tdE,
d ajrmufyidk ;f a&S;a[mif;Ak'b
momtuset
f <uif;omjzpfavonf/
4if;bmomonf **FgjrpfrS wqifY &ckid o
f Ydka&mufcYJ\/ xku
d mv tdE,
d onf rsm;aomtm;jzifY Ak'b
mom
,kMH unfrKS &Scd YJaomekid if jH zpf\/ rGeEf iS Yf&ckid w
f Ydkonf tajccHA'k b
momysK;d axmifrKS ukd wpfO;D ESiYfwpfO;D tquf
tpyfr&Sb
d aJ qmif&u
G cf YJMu\/ r[mrkeb
d &k m;rSma&S;a[mif;jrefrmekid if AH 'k b
mom0ifwYdktwGuf ta&;tBuD;
qk;H aom tarGtESpt
f <uif;tusefrsm;teufwpfcjk zpfavonf/}} [l &ckid o
f Ydk A'k b
moma&muf&cdS YJ yEHk iS Yf
r[mrkeb
d &k m;\ta&;ygyku
H rdk w
S w
f rf;wifcYJ onf/ (azmfcifrm -&ckid f ?pm-1)
]] jrefrmekid if o
H rkid ;f }}( History of Burma )ukad &;cJYoq
l &mBuD; [maAuvnf; ]] yifv,fa&aMumif;
qufo,
G &f efv,
G u
f jl cif;onf jrefrmjynftwGi;f ykid ;f xuf &ckid jf ynfoYdk Ak'b
moma&muf&rdS KS vG,u
f al p\
r[mrke&d yk w
f ak wmfBuD;onf c&pf&mpkEpS t
f apmykid ;f uyiftpjyKwnf&cdS YJ[efwo
l nf/}} [ko;Hk oyfxm;ygonf/
([maA -137)
q&mBuD;a[mvfuvnf; ]] Ak'b
momonf jrefrmjynftwGi;f ykid ;f okYd ra&mufru
D yif&ckid jf ynfoYdk
a&mufcYJ [efwo
l nf/ r[mrke&d yk x
f ak wmfBuD;rSm c&pfEpS t
f apmykid ;f uyiftpjyKwnf&cdS YJ [efwo
l nf}} [l
[maAESiYf wxyfwnf;a&;xm;ygonf/(pm 411-12)
xkYdjyifq&mBuD;a[mvfu a&S;a[mif;okawoeXmetpD&ifcpH mrsm;? ou#ygarmutt
D yd cf s*f Repf wef
( E.H. Johnston)\ pmwef; ? a&S;a[mif;okawoeXme nTeMf um;a&;rSL;csKyOf ;D atmifaomf\pmwef;wkYdudk
ukd;um;vsuf jrefrm ekdifiHjrKdYawmfa[mif;rsm;wnfykH? Ak'bmoma&muf&SdykHwkdYukd atmufygtwkdif;
jcKHiw
Hk ifjyxm;ao;onf/
]] ysLjrKdYjyekdifiHrsm;(City States) jzpfaom Adekd;?[efvif;?oa&acw&mwkdYukd at'D yxr&mpk
qef;puyifwnfcYJ Muonf/ ysLwkYd onf r[m,me Ak'b
mom? [de,meAk'b
mom0ifrsm;jzpfMuonf/
&ckid jf ynfrS ou#ausmufpmrsm;u &ckid f pjErif;qufwpfcu
k dk jrKdYawmfa0omvD at'D(330)ESiYf (360)
Mum;wGiw
f nfaxmif ESp(f 230)&Sno
f nf/ at'D(8)&mpkwiG v
f nf; "r0Zd ,ac:rif;urif;qufopfwpfck
ukw
d nfaxmifcYJonf/ "r0Zd ,\ajr;awmfEiS Yfoa&cw&mysL?bk&iforD;awmfwYdkxrd ;f jrm;cJYMuonf/ (pm151) ysLESiYf &ckid w
f Ydk \qufqaH &;taxmuftxm;uysLekid if aH &mufr[m,meAk'b
momuk;d uG,rf KS onf?
tdE,
d ekid if H b*Fvm;a'o? ygvrif;quf(at'D 850-1040) Ak'b
momrsKd ;jzpfaMumif;taxmuftxm;yif
jzpfonf/(pm 154-5) qufvuf q&mBuD;u ]] rGefwkdY\ [Hom0wD(yJcl;)ukd at'D (825) wGif wnf
axmif jrefrmjrKdYawmfy*k u
H dk at'D(849)cefYwiG w
f nfrnf}} [k rSe;f qajymygonf/ (pm-156)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

1976 ckEpS u
f ]] a&S;a[mif;&ckid jf ynf ( Anciant Arakan )usr;f jzifY yg&*lbYGJ,cl YJ aom MopaMw
vsol yefrrD m*wfref ( Pamela Gutman )uvnf; r[mrkeb
d &k m;\ a&S;usy?Hk wefc;dk BuD;yku
H dk ]] r[mrked
odrfawmfonf &ckdifjynfe,f a&S;tusqkH;ESifY MunfnKdjcif;tcH&qkH;aomae&mjzpf\--- ywf0ef;usif
wkid ;f jynfrsm;rS bk&ifrsm;uqktjzpf&vkad omwef;ck;d BuD;bk&m;jzpf\/ bk&m;onf Ak'b
momavmurS
bk&m;zl;rsm;\&nfreS ;f csufwpfcjk zpfavonf/}} [l rSww
f rf;wifcYJ avonf/ (4if;usrf;-pm 188)
jrefrmekid if o
H rkid ;f ynm&Sif a'gufwmoef;xGe;f onf ]]acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1964)}} usr;f ysL?
&ckid ?f rGe?f jrefrmwkYd\ a&S;a[mif;orkid ;f uko
d ak woejyKa&;cJYygonf/ &ckid af 0omvDacwf Ak'b
momxGe;f um;
cYyJ u
Hk dk okYd o;Hk oyfxm;onf/
]]--- trsm;tm;jzifY ajcmuf&mpk&pS &f mpkxd &ckid af usmufpmwkYd udk ouwjzifYa&;xk;d ygvsuf ,ck
ausmufpm [ a0omvDjrKdYawmfa[mif;bk&m;BuD;uke;f ausmufpm] ukyd gVdEiS Yf a&;xk;d xm;jcif;uqef;onf/
xl;jcm;onf[ak zmfjyvsu&f o
dS nf/ r[m,mevTr;f rk;d aeaomfvnf; [de,mevnf;&So
d nf[ak zmfjyjcif;jzpf
onf[k ,lqekdifygonf/ }} (pm -67)
yk*aH cwftapmykid ;f (taemf&xmrwkid rf )D umvjrefrmwkYd\ Ak'b
momuk;d uG,rf KS tajctaeukv
d nf;
q&mBuD;uatmufygtwkid ;f aumufcsucf sucf YJygonf/
]] --- (jrefrmwkYdonf) jrefrmekid if \
H ajrjyefYt&yfoYdk at'D(9)&mpkv,fwiG 0f ifa&mufcsed rf pS Ak'
0g'Drsm;jzpfMuaom ysLESiYf reG w
f Ydk udk awGYvsuf ul;vl;qufqrH jd yDjzpfaomaMumifY xkt
d csdeEf iS Yf ra&S;raESmif;
yif jrefrmwkYd Ak'0 g'Drsm;jzpfvmekid yf gonf/}} --- yk*rH S zufvyd b
f &k m;ESpq
f rl mS a&S;a[mif;okawoeq&mwkYd
t,ltm;jzifY ted&'k a cwfxufapmonf[q
k o
dk jzifYvnf;? ted&'k o
xku
H rdk odr;f rDuyif jrefrmwkYd Ak'b
mom
0ifrsm;jzpfaejyD[k ,lq&ygonf/}} (pm-198)
orkdif;okawoDwkdY\txuftqkdrsm;ukd csKyfMunfYvQif jrefrmekdifiHokdYAk'bmoma&muf&SdrSKonf
c&pfEpS t
f apmykid ;f uyifpwifcYJaMumif;awGY&onf/ ysL?&ckid ?f rGe?f jrefrmtm;vk;H yif Ak'b
momuko
d uf0if,MHk unf
cJYMuonf/ &ckid o
f nf tdE,
d ESiYfyrdk edk ;D pyfaomaMumifY? jrefrmekid if t
H wGi;f ykid ;f xuf Ak'b
moma&muf&rdS KS apm
ekid o
f nf/ tdE,
d ajrmufyidk ;f Ak'b
momrsdK;jzpfonf/ r[m,meESiYf [ed ,meAk'b
momESprf sdK;vk;H ukad wGY&
onf/ &ckid &f mZ0if pEo&l ,
d rif;oGe;f vkyo
f nfqadk om r[mrke&d yk w
f ak wmfBuD;onf jrefrmAk'b
mom0if
wkYdtzkYdta&;BuD;aoma&S;a[mif;tarGtESpjf zpfonf/
orkid ;f ynm&Siw
f Ydk \ ]] t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f }} wifjycsufrsm;ukMd unfYvQifa&S;acwfjrefrmekid if H ]] Ak'
bmomxGef;um;tjrpfpJGrSK }}uko
d mawGY&onf/ aZmfrif;xG#v
f ;Hk axG;vSnYfywfajymaom ]]tpvmrfbmom
tjrpfwG,frSK }} rsdK;ukrd awGY&acs/
okYdaomftpvmrfbmomtwGuaf &S Yae 0ifvadk o;vQio
f ufaocHp&moJveG pf wpfcak wmY&adS o;onf
[k aZmfrif;xG#t
f m;owif;ay;vku
d yf grnf/ xko
d v
J eG pf rSm ]] Aswy jHk yif}} jzpfygonf/ orkid ;f q&mMuD; [maA
u yk*&H mZ0if pdw0f ifpm;zG,Zf mwfvrf;wpfcjk zpfaom Aswt
aMumif;uko
d m&Sm;&Sm;yg;yg;awGY&aom r[m
ar'ifbmom0ifwpfO;D tjzpfazmfjycJYonf/ ]] Aswo
nfreL[mrif;vufxuf oabFmysu
f oxko
H Ydka&muf
aMumif;?,if;rSwqifY yk*o
H Ydka&mufaMumif;? yk*eH ef;wGi;f olrsm;twGuf ykyg ;awmifoYdkaeYpOfomG ; pHum;yef;
rsm;cl;ay;&aMumif;}} azmfjyxm;ygonf/ ([maA-24)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
10
]] Aswy jHk yif}} taxmuftxm;jzifYa&S;acwfjrefrmekid if o
H Ydk tpvmrfbmoma&muf&adS Mumif;ouf
aojyyguvnf;?jrefrmekid if o
H rkid ;f ynm&Siv
f nf;jzpf? rlqvifwpfO;D vnf;jzpfol q&mBuD; Akv
d rf LS ;b&Si\
f
atmufygrSwcf sufpum;uko
d ;Hk jyD;uefYuu
G yf ,fcscH&rnfaocsmonf/ q&mBuD;u ]] tpvmrfbmomESiYf
Ak'b
momjrefrmekid if w
H Ydk yifv,fa&aMumif;jzifYqufE,
G af erSKrmS rajymyavmufacs/ at'D 10 &mpk tm&yf
ESiYfyg&Sew
f Ydkonf tef'refuRe;f rSv
GJ plrMwmuRe;f qdyu
f rf;rsm;\ ajrmufbufa'orsm;ukt
d enf;i,frQom
odcJYMuonf }} [k qkdcJYonf/ ( Moshe Yegar, The Muslims of Burma , 1972, P-3 )
okYdjzpf aZmfrif;xG#u
f ]] ta&SYzsm; tpvmrfbmomtjrpfw,
G v
f monf/--- okYdjzpf &ckid af 'o
okYd a&S;OD;a&muf&cdS YJ oyl g&Sm;?tm&yf---}} ponfjzifY tpvmrfbmomtjrpfw,
G o
f nfqadk omta&SYzsm;
&ckid jf ynfygoa,mifa,mifv;Hk axG;ajymcJYaomfvnf;?a&S;acwf&ckid jf ynfoYdktpvmrfbmoma&mufcYJ onf?
tm&yf?yg&Serf sm;a&mufcYJonf[rk nfonfYorkid ;f okawoDrQrajymMuacs/ aZmfrif;xG#u
f om qEpjGJ zifY rdrd
vk&d mqJ
G csJYum;<um;0gajymqkjd cif;omjzpfayonf/
txufwifjycsufwYdk um; tcef;(1)? 'kw,
d ykid ;f ]] &k[
d if*smtrnfay:aygufvmyk}H } rS aZmfrif;xG#f
\ <um;0gxm;rSKuadk zmfxw
k w
f ifjyjcif;rsm;jzpfygonf/ qufvuf 4if;acgif;pOfatmufyif 'kwd,tcsuf
jzpfaom &rf;jAJuRe;f oabFmysu
f tm&yfrsm;a&muf&ydS w
Hk ifjycsuu
f pdk pd pfMunfYMuygrnf/

tm&yfoabFmysufykHjyif
]] tm&yfoabFmysuyf jHk yif}} ukd ]] &k[
d if*smtrnfco
H rkid ;f q&m tA'*l gzm&f? trf?at?w[D;&fbom
wkYd u ,cifa&;cJYz;l ygonf/ 4if;ykjH yifuydk ifaZmfrif;xG#u
f atmufygtwkid ;f wifjyxm;onf]]---tm&yfrw
S w
f rf;wGiM
f ulk-Rahmi[la&;om;yg&So
d nf/--- urmutodtrSwjf yKxm;onfY
tm&yfvrl sKd ; yx0Dq&m orkid ;f q&mrsm;jzpfMuaom Ibn Khurdabih , Masudi, Yacut, Sulai
Maan ponfY wkYd \ rSww
f rf;rsm;wGiaf wGY&jcif;jzpfonf/-- yg&Sm;wkYd tac:ta0: Recon rS Arakan
jzpfeidk o
f nf/ --- tm&yfvrl sdK;yx0Dq&m Potolomy a&;om;onfYrSwfwrf;wGif Argyre [kawGY&jyD;
Sir Authir Phyre u4if;onf &ckdifa'owGif ,cifacwfu Orgyre bDvl;rsm;awGY&SdcJY& 4if;ESifY
qufEG,faMumif;jzpfekdifonf[ka&;xm;aMumif; Dr Kamiungo u&Sif;vif;a&;om;xm;onf/ Mulk
d iS Yf ywfouf orkid ;f q&mrsm;updw0f ifpm;pGmavYvmjyD;atmufygtwkid ;f rSwcf suf
Rahmi qkad omtqkE
csxm;aMumif;awGY&onf/
at'D(8) &mpkwiG f a0omVD r[mxkid pf jErif;vufxuf&ckid u
f rf;&k;d wef; rkew
f idk ;f 'PfaMumifY tm&yf
ukeo
f nfoabFmrsm;ysupf ;D cJY&moabFmom;rsm;&ckid u
f rf;ajcuRe;f wpfuRe;f ay:okYda&muf&cdS YJ&onf/ uRe;f om;
rsm;u ulnaD pmifr&ckid af 'owGif tajcpku
d af e&mcsay;cJYonfut
dk m&yfwYdku tm;&auseyfjyD;xku
d Re;f ukd
&[rf;jAJ (ulnaD pmifrrSK&Sad omuRe;f ) [ktrnfay;cJYonf/ xkt
d m&yfwYdkonf &ckid af 'owGif tajccsaexkid f
vm&m tpvmrfomoemonf 4if;wkYd rw
S qifYjrefrmjynfrokYd jyefYymG ;cJYonf/}} (pm-14)
aZmfrif;xG#\
f txufwifjycsuf Mulk Rahmi [laoma'otac:wpfcu
k dk tm&yfyx0Dq&m
orkid ;f q&mrsm;uazmfjycJYonf[ak &;jyD;? &ckid jf ynf &rf;jAJuRe;f tm&yfoabFmysuZf mwfvrf;ESiYfrqDrqkid f
tjrD;tarmufrwnfYqufpyfjycJYonf/ olYtmabmfrmS ]] a0omVD r[mxkid ;f pjErif;BuD;vufxuf &ckid u
f rf;
&kd;wef; rkefwkdif;'PfaMumifY tm&yfoabFmysuf tm&yfrsm;&rf;jAJuRef;okdYa&muf&SdtajcpkdufcJYonf/
tpvmrfomoem&ckid Ef iS Yf jrefrmjynfrxdjyefYymG ;cJYonf/}} [kajymvkjd cif;jzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
11
olYwifjycsufrSm Mulk Rahmi [laoma'otac:ukd rpDppfyJ ]] tm&yfoabFmysufykHjyifukdom
pdppfMuygrnf/ Mulk Rahmi tac:ta0:ukd aZmfrif;xG#fu tcef;(1)? 'kwd,ykdif;?wwd,wifjycsuf
tjzpf xyfrw
H ifjyxm;aomaMumifY 4if;tcef;a&mufro
S m pDppfomG ;Muygrnf/
ykjH yifut
dk xufa&;cJYouJYoYdk tOD;tzsm;wifjyolrsm;rSm rpwm *gzm&fEiS Yf trf?at?b[D;&fbom
wkYdjzpfonf/ rpwm*gzg&fu Mo*kwv
f (20)? 1951 ckxw
k *f g'D,efowif;pmwGif &k[
d if*smorkid ;f vdrw
f pf
ckudk a&;om;wifjycJYonf/ bom (bl;oD;awmif) uvnf; 1960 arvxkwf *g'D,efr*Zif;wGif 4if;orkid ;f
vdru
f ydk ifw;dk csYJwifjycJYonf/ ,ckaZmfrif;xG#u
f &k[
d if*sma&S;OD;orkid ;f q&mESpOf ;D \"mwfjym;a[mif;ukjd yef
vnfziG Yf jyjcif;jzpfonf/
&kd[if*smorkdif;ukd tOD;qkH;a&;ol rpwm*gzm&fonf &ckdifjynfe,f? bl;oD;awmifjrKdYe,fygvDref
trwf wpfO;D jzpfonf/ bl;oD;awmif?armifawmjrKYde,frsm;rS rlqvifrsm;ukd vlenf;p w
k idk ;f &if; om;vlrsKd ;rsm;
\ekid if aH &; &ykid cf iG Yfjzpfaom ]] jynfe,fxal xmifciG Yf} &vk
d ]]rdrw
d YdkrmS wkid ;f &if;om;rlqvifrsm; jzpfygonf}}
[laom orkid ;f opfwpfcu
k Bdk uHzefwifjycJYojl zpfonf/
olu ]] armifawmc&kid f aexkid Mf uolrsm;rSm at'D (7)&mpkEiS Yf (8)&mpkEpS rf sm;u tajcpku
d af exkid cf YJ
Muaom tm&yfuek o
f nfwYdkrS wku
d &f u
dk t
f quftEG,rf sm;jzpfMujyD;? tdE,
d ?ygupwef ekid if o
H m;rsm;ESiYfv;Hk 0
qufoG,frSKrsm;r&SdaMumif;?---- tm&yfukefonfrsm;ESifYppfonfawmfrsm;onf &ckdifjynftm; oifYwifY
avQmufywfaome,fy,fopfwpfct
k aejzifY&mS azGawGY&v
dS mMuaMumif;? ta&twGut
f m;jzifYrrsm;vSaom
a'ocHtBuD;tuJrsm;uvnf;xkt
d m&yfc&D;onfrsm;ukd 4if;wkYdtm;&mxl;XmeE&ay;vnf;aumif;? tqifY
jrifYb&k ifYaqGrsKd ;awmfrsm;?omreft&yfom;rsm;ESiYfvufxyfxrd ;f jrm;jcif;jzifYvnf;aumif;cGiYfjyKcYJMuaMumif;?
xkt
d m&yfwYdk\tquftEG,rf sm;onf &ckid jf ynfov
l x
l x
k o
J Ydk &k[
d ed ;f *smac:a&S;&k;d pJrG q
l vifrsm;tjzpf jyefYEYHS
oGm;MuaMumif;? 4if;\tpvmrfbmomonfvnf; &ckid jf ynf(7)&mpkrpS wiftjrpfw,
G cf YJ jyD;(788)at'D
rSpwif &SifoefaecJYaMumif;}} wifjycJYonf/ ( Phaw Zan, Sudetan Muslims, The Guardian, 6th
September, 1950 )
rpwm*gzm;&fonf txufygwifjycsuu
f dk ta&;ykid f rpwmprwf ( R,B Smart )\ ppfawGc&kid f
sa*Zufw;D ,m;twJ(G u) (Burma Grazetteer, Akyab Distrect , Vol.(A) rS&cJYonf/ 4if;pmtkypf m(19)
wGif prwfu ]] at'D 788 ckwiG f r[mwkid ;f pjEb&k ifx;D eef;qufc
H ,cif &rm0wDjrKdYawmfa[mif;ae&m
wGif jrKdYawmfopfux
dk al xmifjyD; 22 ESpw
f idk pf ;dk pHjyD;rS vGeaf wmfro
l nf/ 4if;bk&ifvufxuf &rf;jAJuRe;f wGif
oabFmrsm;pGmysucf YJ&m? r[maA'if[q
k adk om oabFmom;rsm;uk&d ckid jf ynfrokYdyYdkay;cJY &Gmrsm;tajccsae
xkid cf YJMu\/}} [kazmfjycJYonf/azmfjycsuu
f dk &k[
d if*smorkid ;f opftwGuf Zmwfvrf;tptjzpftok;H csjyD;
tenf;i,f csYJ xiG w
f ifjycJYjcif;jzpfonf/
Zmwfvrf;ukyd rdk ydk yD jD yifjyifjzpfatmif trfatw[D;&fbomu *g'D,efr*Zif;(1960?arvxkw)f
wifjycJYjyefonf/olYwifjycsuu
f ydk ifbmomjyefjyD; ]] &k[
d if*smtrsKd ;om;nDnw
G af &;tzJYGcsKy(f &rn)rS 1960?
'DZifbmv&ufpjGJ zifY pmtkyif ,ftjzpfxw
k af 0cJYonf/
bomonf rdrdwifjycsuf &kd[if*smvlrsdK;opfukd tm&yftquftEG,f[kjyvkd ]] wrefawmf
rl[mrwf}} \orufawmf ]] [mZ&uftvD (Hazrat Ali ) ESifYqufpyfjyonf/ tvD\om; ]] rkd[mrwf
[edzYf }} ( Mohammad Hanif ) onf acgif;aqmifrKS vkMu&mrS ppf&KS ;H &ckid jf ynfe,f a0omvDjrKdYawmf

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
12
ckdvSKHaexkdifcJYonf[kqkdonf/ xkdrSwqifY armifawmESifYbl;oD;awmife,fjcm;r,lawmifwef;a'oae
vlom;pm;vlrsKd;rsm;\bk&ifr ]] ukd,myl&D}} (Koyapuri ) ukdppfekdif tpvmrfbmomokdYoGwfoGif;jyD;
4if;a'owGio
f ufq;Hk wkid af exkid o
f mG ;Muonf/- [k Zmwfvrf;wGiaf &;jyD; oabFmysuZf mwfvrf;ESiYftcsw
d f
tqufrad tmifatmufygtwkid ;f qufvufa&;onf/
]] jAdwo
d Qbm;rm;a*Zufw;D ,m;twJG 2 ESiYf bm;rm;a*Zufw;D ,m; &ckid w
f idk ;f twJ(G u)}} rsm;wGif
cpfou&mZf 788 ckEpS w
f iG f a0omvDjynf r[mwkid ;f csE&m; bk&ifeef;wuf ,cif&mr0wDjrKdYa[mif;
ae&m jrKdYawmfopfukd wnfaxmifjyD;aemuf 22 ESpfwkdifwkdifpkd;pHjyD;rSuG,fvGefonf/ 4if;pkd;pHcsdeftwGif;
]]&rf;jAJuRe;f }} wGiu
f ek o
f abFmrsm;pGmysupf ;D zl;vsuf tm&yfokdYr[kwfrl;vlrsdK; qkad omoabFmom;rsm;tm;
a0omvDjynfjzpfonfY&ckdifjynfrokdY ykYd aqmifay;cJYonf/}}
bomwifjycsuf pmvkH;rnf;jyxm;aomyk'frsm;rSmrl&if;pmtwkdif;r[kwfyJ rdrdvkd&m(tm&yf
okYd r[kwrf ;l ?a0omvDjynfjzpfonfY &ckid jf ynfr)pum;vk;H rsm;jzifYcsYJ um;a&;om;xm;csurf sm;jzpfonf/ rdrd
\xGiv
f ;Hk ]] [mZ&yftvD?rk[
d mrwf[edz}f } -paom awmf0iftm&yfrsm;ESiYfoabFmysurf t
S ouf&iS o
f rl sm;ukd
csw
d q
f ufjyvk
d csYJ um;a&;xm;jcif;jzpfonf/
xkYdjyifbomuqufvuf]] &ckid jf ynfb&k ifonf4if;wkYd (oabFmom;wkYd)tm; tbufbufwiG yf if
MunfY&KS YapmifYa&Smufxm;cJY\/---4if;wkYd onf ae&if;a'o tma&AsjynfoYdkrjyefMuawmYbJ aus;&Gmrsm;
yif tk;d tdrw
f nfaxmifMuavonf/--- 4if;wkYdonf AvD0wfausmif;rsm;wnfaqmufMuvsuf omoemjyK
vkyif ef;rsm;ukpd wifvyk cf YJMu\/ xkt
d csed rf pS tpvmrfbmomrSm &ckid jf ynftajcpku
d u
f mxGe;f um;cJYav
onf/ jrefrmjynfwGiftxufazmfjycJYaomtm&yfvlrsdK;rsm;rSqif;oufvmonfY4if;rGwfqvifrsm;tm;
]]&k;d 0Sen
f m }} [kac:qk&d m? 4if;rSmtcGiYfta&;ay;jcif;[l t"dyg ,f&avonf}} [k Zmwfvrf;xGiu
f ma&;om;
cJYonf/
bom\&nf&,
G cf surf mS tb,fenf;/rpwm*gzm&fuYJ oYdkarmifawmESiYf b;l oD;awmifjrKdYe,frsm;ukd
]]&kd[if*smjynfe,f}} xlaxmifvkdjcif;jzpfonf/ 4if;a'oaevlrsm;pk (armifawm 96%? bl;oD;awmif
85%) b*FgvDrq
l vifrsm;ukd ?a&S;a0omvDacwf r[mwkid ;f pE&m;rif;vufxufuyif&cdS YJaomtm&yftEG,f
rlqvifrsm;jzpfav[ef ?&ckid w
f idk ;f &if;om;vlrsKd ;wpfrsK;d jzpfav[efoufaoxlwifjyvkjd cif;jzpfavonf/
wifjycsufrsdK;ukd 1951 ckESpfrSp,ckaZmfrif;xG#fpmtkyfa&;onfY 2001 ckxd &kd[if*smtrnfcHpma&;
q&mrsm;u ESpaf ygif;ig;q,fausmfBuKd;pm;yrf;pm;wifjycJYMuonf/ okYd aomf orkid ;f [lonf rdrv
d &dk mqJ
G
a&;csiw
f idk ;f a&;r&yg/ taxmuftxm;tckid t
f rmwifjyekid rf o
S m trsm;ESpo
f ufvufcMH urnfjzpfygonf/
,ckaZmfrif;xG#fwifjyaom ]] oabFmysufykHjyif}} onf &kd[if*smvlrsdK;jzpfay:vmrSKtwGuf
oufaotaxmuftxm;tckdiftrmrjyekdifaom0wKpmtkyfrsdK;omjzpfonf/
aZmfrif;xG#fukd,fwkdifrdrdpmtkyftrSmpm ]] orkdif;[lonfacwftBuKduf0wKrsdK;r[kwf ojzifY
?taMumif;tcsufukd tajccHa&;om;&onf}} [ka&;cJYonfr[kwfygvm;/ ,ck ]] oabFmysufykHjyif}}
vnf;aZmfrif;xG#f jzpfapcsifaom ]] tpvmrfbmomtjrpfwG,frSK? &kd[if*sm vlrsdK;opf oaE
wnfrSK?&kd[if*smjynfe,f xlaxmifvkdrSK? &kd[if*smvlrsdK;rSwqifY tpvmrfbmom jrefrmjynf
okdYjyefYESHYrSK}} rsm;twGuf ckdifvkH ,kwd&dSaomtaMumif;tcsufrsm;ukdray;ekdifyg/ okdYjzpfom
jrefrmekdifiHorkdif;usrf;rsm;ukda&;cJY Muolynm&SifwkdYu?rpwmprwf\ ppfawGckdif a*ZufwD;,m;
pmtkyfyg]] oabmFysufykHjyif}} ukd rdrdwkdYusrf;toD;oD;xnfYoGif;jcif;rjyKcJYMujcif;jzpfavonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
13
aZmfrif;xG#f\ ]] tm&yfoabFmysufykHjyif}} ukd pdppfjyD;aemuf qufvuf tcef;(1) 'kwd,ykdif;
]]&k[
d if*smtrnfay:aygufvmyk}H } acgif;pOfatmufrS wwd,tcsuf jzpfaom ]] &rf;jAJoabFmysurf S tm&yfrsm;
S qifY &k[
d if*smtrnfjzpfay:vmyk}H } tcsufudk pdppfMunfYMuyg
u &ckid af 'oukd Rahmi ekid if aH c:yk?H xkrd w
rnf/
olu ]] --- xk&d rf;jAJut
dk ajcjyK &ckid af 'owpfcv
k ;Hk ukd &[freD idk if H (Mulk Rahmi )[kq&dk m? 4if;
ESiYfywfouf tm&yfvrl sKd ; iIbn Khurdabin qko
d nf yx0Dq&mu &[freD idk if o
H nf oD[Vdk u
f Re;f vGejf yD;rS
awGY&jyD;,if;wGiOf ;D csKw
d pfacsmif;yg Bu w
H &d pmefrsm;ESiYft0wftpm;r0wfaomvlrsKd ;wpfrsKd ;ukad wGYcYJ&onf[k
qkdxm;onf/ ---}} at'D(9)&mpktm&yfukefonf Sulaimaan u ]] 4if;\rSwfwrf;wGif Mulk Rachmi
onf tiftm;&Sad omekid if w
H pfcjk zpfjyD; ppfwyftiftm; 150000 (wpfoed ;f ig;aomif;)&Scd YJaMumif;ESiYfqifaumif
a& 50000(ig;aomif;)&Scd YJaomekid if jH zpfaMumif; rSww
f rf;wifxm;onf[
l Sulaimaan u&Si;f vif;a&;om;
xm;onf/ olYtqkt
d & &ckid jf ynfomjzpfonf/ Eliot and Dowson u ekid if u
H dk 'umrS &ckid af 'otwGi;f
d m;onfY
wpfae&mjzpfrnf[k ok;H oyfxm;onf/ -- Mulk Rahmi ESiYf Arakan [l tm&yfwYdkac:qkx
ekdifiHukd Oa&mywkdufom;rsm;u Recon, Rakan, Arakan -- ponfjzifY tqifYqifYac:qkdcJYMuonf/
1516 wGif aygwl*v
D rl sKd ; Baborsa u yxrOD;qk;H ,cktac: Arakan [ka&;om;cJYaMumif; Dr. Kanungo
u qufvufa&;om;&Sif;vif;xm;onf/}} (pm 14-15)
]]-- txufygtwkid ;f yg&Sm;?wl&uD?tm&yfwYdku Recon, Rakhanj, Rahmi , Raham [kac:aom
ae&mukd b*Fvm;a'orSm Roshong , Rowang, Rohang [l (&S?0?[)toHurGJ sm;jzifYac:qko
d nf/ 4if;ukd
tv,facwfb*Fvm;pmayrsm;wGifawGY&onf--- Dr.Kanungo u Rennel \ajrykHvnf; Roshong
a'o[kazmfjyxm;aMumif;ESiYf x&dy&l Rajamala orkid ;f rSww
f rf;rsm;wGif &ckid af 'oukd Roshong [kac:
a0:orkwx
f m;aMumif; qufvufu;dk um;xm;onf/ (pm-15)
]]--- xkYdtjyif wcsKYdaomorkid ;f q&mrsm;u oabFmysurf S tm&yfuek o
f nfrsm;u ]] &m[rf;? &m[rf;}}
(ulnyD g?ulnyD g) [katmfjyD;tultnDawmif;qkcd YJjcif;ukd taMumif;jyK xko
d rl sm;tm; a'ocHrsm;u &m[rf;
vlrsKd ;[kac:xGiv
f mcJY&mrS umva&G Yvsm;vmaomtcg &m[rf;rS&m[ef*sm?aemifwiG &f [
dk if*sm[lac:qkd
vmcJYaMumif;jzifY&iS ;f vif;xm;onfuv
dk nf;awGY&&dS onf/ rnfoYdkyifqadk pumrl &k[
d if*sm[laomtac:a0:
onf at'D(8)&mpkavmufu tm&yfvrl sKd ;ESiYf&ckid af 'oqufo,
G rf KS &v
dS m&mrS oaEwnfjzpfay:vmonfrmS
d mcJY&mrS &ckid af 'o&Sd rlqvifrsm;u &k[
d ef;
xif&mS ;ayonf/ ---okYdjzifY &ckid af 'oukd Rohang [kac:qkv
a'owGifaexkdifol ( Rohingya )[kcH,laMumif;od&onf/ }} (pm-16)
aZmfrif;xG#\
f ]] &k[
d if*sm}} trnfjzpfay:vmyku
H dk tuk;d tum;rsm;pGmukad &marTjyD;uk,
d v
f &dk mqJ
G
&SKyfaxG;pGmwifjycsurf sm;jzpfygonf/ tcsKyfrmS tm&yfoabFmrsm;&rf;jAJuRef;wGifysuf&mrS tm&yfrsm;
u &ckdifa'oukd Rahmi ekdifiH[kac:qkdcJYMuonf/ 4if;tac:rSwqifY Oa&myom;wkdYu Arakan
[kac:qkdonf/ tv,facwfb*Fvm;pmayrsm;wGif Roshong, Rowang, Rohang [l (&S?0?[)
toHuJGrsm;jzifY tqifYqifYac:a0:cJYMuonf/ &kd[if*sm[laomtac:ta0:onftm&yfrsm; &rf;jAJ
uRef;okdYa&mufvm&mrS oaEwnfcJYjyD; &ckdifa'o&Sd rlqvifrsm;u4if;trnfukdcH,lMuonf/-[kajymvkjd cif;jzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

14
olYwifjycsurf S ]] &ckid u
f dk Rami [kac:aMumif;? 4if;tac:rSwqifY Oa&myom;wkYdutm&uef Arakan
ac:aMumif;}} tcsuu
f dk pdppfMunfYaomtcg tqifY(2)qifYygonfuadk wGY&onf/ yxrtqifY ]] &ckid u
f dk
Rami ac:onf}} [laomt"dyg,fyg? 'kwd,tqifY ]] Rami rSwqifY Arakan }} jzpfvmonf}}
[laomt"dyg ,fyg0ifonf/ OD;pGm ]] 'kw,
d tqifY}} ukd pdppfMuygrnf/

&uKdif? &ckdif rS tm&uefjzpfvmykH


aZmfrif;xG#u
f ]] tm&yfwYdk u Mulk Rami ESiYf Arakan [lac:xm;onfY ekid if u
H dk Oa&myom;
wkYd u Recon , Rakan, Arakan ponfjzifY tqifYqifYac:qkcd YJ Muonf}} [l txufaumufeKwfcsuf
qkcd YJonf/ olYtmabmfrmS Arakan [laomtrnfjzpfvmyko
H nf tm&yfq&mBuD;rsm;rSwqifY Oa&myom;rsm;
u&&So
d mG ;jcif;jzpfonf-- [kajymvkjd cif;jzpfonf/
udpE iS Yf ywfouf &ckid t
f rsKd ;om;okawoDrsm;urnfoYdkziG Yf qx
dk m;Muygoenf;? ekid if jH cm;om;
orkid ;f ynm&Siw
f Ydku tm&uef[al omtrnfjzpfay:vmyku
H w
dk ifjyzl;Muygovm;/ tenf;i,favYvmMunfY
Muygrnf/
]] &ckid }f } [laomtrnfjzpfay:vmyku
H t
dk vG,u
f q
l ;Hk aomtaxmuftxm;rSmtrsm;odjyD;jzpfaom
toQifem*dErax&f\ ]] trsKd;oDv?ESpfXmeukd?jynfY0r@Kdif?apmifYpGrf;ekdif&ef?&ckdifemr?bJGYrnfvSjzifY?

tEGwo
nm?ac:tyfpmG wnfY/}} [laom armfueG ;f vuFmjzpfygonf/
qufvuf trsm;y&dowfvufvrS ;f rDaom ]] jrefrmYq&dk ,
S v
f pfvrf;pOfygwD}}rSxw
k af 0cJYonfY ]]&ckid }f }
pmtkyrf S aumufeKwf atmufwiG af zmfjytyfygonf/ [ pmtkyjf yKpkpOftzJYG i,fzYGJuGi;f qif;okawoe
jyKjyD;rS jyKpck YJMujcif;jzpfonf/tzJYGi,facgif;aqmifrmS OD;atmifa&TO;D jzpfjyD; twGi;f a&;rSL;rSm a'gufwm {ausmf
jzpfygonf/ tzJGY0ifrsm;tjzpf q&mBuD; OD;atmifomOD;?OD;bpH?OD;omnGefY?q&mOD;pHabmf(armifpHazmf)wkdY
yg0ifMuonf/ aZmfrif;xG#u
f ol\pmtkypf m(15) ]]-orkid ;f okawoeXmerS Akv
d rf LS ;b&Si?f ekid yf ef;vS-}}
wkYd yg0ifjyD;jyKpkaMumif;vJrT mS ;pGmazmfjyxm;onf/ / pum;csyf]
]] &ckid }f } pmtkypf mrsuEf mS (33)wGif ]] &ckid af &SYO;D vlwYdkonf tdE,
d jynfta&SYajrmufyidk ;f a'orS0ifa&muf
vmolrsm;jzpfaMumif; ? tdE,
d jynfoYdk tm&d,efEiS Yf reG *f v
dk u
dk rf sm;bDpED pS af xmifrwkid rf u
D yif0ifa&mufcYJ Mu
aMumif;?4if;vlrsKd ;onf &ckid jf ynfoYdkaoG;csi;f aESmjyD;rSa&mufoavm?a&mufjyD;rSaoG;csi;f a&moavm[laom
tcsuu
f dk wduspmG rajymekid af Mumif;}} azmfjyxm;onf/ &ckid [
f al omtrnfemrjzpfay:vmyku
H v
dk nf;atmufyg
twkid ;f wifjyxm;ygonf/
]] a&S;OD;0ifa&mufvmaomtcg &ckid jf ynf vlrsKd ;wpfrsKd ;&So
d nf/tdE,
d ekid if t
H a&SYajrmufyidk ;f wGif rlv
&Sad eolrsm;ukd &uoQ (Rakshas )[kac:onf/ &ckid &f mZ0if xkrd v
l &Sad eolrsm;ukd &uKo
d [
f
l vnf;aumif;
&uKu
d [
f
l vnf;aumif;awGY&onf/ &uo
d Q?&uo
d ?f &uKu
d f [laoma0g[m&rsm;rSm rsm;pGmeD;pyfonf/rlv
&Sad eolrsm;ukd taMumif;jyK a&S;OD;0ifa&mufvmMuolwYdkonf xkad 'oukd &uKo
d jf ynf?&uKu
d jf ynf? &uKid f

vuFmukd q|o*Fg,em0efaqmifq&mawmfBuD;t&Siaf uo& pDpOfa&;om;aom]] rm&,kEiS Yf aA'g


&Si;f wrf;}} pmtkyif ,f ('Dru
dk a&pDyEHk ydS w
f u
dk ?f &efuek ?f 1317) rS &,lygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
15
jynf[ak c:Muonf/ okYdjzpf &uKid jf ynfEiS Yf&uKo
d [
f al ompum;rSmorkid ;f ukrd w
S w
f rf;wifaomtcsed u
f yif
ay:aygufvmcJY[efwo
l nf/}} (pm-35) ]] ajrmufO;D jrKdYoQpaf omif;bk&m;&Sd tmeEpjEausmufpmwkid af jrmuf
bufrsufEmS tv,fpmaMumif;wGif tm&uma'oQ[la&;&So
d nf)}} (pm-36)
um; a&S;OD;&ckid v
f rl sKd ;ESiYf trnfemrorkid ;f tpukd &ckid yf nm&Siw
f Ydkuwifjyjcif;jzpfygonf/
a&S;OD;&ckdifvlrsd;ESifY&ckdif[laomtrnfwkdYukd okawoDaz,mESifYMopaMw;vsekdifiHol trsdK;orD;
okawoDyefrv
D m*wfwrefwYdku avYvmwifjyzl;Muygonf/ ae&mwGiyf efrv
D m\wifjycsuu
f o
dk m (ykrd dk
jynfYp
Hk )tusO;f rQaumufeKwfwifjyoGm;ygrnf/
yefrv
D mu &ckid [
f al omtrnfonf tpOftvmtm;jzifY ]] bDv;l }} [laomjrefrmpum;ESiYft"dyg ,f
wlonfY ou#bmom]] &uoQ}}ygVdbmom ]] &u}} [laompum;rSqif;oufvmaMumif;?4if;a'owGif
aexkid o
f rl sm;\ Murf;wrf;aomp&ku
d af MumifY tdE,
d Ak'o
moemjyKrsm;u ]] ,uy&l }} [kac:qkcd YJ Mujcif;
jzpfaMumif;---wrDvb
f momtm&uef[al ompum;onf ou#bmom]] &uoQ}}rSajymif;vJvmjyD; ]]csw
d }f }
[kt"dyg ,f&aMumif;? c&pfEpS yf xr&mpkwiG &f ckid af wmifwef;rsm;aexkid cf YJMuaomvlrsKd ;EG,pf rk sm;onf csw
d f
ukd pD;yGm;jzpfxw
k cf YJMuaMumif;-- a&S;acwfyx0Dq&mBuD;awmfvrDuaiGajr(Argyre ) [kac:qkjd cif;onf
wrDvfpum; ]] tm&uef}} rSajymif;vJvmjcif;jzpf]] tm*s&D}} [kac:qkdcJYjcif;jzpfrnf[kqkdcJYaMumif; -ajrmufO;D jrKdYoQpaf omif;bk&m;ausmufpmwkid af jrmufbufrsuEf mS rS c&pfEpS f 11 &mpktv,fyidk ;f wGiaf &;xk;d
cJYaom ausmufpm ]] tm&ua'oQ}} [ka&;xkd;xm; &ckdifjynf\trnfjzpfekdifaMumif;-- bmbkdqm
( Barbosa ) onf c &pf E S p f 1516 ck w G i f tm&uef ( Aracan )[l a om tok H ; tES K ef ; uk d
yxrqkH;pwifokH;pJGcJYaMumif;? aemufykdif;wGif ay:wl*DESifYt*FvdyfwkdYu tm&uef (Arakan
)[lyifqufvufa&;om;ok;H ESKef;cJYMuaMumif; azmfxw
k w
f ifjycJYygonf/ (pm 2-3)
txufygwifjycsuw
f Ydkudk avYvmMunfYvQif ]] tm&uef}} [laompum;rSm aZmfrif;xG#w
f ifjycJYaom
]] tm&yfwkdYu Arakan ponfjzifY tqifYqifYac:qkdcJYMuonf}} qkdonfYtcsufESifYbmrQrqkdifaMumif;
aZmfrif;xG#f u tm&yfwYdkudk *kPw
f ifjyD; &ckid pf um;?&ckid t
f ac:ukd tm&yfwYdkupwifcYJav[efvrd n
f mwifjy
jcif;omjzpfaMumif;xif&mS ;ygonf/
qufvuf aZmfrif;xG#w
f ifjycJYaom ]] &ckid u
f dk Rami ac:onf}} qko
d nfYupd u
dk rSerf rSepf pd pfMunfY
Muygrnf/
olu ]] Mulk Rachmi , Mulk Rahmi, Rahmi trnfrsm;ukd a'gufwm ueif*dk (Dr. Kanungo)
\ pmtkyf(ppfwaumif;orkdif;?twJG-1? A History of Chittagong, Vol 1, 1988 ) t"dyg,fzGifYqkdxm;
av[efwifjycJYonf/ okYdjzpf4if;pmtkyf vnf;aumif;?aZmfrif;xG#&f nfneT ;f rxm;aom [maA\ jrefrm
ekid if o
H rkid ;f vnf;aumif;&SmazGavYvmMunfY&m4if;trnfrsm;ukad wGY&ydS gonf/okYd aomf aZmfrif;xG#w
f ifjy
xm;ouJYoYdkr[kwaf cs/rsm;pGmuJv
G aGJ eonf/
a'gufwmueif*u
dk tm&yfyx0Dq&mrsm;uku
d ;dk um; ]] tm&yfyx0Dq&mrsm;onf b*Fvm;yifv,f
atmfta&SYzufurf; Rahmi ac:aomae&muko
d Md uonf/ Rahmi a'oukd a'gufwm r*sK;H 'g; (Dr.
R.C Majumdar )u ]]&rf,u}} (Ramyaka )bk&ifYekdifiH[kowfrSwfaMumif;?4if;onf ppfwaumif;
(Chittagong )ukd Ak'b
momwkYdu ac:MuaomtrnfjzpfaMumif; azmfjycJYonf}} [kqx
dk m;onf/ (ueif*-dk
pm 16)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

16
xkYd aemufa'gufwm[k'd AD mvm(Dr. Hodivala )udk &nfneT ;f ]] qif?BuHYpaomom;&Jw&d pmefrsm;&Sd
jcif;? tvGev
f yS aom0g*Gr;f xnfrsm;xGujf cif;?a<uapYuadk iGaMu;tjzpfo;Hk jcif;?&Sm;apmif;vufywfayguf
a&mufjcif; paomtcsurf sm;u tm&yfyx0Dq&mrsm;onf 4if; Rahmi e,fy,foYdkomG ;a&muf vnfywf
cJYMuaMumif;azmfnTef;aeonf/ xkdt&mrsm;ukd 4if; Rahmi a'ojrifawGYekdifonf[k a&;cJYaMumif;}}
qufvufwifjyonf/
xkYd jyif tDvaD vsmY (Elliot )ESiYf a':qif (Dowson )wkYd un
dk eT ;f ]] Rahmi a'oonf &ckid jf ynfEiS Yf
'gum Dhaka teD;tem;b*Fvm;yifv,fatmfurf;&Srd nf [kqMdk uaMumif;}} ueif*u
dk qufvufwifjy
onf/
qufvuf yx0Dq&m tvfrmql'D (Al-Masudi )\ tqku
d dk azmfjyao;onf/ rmql'u
D ]]Rahma
bk&ifYeidk if o
H nf yifv,furf;wavQmufEiS Yf uek ;f wGi;f ykid ;f ESprf sKd ;vk;H e,fcsYJ \}} [kqadk Mumif;wifjyonf/
qufvuf tkAd ifc'l gb[f (Ibn Khurdadbeh )u ]] Rahma bk&ifEiS Yfwjcm;bk&ifrsm;qufo,
G f
rSKukd oabFmrsm;jzifYaqmif&u
G Mf uonf/}} [kqadk Mumif;wifjyao;onf/
aemufq;Hk wGif a'gufwmueif*u
dk ]] txufygtaxmuftxm;rsm;ESiYfoabmxm;rsm;ukd xnfYoiG ;f
qifjcif ed*;Hk csKyf&rnfqv
dk Qif Rahma a'oonf yifv,furf;e,fy,f&jdS yD; b*Fvm;awmifyidk ;f urf;ajc
wnf&\
dS /wdwu
d susajym&vQif "rygv (Darmapala )tifyg,m&So
d nf/}} [kaumufcsucf sonf/ olu
jznfYpu
G
f ]] ppfwaumif;onf?tenf;qk;H ygv (Pala ) acwfO;D rS "rygv bk&ifacwfxd (at'D 756 rS
861 xd)ygvtif,myg0ifonf [kxifjrifeidk o
f nf/ ygvacwfBuD;us,af omyifv,fa&aMumif;ukeo
f ,
G f
rSKudk ta&SYtEd ,
d uRe;f pkrsm;ESiYfaqmif&u
G cf YJ&m?ppfwaumif;qdyu
f rf;uk4d if;bk&ifwYdku *&krpku
d yf x
J m;cJYrnf
r[kwaf cs/}} [kwifjyxm;onf/ (pm 57-59)
a'gufwmueif'\
dk tmabmfuo
dk ;Hk oyfMunfYvQif Rami, Rahma- qkad oma'oonf ygvtifyg,m
yg0ifaom yifv,furf;a'ojzpfeidk af Mumif;?ppfwaumif;qdyu
f rf;a'ojzpfeidk af Mumif;awGYeidk o
f nf/ tm&yf
yx0Dq&mwkYd \ rSww
f rf;rsm; Rahmi [kazmfjyaomfvnf;a'ownf&&dS mukd wduspmG azmfjyxm;jcif;r&Sd
aMumif;awGYeidk o
f nf/
okdYjzpf aZmfrif;xG#fu tm&yfyx0Dq&mrsm;ESifYa'gufwmueif*kdwkdYukd ukd;um;]] &rf;jAJuRef;
oabFmysurf S tm&yfrsm;u &ckid af 'oukd Rahmi ekid if aH c:yk?H xkrd w
S qifY &k[
d if*smtrnfjzpfay:vmykw
H Ydkudk
0uFygyrmauGYauGYaumufaumuf&KS y&f KS yaf xG;axG;vSnYfywfa&;cJYaomfvnf;?a'gufwmueif*u
dk vnf;aumif;
tm&yfyx0Dq&mrsm;uvnf;aumif; ra&;om;cJYMuaMumif;ay:vGiaf eonf/
xkYdjyifaZmfrif;xG#u
f at'D(9)&mpkwiG f tm&yfuek o
f nf qlavref (Sulaimaan )u Mulk Rahmi
onf ppfwyftiftm; 150000 (wpfoed ;f ig;aomif;)?qif 50000 (ig;aomif;)&Sad om tiftm;BuD;ekid if jH zpf
onf[k a'gufwm ueif*u
dk av;cJYav[ef Mulk Rahmi onf &ckid jf ynfjzpfonf[q
k ckd YJ av[efwifjy

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
17
cJYonf/ a'gufwmueif*pdk mtkyf aZmfrif;xG#w
f ifjyouJYoYdkrawGY&acs/ jrefrmekid if o
H rkid ;f a&;cJYol q&mBuD;
[maApmtkyf om yg&Secf &D;onf tkid Af ifc'dk g'fbm; (Ibn Khordadzbeh, AD,844-8 ) uku
d ;dk um; atmufyg
twkid ;f a&;xm;aMumif;awGY&onf/
]] tm&yfrsm;u &mr (Rama, atmufjrefrmekid if )H qifig;aomif;&So
d nf/ 0g*Gr;f taumif;pm;ESiYf
&ufvyk af omtxnf?[if;'D(hindi )ac:aom&Sm;apmif;vufywfxu
G o
f nf}} [ka&;xm;onf/ xkYd aemuf
qufvuf qlavref(Sulayman , AD 851 )ukd ukd;um;jyD; &mr (Rahma )bk&if ppfcsDwufaomtcg
qifig;aomif;ygonf/ aqmif;&moDom ppfqifonf / qifrsm;a&iwfrcHeidk
f aqmif;&moDcsw
D ufjcif;
jzpfonf/ olYppfwyf c0gonf (Washermen )wpfaomif;rSwpfaomif;ig;axmifx&d adS Mumif;?ol\jynfe,f
rsm;rS wjcm;ae&mrsm;wGifrawGY&aomtxnfrsm;xGufaMumif;? OD;csKdwpfacsmif;ygaomBuHYow0gxGuf
aMumif;? BuHYtom;ukdpm;cJY&aMumif; }} [maAua&;xm;onf/ (pm-10)
aZmfrif;xG#u
f qlavrefudk uk;d um;jyD; Rahmi ekid if H ppfwyftiftm;wpfoed ;f ig;aomif;?qifig;
aomif;&Scd YJ av[ef?4if;a'oonf &ckid jf ynfjzpfav[efa&;cJYonf/ q&mBuD;[maAuvnf; qlavrefudk
uk;d um;yifqifig;aomif;?c0gonfwpfaomif;(okYd)wpfaomif;ig;axmif&o
dS nf[q
k cdk YJonf/ 4if; Rahma
a'oonf atmufjrefrmekid if H (Lower Burma )[ka&;cJYonf/ wifjycsurf sm;uJv
G aGJ eMuonf/ aZmfrif;xG#f
u a'gufwmueif*dk pmtkyu
f dk uk;d um;cJYaomfvnf; xkpd mtkyf aZmfrif;xG#w
f ifjycsurf sKd ;rygaomaMumifY
wm0ef&o
dS rl mS aZmfrif;xG#o
f mjzpfonf/
okdYjzpf Rama, Rahma, Rahmi qkdaoma'oonf &ckdifjynfjzpfav[ef a&;om;jcif;onf
aZmfrif;xG#u
f wdpum;twkid ;f ]] t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f ?trSeu
f t
dk rSet
f wkifd ;f }} a&;om;jcif;rsKd ;r[kwyf J qEpEGJ iS Yf
rdrv
d &dk mqJ
G vSnYf ywfvrd n
f ma&;om;jcif;rsdK;omjzpfavonf/

&kdoQif*f ? &kd[if*f ? &kdqif;? &GifY ? &GifY*sm a0g[m& t"dyg,f


aZmfrif;xG#u
f yg&Sm;?tm&yf? wl&uDwYdku Recon, Rakhanj, Rachami, Rahmi, Rahan [kac:
aom ae&mukd b*Fvm;a'orSm Roshong, Rohang [l(&S?0?[)toHuGJjzifYac:qkdonf[k a'gufwm
ueif*kdukd ukd;um;a&;cJYonf/ xkdYaemufrdrdvkd&mqJGjyD; ]] wcsKdYaomorkdif;q&mrsm;( &kd[if*smtrnfcH
orkid ;f q&mrsm;? )u ]] &m[rf;? &m[rf; (ulnyD g? ulnyD g)[katmfjyD; tultnDawmif;cJY&mrS &m[rf;vlrsKd ;?
&m[rf;rS &m[ef*smaemifwiG f &k[
d if[ak c:a0:cJYaMumif;?at'D (8)&mpkuyif tm&yfvrl sKd ;ESiYf &ckid af 'oquf
oG,rf KS &S&d mrS oaEwnfjzpfay:vmaMumif;}f } qkcd YJ jyefonf/
aZmfrif;xG#fwifjycsuf yg&Sm;?tm&yf? wl&uDwkdYu &ckdifukdtrnftrsdK;rsdK;ac:cJYav[efa&;jyD;
a'gufwmueif*adk &;aom&ko
d Qif*}f } (Roshang )a0g[m&ESiYf a&maxG;ypfcYJ onf/ trSerf mS wjcm;pDomjzpf
onf/ ae&mwGiaf 'gufwmueif*w
dk ifjycJYaom ]] &ko
d Qif*}f } a0g[m&uk pdppfMunfYMuygrnf/
a'gufwmueif*u
dk ol\ ]]ppfwaumif;orkid ;f }} okYd a&;cJYonf/
]] &uKid f (Rakhaing ) [laomtrnfonf tvGeaf &S;us[ef&o
dS nf/ --- tv,facwf b*FgvD
pmaywkdYvnf;aumif;?&efe,f(Rennell )\ajrykHvnf;aumif; ]] &ckdif}} ukd rlvpum;]] &uoQw*F}}
(Rakshatunga)rSajymif;vmonf[k &nfneT ;f um ]] &ko
d Qi*f }f } (Roshang )[la&;aMumif;? ---ppfwaumif;
a'od,pum; ]] &uKdifjynf}} ukd ]] &kd[ifoQf}}( Rohang'sh )[l ]][}} oHjzifY tpm;xkd; okH; aMumif;}}
okawoejyKwifjycJYonf/ (pm 231-2)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

18
4if;a0g[m&rsm;tjyif ]] &kq
d if}} [laoma0g[m&ukd b*Fvm;orkid ;f ynm&Si*f srrf eD rD [
dk ef*Ydk&(fS Jamini
Mohan Ghosh ) uvnf; ol\ ]] b*Fvm;pD;eif;wkdufckdufolarmufrsm;}}( Magh Raders in Bengal,
1960 )pmtky
f vnf; ]] &mZrmvm}} (Rajamala )]] Bwdy&l &mZ0ifusr;f }} ukd uk;d um;atmufygtwkid ;f a&;
cJYonf/
]] Bwdy&l &mZmredusonf ppfwaumif;&yfwefYraeyJ [ rif;zavmif;vufxuf] &ckid jf ynfuadk tmif
ekdif&ef a&SYokdYcsDwufonf/ ae&m uRefkyfwkdYonf]] &kdqif}} (Rosung )[laomtrnfukdawGY&onf/}}
(pm-14) ]] tm&uef}} (Arakan ) [laomtrnftwGuf ]] &kdqif}} (Rosung ) [laompum;vkH;ukduRekfyf
wkdYawGY&onf/ }} (pm-22)
txufwifjycsuw
f Ydkuo
dk ;Hk oyfMunfYvQif &ckid v
f rl sKd ;\ ]] &uKid }f } [laomtac:onf tvGeaf &S;us
aMumif;?4if;a0g[m&ukd b*FgvDpmay ]] &kdoQif*f}} [la&;aMumif;?ppfwaumif;a'od,pum; &uKdif
jynfudk ]] &k[
d if*}f } [l ]] [f}} oHEiS YfajymaMumif;awGY&onf/ orkid ;f q&m*kYdoQu
f Mwdy&l &mZ0if]]&mZrmvm}}
ukdukd;um; ]] tm&uef}} [laomtrnftwGuf &mZrmvm ]] &kdqif}} [la&;aMumif;qkdonf/
tm;vk;H csKyfvu
dk v
f Qif a&S;a[mif;&ckid pf um; ]] &uKid ?f &uKid jf ynf}} ukd b*FgvDwYdk u rdrw
d Ydk toHEiS Yf
]] &ko
d Qi*f }f } [kac:onf/ xkrd S ]] &k[
d if*}f } jzpfvmonf/ Mwdy&l &mZ0if &mZrmvm ]] &kq
d if}} [kazmfjyonf/
--- ponfjzifY&&Sv
d mygonf/
aumif;jyD?xko
d Ydk qv
dk Qif ]] &GiYf *sm}} [laoma0g[m&\t"dyg ,fu tb,fenf;? tar;ukad jz&ef
twGuf ]] oufBuD;pum;oufi,fMum;}} oabmESiYf &ckid o
f ufBuD;wkYd uadk r;MunfY&mokYd ajzMuygonf/
ukvm;(b*FgvD)wkYd onf&ckid pf um;ukd yDopGmrajymwwfMuacs/ xkYd aMumifY ]] &ckid }f } qkad ompum;
ukv
d ;Hk axG; ]]&GiYf }} [lajymjcif;jzpfonf[q
k ydk gonf/ ]] *sm}}qkad ompum;rSm &ckid ?f jrefrmtok;H tESKef;
]] &Gmom;?jrKYdom;?ekid if o
H m;}} qkad oma0g[m&rsm;wGi]f ] om;}} qkad ompum;vk;H \t"dyg ,fuYJoYdkyifjzpfonf/
xkYd aMumifY a&S;acwfu ]] &GiYf *sm}} \ t"dyg ,frmS ]] Ak'b
mom0if&ckid o
f m;?&ckid jf ynfom;}} jzpfonf/
&ckid o
f ufBuD;wkYd\t"dyg ,fziG Yfqcdk suu
f q
dk ifjcifMunfYvQif ]] &GiYf*sm}} qkad ompum;onf tenf;qk;H
jAdwo
d Qacwfuyif&cdS YJ?ok;H cJYaompum;jzpf? &ckid jf ynfwiG af jrmufO;D acwf &ckid b
f &k ifrsm;u ppfoYHkyef; tjzpf
brf;,lvmMuaom b*FgvDrq
l vifrsm;ukd ]] &GiYf *smukvm;}} [kac:cJYMujcif;jzpf[efwo
l nf/ ]] &ckid jf ynf
aeaomrlqvif}} [k t"dyg ,f&onf/ ]] &GiYf *smukvm;}} rsm; jAdwo
d Qacwf wHcg;r&S'd g;r&S0d ifa&muf
vmaom ]] ppfw
f aumif;om;b*FgvDrq
l vif}} rsm;ryg0ifacs/
ae&mwGif ]] &GifY*smukvm;}} t"dyg,fonf ]] &ckdifjynfaeaomrlqvif}} t"dyg,f &
onfqkdaomaMumifY xkdolwkdYonf ]] &ckdifwkdif;&if;om;rlqvifjzpfonf/}} [kqkdvkdjcif;vkH;0(vkH;0)
r[kwfacs/ xko
d w
lk Ydk\ Zmwda'oonf tE,
d jynf b*Fvm;a'oomjzpf vlrsK;d EG,rf mS b*FgvD?bmom
pum;rSmvnf;b*FgvDbmompum;jzpfonf/ uk;d uG,o
f nfYbmomrSm rlqvif(tpvmrf)jzpfaomaMumifY
4if;wkYd tm; b*FgvDrq
l vif[ak c:Muonf/
okdYjzpf aZmfrif;xG#fwifjycJYaom ]] &kd[if*smtrnfonfat'D (8)&mpktm&yfoabFmysufykHjyifrS
qufE,
G o
f aEwnfjcif;r[kwb
f ?J a'gufwmueif*[
dk ifjycJYouJYoYdk &ckid w
f Ydk\ a&S;a[mif;pum;]] &uKid ?f
&uKid jf ynf}} ukd b*FgvDojH zifY ryDroac:&mrS qifYuaJ jymif;a&TYvmaompum;omjzpfavonf/]] &k[
d if*sm}}

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
19
qkad oma0g[m&rSm ]] &GiYf *sm}} qkad om a0g[m&ukrd
DS b*FgvDynmwwfrsm;u ,ckvw
G v
f yfa&;acwf
armifawmESiYfb;l oD;awmifjrKYde,frsm;ukd ]] rlqvifjynfe,f}} xlaxmifvadk omaMumifYvyk Bf uHzefw;D ,laom
a0g[m&opfjf zpfavonf/
txufwifjycsufwYdk rmS aZmfrif;xG#pf mtkyt
f cef;(1) 'kw,
d ykid ;f jzpfaom ]] &ckid af 'oESiYf &[
dk if*sm
trnf jzpfwnfay:aygufvmyk}H } ukd tykid ;f (3)ykid ;f cJ
G pdppfwifjycsurf sm;jzpfygonf/ qufvuftcef;(1)
wwd,ykid ;f jzpfaom ]] &ckid o
f ak woDa'gufwmat;csr;f \ &ckid o
f rkid ;f qkid &f mtjrif}} ukd qufvufppd pfMunfY
Muygrnf/

a'gufwmat;csrf;pmudk em;rvnf&Smol
aZmfrif;xG#o
f nf ]]&cdik w
hf efaqmifr*Zif;}} (1975-76) armifat;csrf; (ordik ;f Xme) trnfc
H
a&;om;cJah om ]]&cdik o
f rdik ;f udk okawoejyKvyk af &;}} aqmif;yg;udk a&;cJyh gonf/ aqmif;yg;\ &nf&,
G cf surf mS
acwf a [mif ; &cd k i f o rd k i f ; ud k acwf o pf o k a woeenf ; jzif h topf j yKpk & ef vd k a eao;aMumif ;
wifjyjcif;jzpfygonf/ olUtmabmfukd atmufwiG f zwfMunfMh uyg/
}}(20)&mpkwGif ordkif;ynmonf odyHqefvm\/ ordkif;jzpf&yfwpfck (odkUr[kwf) tqdkwpfckudk
taxmuftxm;cdik v
f pkH mG wifjyEdik rf o
S mvQif ordik ;f tjzpf vufcv
H mMujcif;yifjzpfonf/ xdUk aMumifh vnf;
ordkif;ynm&SifwdkUonf a&S;a[mif;ypnf;wdkUudk okawoejyKvkyfMu&\/ odyHenf;rsm;t&
pepfwusprf;oyfjyD;rSomvsif rdrdwdkU\t,ltqudk wifjyMuayonf/ pifppfordkif;ynm\
e,fy,fum;us,0f ef;cJah yjyD/
om"utm;jzifhqdkaomf jrefrmjynf yk*HacwfrwdkifrDu ordkif;udk azmfxkwfvdkaomaMumifh
jyLjrdKUawmfa[mif;rsm;udk wl;azmfMu&\/ ,cktcg ydEd;k ? oa&cw&mNrdKUrsm;udk wl;azmfjyD; jzpfay onf/
a&'D,dk umAGefenf;tygt0if odyHenf;usaom prf;oyfrSKrsm;pGm jyKvkyfjyD;rS okawoDwdkUu rdrdwdkU
t,ltqrsm;udk wifjyMuonf/ odkUwdkifatmif ydEdk;onf jyLwdkU\ jrdKUawmfa[mif; [kwfr[kwfudk
twdtusrajymEdik Mf uao;ay/
odUk jzpfvsif a&S;a[mif;&cdik jf ynfordik ;f (ajrmufO;D acwfrwdik rf )D udk a&;om;azmfxw
k v
f v
kd siv
f nf;
odUk yif wduscikd rf maom ordik ;f taxmuftxm;rsm;udk &SmazGMu&rnfjzpfonf/ taxmuftxm; r&Sv
d Qif
ordik ;f rjzpfaomaMumifyh if jzpfonf/
armifat;csrf;wifjycsuf ]]a&S;a[mif;&cdkifordkif;(ajrmufOD;acwfrwdkifrD)udk a&;om;azmfxkwf
vdkvQifvnf; odkUyif wduscdkifrmaom ordkif;taxmuftxm;rsm;udk &SmazGMu&rnfjzpfygonf/
taxmuftxm;r&Sv
d sif ordik ;f rjzpfaomaMumifyh ifjzpfonf/}} [laom 0gusEpS af Mumif;rSm tvGet
f a&;BuD;
onf/ yxr0gus 0du
k u
f iG ;f wGiaf zmfjyxm;aom ]](ajrmufO;D acwfrwdik rf )D }} yk'rf mS ]]a&S;a[mif;&cdik o
f rdik ;f }}
qdak om yk'\
f t"dyg ,fukd wduspmG e,fjcm;vdu
k jf cif;yifjzpfonf/ ajrmufO;D acwfrwdik rf [
D k ajymaomaMumifh
]]av;jrdKUacwf? a0omvDausmufavSum;acwf? "n0wDacwf}} wdkUudk qdkvdkaMumif; ay:vGifonf/
4if;acwfordkif;rsm;udk a&;&ef wduscdkifrmaom taxmuftxm;rsm;udk &SmMu&OD;rnf[kqdkvdkonf/
ajrmufO;D acwfwpfck om wduscdik rf maom ordik ;f taxmuftxm;&So
d nf[k qdv
k jkd cif;jzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
20
tcsufudk em;rvnf&Smaom aZmfrif;xG#fonfa'gufwmarmif;at;csrf;u ]]&cdkifjynfwGif
av;jrKd UacwfEiS hf jrefrmjynfwiG f yk*aH cwfonf acwfjyKd ijf zpfygonf/ jrefrmwdUk rSm (9)&mpk {&m0wD jrpf0rS ;f odUk
a&muf&Sdonf/ jrefrmjynftv,fydkif;wGif ysLwdkUtm;enf;aecsdef (eef;apmwdkUwdkufcdkufaecsdef)
wdbufjrefrmrsm;0ifvmouJhodkU &cdkifjynfodkUvnf; 0ifa&mufcJhjcif;jzifh a0omvDacwf Zmwfodrf;
oGm;&jcif;avhvmpOf;pm;&ef &Syd gonf/}} (aZmfrif;xG#f ? pm-19)[l rlvpmydk'fudk yHkzsufa&;xm;aom
pmydk'fopfudk wifjyjyD;atmufygtwdkif; &dk[if*smordkif;opftwGuf toH;k csxm;aMumif; awGU&onf/
]]a'gufwmat;csrf;\txufwifjycsufESifh &dk[if*smordkif;aemufaMumif;onf a0omvDacwf
ESifhqufpyfaeygonf/ a0omvDacwf (8)&mpkrS r[mxdkif pjEm;rif;vufxufwGif tm&yfukefonfrsm;
&cdkifjynfESifh ta&mif;t0,fxGef;um;aeaMumif;? ukefonfoabFmysuf xdktm&yfrsm; &cdkifjynfwGif
tajccsaexdkifcJhaMumif;? ,if;wdkUrSwqifh a'owGif tmpvmrfomoemjyefYyGg;oGm;aMumif;? cdkifvHkaom
ordik ;f rsm;wGif awGU&S&d ygonf/ a0omvDacwf tdE,
d vlrsKd ;rsm; tpvmrfbmom0ifjzpfvm&m ,if;wdUk onf
,aeU&d[
k if*smrsm;jzpfMuonf/ xdUk aMumifh &d[
k if*smrsm;taejzifh txufyg a'gufwm at;csr;f wifjyaom
wdAufjrefrmtkypf x
k uf &mpkEpS f (200)ausmfa&S;usaejyDjzpfaMumif; awGU&rnfjzpf ygonf}}/
aZmfrif;xG#f\ tmabmfudk oHk;oyfMunfhvsif ,aeY&cdkifwdkUonf jrefrmwdkU (9)&mpk {&m0wD
jrpf0Srf;odkU0ifvmouJhodkU (9)&mpk (10)&mpkcefYom &cdkifa'oodkU 0ifvmjcif;jzpf (8)&mpk oabFm
ysu
f a&mufvmMuaom ukeo
f nfrsm;xuf &mpkEpS af ygif; (200)ausmf aemufusa&muf&v
dS mjcif; jzpfonf[k
qdv
k u
kd jf cif;jzpfonf/ &d[
k if*smtrnfco
H l b*FgvDrq
l vifwUkd u &cdik v
f rl sKd ;wdUk xuf ESpf (200)ausmaf pm
a&muf&SdvmaomaMumifh 4if;wdkUom wdkif;&if;om;tppftrSefjzpfonf/ wdkif;&Sif jynf&Sifjzpfonf[k
qdv
k u
kd jf cif;jzpfonf/ ]],m&Siu
f akd rsmufEiS }f } qdak om &cdik pf um;yHu
k o
hJ Ukd &d[
k if*sm trnfco
H pl pfwaumif;EG,f
b*FgvDrq
l vifwUkd uvlO;D a&tompD;&aerSKukd tcGiahf umif;,lum &cdik w
f Ukd tm; armif;xkwyf pfjyD; &cdik af jrudk
tydik pf ;D vdo
k nfh tmabmfyifjzpfavonf/
aumif;ygjyD/ &cdkifajrudk tydkifpD;vdkol aZmfrif;xG#fu rdrdvdkcsifaom a0omvDacwf (8)&mpk
r[mwdik ;f pjEm;rif;BuD;ESihf tm&yfoabFmysuyf jkH yifrS wqifh tpvmrfbmom &cdik f jyefYygG ;aMumif; cdik v
f akH om
ordik ;f rsm; qdak v[efwifjyjyD; armifat;csr;f aqmif;yg;rS a0omvDacwfysuo
f ek ;f csed f tajctae wifjycsuf
udk ckw;kH vkyt
f oH;k csum a&;cJo
h nf/ ola&;onft
h wdik ;f [kwyf g&JUvm;[k pDppf MunfMh uygrnf/
OD;pGmarmifat;csr;f (ordik ;f )aqmif;yg;rS pmyd'k t
f csKd Uudk aZmfrif;xG#u
f ;kd um;jyaomtcg rdrv
d &kd m qG
J
aumufeKwfwifjyyHkudk pDppfMuygrnf/ atmufygaumufeKwfcsufonf aZmfrif;xG#f udk;um;jyaom
pmyd'k rf sm;jzpfygonf/ pmvk;H rJjyxm;aom 0gusrsm;rSm aZmfrif;xG#jf zKwfypfcahJ om 0gusrsm;jzpfygonf/
]]&mcdik &f mZ0ifusr;f rsm;wGif azmfjyxm;onfh rm&,krif; "n0wDukd wnfaxmifaom ou&mZf udk
wGuf,lvQif bDpD (2666) &ygonf/ odkU &cdkif&mZ0ifrsm;u azmfjyaom tapmqHk;rif;qufrsm;
wu,fyif&SdcJhonf[k tcdkiftrmajymqdk rjzpfEdkifacs/ odkU&mwGif &cdkifwGif awGU&aom ou#
bmomjzifah &;xd;k xm;onfh ausmufpmrsm;udk axmuf&KS jcif;tm;jzifh at'D(3)&mpkxuf aemufrusaom
umvrSp pjErif;rsm;tkyfpdk;aom&cdkifjynfe,f a0omvDacwfwGif vlUtzGJUtpnf;wpf&yfonf
tqift
h wef;jrifah om ,Ofaus;rSKwpf&yfukd &&djS yD;jzpfvsuf pma&;pmzwfwwf Ak'b
momxGe;f um;

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
21
aejyDjzpfaMumif;udkrl tcdkiftrm ajymqdkEdkifayjyD/ a0omvDNrdKUa[mif;udk wl;azmfjcif;rjyK&ao;onfh
wdkifatmif a0omvDacwfESifh oufqdkifaom ordkif;taxmuftxm;rsm;udkum; tawmftoifh
&&Sdxm;ygonf/ jrdKUa[mif; NrdKU&Spfaomif;bk&m;&Sd ou# bmomxdk;ausmufpmwdkifrS ajrmufbufrsuf
ESmpmrS atmufyikd ;f &Spd maMumif; (69)aMumif;rSm at'D(10)&mpkcefUu a&xd;k jcif;jzpf[k cefYreS ;f xm; ojzifh
a0omvDacwfonf at'D(10)&mpkxd wnf&adS eao;onf[
l um; aumufcsufcsEdik rf nf xifygonf/}}
]]av;jrdKUacwfrwdkifrDu (aZmfrif;xG#fu ajrmufOD;acwf[ka&;onf) jzpfaom a0omvDacwf
wpfacwfvHk;onf pmaya&;om;&mwGif ou#bmom em*&Dtu&mjzifh a&;om;aMumif;awGU&onf/
umvtwGif;wGif uREkfyfwdkU ,ckajymqdkaeaom &cdkifbmompum;jzifh a&;xdk;xm;onfh ausmufpm?
acgif;avmif;pm ponfwUkd udk wpfpw
kH pf&mrQ rawGU&ao;yg/ &cdkifa'oonf obm0tm;jzifh tdEd,
ESifhydkrdkeD;pyfojzifh ajrmufykdif; tdEd,tu&mjzpfaom em*&D? *kyw tu&mrsm;udk jrefrmjynf
tjcm;a'orsm;xuf apm &Edkifygonf/ xdkUjyifajrmufydkif; tdEd,,Ofaus;rSKonf tvGefBuD;rm;
onft
h wdik ;f twmjzifh vTr;f rd;k cJah Mumif;udk a0omvDacwfordik ;f taxmuftxm;rsm;u oufaocHyg onf/
a0omvDacwfoHk; &cdkifoHk;'*Fg;rsm;onfvnf; tdEd,jynf *kywacwf aemufydkif;oHk; [dEL '*Fg;rsm;ESifh
wlnaD Mumif; arm&pfumvpfu aumufcsufcsxm;ygonf/
trsm;tm;jzifh a0omvDacwfxdk;ou# ausmufpmrsm;rSm rif;rdzk&m;wdkU ukodkvf'gejyKvkyf
aMumif;urn;f wifxm;jcif;yifjzpfonf/ odUk &mwGif oHw?JG ivH;k armf&mG tem;&Sd ou# ausmufpmrSm at'D
(8)&mpkcefUu a&;xd;k cJah om ausmufpmjzpf ]]rJ*g}} ESihf ]]omaumr0r}} trnf&dS 'g,um(2)OD; u rdbwdUk \
ukodkvftwGuf tvSLtwef;jyKaMumif; azmfjyxm;ojzifh rif;rdzk&m;wdkUom r[kwfbJ wpfjynfvHk;uyif
ou#bmompum;udk toH;k jyKMuaMumif; xif&mS ;odomapygonf/ odUk jzpfvsif rQajrmufuikd ;f tdE,
d
,Ofaus;rSKudk &uf&ufa&ma&mvufcHcJhaom jynfolrsm;onf ajrmufydkif;tdEd, ESifh rnfrQeD;pyfrnfudk
txl ; apm'uwuf & ef v d k r nf r [k w f y g/ uJhodkU tdEd,ajrmufydkif; ,Ofaus;rSK
tBuD;tus,fxGef;um;cJhaom a0omvDacwfonf rnfuJhodkY Zmwfodrf;oGm;onfudk uREkfyfwdkU
twdtusrodMu&jcif;rSm tvGef0rf;enf;zG,faumif;ygonf/
a0omvDacwfwGif ou#bmomudk toHk;jyKcJh&mrS av;jrdKUacwf (at'D 11&mpkrS 15 &mpktp
ydkif;xd) wGif uREkfyfwkdU ,ckajymqdkaeMuaom &cdkifbmompum;udk toHk;jyK ausmufpmrsm;a&;xdk;
vmMuonf/ Oyrmjy&vsif 'o&mZmausmufpmjzpfygonf/ em*&Dtu&mtpm; &u0P tu&m
toHk;jyKvmygonf/ umvwGif a0omvDacwfu xkESifhx,fESifh vTrf;rdk;cJhaom tdEd,ajrmufydkif;
,Ofaus;rSKonf taiGYtoufrQom usefawmhonf[k qdkcsifygonf/ wdk;awmif;aomumvwGif
tajymif;tvJum; jrefqefvGef;vSayonf/ a0omvDacwfEiS hf av;jrdKUacwftul;tajymif;\ wdak wmif;
vSaom umvwGif &cdkifjynf tvGefMuD;rm;aom EdkifiHa&;? vlrSKa&; ajymif;vJrSKBuD;wpf&yfay:ayguf
cJ
h yifjzpfrnfavm[k awG;awmp&mjzpfvmygawmhonf/
&cdkifjynfav;jrdKUacwfonf jrefrmjynf yk*HacwfESifh acwfNydKifjzpfonf/ jrefrmwdkUonf at'D
(9)&mpkwGif {&m0wDjrpf0Srf;odkU a&muf&SdvmMuolrsm;jzpfygonf/ at'D (9)&mpkwGif eefacsmifwdkUu
jyLEdkifiH? oa&cw&mESifh rdcsef[kac:aom rGefEdkifiHwpfckudk wdkufcdkufzsufqD;vdkuf z&dkz&J

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
22
jzpfaepOf tcGifhaumif;,l jrefrmwdkU 0ifa&mufvmMuonf[k qdkygonf/ ausmufqn fe,fodkU
jrefrmwdkU 0ifa&mufvmaom tcsdefESifh &cdkifjynfrS a0omvDacwfysufokef;aom tcsdefonf
ra&S;raESmif;yif jzpfygrnf/ xdkUaMumifhvnf; jrefrmwdkU\ yk*Hacwfonf &cdkifwdkU\ av;jrdKUacwf
ESifh acwfNydKif jzpfvmygawmhonf/
ae&mwGif pOf;pm;qifjcif&ef tcsuftvufwpfckay:vmygonf/ jrefrmjynftv,fyikd ;f
tm;enf;aom jyLwdkU\a'oodkU wdbufjrefrmtEG,f0if a&mufvmouJhodkU &cdkifjynfwGif;odkUvnf;
0ifa&mufvmMujcif;jzifha0omvDacwfZmwfodrf;oGm;&jcif;ayavm[lonfhtcsufyifjzpfygonf/}}
[larmifat;csrf;aqmif;yg;rS aumufEKS wfwifjycJyh gonf/
okYd rwifjyrDaZmfrif;xG#u
f ]] a'gufwmat;csr;f \aqmif;yg;ukd rl&if;twkid ;f azmfjyvkyd gonf}}
[k uwdjyKcJYaomfvnf; &k;d om;rSKr&Syd J rl&if;0gusrsm;ukd zsuw
f efzsu?f jzKwfwefjzKwfjyD; rdrv
d &dk m0gusopf
rsm;zJYGpnf;wifjyxm;aMumif;awGY&onf/ ed*;Hk wGio
f u
l ]] a'gufwmat;csr;f \txufwifjycsuEf iS Yf &k[
d if
*smorkid ;f aemufaMumif;onf a0omvDacwfEiS Yfqufpyfaeygonf/}} [kqu
dk m]](8)&mpkr[mwkid ;f pjEm;rif;
vufxuftm&yfuek o
f abFmom;rsm;rSwqifYa0omvDjynfwiG f tpvmrfbmomjyefYymG ;cJYaMumif;ckid v
f aHk om
orkid ;f rsm;wGiaf wGY&onf}} [ka&;jy;D Ak'b
mom0ifa0omvDjynfow
l Ydu
k dk tpvmrfZmwfoiG ;f ypfcYJ\/ xkYdaemuf
qufvuf olu ]] a0omvDacwf tdEd,vlrsdK;rsm;tpvmrfbmom0ifjzpfvm&m? ,if;wkdYonf ,aeY
&k[
d if*smrsm;jzpfvmonf}} [lvnf; a0omvDacwfEiS Yf,aeY&[
dk if*smtrnfco
H w
l Ydo
k rkid ;f pOftjywftaxmuf
r&S?d wkid ;f &if;om;tppftrSejf zpfygonf- [laom t"dyg ,frsKd ;oufa&mufatmifa&;vku
d \
f /
aZmfrif;xG#u
f okYd tvJo
G ;Hk pm;vkycf YJ aomfvnf; armifat;csr;f onf olYaqmif;yg;&nf&,
G cf suf
twkid ;f acwfa[mif;?&ckid o
f rkid ;f ukad cwfopfoak woeenf;jzifY a,bk,soabmok;H oyfwifjyjcif;jzpf onf/
awGY&adS omtcsurf sm;ukd qEpEGJ iS YfcsYJum;jcif;? xdecf sejf cif;jypfrKS rsm;rusL;vGeyf ?J t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f wif jycJYonf/
acwfopforkid ;f ynm&yf&KS axmifYrMS unfYvQif armifat;csr;f onforkid ;f okawoeusiYf0wfrsm;ukd vku
d ef mol
wpfO;D jzpf olYaqmif;yg;rSm orkid ;f okawoetwGut
f bk;d wefaompmwpfcjk zpfygonf/
armifat;csrf;uolYaqmif;yg; ]] &ckdifwGifawGY&aom ou#bmomjzifY a&;xkd;xm;onfY
ausmufpmrsm;ukdaxmuf&SKjcif;tm;jzifY at'D(3)&mpkxufaemufrusaomumvrSp pjErif;rsm;
tkyfpkd;aoma0omvDacwfwGif vltzJGYtpnf;wpf&yfonf tqifYtwef;jrifYaom,Ofaus;rSKwpf
&yfukd &&SdjyD;jzpfvsuf pma&;pmzwfwwf Ak'bmomxGef;um;aejyDjzpfaMumif;ukdrl tckdiftrm
k v
dk jdk cif;
ajymekdifayjyD/}} [lomwifjycJYonf/ at'D(3)&mpkuyif pjErif;rsm;\a0omvDacwf&cdS YJ jyD[q
jzpfonf/ t"dyg,fukdem;rvnf&SmaomaZmfrif;xG#fonf?a'gufwmat;csrf;pmukd ukd;um;jyD;rdrdwkdY
&k[
d if*smorkid ;f twGut
f csuaf umif;wpfc?k tuGuaf umif;wpfc&k jyD[v
k rGJ mS ;pGmrSw,
f jl yD;tok;H cscYJ onfrmS
tvGe&f ,fp&maumif;vSayonf/ xm;ygawmY/ armifat;csrf;aqmif;yg;wifjycJYaom ,lqcsufrsdK;ukd
orkid ;f ynm&Sirf sm;vufcx
H m;MuaMumif;uko
d mjznfYpu
G w
f ifjyvkyd gonf/
armifat;csr;f \t,ltqrsKd ;ukt
d xufazmfjycJYjyD;aom ]] jrefrmekid if o
H Ydk Ak'b
moma&mufy}Hk } acgif;pOf
i,fatmuf q&mBu;D a[mvfua&;zl;aMumif;wifjycJYygjy/D xyfraH zmfjy&vQif q&mBu;D u ]] jrKYdawmfa0omvD
pjErif;qufwpfcu
k adk t'D(330)ESiYf (360)Mum;wGiw
f nfaxmifESp(f 230)&SnMf umcJYonf/ at'D(8)&mpk

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
23
wGiv
f nf; "r0Zd ,ac:rif;urif;qufopfwpfcu
k dk wnfaxmifcYJ onf/}} [ka&;cJYygonf/ q&mBuD;onf
a'gufwm*Repf wef\ ]] &ckid jf ynfro
S u#ausmufpmrsm;}} pmwef;( Some Sanskrit Inscriptions of Arakan)
uku
d ;dk um;a&;cJYjcif;jzpfonf/ xkpd mwef;ukd q&mBuD; *Repf wefu,
G v
f eG jf yD;rS a'gufwmvkp(f G.H Luce)
u 1942 ckwiG f pDpOfyEHk ydS af zmfjycJYjcif;jzpfonf/ pmwrf;ukd tdE,
d ekid if o
H m;ausmufpm0ef a'gufwmqm;um;
(Dr.D.C.Sircar )u zwf&KS pDppfjyD;tenf;i,frQjyifqifwifjycJYonf/
jrefrmordkif;ynm&Sif a'gufwmoef;xGef;uvnf; 4if;pmwrf;udk udk;um; a0omvDacwfESifh
ywfoufaom t,ltqudk ]]acwfa[mif;jrefrm&mZ0if}} pmtkyf atmufygtwdik ;f a&;cJyh gonf/
]]tpOftvmajymqdkMuaom rif;qufrsm;ESifh teEpjEausmufpmyg rif;qufwdkU rudkufnDacs/
odkUaomfausmufpmyg rif;wdkUteuf 'kwd,ESifhwwd, rif;qufwGif tpkpkrif;&SpfOD;rQ trnfjzifh
'*Fg;rsm;usef&pfojzifh ausmufpmzufu tav;omonf[k qdEk ikd yf gonf/ (pm-75)
a'gufwmoef;xGef;u ausmufpmESifh '*Fg;udkudk;um;jyD; tpOftvmpum; (&cdkif&mZ0if
usrf;xGufpum;) udk rcdkifvHk? ausmufpmyg rif;qufom trSefwu,f&SdcJhaom rif;rsm;jzpfEdkifonf[k
ajymcJhjcif;jzpfygonf/ oabmrsdK;udkyif q&mBuD; OD;pHomatmifvnf; ]]&cdkif'*Fg;rsm;}} pmtkyfwGif
atmufygtwdik ;f a&;cJyh gonf/
]]&mZ0ifaypm? pmtkyrf sm;ESin
hf rd &aomfvnf; '*Fg;rsm;u azmfjyaom rif;trnfukd &Spaf omif; bk&m;&Sd
ausmufpmwdkif\ taemufzufrsufESm a&;xdk;xm;aom tmeEpjEausmufpmyg 'kwd,acwf ESifh
wwd,acwfrif;trnfrsm;wGif awGU&Sd&onf/ xdkUaMumifh ,if;ausmufpmyg ou&mZf at'D
(700)atmufa&S;&cdkifrif;quf\ trnfrsm;onf &cdkif&mZ0ifaypmESifh pmtkyfrsm;yg trnfxuf
rSeu
f efaMumif; xif&mS ;ygonf}} (pm-8)
ausmufpmESi'hf *Fg;rsm;udk ud;k um;vsuf wifjycJMh uaom txufoak woDynm&Sirf sm;\ tqdrk sKd ;
udyk if armifat;csrf;uvnf; olUaqmif;yg; ]]&cdik w
f iG af wGU&onfh ou#bmomjzifh a&;xd;k xm;onfh
ausmufpmrsm;udk axmuf&KS jcif;tm;jzifah t'D (3)&mpkxuf aemufrusaomumvrS p pjEr if;rsm; tkypf ;kd aom
a0omvDacwfwiG f vlUtzGUJ tpnf;wpf&yfonf tqift
h wef;jrifah om ,Ofaus;rSK wpf&yfu&kd &Sjd yD;jzpfvsuf
pma&;pmzwfwwf Ak'b
momxGeu
f m;aejyDjzpfaMumif;udrk l tcdik t
f rmajym Edik af yjyD/}} [l jcHKiw
kH ifjycJjh cif
;jzpfayonf/
armifat;csrf;onf olUaqmif;yg;tpydkif; ]]ajrmufOD;acwfrwdkifrD ordkif;udka&;vdkvQif
wduscdkifrmaom taxmuftxm;rsm;udk &SmMu&OD;rnf/}} [kajymcJhonfhtwdkif; ]]a0omvDacwf}}
taMumif;udk a,bk,soabmjcHKiHkwifjyaomtcg ausmufpmtudk;tum;ESifh wifjycJhjcif;jzpfonf/
aZmfrif;xG#rf mS acwfopfoak woeoabmudk em;rvnfacs/ xdUk aMumifh &cdik &f mZ0ifvm a0omvDacwf
pjE (9)qufrS tOD;qH;k rif;wdik ;f pjEm;rif;BuD;udk cdik v
f akH om oufaotjzpf ]]oabFmysuyf jkH yif}} ud;k um;um
xyfwvJvw
J ifjyaejcif;jzpfavonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
24
armifat;csrf;wifjycJhaom oabmrsdK;udk a'gufwmoef;xGef;ESifh OD;pHomatmifuJhodkU okawoD
ynm&Sifrsm;u tb,faMumifh wifjycJhMuoenf;/ &cdkif&mZ0ifudk ausmufpm? '*Fg;rsm;avmuf
tb,faMumif;tav;rxm;Muoenf;? &cdkifr[m&Z0ifBuD;onf ajrmufOD;acwf rif;bmBuD;vufxuf
0drvtrwfBuD;pwifa&;om;aom usr;f omjzpfavonf/ xdUk aMumifh a&S;"n0wD? a0omvD? taMumif;udk
a&;aomtcg rSww
f rf;rSw&f mrawGU& edywfawmfvm0wK (0goka'0ZmwfrsKd ;) ESihf tpOftvm pum;udk
tm;ud;k um rSe;f qa&;cJjh cif;jzpf[efwo
l nf/ rSe;f qa&;&aomaMumifh av;jrdKUacwf rif;rsm;yif tbESio
hf m;
toufndr&aom tcsufrsm;yg0ifaejcif;jzpfonf/ ausmufpmESifh'*Fg;rSm a&;xdk; cyfESdyfolrif;rsm;\
rsuaf rSmuf rSww
f rf;wifcjhJ cif;jzpf &mZ0ifxufreS u
f efonf[k okawoDwUkd u vufcMH ujcif;jzpfonf/
ae&mwGif pmzwfow
l Ukd tjrif&iS ;f &ef &cdik &f mZ0ifvm pjEm ;rif; (9)yg;? ou&mZfEiS hf ausmufpmvm
pjErif; (13)yg;\ rSe;f qou&mZfrsm;udk Z,m;qG
J atmufwiG af zmfjytyfygonf/

&mZ0ifESifhausmufpmou&mZfESdKif;,SOfcsuf
&cdkif&mZ0ifvm pjEm;rif;rsm;ou&mZf (Z,m;-1)

pOf
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/

rif;trnf

eef;
ouf
r[mwdik ;f pjEm; 22
ol&,
d wdik ;f pjEm; 20
armvwdik ;f pjEm; 19
aygvwdik ;f pjEm; 26
umvwdik ;f pjEm; 9
xlvwdik ;f pjEm; 19
oD&w
d ikd ;f pjEm; 32
od*w
F ikd ;f pjEm; 16
plvwdik ;f pjEm;
6
aygif; 169

at'D
rS
xd
788 810
810 830
830 849
849 875
875 884
884 903
903 935
935 951
951 957

rSwfcsuf
(1)at'Dou&mZfrsm;rSm az,mpmtkyyf gou&mZf jzpfonf/
4if;ou&mZfudk q&mirnf\&ckdif&mZ0if(ysmowf&mZ0if)
rS&,ljyD; at'Dou&mZftjzpf wGuf,lxm;jcif;jzpfonf/
q&mirnfou&mZfEiS ahf wmifausmif;q&mawmfou&mZfwUkd

rSmajrmufOD;cwfwlaomfvnf;usefacwfrsm;rwlMuyg/

(2)&mZ0ifvmrif; (9)yg;trnfEiS 'hf *Fg;rawGUao;yg/


(3)&mZ0ifvm]]umvwdik ;f pjEm;}}trnfEiS ahf usmufpm
rSumvpjEtrnfwMl uaomfvnf; usifBh uHykH jcm;em;
\/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

pOf
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

pOf
1
2
3
4
5
6
7
8
9

25
tmeEpjEausmufpmvmpjErif;rsm;rSef;qou&mZf (Z,m;-2)
'kwd,rif;quf
rif;trnf
eef; cefYrSef;eef;wufat'D
rSwfcsuf
ouf *Refpwef qmum&f
25
(1)tmeEpjEausmufpmou&mZfryg/ eef; ouf
350
370
a'Gipf jE
ESpfomygonf/ *RefpwefESifYqmum&fwkdY utdEd,
20
405
425
&mZpjE
rSou#ausmufpmrsm;ESifYvufa&; vufom;ukd
9
425
445
umvpjE
ESKdif;,SOfjyD;ou&mZfowfrSwf Mujcif;jzpfonf/
22
434
454
a'0pjE
wpfO;D ESiYf wpfO;D ESp(f 20)jcm;em;Muonf/
(2)ausmufpmrif;quf(3)ckazmfjyonf/ a'GifpjErS
7
456
476
,pfnpjE
p&wdpjExrd if;wkYdu'dk w
k ,
d rif;quf[o
k wfrw
S o
f nf/
6
463
483
pjEAEK
ausmufpma&;xk;d cJYaomtmeEpjErif;onf wwd,
7
469
489
blrpd jE
rif;qufrSaemufqkH;rif;jzpfonf/ Z,m;trSwf(3)
24
476
496
blwpd jE
ukd&SKyg/
(3) *Repf wefuaz,mpmtkyf azmfjyaom]]r[mwkid ;f
55
500
520
eDwpd jE
pjEm;}}rif;onf ausmufpmrS]] a'GifpjE}}rif;ESifY
3
555
575
0D&pjE
(a'GiEf iS Yf widk ;f )trnfe;D pyfonf[q
k o
dk nf/
12
558
578
jyDwpd jE
(4)ca&yGifYtrSwftom;jyaomrif;(6)yg;trnfESifY
7
570
590
'*Fg;rsm;awGYxm;onf/ ausmufpmESifY'*Fg;ukdufnD
jyxD0pD jE
onf/ausmufpmrSeaf Mumif;'*Fg;uaxmufcaH eonf/
3
577
597
"&wdpjE
230
aygif;
tmeEpjEausmufpmvmrSef;qou&mZf (Z,m;-3)
wwd,rif;quf
rif;trnf
eef; cefYrSef;eef;wufat'D
rSwfcsuf
ouf *Refpwef qmum&f
12
(1) wwd,rif;quf pjEtrnfcHrif;(2)yg;om
580
600
r[m0D&
ygonf/ ausmufpma&;xkd;ol tmeEpjEESifY4if;\
12
592
612
0&,Zyf
crnf;awmf"rpjEwkdYjzpfonf/ usefrif;rsm; pjEbJGY
12
604
624
ao0da&Fif
rcHcJYMuacs/ 4if;rif;wkdYrSm rif;&kd;r[kwfyJa'ocH
13
616
636
"ro7l
rSL;rwftBuD;tuJrsm;jzpf[efolonf[k okawoD
wkdYu qkdMuonf/
16
629
649
0Z&Jowd
(2) ca&yGifYjy rif;(2)yg;trnfESifY'*Fg;rsm;awGYxm;
36
645
665
"r0Zd ,
onf/ ausmufpmukd'*Fg;uaxmufcHaeonf/
3
681
701
ea&jE0 Zd ,
16
684
704
"rpjE
9
700
720
tmeEpjE

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
26
pjEbJGYcHrif;rsm;ESifYywfoufaomou&mZfESKdif;,SOfcsufZ,m;rsm;ukd jcKHikHokH;oyfMunfYvQif &ckdif
&mZ0ifvm ou&mZfZ,m;onf ajrmufOD;acwfa&;&mZ0ifusrf;rsm;ukdrSDc&pfou&mZfESifYwGufcsuf,l
xm;jcif;jzpfonf/ "n0wD?a0omvDacwf toD;oD;twGuf &ckdif&mZ0ifygtcsuftvufrsm;onf
r[m0ifusrf;?edygwfawmfusrf;rsm;ukrd jDS irf;jyD; tpOftvmpum;ukt
d m;uk;d umrSe;f qa&;om;csufrsm;jzpf
onf/ xkYdaMumifY wkid ;f pjEm;rif;BuD;wnfaxmifcYJonfqadk om pjEm;(9)quf\ou&mZfonfrckid v
f aHk cs/
tmeEpjErif;ausmufpmonf 4if;rif;rsuaf rSmuf a&;xk;d apcJYaomausmufpmjzpf pjErif;quf
taMumif;t&mrsm;ckid v
f aHk ocsmonf/ ou&mZfrygaomfvnf;eef;oufEpS rf sm;ygonf/ ausmufpmok;H
vufa&;?ou#bmompum;ESiYf*gxmzJYyG w
Hk Ydkonf tdE,
d jynfraS cwfjyKid f ,aom0grHrif;(at'D 725-754)
vufxufo;Hk ausmufpmrsm;ESiYfwal eonf[o
k ;Hk oyfjyD; pjErif;qufZ,m;rsm;ukad &;qJeG idk cf YJjcif;jzpfonf/
ausmufpmygrif;rsm;teuf 'kw,
d rif;qufrS rif;(6)yg;?wwd,rif;qufrrS if;(2)yg;trnfEiS Yf '*Fg;rsm;
awGY&ausmufpmukd '*Fg;uaxmufcaH eoa,mif&o
dS nf/ xkYdaMumifYausmufpmonf &mZ0ifxufy
dk tav;
omonf[k ynm&Siw
f Ydk u qkcd YJ jcif;jzpfonf/
armifat;csrf;onf ausmufpmukd ukd;um;jyD; ynm&Sifrsm;vufcHxm;Muaom tqkdrsdK;ukdyifrdrd
aqmif;yg; wifjycJYjcif;jzpfonf/ xkYdaMumifYpjErif;rsm;tkypf ;dk aoma0omvDacwfudk ]] at'D(3)&mpkxuf
aemufrus}} [kqcdk YJ jcif;jzpfonf/ tdE,
d ajrmufyidk ;f ,Ofaus;rSKvTr;f rk;d jyD; Ak'b
momxGe;f um;cJYaMumif;
twnfjyKonf/ a0omvDonf rnfoYdkZmwford ;f oGm;onfudk twdtusrod&0rf;enf;bG,af umif;onf
[ka&;onf/ av;jrKdYacwf(11 &mpkrS 15 &mpk) ou#ausmufpmrsm;rawGY&yJ &u0Ptu&mESiYf &ckid f
bmompum;okH;ausmufpmrsm;ukdomawGY& a0omvDacwfxGef;um;cJYaom tdEd,,Ofaus;rSKtaiGY
toufrQomuseaf Mumif;? a0omvDacwfEiS Yfav;jrKdYacwftul;tajymif;wkad wmif;vSaomumv(10 &mpk)
wGif &ckid jf ynf BuD;rm;aomekid if aH &;?vlrKS a&;ajymif;vJrKS BuD;wpf&yfay:aygufcYJrnfxifaMumif;rSe;f qonf/
xkad jymif;vJrKS onf jrefrmwkYdausmufqnfe,foYdk0ifa&mufcsed Ef iS Yfra&S;raESmif;jzpfonf/ xkYdaMumifYy*k aH cwf
onf av;jrKdYacwfEiS Yf acwfjyKdijf zpfonf--- [k armifat;csrf;aumufcsufcscJYjcif;jzpfonf/
aZmfrif;xG#o
f nf armifat;csrf;\acwfopfoak woetjrifEiS Yf wifjycsufrsm;uked m;rvnfaom
aMumifY armifat;csrf;u ]] at'D (3)&mpkcefY pjErif;rsm;\ a0omvD&cdS YJ jyD?(10)&mpkcefYysufp;D cJYonf}}
[laomwifjycsuu
f dk oabFmysuyf jHk yiftwGut
f ok;H rwnfYxdecf seyf pfxm;cJYonf/xkad emuf rdrv
d cdk sif aom
]] a0omvDysucf sed Ef iS Yfav;jrKdYacwfqef;csed f ,aeY&ckid v
f rl sKd ;ay:aygufvm[efwo
l nf}} [laom,lqcsuf
ukd ]] a'gufwmat;csr;f \tqk}d } tjzpfaxmufjyqkyu
f idk u
f m? ]] &k[
d if*smtrnfco
H w
l Ydk &ckid x
f ufEpS (f 200)
apm &ckid jf ynfoYdka&mufcYJonf}} [ktykid q
f v
dk u
dk af vonf/ aZmfrif;xG#fu rdrdykdifvSjyDtxifESifYa&;cJY
aomfvnf;?olukd;um;cJYaom a0omvD r[mwkdif;pjEm;rif;\ou&mZfat'D(8)&mpkonf &ckdif
&mZ0ifvm ou&mZfomjzpfonfukdvnf;aumif;?armifat;csrf;ajymaom ou&mZfonftmeE
pjErif;ausmufpmazmfjyaomat'D(4)&mpk a'GifpjE(wkdif;pjEm;)rif;\ a0omvDacwf ou&mZf
jzpfonfukdvnf;aumif;cJGjcm;rodacs/ armifat;csrf;ajymaom a0omvDacwfonf at'D(4)
&mpk a'GifpjEacwfjzpfaomaMumifY xkdumvwGif tpvmrfbmomukd rqkdxm;bd?wrefawmf
rl[mrwfyif rzGm;jrifao;acs/ wrefawmfrmS at'D 570 zGm;jrif 632 wGiu
f ,
G v
f eG o
f nf/ wrefawmf
uG,v
f eG jf yD;rSwynfYrsm;u tpvmrfbmomjyefYymG ;atmifaqmif&u
G cf YJ jcif;jzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
27
&ckdifodkY tpvmrfbmoma&mufcsdefonf aZmfrif;xG#fESifYwuG &kd[if*smtrnfcH orkdif;
q&mrsm;ajymouJYokdY a0omvDacwf at'D(8)&mpkr[kwfacs/ av;jrKdYacwfvnf; ra&mufao;
acs/ ajrmufOD;acwftp? rif;apmrGef (1430-1433) vufxuf vma&mufvmjcif;jzpfonf/
okYdjzpf armifat;csr;f aqmif;yg;ukd tvJo
G ;Hk pm;vkyjf yD; ]] &k[
d if*smtrnfcrH q
l vifwYdku &ckid x
f uf
ESp(f 200)apm &ckid jf ynfoYdka&mufcYJonf}} [k a<u;aMumfcYJol aZmfrif;xG#t
f m; armifat;csr;f \ aqmif;yg;
ukd em;vnfatmifBuK;d pm;ygOD;[k wku
d w
f eG ;f vkyd gonf/ armifat;csr;f aqmif;yg;onf acwfopfoak woe
tjrifaqmif;yg;rsdK;jzpf? aZmfrif;xG#fuvnf; ]] orkdif;okawoe}} ynm&yfukd ajcajcjrpfjrpfem;vnf
atmif avYvmjyD;rS rdr\
d trSm;rsm;ukd jrifeidk pf rG ;f vdrYfrnf[q
k cdk siyf gonf/ ]] t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f ?trSeu
f t
dk rSef
twkid ;f }} a&;onf[k rdrt
d rSmpm qkcd YJ aom aZmfrif;xG#o
f nf rdrt
d rSm;rsm;ukd jrifvmygu? rdro
d rkid ;f ukd
jyifqifa&;om;&ef 0efav;rnfr[kw[
f k xifjrifryd gonf/

28

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

tcef;( 2 ) a0zefpm
aZmfrif;xG#o
f nfo\
l pmtkyt
f cef;(1) ]] oabFmysuyf jHk yif}} jzifY 0uFygyrm auGYauGYaumufaumuf
&SKy&f KS yaf xG;axG;vSnYfywfwifjyjyD;aemuf ,cktcef;(2)wGiv
f nf; ]] &k[
d if*smrsm;\aemufco
H rkid ;f }} acgif;pOf
d ifjyjyefonf/ xkYdjyif ]] &k[
d if*smbmompum;ESiYfpmay]] [laom
i,fatmuf orkdif;tqkdtopfwpfck ukw
acgif;pOfi,fjzifY &k[
d if*smtrnfco
H w
l Ydk b*FgvDwYdEk iS Yfrwlaom oD;jcm;pum;ESiYfpmay&Sad v[efvrd n
f mxm;
ao;onf/ xkYdjyif urefvrl sKd ;pktaMumif;ukv
d nf; tusO;f csKyfa&;jyD;<um;vk;H xkwv
f u
dk af o;\/ wifjy
csufrsm; trSefESifYtrSm;?twkESifYtppf?opmpum;ESifYrkom;pum;wkdYukd orkdif;okawoerSwfausmuf
ppfaq;oGm;Muygrnf/
OD;pGm ]] &ckdiftrsdK;om;AkdvfrSL;xGef;ausmfOD;(jidrf;)}}a&;onf[k aZmfrif;xG#fwifjyaomorkdif;tqkd
opfupdk pd pfMunfYMuygpkYd/

&kd[if*smorkdif;tqkdopf
&k[
d if*smorkid ;f ukpd wifcYJol rpwm*gzm;&frpS ? bom?&rntzJYGcsKyx
f d ]] oabFmysuyf jHk yif}} ukyd if
&k[
d if*smorkid ;f \ aMum&k;d tjzpf uk;d um;wifjycJYMuonf/ ,ckaZmfrif;xG#pf mtkyf ,cif]] oabFmysuyf jHk yif}}
orkid ;f uko
d mru? orkid ;f tqko
d pfwpfcu
k v
dk nf;wifjyxm;jyefonf/ okYdjzifY &k[
d if*smorkid ;f ESprf sKd ;jzpfvm
onf/ yxrorkid ;f u ykjH yifqefaomaMumifY 'kw,
d orkid ;f ukw
d ifjyjcif;jzpf[efwo
l nf/
'kw,
d orkid ;f tqko
d pfvnf;oufwrf;tm;jzifY(14)ESpcf efYom&Sad o;onf/ e0w tpk;d &u ygwDpHk
'Dru
dk a&pDpepfjzifY ygwDrsm;xlaxmifciG Yf ay;aomtcg?&ckid jf ynfe,frS rlqvifygwDtrsm;tjym;zJYG pnf;cJY
Muonf/ 4if;ygwDrsm; ]] trsKd ;om;ygwD}} vnf;wpfcyk g0ifonf/ ygwDonf ]] &uKid Ef iS Yf &iG *f sm(&k[
d if
*sm)vlrsK;d rsm;\orkid ;f tusO;f csKy}f } [laompmapmifwpfcu
k dk 1989 ckatmufwb
dk m(27)&ufaeYpjGJ zifYx
k w
k af 0
cJYonf/ aZmfrif;xG#u
f xkpd mapmifraS umufeKw
f olYpmtkyf wifjyxm;jcif;jzpfonf/ atmufwiG zf wfMunfY
Muyg/
]] &ckid t
f rsKd ;om;Akv
d rf LS ;xGe;f ausmOf ;D (jird ;f )\ okawoejyKcsut
f & tdE,
d wku
d o
f Ydv
k eG cf YJaom ESpaf ygif;
(3000?4000)cefYu tif't
dk &d,rH sm;tm&Swu
dk t
f v,fyidk ;f rSajymif;a&T Yaexkid v
f maMumif; tdE,
d orkid ;f pmtkyf
rsm;awGY&&dS jyD; tcsKdYonf tdE,
d rSwqifY &ckid af 'ookYd a&muf&v
dS mMuonf/ ,if;wkYd wiG f ol&,
d 0Hoac:
tkypf Ek iS Yf pE0o
H ac:tkypf w
k Ydkyg0ifMuonf/ ol&,
d 0Hotkypf u
k 4if;wkYdonf aerSqif;oufaygufzmG ;olrsm;
[k ,kMH unf ta&SYrsufEmS ESiYf aeewfuu
dk ;dk uG,yf al ZmfMuonf/ pE0o
H vlrsdK;u 4if;wkYd onfvrif;pEmrS
qif;oufaygufzmG ;vmolrsm;[k,MHk unf vuku
d ;dk uG,yf al ZmfMuonf/ xkv
d rl sKd ;tkypf Ek pS cf u
k adk ygif; pk;d rk;d
tkycf sKyfob
l &k ifudk pEo&l ,
d rif;[kac:wGicf YJonf/ &ckid af 'owGiaf &S;OD;pGmpEo&l ,
d rif;\tEG,w
f Ydkonf
ol&,
d 0HotEG,rf sm;jzpfMujyD; a0omvDacwf(at'D 3 &mpkrS 10 &mpkx)d a'G;pjErif;\tEG,af wmfwYdkonf
pE0o
H vlrsKd ;tEG,jf zpfonf/ pE0o
H vlrsKd ;tEG,x
f rJ S &ckid o
f m;tkypf t
k csKYdonf tpvmrfbmom0ifrsm;jzpf
vmMuonf/}}

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

29
aZmfrif;xG#o
f nf Akv
d rf LS ;xGe;f ausmOf ;D \a&;om;csurf S rdrv
d &dk mukad umufEKS wfwifjyjcif;jzpfonf/
rlvwifjycsuf &k[
d if*smorkid ;f opftwGut
f a&;BuD;aomtqko
d pfwpfcyk gao;onf/ 4if;tqkrd mS ]] &ckid f
jynfom;&k[
d if*sm (Rohingya)wkYd\ bmomonfA'k b
momuJYoYdkyif tdE,
d rSwqifY (tdE,
d ,Of aus;rSK
ukad emufcx
H m;) jyefYymG ;vmaom tpvmrfbmomtrsK;d tpm;jzpfonf/ tm&yfrS &ckid jf ynfoYdk ckeyf sH vmaom
tpvmrftrsdK;tpm;r[kwfacs}} [ljzpfonf/ (pm-31) tqkdopfukd aZmfrif;xG#furazmfjycJYacs/
bmaMumifYygvdrYf aumif;jyD/ aZmfrif;xG#af umufeKww
f ifjyaom ]] ol&,
d 0Ho (aetkypf )k ESiYf pE0o
H (vtkypf )k }}orkid ;f
opfudk pdppfMunfYMuygrnf/
AkdvfrSL;xGef;ausmfOD;ukd &nfnTef; aZmfrif;xG#faumufeKwfwifjycJYcsufrsm;ukdcJGjcrf;MunfYvQif
atmufygtcsurf sm;xGuv
f mygonf/
(1) tm&D,rH sm;onf tm&Swu
dk t
f v,fyidk ;f rSveG cf YJaomESp(f 3000?4000)cefYutdE,
d okYd0ifvm
Muonf/
(2) tdE,
d rSwqifY &ckid af 'ookYda&mufvmMuaom tif'-dk tm&D,rH sm; ol&,
d 0Hoac:aeuk;d
uG,o
f t
l yk pf Ek iS Yf pE0o
H ac: vuk;d uG,o
f t
l yk pf w
k Ydkyg0ifMuonf/
(3) 4if;tkypf Ek pS cf u
k adk ygif; pk;d rk;d tkycf sKyfob
l &k ifupdk Eo&l ,
d rif;[kac:onf/
(4) &ckid af 'owGiaf &S;OD;pGm pEo&l ,
d rif;\tEG,w
f Ydkonfo&l ,
d 0HotEG,rf sm;jzpfonf/
(5) a0omvDacwfat'D 3 &mpkrS 10 &mpkxd a'G;pjErif;\ tEG,o
f nf pE0o
H tEG,jf zpfonf/
4if;tEG,w
f Ydkonf tpvmrfbmom0ifrsm;jzpfvmMuonf/
yxrtcsuu
f dk a0zef&vQif (3000?4000) cefYqo
dk nfrmS c&pfray:rDEpS u
f q
dk v
dk [
dk ef&o
dS nf/
B.C ygrSjynfYpr
Hk nf/ tdE,
d okYd 0ifvmol tm&d,rH sm;uko
d rkid ;f q&mwkYd u tif't
dk m&D,H (Indo-Aryan ) [k
ac:Muonf/ 4if;wkYdonf tdE,
d okYd 2400 B.C ESiYf 1500 B.C Mum;0ifvmMuvdrYfrnf[rk eS ;f qMuonf/
(V.A. Smith, The Oxford History of India ,p.7)
'kw,
d tcsurf mS Akv
d rf LS ;xGe;f usmOf ;D \ xGiv
f ;Hk wpfco
k mjzpfonf/ &ckid o
f rkid ;f ukd okawoejyKa&;
om;MuonfY rnfonfY pmtkyrf QrawGYz;l acs/
wwd,tcsufrmS Akv
d rf LS ;xGe;f ausmfO;D \xGiv
f ;Hk wpfv;Hk omjzpfonf/ &ckid o
f rkid ;f uko
d ak woejyK
a&;om;MuonfY rnfonfYpmtkyrf mS rQrawGYz;l acs/
wwd,tcsuw
f iG ]f ] ol&,
d 0Hoac:aeuk;d uG,o
f t
l yk pf }k } ESiYf]] pE0o
H ac:vuk;d uG,o
f t
l yk pf }k } ESpcf k
ukad ygif;pk;d rk;d tkycf sKyo
f b
l &k ifudk pEo&l ,
d rif;[kac:wGio
f nf[al omtcsurf mS vnf; topftqef;zefw;D
csuw
f pfco
k mjzpfonf/ &ckid f &mZ0ifwYdk pEo&l ,
d \crnf;awmf oD&&d mZmrif;BuD;onf aeESiYfvukd qGw,
f l
0drva'0Drb
d &k m;BuD;tm;ay;onf[k tdrrf ufjrifawmfr
l om;awmfzmG ;jrifaomtcg]] pEo&l ,
d }} [laom
trnfay;awmfral Mumif;omqko
d nf/ Akv
d rf LS ;xGe;f ausmOf ;D a&;om;ouJYoYdk tkypf Ek pS cf u
k adk ygif; pk;d rk;d aom
aMumifYr[kwaf cs/
pwkwt
csuf aZmfrif;xG#u
f ]] pEo&l ,
d tEG,w
f Ydkonf ol&,
d 0HotEG,rf sm;jzpfonf}} [kajym
cJYaomfvnf; ]] b,fbmomukd ukd;uG,fonf}} [kazmfjyrxm;acs/ ]] Ak'bmomukdukd;uG,fMuonf}} [k

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
30
azmfjy&rnf/ okYdro
S mjynfYprHk nf/ taMumif;rSm pEo&l ,
d rif;vufxuf Ak'j rwfpmG aumif;uifc&D;jzifY <u
aovm*D&ad c:ausmufawmfawmifqif;awmfral Mumif;? uk,
d pf m;awmfr[mrkeu
d cdk iG Yf jyKoGe;f vkyaf Mumif;
rif;ESiYf wuGarmif;rrdt
H a>ct&Htaygif;o&P*k?H yOoD wnfMuaMumif; &ckid &f mZ0ifusr;f wkYd qkx
d m;
jzpfonf/
yOrtcsuf ]] a0omvDacwfat'D3 &mpkrS 10 &mpkxd a'G;pjErif;\tEG,o
f nf pE0o
H tEG,jf zpf
onf/ 4if;tEG,o
f nf tpvmrfbmom0ifrsm;jzpfvmMuonf}} [kqx
dk m;&mar;p&mar;cGe;f wpfcak y:vm
onf/ ar;cGe;f rSm ]] 4if;pE0o
H tkypf 0k ifrsm;onf pEo&l ,
d rif;vufxufuyif&cdS YJ onf[q
k adk omaMumifY
pEo&l ,
d tEG,o
f &l ,
d 0Hotkypf k Ak'b
mom0ifrsm;jzpfMuaomtcg pE0o
H tkypf u
k bmvkyaf eMuovJ/
Ak'b
momr0ifbaJ eMuygovm;}} [ljzpfonf/ Ak'b
momr0ifbaJ eMuvQif pEo&l ,
d rif;vufxuf (6)
&mpk bDprD ?S r[mwkid ;f pjEm;rif;vufxuf at'D(8)&mpkxd (tm&yfoabFmysuo
f nfYx)d ESpaf ygif;(1300)
cefYapmifYae&vdrYfrnf/ xko
d YdkapmifYqidk ;f aejcif;r[kw/f Ak'b
mom0ifvu
dk Mf uonfqjdk yefvQiv
f nf;? r[m
wkid ;f pjEm;rif;BuD;vufxuftm&yfoabFmom;rsm;oabFmysufa&mufvmaomtcg rdr,
d MHk unf&m Ak'
bmomukpd eG Yf jyD; tpvmrfbmomopfoYdku;l ajymif;&ayrnf/ okYd ro
S mpE0o
H tkypf 0k ifrsm;tpvmrfbmom
jzpfvmrnf/ oabFmysuyf jHk yifut
dk wnfjyKv
dk rQxpd w
d u
f ;l ,Ofaygufwwfu&a&;om;vQif ,kw&d adS om
orkdif;rjzpfyJ vltrsm;&,fzG,fjyufvkH;BuD;omjzpfayrnf/ AkdvfrSL;xGef;ausmfOD;ESifYaZmfrif;xGef;wkdYtm;
]]&k[
d if*smorkid ;f tqko
d pf}} uko
d bm0usaomorkid ;f rsKd ;jzpfatmiftcsi;f csi;f nEd KS id ;f Muygtk;H [kwu
dk w
f eG ;f vkd
ygonf/
xkYd jyif aZmfrif;xG#x
f ed cf sefxm;cJYaom Akv
d rf LS ;xGe;f ausmfO;D \tqko
d pfjzpfonfY ]] &ckdifjynfom;
&kd[if*smwkdY\bmomonf Ak'bmomuJYokdYyiftdEd,rSwqifY jyefYyGm;vmaomtpvmrf bmom
trsKd;tpm;jzpfonf/ tm&yfrS&ckdifjynf okdYckefysHvmaomtpvmrftrsdK;tpm;r[kwfacs/}} [laom
wifjycsuEf iS Yf]] oabFmysuyf jHk yif}} ukd ESKid ;f ,SOq
f ifjcif MunfYvQi?f oabFmysu
f a0omvDoYdka&mufvmaom
tpvmrfomoemonf tm&yfrS &ckid o
f Ydk cek yf sHvmaom omoemjzpfomG ;ayonf/ ]] tm&yfrS &ckid o
f Ydk cek yf sH
vmjcif;r[kwf? tdEd,rSwqifYjyefYyGm;vmjcif;omjzpfonf}} qkdaomAkdvfrSL;xGef;ausmfOD;\ tqkdopf
ukdobm0usonf[kvufcHvkdufjyefvQifvnf; ppfawGa*ZufwD; ,m;ukdukd;um; rpwm*gzg;&f?
bompolwkdBuKd;pm;yrf;pm;wifjycJYMuonfY ]] oabFmysufykHjyif&kd[if*sm orkdif;}} rSm obm0 rusaom
orkid ;f jzpfomG ;ayrnf/ udpE iS Yf ywfoufvnf;bom?Akv
d rf LS ;xGe;f ausmfO;D aZmfrif;xG#f wkYd o;Hk yGiYf qidk f
n
d aMumif;usdK;nDnw
G af omorkid ;f rsdK;jzpfatmifjyifqifa&;Muygtk;H [kxyfqifY wku
d w
f eG ;f vkyd gonf/

&kdif[if*smpmayvm? b*FgvDpmayavm
aZmfrif;xG#o
f nftcef;(2)wGif acgif;pOfi,ftrsKd ;rsKd ;cJ
G wifjyaomtcg ]] bompum;ESiYf pmay}}
[laomacgif;pOfi,fwpfcu
k v
dk nf;wifjycJYjyD;?4if;pmayudpu
ydk iftcef;(6) xyfrw
H ifjyxm;aMumif;awGY
&onf/ olY&nf&G,fcsufrSm ]] &kd[if*smpum;ESifYpmay[lwoD;wjcm;&SdaMumif;?4if;onf?b*FgvDpum;
pmaywkYd EiS Yf v;Hk 0rwlaMumif;}} wifjyvkjd cif;jzpf\/ olajymovk[
d w
k rf [kwpf pd pfMunfYMuygrnf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
31
olu ]] vlrsdK;rsm;a&maESm vlrsdK;wpfrsdK;jzpfvmouJYokdYuJGjym;aombmompum;rsm;?pmayrsm;
a&maESm bmompum;pmayopfrsm;jzpfay:vmonfYoabmw&m;&Sad yonf}} [l tpcsv
D u
dk \
f / pum;
rSmvlYorkid ;f awGY&wwfaoma,bk,soabmjzpf toifYtwifYEv
S ;Hk oGi;f MunfYoifYayonf/ okYd aomf
qufvuf olu obmpum;qkid &f m {&mrrSm;,Gi;f rSKBuD;wpfcu
k akd tmufygtwkid ;f wifjycJYavonf/
]] &k[
d if*smvlrsKd ;rsm;\bmompum;rSmvnf; &k[
d if*smvlrsKd ;rsm;qif;oufvmonfYa&S;OD;&ckid jf ynf
okYdtajcpku
d af exkid v
f mMuaomtif't
dk m&D,rH sm;ok;H pJcG YJonfY ou#? ygVdpum;ESiYfaemufyidk ;f wGif tma&AD?
yga&pD?tl&'f ?l b*FgvD?&ckid pf onfY bmompum;rsm;a&maESm orkid ;f aMumif;t&jzpfay:vmaom oD;jcm;
bmompum;jzpfayonf/ ,aeY &k[
d if*smtrsdK;om;rsm;ajymqkad eMuaom bmompum;rSm ygVdbmom
pum;ESifYeD;pyfjyD; jrefrmBuD;(b&l0g)?'dkif;eufwkdYajymqkdaeMuonfYbmompum;ESifYvnf;eD;pyfayonf/
&kd[if*smbmompum;onfb*FgvDpum;ESifYvkH;vkH;rwlaMumif;azmfjyvkdygonf}} (pm-24)
aZmfrif;xG#w
f ifjycsuu
f pdk pd pfMunfYvQif &k[
d if8smpum; a&S;OD;umvwGi]f ] ou#?ygVd}}wkYdudk ok;H cJY
aMumif;qko
d nf/ ou#ESiYfygVdrmS nDtpfujdk zpfolYtqku
d ]fk ] rqk;d }} [kq&dk rnf/ qufvuf olu]] aemuf
ykdif;wGif tma&AD? yga&apD? tl&f'l? b*FgvD?&ckdif- ponfY bmompum;rsm;a&maESm orkdif;aMumif;t&
jzpfay:vmaomoD;jcm;bmompum;jzpfayonf/}} [kqv
dk u
dk &f m aZmfrif;xG#o
f nf]] xkid af etaumif;om;?
xoGm;rSusKd ;rSe;f od}} pum;yku
H YJ oYdkjzpfomG ;avonf/ taMumif;rSm bmompum;ynm&Siw
f YdkoifMum;csuf
t& ]] ou#?ygVd}} wkYd rmS ]] tif'Odk ya&mybmompum;}} rsdK;&k;d 0ifa&S;a[mif;bmomrsm;jzpf ]] b*FgvD}}
rSm 4if;rSymG ;vmaombmompum;jzpfonf/ tma&AD (tm&Apf) bmompum;rSm ]] qDrw
d pfbmompum;}}
rsKd ;&k;d jzpf]]ou#?ygVd}} wkYdEiS Yfv;Hk 0uJjG ym;jcm;em;onf/ ]]yga&pD}} (yg&fp)D rSmvnf;tv,facwfyg&Seb
f mom
pum;yg0ifaom ]]a&eD,ef}} bmompum;rsdK;&k;d omjzpfonf/ ou# ESiYf e;D pyfaeaomfvnf;tm&Apf
ESiYf rywfoufacs/]] tl&'f }l } rSmtpvmrfbmom0ifrsm;jzpfaom tD&efEiS Yf tmz*eftEG,]f ] r*krd if;quf}} u
tdE,
d uko
d rd ;f yku
d t
f yk cf sKypf Of yg&Seb
f momukd eef;ok;H &k;H ok;H vkycf YJ&m xkyd g&Sepf um;onftyk cf sKycf H [dEL wkYd\
]] [dELpwefeD}} pum;ESifYa&maESmjyD;]] tl&f'lbmom}} [ltopfay:vmjcif;jzpfonf/ tm&Apfpum;ESifY
reD;pyfacs/ 4if;bmompum;ukd ,ckygupwefok;H aeonf/
aZmfrif;xG#fu ]] &ckdif}} bmompum;ukdvnf;&kd[if*smpum;qJGxnfYao;\/ bmrQrqkdifacs/
&ckid pf um;onf jrefrmpum;uJYoYdk ]] wdAufw&ky}f }rsKd ;&k;d 0if bmompum;jzpf ]] &k[
d if*sm}} trnfcrH q
l vif
wkYd ajymqkad om ]] ppfwaumif;a'od,b*FgvDpum;}} rSmtif'Okd a&myrsdK;&k;d 0ifjzpfavonf/ bmomrsdK;&k;d
rwlMuacs/ xkYdaMumifY aZmfrif;xG#u
f aygif;pyfjyaomfvnf;obm0csi;f rwlrjzpfeidk af cs/ a0g[m&tcsKYdudk
tjyeftvSeaf cs;iSg;ok;H pJjG cif;rsKd ;&Sad umif;&Srd nf/ 'gtqef;r[kw?f eD;pyfvQif a0g[m&csi;f acs;iSg;,liifo;Hk pJG
wwfMuonf/
aZmfrif;xG#u
f qufvuf ]] &k[
d if*smbmompum;rSmygVdpum;ESiYf e;D pyfjyD;? jrefrmBuD;(b&l0g) ?
'kid ;f eufwYdkajymqkad eMuonfYbmompum;ESiYfvnf;eD;pyfayonf/ &k[
d if*smpum;onf b*FgvDpum;ESifY
vkH;vkH;rwlaMumif; azmfjyvkyd gonf}} [k tckid t
f rmqkv
d u
dk \
f / xko
d Ydkqv
dk u
dk af omfvnf; rdrpd um; rdrd
rvkcd siq
f ;Hk aomt"dyg ,fygaeaMumif;aZmfrif;xG#o
f yd rHk &acs/ odatmif&iS ;f jyygrnf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
32
]] &k[
d if*smpum;rSmygVdpum;ESiYf e;D pyfonf}} [kaZmfrif;xG#af jymcJYonfr[kwv
f m;/ pum;odyf
rSeo
f nf/ ygVdEiS Yf b*FgvDwYdk rmS tif't
dk m&D,b
H mompum;tkypf 0k ifpum;rsm;jzpfaMumif;txufwifjycJY
onf/ ]] &k[
d if*sm}}trnfcH olwYdk ajymqkad eMuaompum;rSmvnf; ]] b*FgvD}} pum;wpfrsdK;omjzpfygVd
ESiYf e;D pyfonf[k aZmfrif;xG#q
f v
dk u
dk jf cif;rSm]] t&Su
d t
dk &St
d wkid ;f }}ajymaom ]]opmpum;}}jzpfomG ;ygonf/
pum;rSm aZmfrif;xG#rf vkcd siq
f ;Hk aompum;r[kwyf gvm;/ olu rdrrd vkcd siaf omxkpd um;ukyd ifxyfqifY
ajymvku
d af o;\/ atmufrmS MunfYMuyg/
olu ]] (&k[
d if*smpum;onf) jrefrmBuD;(b&l0g)?'kid ;f eufwYdkajymqkad eMuonfYpum;ESiYfvnf;eD;pyf
ayonf }} wJY? 'gvJodyfrefwmaygY/ bmaMumifYvJ/ jrefrmBuD;(b&l0g)pum;onf ]] b*FvDpum;}} jzpf
aomaMumifYyif/ taMumif;ukd aZmfrif;xG#u
f ,
dk w
f idk t
f cef;(2)pm(20) ]] jrefrmBuD;?oufEiS Yf 'idk ;f eufwYdk
onf ppfwaumif;EG,af ompum;ajymMuonf[k &ckid t
f rsKd ;om;acgif;aqmif(ekid if aH wmfaumfp0D ifa[mif;)
OD;vSxeG ;f jzLuol\ ]] &ckid jf ynfe,fwidk ;f &if;om;vlrsdK;pkrsm;}} (1981) wGi&f iS ;f vif;a&;om;onfuadk wGY
&onf}} [lwifjycJYonfr[kwyf gvm;/
]] jrefrmBuD;(b&l0g)}} vlrsKd ;pkwYdk b*FgvDbmompum;ajymjyD; Ak'b
momuk;d uG,o
f rl sm;jzpfMuonf
"avYx;Hk pHrmS &ckid w
f YdEk iS Yftwlwyl ifjzpfonf/ a&S;tcgur&rmBu;D vlrsKd ;wkYdudk A&l0gvlrsKd ;[kac:onf/}}(pm-32)
4if;pmtkyf ouf?'dik ;f eufvrl sdK;taMumif;ukv
d nf;okYd azmfjyxm;\/
]] oufvrl sKd ;wkYdonfb*FgvDpum;ESiYfqifwal ompum;ukad jymjyD; Ak'b
momuku
d ;dk uG,Mf u onf}}
--- 'kid ;f eufvrl sKd ;wkYdonf b*FgvDpum;ESiYfe;D pyfaompum;wrsKd ;ukad jymjyD;Ak'b
momuku
d ;dk uG,Mf uonf}}
(pm-37)
taxmuftxm;rsm;ukMd unfYvQijf refrmBuD;(b&l0g)vlrsKd ;\pum;onf b*FgvDpum;jzpfaMumif;
ukv
d nf;aumif;? ouf?'kid ;f eufvrl sdK;wkYd pum;rsm;rSm b*FgvDpum;ESiYf e;D pyfonfuv
dk nf;aumif;&Si;f &Si;f
vif;vif;odeidk yf gonf/ aZmfrif;xG#u
f om rdrw
d Ydk u,
dk u
f dk ]] ppfwaumif;EG,f b*FgvDpum;ajymrlqvif
rsm;]] [k0efrcHv
dk vSnYfywfvrd n
f ma&;,if; ]] vlray:cifcs;D ay:}} qkad om &ckid pf um;yku
H Yo
J Ydktvdraf y:oGm;
jcif;jzpfayonf/
aZmfrif;xG#o
f nftxufwifjycsuEf iS Yfr&yfao;yJ? ajrmufO;D acwfausmMf um;cJYaom b*FgvDpmqkd
awmfrsm;ukv
d nf; ]] &k[
d if*smvlrsKd ;opf}} \ pmqkad wmfBuD;rsm;tjzpftok;H csvu
dk af o;\/ pifppfaZmfrif;xG#f
onfpmqkad wmfrsm;ukd &k[
d if*smpmqkjd zpfaMumif;tOD;qk;H wifjyolr[kwaf cs/ tOD;qk;H wifjyolrmS trf?at
w[D;bomjzpfonf/ bomu*g'D,efr*Zif; 1960?ar xkww
f iG w
f ifjycJYonf/ aZmfrif;xG#rf mS q&mbom
aemufoYdkvu
dk jf cif;jzpfonf/olYwifjycsuu
f Mdk unfYMuygtk;H /
]]&k[
d if*smvlrs;d wGio
f ;D jcm;uk,
d yf idk pf mayvnf;&Syd gonf/ ukv
d edk aD cwfrpS tm;ay;ysKd ;axmifrKS r&Sd
aomaMumifY ,cktcgarS;rSed af ejcif;jzpfygonf/ ,cif&ckid b
f &k ifrsm;vufxufajrmufO;D acwfwiG x
f ifay:
ausmfMum;aom &k[
d if*smtrsdK;om;pma&;q&mBuD;rsm;?uAsmq&mrsm;ay:xGe;f cJYygonf/ &k[
d if*smuAsm
q&mBuD;a'G;vm'fumZDEiS Yf q,'f&mS ;t0gvDwYdkrmS &ckid ef ef;wGi;f xif&mS ;ausmMf um;cJYaomuAsmq&mBuD;
d zf w
k v
f
rsm;jzpfygonf/ --- uAsmq&mBuD;&Smtmvf"gvfa&;om;jyKpck YJaom ayg&f'yl gwD(Pordapoti )qku
rkvAf 'DtZdk mrmvf (Saifulmull Bdahi-UL Zamal ) ykjH yif0wKpmtkyrf sm;?cse'f &mywD(Chandza Vate )ac:
uAsmpmtkyrf sm;rSmtxl;ausmMf um;ygonf/ ,aeYwidk af &S;a[mif;vuf&mpmrla[mif;rsm;&Syd gonf/}} (pm-24)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
33
aZmfrif;xG#o
f nftxuf ]] &k[
d if*smbmompum;oD;jcm;&Syd gonf/ b*FgvDpum;ESiYfv;Hk vk;H rwl}}
[laomwifjycJYcsuu
f t
dk m;jznfYvadk omaMumifY,ck ]] &k[
d if*smpmay}} &Sad Mumif;wifjyjcif;jzpfygonf/ bmom
pum;udp olYwifjycsurf sm;rrSeaf Mumif;odcYJMujy/D ,ckpmayudpw
ifjycsurf sm;u b,fvydk gvdrYf/ uReaf wmf
wkYdppd pfMunfY&ygrnf/
]] ppfwaumif;orkid ;f }} ukad &;cJYoal 'gufwmueif*o
dk nf?a&S;a[mif;ppfwaumif;taMumif;azmfjy
pOf acwfjyKdi&f ckid o
f rkid ;f ukv
d nf; okawoejyKa&;om;cJYygonf/ &ckid b
f &k ifu b*FgvDpmayukt
d m;ay; cJY
aMumif;atmufygtwkid ;f azmfjycJY\/
]] pmqkd tmvf0gvf(Alaol )\ pmayrsm;u bk&ifpEo"k rbo
d u
d yf t
GJ crf;tem; rlqvift&m&Sd
wkYdyg0ifcYJyu
Hk adk zmfneT ;f ae\/ --- &ckid b
f &k if\rlqvifvx
l Ek iS Yfb*FgvDpmaytay:apmifYa&Smuftm;ay;rSK
onf(17)&mpk b*FgvDpmayynm&Sirf sm;ay:xGuaf tmiftusKd ;jyKcJYavonf/ b*FgvDpmayonf ekid if &H yf
jcm;wkid ;f jynf\ bk&ifYapmifYa&SmufrKS atmuf aumif;pGmzGYH jzKd;rSK&Scd YJ jcif;rSmwu,fyifaysmfjrL;bG,af umif;
ayonf/ txl;pdwf0ifpm;bG,faumif;onfrSm xkdumvonf pEok"rbk&ifYESifYr*kdbk&ifwkdYtaotvJ
wkdufckdufae&aomtcsdefjzpf\/ ,if;umvwGif rlqvifpmqkdrsm;ukd olwkdY\ b*FgvDpmaya&;zJGYatmif
txl;tcGiYf ta&;ay; tm;ay;cJYjcif;jzpfonf/}} (pm 292-293)
ajrmufO;D acwfwwd,ykid ;f pEo"k r(1652-1674)vufxufwiG f &ckid Ef iS Yf r*kw
d YdkppfjzpfymG ; &ckid f
wkYd ppf&KS ;H jyD;ppfwaumif;vufvw
G cf YJ&\/ uJYoYdkwif;rmrSKtxG#t
f xdyo
f Ydka&mufaecsed w
f iG &f ckid b
f &k ifu
b*FgvDpmayzGYHjzK;d atmif tm;ay;jcif;?pmqkw
d Ydkucdk s;D ajrmufcYJjcif;rSm pdw0f ifpm;zG,af umif;aMumif;a'gufwm
ueif*u
dk rSwcf sucf sxm;jcif;jzpfonf/
a'gufwm*sufvkduf'g (Dr.Jacques Leider )uvnf; udpu
kdpdwf0ifpm; ol\ ]] rlqvif
bJYGcH Ak'b
momrif;rsm;}} (Some Buddihist Kings with Muslim names )pmwrf; atmufygtwkid ;f ok;H oyf
wifjyzl;ygonf/
]] b*FgvDpmqkad wmfrsm;rSm a'gvufumZD(Dawlat Kazi )ESiYf tvft0gvf(Al Awwal )wkYd jzpf\/
ESpOf ;D vk;H txl;ausmfMum;Mu\/ b*FgvDpmayorkid ;f ESiYf b*FgvDtaxGaxGorkid ;f 4if;pmqkEd pS Of ;D \pmay
taMumif;tcef;wpfcef;yg0ifonfuadk wGY&ayrnf/--- ekid if jH cm;omm;pmqkrd sm;&Sad erSK?4if;wkYdtm;bk&if;rsm;
[ owkd;rif;w&m;? pEok"r] uapmifYa&Smufxm;rSK 'wfcsfpma&;q&mrsm;\eef;wGif;tcrf;tem;rsm;ukd
o&kyaf zmfxm;rSK ponfwYdk onf &ckid ef ef;awmf\BuD;us,frKS uko
d ufaoxif&mS ;jyjcif;jzpfonf/tHYcsD;zG,f
ajrmufO;D jrKdYawmf\ BuD;jrwfaom?&nfreG af zmfa&Gaomeef;awmfonf (17)&mpktv,fyidk ;f wGiBf uD;us,f
crf;em;rSKtxGwt
f xdyo
f Ydak &mufcYJ\/ eef;awmfonf tiftm;BuD;rm;\/rdru
d ,
dk u
f o
dk wdxm;\/onf;nnf;
cH\/ ekid if jH cm;om;rsm;0ifxu
G rf KS ukv
d nf;wHcg;zGiYfxm;\/ rlqvifpmqkEd iS YfteKynmonfrsm;?t&m&Srd sm;
eef;awmf&Sad ejcif;rSm ,Ofaus;rSKa&;&m ,Ofaus;zG,&f majrmufyifYajymqkv
d eG ;f aom?vif;vufobm0
usaomomreftaMumif;tcsurf Qjzpf\}} (pm-18)
orkdif;ynm&SifESpfOD;\wifjyokH;oyfcsufrsm;ukdMunfYvQif ajrmufOD;acwf pEok"rbk&ifacwf
b*FgvDpmqkEd pS Of ;D &Scd YJ z;l aMumif;?4if;wkYd udk bk&ifucs;D ajrmufxm;aMumif;?4if;wkYd \pmayrsm;onf b*FgvD
pmayorkid ;f vnf;xif&mS ;aMumif;?odvm&ygonf/ a'gufwmueif*u
dk b*FgvDpmay&ckid ef ef;wGi;f yGiYfvef;

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
34
cGiYf&cJY0rf;omcJY\/ a'gufwm*suv
f u
dk 'f gurl &ckid b
f &k if\oabmxm;jynfY0jcif;?eef;wGi;f azsmaf jza&;
&mZy&d,m,f<u,f0pGmomreftqifYtm;jzifYtok;H cscYJjcif;jzpfaMumif;azmfjycJYonf/
tcsKyo
f ;Hk oyfMunfYvQi?f ajrmufO;D eef;wGi;f bk&if\ajrmufpm;cH&aom pmqkad wmfEpS Of ;D onf b*FgvD
vlrsKd ;jzpf b*FgvDpmayukad &;zJYGcYJjcif;jzpfjyD; aZmfrif;xG#v
f rd n
f mwifjyaom &k[
d if*smvlrsKd ;?&k[
d if*smpmay
r[kwaf Mumif;xif&mS ;aeygonf/
qufvuf]] &k[
d if*smpum;?&k[
d if*smpmay}} [ktxufaZmfrif;xG#v
f rd n
f mwifjycJYouJYoYdk xyfqifY
vdrn
f mxm;aomtcsufwpfcu
k dk tcef;(6) pm-57 ]] (c)a0omvDacwf tmeEpEausmufpm}} [laom
acgif;pOfi,fjzifYwifjyxm;ao;\/4if;wifjycsuu
f v
dk nf;ae&mwGipf pk nf;pdppfomG ;Muygrnf/

tmeEpjEausmufpmukdwvJGokH;xm;ykH
aZmfrif;xG#o
f nf]] bmompum;ESiYfpmay}} udpw
ifjypOf rdrw
d Ydk&[
dk if*smpum;rSm ygVdbmom ESiYf
eD;pyfjyD;? jrefrmBuD; (b&l0g) ?'kdif;eufwkdYajymqkdaeMuonfYpum;ESifYvnf;eD;pyfonf[k rdrdrvkdcsifyJ
ajymrSm;rdcYJouJYoYdk ,ckvnf;tmeEpjEausmufpmudp xyfrrH mS ;vku
d jf yefonf/ rSm;ykrH mS okYdjzpfygonf/
oluq&mBuD;OD;pHomatmif\ ]] tmeEpjE?8-&mpk&ckid af 0omvDrif;}} pmtkyu
f u
dk srf;uk;d jyvsuf?
tmeEpjEausmufpmrS ]] emr?&mZm?urf}} uJYokdYaompum;vkH;(16)vkH;ukda&G;,ljyD;?4if;pum;vkH;wkdYonf
&k[
d if*smpum;ESiYf wal Mumif;?&ckid pf um;ESiYf rwlaMumif;oufaojyvku
d jf cif;jzpfonf/ olY&nf&,
G cf sufrmS
a0omvDacwfou#pum;ESiYf ,aeY&[
dk if*smpum;wlaeygu olwYdkonf a0omvDacwfuyif&ckid jf ynf
&SdaecJYaomvlrsdK;jzpfaMumif;oufaoxlvkdjzpfayonf/ aZmrif;xG#fonf ou#pum;rSm? ygVdpum;?
jyu&pfpum;ESiYftrTmnDtpfuydk rmwlMu tif'Odk a&mybmompum;rsKd ;&k;d 0ifpum;rsm;jzpfaMumif;ukv
d nf;
aumif;? jyu&pfrb
S *FgvDbmompum;qif;vmonfuv
dk nf;aumif;odyrHk ay:acs/
txuf jrefrmYq&dk ,
S v
f pfvrf;pOfygwDxw
k f ]] &ckid }f } pmtkyu
f dk uk;d um;vsuf jrefrmBuD;(b&l0g)
pum;onf b*FgvDpum;omjzpfaMumif;pmzwfow
l Ydkoad tmifwifjycJYonf/ aZmfrif;xG#u
f rdrw
d Ydk&[
dk if*sm
pum;rSm jrefrmBuD;(b&l0g)pum;ESiYf e;D onf[q
k cdk YJ &m? &k[
d if*smpum;onf b*FgvDpum;ESiYf e;D pyfonf
[kvnf;t"dyg ,fxu
G yf gonf/ b*FgvDpum;onf jyu&pfbmompum;rSqif;vmonf[k bmomaA'
ynm&Sif a'gufwm cswm*sD(Dr.Chatterjee )ukd ukd;um; a'gufwmueif*kdu ppfwaumif;orkdif;
atmufygtwkid ;f qkx
d m;ygonf/
]] ppfwaumif;pum;onf ]] r*'Djyu&pf}} bmompum;rSqif;oufvmjcif;jzpfonf/ pum;xJ
wjcm;wkdif;&if;om;vlrsdK;rsm;\ pum;vkH;rsm;pGmESifY ekdifiHjcm;pum;vkH;rsm;pGma&maESmyg0ifcJY\/
ppfwaumif;om;wkYd onf pum;ukt
d vGev
f sijf refpmG ajymMub*Fvm;a'orSvrl sm;&kw&f ufem;rvnfMu
acs/--- olwYdk u ppfwaumif;pum;ukt
d vG,w
f ulem;rvnfeidk af om,Ofaus;zG,&f mr[kwo
f nfYb*Fg
vD pum;[kowfrw
S Mf u\}} (pm-109)
a'gufwmueif*kd\wifjycsufukdokH;oyfMunfYvQif ppfwaumif;b*FgvDpum;onf jyu&pfrS
qif;vmaom tif'Odk a&mybmompum;rsKd ;&k;d 0ifjzpfaMumif;odomygonf/ aZmfrif;xG#u
f tmeEausmufpm
rS pum;vk;H (16)vk;H rSm &ckid pf um;ESiYf rwl?rdrw
d Ydk&[
dk if*smpum;ESiYf omwlonf[q
k cdk YJ onf/rSeyf gonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
35
&ckid rf mS wdAufw&kyt
f EG,0f ifbmompum;omjzpfaomaMumifY ou#ESiYfw&l eftaMumif;r&S/d aZmfrif;xG#f
wkYd ajymaompum;rSmtif'Odk a&myrsKd ;&k;d 0if b*FgvDpum;jzpf ou# pum;vk;H tcsKYd EiS Yf wljcif;jzpfonf/
okYd jzpfaZmfrif;xG#u
f rdru
d ,
dk u
f dk ]] b*FgvDr[kwyf g? tm&yfE,
G yf g}} [kwiG w
f iG af jymaeapumrl?
rdrdajymaeaom pum;u tmeEpjEou#ausmufpmpum;ESifYeD;pyfaom ]] b*FgvD}} pum;jzpfaMumif;
oufaocHaeygonf/ ou#pum;onf tif'Odk a&mybmompum;rsKd ;jzpfjyD; qDrw
d pfbmompum;wpfck
jzpfaom tm&Apfpum;ESiYf rwlacs/ xkYd aMumifY aZmfrif;xG#af jymaeaompum;vnf;bm&ApfEiS Yf rqkid af om
b*FgvDpum;omjzpfonf/ aZmfrif;xG#u
f rdru
d ,
dk u
f dk ]] tm&yfoabFmysufoabFmom;tEG,fyg}} [k
tyfaMumif;xyfajymaeaomfvnf;?rdrdajymaeaompum;u ]] tm&yfEG,fpum;r[kwfyg/ b*FgvDEG,f
pum;yg}} [l xyfumwvJvJoufaocHaeygonf/ aZmfrif;xG#fwifjyaom ou#pum;vkH;(16)vkH;
onfvnf; aZmfrif;xG#u
f dk ]] b*FgvD}} jzpfaMumif;0efcaH tmifacsmifyw
d w
f w
k af ESmifaompum;vk;H rsm;jzpfomG ;
onf [kqv
dk u
dk cf sifygonf/
aZmfrif;xG#o
f nftcef;(1) tm&yfwYdkc&pftapmykid ;f umvrS(17)&mpkxd ta&SYzsm;ukeo
f ,
G af &;ukd
vTr;f rk;d cJYaMumif;?*smAm;?plrMwm?rav;?jrefrm?&ckid pf onfwYdkwiG f ukeo
f ,
G u
f v
dk edk rD sm;xlaxmifcYJaMumif;ajym
cJY\/ at'D(8)&mpk r[mwkid ;f pjEm;rif;BuD;vufxufoabFmysu
f a0omvDjrKdYawmfEiS Yfaus;&Gmrsm;wGif
tajccsay;cJYaMumif;ukv
d nf;a&S;OD;&k[
d if*smorkid ;f q&mbomaemufoYdkvu
dk
f ajymcJY\/,if;taMumif;t&m
wkYdu,
dk cktcef;(2) ]] &k[
d if*smESiYftpvmrfbmom}} acgif;pOfi,fatmufwzefwifjyjyefonf/ ,cifwifjy
Hk ;Hk oyf<um;0gcJYaomfvnf;?,ckoufaocH
pOfu ]] ukefoG,fukdvkdeDrsm;}} xlaxmifcYJonf[k a,bk,sjcKiH o
ukv
d edk aD 'otjzpf ]] ppfawGjrKdYawmifbuftqkH;(,cka&wyfpcef;0if;twGif;)}} [kwu
d spmG azmfjyxm;
onf/ aumif;jyD/ olYoufaojycsufudk uRefawmfwYdk ppfMunfYMuygrnf/
&kd;&mAa'gewfavm ?rlqvifazmfuD*lavm
aZmfrif;xG#u
f ]] tm&yfrq
l vifrsm;&ckid af 'ookYda&muf&&dS rHk u? rlqvifaZmf*srD sm;?azmfurD sm;vnf;
omoemjyK&efa&muf&cdS YJonf/--- ppfawGjrKYdawmifbuftqk;H (,ck&ckid af &wyfpcef;0if;twGi;f )uke;f jrifYay:
ESiYf &rf;jAJ?oHwjGJ rKdYe,frsm;wGiaf wGY&onf/}} [kazmfjyxm;onf/ &rf;jAJ?oHwjGJ rKdYe,frsm;&So
d nf[q
k jdk cif;
rSm bmtaxmuftxm;rS r&Sad omvdrn
f mrSKomjzpfonf/}} ppfawGjrKdYa&wyf0if;twGif;}} qkad omwifjy
csuw
f pfco
k mrSeaf yonf/ okYd aomfokdYaomf 4if;ae&monf]] ukefoG,fukdvkdeD}} pcef;r[kwfacs/ a&aMumif;c&D;oGm;rsm;rkd;avtajc
taeaMumifYjzpfap? aomufa&tvkYdigS jzpfap acw0ifcadk omae&mjzpf[efwo
l nf/ ae&mrlqvifbmom
0ifrsm;twGuf azmufuo
D wif;ok;H aomae&m&So
d uJYoYdk&ckid &f ;dk &mAa'g&Sirf ewfurG ;f vnf;wnf&adS yonf/
ae&mukd jAdwo
d Qacwfausmufpm0efa'gufwmazmfcifrmu atmufygtwkid ;f rSww
f rf;wifcYJ onf/
]] ppfawGjrKYd acwfopfb&k m;&Scd ;dk ausmif;rsm;&S\
d /4if;wkYdrmS jrefrmjym'fyEHk iS Yfav;bufygjyD;vk;H jcrf;
ykw
H ifxm;aomtaqmufttkrH sm;jzpf pdw0f ifpm;zG,af umif;\--- uk;d uG,rf KS rSmvnf;a&m,Suaf e\/
4if;bk&m;&Scd ;dk ausmif;rsm;okYd r[maA'ifa&m?Ak'b
momrsm;ygvma&mufMu\/Aa'garmfuef(Buddermoken)
[dEL uk;d uG,rf q
kS idk &f mrsm;vnf;&S\
d / Aa'garmfuefuadk t'D(1756)ckwiG af qmufcYJonfq\
dk / rlqvref
rsm;u olawmfpif[o
k wfrw
S cf &H aom bl'gatmfv,
D m (Budder Auliah )ukt
d rSw&f ap&efwnfaqmufcYJ

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
jcif;jzpf\/ ppfawGjrKYdta&;ykid ef ,fvq
f ifa'AD (Nelson Davies )u(1876)ckwiG f uReyfk f (a'gufwmazmfcifrm)
tm; rSww
f rf;wpfcak y;cJYygonf/ 4if;rSww
f rf;t& --- 4if;Aa'garmfuefae&monfveG cf YJ aomESpaf ygif;
(140)cefYu ae*a&til(Cape Negrais)zufrS eHEGif;ukefrsm;jzifYjyefvmMuaomppfwaumif;rSukefonf
nDaemif refecd (f Manick )ESiYf csef(Chan)wkYd onf ppfawGoYdk a&&&ef0ifjyD; Aa'garmfuefteD; ausmufcs
qdu
k u
f yfMu\/refecd o
f nf ola&cyfonfYae&mteD;olawmfpif bl'gatmfv,
D mu rdrt
d wGuf ulwpfck
aqmufay;&efvv
dk m;aMumif;tdrrf ufjrif\/ refecd u
f olYwiG af iGr&Sad Mumif;jyefajym\/ olawmfpifu refecd f
\ eEGi;f rsm;a&Tjzpfvrd Yfrnf/ 4if;a&TjzifYaqmufvyk &f efBuKd;pm;oifYonf[k tdrrf ufjrif\/ reufvif;aom
tcgol\eHEiG ;f rsm;a&Tjzpfaeonfuadk wGY&\/ refecd o
f nfoYl nED iS Yf widk yf ifjyD; ulwpfcak qmufvyk Mf u\/
xkt
d eD; a&wGi;f wpfcw
k ;l \/ 4if;ukd ,ckAa'garmfuef[ak c:Muonf/--- &ckid w
f idk rf if;BuD; 'dwu
f ifqef
(Dickenson ) u [lped t
f mvD (Hussain Ally )qko
d t
l m; 4if;\ jAdwo
d QppfwyfwiG f (1825)ck ppfrKS xrf;
aumif;rSKqktjzpf4if;Aa'garmfuef0ef;usifukdtcGefaumufcHcGifYay;cJY\--- (1849) ckwGif ppfawGjrKdY
&mZ0wfw&m;olBuD; rpwm&dwf (R.C Raikes )u [lped t
f mvDtm; Aa'garmfuefux
dk ed ;f odr;f &efwm0efay;
d t
l m; ,ckvuf&t
dS aqmuf
cJY\/ 4if;ESpw
f iG f trsKd ;orD;zud&(f Fakir) rrif;atmif (Mah Ming Oung )qko
ttku
H dk aqmufvyk cf iG Yf jyKcJY\/ rrif;atmifonf a&wGi;f ukv
d nf;jyefw;l azmfcYJ \}} (pm-60)
a'gufwmazmfcifrm\rSwfwrf;ukdavYvmMunfYvQif? ae&monfrsm;rMumrDumv(1756)u
wnfaqmufcYJaom rlqvifoal wmfpif]] bl'gatmfv}D } txdr;f trSwaf e&mwpfco
k mjzpfonfuv
dk nf; aumif;
Ak'b
mom0ifrsm;?[dEL bmom0ifrsm;ESiYfvnf;oufqidk yf wfoufaeaomae&mwpfcjk zpfonfuv
dk nf;aumif;
od&edS idk yf gonf/ xkYd jyif aZmfrif;xG#af jymaom ]] ukeo
f ,
G u
f v
dk edk }D } r[kwyf ?J a&aMumif;c&D;oGm;rsm;aomuf
a&cyfcedk m;aomae&mwpfco
k mjzpfonfuv
dk nf;odvm&ygonf/
ae&mukd &ckid w
f Ydku &k;d &mAa'gewfaysmpf &H mtjzpfowfrw
S jf yD; ppfawGjrKdYojl rKdYom;rsm;u rk;d OD;us
ESppf Ofvma&mufyf al Zmfjcif;? ewfuEm;yJu
G sif;yjcif;ukrd ysufruGujf yKvkycf YJ Muavonf/
aZmfrif;xG#o
f nfppfawGjrKdY ]] Aa'garmf}} ukd rdrw
d Ydk rlqvifbmomESiYfomoufqidk af om ]]"rpcef;}}
(Badar Wali )olawmfpifw&m;tm;xkw&f m tjzpfoufaoxljyD; ]] &rf;jAJ?oHwjGJ rKdYe,frsm;wGiaf wGY&onf}}
[lcsYu
J m;vdrn
f mvku
d o
f nf/ qufvuf olu &ckid af 'orlqvifrsm;jyefYymG ;cJYyu
Hk dk &ckid rf [m&mZ0if
BuD;ukd ukd;um; <um;0gvkdufao;onf/
36

r[m&mZ0ifBuD;tmabmfukdxdefcsefcJYykH
aZmfrif;xG#o
f nf ppfawGjrKYd ]] Aa'garmf}} rS rlqvif"rpcef;taMumif;a&;jyD;aemuf rlqvifbmom
&ckid f jyefYymG ;yku
H dk OD;omxGeaf tmifa&;aom ]] &ckid rf [m&mZ0ifawmfBuD;}} usrf;uku
d ;dk um;atmufygt
wkid ;f wifjyxm;onf]] --- tm&AfEiS Yf yg&Sm;rS omoemjyKrsm;a&muf&o
dS uJYoYdk tdE,
d wku
d if ,frv
S nf;omoemjyKrsm;
a&muf&v
dS mjyD; omoemjyKcJYjcif;aMumifY &ckid af 'orSm rlqvifrsm;jyefYymG ;cJYaMumif; &ckid rf [m&mZ0ifawmf
Mu;D rSww
f rf;rsm;wGiaf wGY&&dS onf/ xkrd w
S w
f rf;rl&if;t& ]] jrefrmou&mZf 887 ckEpS f ajrmufO;D (9) qufrif;jzpf
aom Zvwmrif;apmrGev
f ufxufawmf &kryf goQmrif;\ oHtrwfBuD; um'D?rloQm?a[mifeLrsm wkYdonf

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

37
ekid if aH wmf r[mrwf'efomoempnfyifjf yefYymG ;apjcif;iSg ylvaD usmif;wkYd onf jrKdYawmf tjyefYtESYH wnf
axmifvyk u
f idk Mf u jrKYdawmfwiG v
f t
l aygif;wkYdtm;a[majymjyovsuf 4if;bmom0if 4if;w&m;ukad qmuf
wnfvsu&f adS eMuavonf/ okYdEiS Yfr[mrwf'efvrl sKd ;wkYdonf ekid if aH wmf zk;H vTr;f pk;d rk;d vsuyf sYHEYHSpmG jzpfwnf
avonf/ bk&ifrif;jrwfuv
dk nf;vufaqmify@mykYd qufvsuf bk&ifrif;jrwftm;4if;oHtrwfBuD;wkYd udk
rsm;aomtm;jzifY rdwmouf0ifvsufjzpf&Sdavonf/ &krfygoQmrif;\oHtrwfBuD;okH;a,mufwkdYonf
ajrmufO;D jrKYdawmf rdrw
d Ydk\ r[mjrwf'efw&m;wkYdudk pnfyifjyefYaygvsuf xGe;f awmufapjcif;iSg trwfBuD;
um'Dvnf;oabFmqdyu
f rf;abmif'#G t
f &yfolwYdk\omoemukjd yKvyk af qmif&u
G &f ef r[mrwfyv
l aD usmif;
BuD;aqmufvyk af vonf/ 4if;tjyif trwfBuD;rloQm? a[mifeKrsmwkYdvnf; xked nf;wlpmG toD;oD;aqmuf
vkyv
f suf r[mrwfw&m;a[mekid af omq&mwkYd udk 'DvjD rKdYawmfuac:aqmifvsuf edik if aH wmfom;rsm;tm;
a[majymjyoawmfral p&monf]} okYda[majymyJG tpvmrfbmom0ifvmolrsm;ukd wcsKYdu,aeYurefrsm;
[kqcdk sio
f nf/ txufpmyk'd yf gomoemjyKjcif;onf &ckid b
f &k ifav;onfwpfzYGw
J nf;uko
d mr[kwb
f J t&yf&yf
jynforl sm;ukyd g omoemjyKcYJjcif;jzpfonf/ xkYdaMumifY xkpd Ofu tpvmrfomoemokYdajymif;vmolrsm; onf
av;onfwyfzJGY(,aeYuref)rsm;omjzpfjyD; wjcm;tjyifvlryg? t&yfom;rsm;ryg[kqkd&efcJ,Of;onf/
t&yfxw
J iG v
f nf; AvDausmif;rsm;aqmufvyk
f somoemjyKcYJonf[yk g&Sad omaMumifYjzpfonf/}} (pm27-28)
txufaumufeKwfcsufonfajrmufOD;jrKdYrS &mZ0ifq&mBuD;OD;omxGef;atmifa&;jyD;?ppfawGjrKdY
&ckid jf ynfowif;pmykEH ydS w
f u
dk rf S (1288 ck?c&pf-1927)ckwiG f xkwaf 0cJYaom ]] &ckid rf [m&mZ0ifBuD;}} pmtkyf
i,frS aumufeKwcf sujf zpfonf/ ]]r[m&mZ0ifawmfBuD;}} qkad omfvnf; pmrsuEf mS (147)rsuEf mS om&So
d nf/
"n0wD?a0omvDav;jrKYdpaomacwfrsm;ESiYfwjcm;taMumif;t&mrsm;ukpd mrsuEf mS (80)cefYjzifYtESpcf sKyo
f m
wifjycJYonf/
aZmfrif;xG#af umufeKww
f ifjycsurf sm;rSm pmrsuEf mS 41?42 wkYdrrS rd v
d &dk mqJ
G wifjyjcif;omjzpf onf/
ukvm;oHtrwfokH;OD;u r[maA'ifomoemjyefYyGm;atmifaqmif&GufykH?AvDaqmufykH?w&m;q&mwkdY ukd
a'vDjrKdYawmfrSac:a[majymjyoapykH-wkdYukdomazmfjycJYonf/ q&mjr0gtaMumif;ukdxdefcsefcJYonf/
trSefrSm OD;omxGef;atmifonfq&mjr0gtaMumif;ukday:vGifapvkd ukvm;oHtrwfokH;OD;\
vkyf&yfukdazmfjycJYjcif;jzpfonf 4if;oHtrwfo;Hk OD;\vky&f yfaMumifYtem*wf Ak'o
moemawmfnKd;EGr;f
&eftaMumif;&So
d nfuq
dk &mjr0guBuKdwifwu
G q
f rdjyD; bk&iftm;owday;a[majymonfuadk zmfxw
k v
f
dk
jzpfonf/
]]--- ajrmufO;D jrKYdawmf rdrw
d Ydk\ r[mrwf'efw&m;wkYdupdk nfyifjzefYajymvsux
f eG ;f awmufapjcif;
iSg? trwfMuD;um'Dvnf;oabFmqdyfuef;abmif;'G#ft&yf olwkdY\omoemukdjyKvkyfaqmif&Guf&rf
r[mrwfyv
l aD usmif;BuD;aqmufvyk af vonf/--- r[mrwfw&m;a[majymekid af omq&mwkYdudk 'DvjD rKYdawmf
uac:,lvsuf ekid if efawmfom;rsm;tm; a[majymekid af omq&mwkYdudk 'DvjD rKdYawmfuac:,lvsuef idk if efawmf
om;rsm;tm;a[majymrlap&monf/ xkdt&mwkdYudk&Sifi,fq&mjr0gonf ekdifiHawmfjrifawmfrl igwkdY
&ckdiftrsdK;av;yg;wkdYylaZmf&[jzpfawmfrlaomomoemawmfjrwfESifYwuGtrsdK;av;yg;wkdYonf
nKd;EGrf;jyKef;wD;ysufpD;jcif;okdYaejynfawmfwGifa&muf&rfjzpf&Sdjcif;ukdjrifavaomaMumif; 4if;&Sif
i,fq&monf eef;awmfokdY0ifawmfrl nDvmcefAkdvf'kwGifrif;ESifYwuGtrwfynm&SdwkdYtm; a[m
ajymjyawmfrlap&monf?--- 'g,umrif;jrwftm; owdxm;awmfrloifYayjyD/ --- oHtrwfBuD;

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
38
ok;H a,mufwYdk onfrrd w
d Ydk \bmomr[mrwf'efw&m;ukd jrKdYjyefYaygapjcif;iSgvnf;aumif;? xkjd yif trsdK;
av;yg;wkYdvnf;rdrw
d Ydk\ Ak'b
momw&m;wkYdonfysupf ;D uG,af ysmufjcif;okYda&mufprd Yfjcif;iSgvnf;aumif;
ekid if efawmfigwkYdtrsKd ;av;yg;wkYdtm;aeYpOfrjywfa[majymjyovsu&f adS v ,ckeidk if efawmfwiG f tcsKYdaom
olwYdkonf ,kMH unfouf0ifvsuf r[mrwfw&m;uked m,laomolrsm;wkYd vnf;jzpf&adS vaMumif;ukad wGYjrif
&avonf/--- tdjEd,wkdif;olwkdY\trsdK;t&kd;vTrf;rkd;tkyfpkd;vsufykdifawmfrlonfYaeYup olwkdY
omoemukdacswGifjyefYESrf;ap Ak'omoemawmfjrwfonfbk&m;ukdawmfjrwfoufawmfxif&Sm;&Sd
pOfuyif ,kHMunfouf0ifjyD;vQifukd;uG,fvsuf&SdMuukefaom jA[P?cw,?r[mvwnf;[laom
[dELvlrsdK;wkdYonf rdrdwkdYbD;bkd;pOfqufoufqif;vsufjyKjyifaqmufvkyfxm;aom omoemawmf
jrwf\ taqmuftOD;y&dabm*apwDawmfjrwfwkdYESifY OD;'dapwDawmfjrwfwkdYygjyKef;wD; ysufpD;
---omoemawmfuG,faysmufjyD;vQif [dELvlrsdK;wkdYr[mrwfvlrsdK;jzpf&SdaMumif;ukd,ckwif&Sm;pGm
awGYjrifvsuf&SdavjyD/ okdYESifY,ckvnf;xkdenf;wlpGm trsdK;av;yg;ESifYomoemawmfjrwfvnf;
ysufpD;jcif;okdY rMumjrifYrDa&mufayvdrfYrnf/---(pm 42-44)
wifjycsuu
f o
dk ;Hk oyfMunfYvQif OD;omxGe;f atmif onfq&mjr0gu ukvm;oHtrwfo;Hk OD;\ tpvmrf
omoemjyKrSK tE&m,fuBdk uKdwifwu
G q
f bk&iftm;a[majymowday;onfux
dk if&mS ;apvkad Mumif;ay:
vGiaf eonf/ xkt
d E&m,fudk bk&ifoabmaygufvmatmif tdE,
d ekid if H [dEL jA[P0g'ESiYf A'k 0 g'wkYd rmS
rlqvifrif;rsm;e,fcsJYpkd;rkd;jyD;aemufaysmufuG,fcJY&ykHukd q&mjr0guom"ujy owday;[efukdvnf;
OD;omxGe;f atmifo&kyaf zmfcYJaMumif;awGYeidk yf gonf//

q&mjr0g\a&TrsKdif;"rowf
q&mjr0grSm tdE,
d ekid if H emvEwuov
dk f r[mynmausm?f rif;ygbk&ifwYdkEiS YftwlynmoifcYJonf
[ktqk&d o
dS nf/ tdE,
d ekid if \
H tjzpftysurf mS rsujf rifu,
dk af wGYjzpf q&mjr0gu &ckid jf ynf Ak'o
moem
nK;d EGr;f rnfuBdk uKdwifumuG,&f efwidk ;f jynftyk cf sKyfrif;vkyo
f El iS YfrLS ;rwfwYdktm; owday;jcif;jzpfonf/
OmPftajrmftjrifBuD;rSKaMumifY q&mjr0gtm;rsKd ;cspo
f &l aJ umif;tjzpf&ckid o
f m;wkYdMunfnKMd ujcif;jzpfonf/
q&mjr0g\owday;csufukd bk&ifZvwmapmrGefvufcHawmfrlonf/ xkdYaMumifY q&mjr0gtm;
]]aumif;rGefpGm jyKvkyfpDrefawmfrl&rfavQmufxm;awmif;yefawmfrlonf}} (pm-44)
bk&ifYciG YfjyKcsu&f onfcsucf si;f q&mjr0gonf reK"rowfut
dk ajccH ajrmufO;D jrKYdawmifnKw
d u
dk f
oDwif;ok;H awmfral om rdr\
d q&m&Sit
f *rek u
d ,
dk af wmfjrwfut
dk rSL;xm;vsuf ]] a&TrsKid ;f "rowfusr;f }} ukd
a&;om;bk&ifxt
H yfEiS ;f awmfro
l nf/
]] a&TrsKid ;f "rowfusr;f }} onf,if;acwf\zJYGpnf;tkycf sKyfyt
Hk ajccHOya'yifjzpfonf/ vlwidk ;f vku
d f
em&onfY pnf;rsOf;jzpfonf/tcsufaygif;(48)csufygonf/ 4if;tcsufwkdYonf av;jrKdYacwfrif;xD;
vufxuf]] &ckid o
f jl rwf}} a&;zJYG cYJ aom ]] avmuom&ysKdY}} ygaom tcsufrsm;ESiYf wo
l nf/ avmuom&
ysKdY(trsdK;av;yg;qk;H rcef;)onf ]] r*Fvokw}f } ygVdawmfut
dk ajccHxm; oDu;Hk xm;jcif;jzpfonf[q
k edk idk f
onf/ okYd jzpf ]] a&TrsKid ;f "rowfusr;f }}vnf; ]] r*Fvmokw}f ukyd iftajccHa&;cJYonf[q
k o
dk ifYygonf/
]] a&rsKid ;f "rowf}}rStcsut
f csKYduadk umufeKwf ]] avmuom&ysKYd}} ESiYf ]]r*Fvokw}f } wkYdrw
S n
l cD surf sm;ukd

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
39
atmufwGif,SOfjyKdifwifjyvkdufygonf/ ]] avmuom&ysKdY}} aumufeKwfcsufrSmq&mBuD;rif;ok0Pf\
]]avmuom&ysKYdtajztbd"mef(1955)rSjzpfygonf/
a&TrsKdif;?trSwf(1)/ a&S;OD;pGm&wemok;H yg;wkYd tm; rarYravsmYapvsuu
f siYf o;Hk aqmufwnfqnf;uyf
uk;d uG,Mf u&efvnf;wpfyg;/ (pm-45)
avmuom&?ykd'f(1)/ ]] Mum;zdrYfojl rwf?trsm;rSwpf rd Yf?[dwwu
d ?Mo0g'jzifY?qk;H ray;axG?em;0ifapavmY?
aeokdYxif&Sm;?bk&m;w&m;oHCm?&wemxGwfxm;?jrwfokH;yg;ukd OD;zsm;xdyfxuftjrJ&Guf?pHkrufo'g?
Munfaprif;/}} (pm-2)
a&rsKid ;f "rowf\trSw(f 1)tcsuo
f nf Ak'o
moemrnK;d EGr;f &atmifumuG,af omtcsujf zpfonf/
tcsuu
f ajrmufO;D acwf &ckid v
f rl sKd ;wkid ;f Ak'b
mom0ifjzpfaMumif;azmfjyaeonf/ av;jrKdYacwfvnf;
xko
d abmrsKd ;&Scd YJaMumif;avmuom&ysKYdtyk'd (f 1)uoufaocHaeonf/ xkYdaMumifY &ckdifrSefvQif Ak'bmom
jzpf&rnfqkdaompum;ukd &ckdifom;wkdY*kPf,l0ifY<um;pGmajymqkdavY&SdMujcif;jzpfonf/ "n0wD?
a0omvD acwfwYdkrS pwif,MHk unfvmcJYaom Ak'o
moemonf av;jrKYdacwfEiS YfajrmufO;D acwfwYdk rd&;dk zvm
tpOftvmuk;d uG,af omekid if aH wmfomoemjzpfvmavonf/
a&TrsKdif;?trSwf(2)/ rdbq&mwkdY\qkdqkH;rvsufMo0g'jzifYay;jcif;ukdvnf;ajra0rsurSwfom;em,l
vsuu
f siYf o;Hk apmifYa&SmufMu&efvnf;wyg;/ (pm-46)
avmuom&?ykd'f(2)/ touf&n
S pf mG ?temrJYaMumif;?aumif;vSapcsif?yJYjyifepd ? uGyq
f ;Hk rom;?rdbq&m?
pum;em?--- (pm-4)
a&TrsKdi;f "rowftrSw(f 2)pnf;rsOf;ESiYf avmuom&ysdKYtyk'd (f 2)qk;H rpum;wkYd rmS wxyfwnf;wlnD
Muygonf/
a&TrsKdif;?trSwf(9)/ avmu"rEpS x
f mewnf;[laomusiYf0w&m;ESpyf g;wkYdudk ypKye o
f oF&mwkYd csr;f om
jcif;jzifYopd rG ;f aqmif&u
G ef idk af om ynm&Syd *k K v
d w
f Ydktm; tav;tjrwfjyKjyD;vQirf w
d u
f Rr;f 0if&jcif;vnf;wyg;
(pm-46)
avmuom&?ykd'f(5)/ --- ypye o
f o
H &m?csr;f ompD;yGm;?ESpyf g;jrifwwf?olawmfjrwfu?dk rjywfcspcf if?rdwf
uRr;f 0if?jrJyifpif;vsi;f ?aygif;,SOrf if;/ (pm-10)
r*Fvokwf/ ---y@dwmeOao0em (ynm&Sad omolwYdu
k rdk 0DS q
J nf;uyfjcif;onfjrwfaomr*Fvmrnf\)
a&rsKid ;f trSw(f 9)pnf;rsO;f onf avmuom&ysKYdtyk'd (f 5)ESiYfvnf;aumif;?r*Fvmokwyf gr*Fvmw&m;(38)
yg;rS ]] ynm&Su
d rdk 0DS q
J nf;uyfjcif;}} r*Fvmw&m;awmfEiS Yf vnf;aumif;wlnyD gonf/
a&TrsKdif;?trSwf(10)/ ---w&m;vufvGwfvsuf usifY0wfw&m;arSmufrSm;olwkdYonf avmuwGif
vlow0gwkdYtusdK;pD;yGm;vnf;r&Sd? ooF&mvnf;tusdK;r&SdaomolwkdYukd0J;pGm&efoluJYokdYrdrdpdwf
xm;jyD;vQif a&SmifMuOf&jcif;vnf;wyg;/ (pm 46-47)
avmuom&?ykd'f(6)/ ynmrsupf ?d jrifr&S
d rodw&m;?t,lrmS ;vsu?f pD;yGm;rajrmf?usKd ;ray:om;? olawmf
r[kw?f ,kwo
f nfYp&ku
d ?f vlorl u
kd u
f ?dk rBuKu
d rf csp?f &efopl pfoYdk?rESpo
f ufy?J a0;pGm&S
J ?tjrJcmG &Si;f ?zJMuOfrif;/
(pm-12)
r*Fvokwf/ tao0empAmveH--- (olru
dk w
f Ydkudk rrS0D rJ qnf;uyfjcif; onfjrwfaomr*Fvmrnf\)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
40
a&rsKdi;f "rowftrSw(f 10)pnf;rsOf;onf avmuom&ysKdYtyk'd (f 6)ESiYf vnf;aumif;?r*Fvmw&m;
(38)yg;rS ]] olru
dk u
f rdk rS0D rJ qnf;uyfjcif;}} r*Fvmw&m;awmfEiS Yf vnf;aumif;wlnyD gonf/
a&TrsKdif;?trSwf(15)/ rdcifzcifwYdktm; cspcf ifjrwfe;dk jyD;vQif bk&m;wql?*lwpfv;Hk uJYoYdkaeYnrjywf?t&kd
taotav;tjrwf&cdS ;dk OD;wifvsufjyKpkvyk f uJR;rJ;G jrL&jcif;vnf;wpfyg;(pm-47)
avmuom&?ykd'f(8)/ ]] rdcif?zcif?aus;Zl;&Siu
f dk cspfcifjrwfe;dk ?*lyx
k ;dk okYd ?&Scd ;dk OD;wif?Munfvifjrwfav;?
odr;f jref;arG; vkyaf uR;c,?kw
d yk u
f v
G suf--- (pm-16)
r*Fvokwf/ rmwmydwk oky|meH---(trdtbukd vkyaf uR;arG;jrLjcif;-onfjrwfaomr*Fvmrnf\)
a&rsKdi;f "rowftrSw(f 15)pnf;rsOf;onf?avmuom&ysKdYtyk'd (f 8)ESiYf vnf;aumif;?r*Fvmw&m;
(38)yg;rS ]] trdtbukv
d yk af uR;arG;jrLjcif;r*Fvm}} r*Fvmw&m;awmfEiS Yf vnf;aumif;wlnyD gonf/
txufygESKdif;,SOfwifjycsufwkdYonf a&TrsKdif;"rowf\tESpfom&ysKdYtykd'f(8)ESifYvnf;aumif;?
r*Fvmw&m;(38)yg;rS ]] trdtbukv
d yk af uR;arG;jrLjcif;r*Fvm}} r*Fvmw&m;awmfEiS Yf vnf;aumif;wlnD
ygonf/
txufygESKifd ;f ,SOw
f ifjycsuw
f Ydo
k nf a&rsKid ;f "rowftESpo
f m&ukpd mzwfow
l Ydt
k uJcwfrad tmif erlem
tjzpfwifjyjcif;jzpfygonf/ ESKdif;,SOfcsufwkdYukd okH;oyfMunfYvQif? a&TrsKdif;"rowfonf Ak'bmom
rnK;d EGr;f &atmifEiS Yf &ckid o
f m;wkid ;f Ak'b
mom0ifjzpf&efvnf;aumif;? Ak'0 g'ukt
d ajccHaom ekid if aH &;?pD;yGm;a&;
vlrKS a&;rl0g'rsm;wnfjrJae&efvnf;aumif; &nfreS ;f xm;aMumif;odeidk yf gonf/ Oya'tmPmwnfatmif
bk&ifZvwmapmrGeu
f qufvufaqmif&u
G yf u
Hk v
dk nf; OD;omxGe;f atmifu atmufygtwkid ;f wifjyxm;
ygao;onf/
]] --- Zvwmrif;apmrGeo
f nf ou&mZf(887)ckEpS u
f p a&TrsKid ;f "rowfawmfudk wkid ;f jynfc&kid f
ekid if aH wmftwGi;f wGif twnfjyKawmfrjl yD;vQif &ckid rf sKd ;av;yg;wkYdEiS YfrqufqrH
l qkrH ;f jzwfawmfrv
l monfY
twkid ;f txl;tm;jzifY apmifYa&SmufawmfrMl uonfrmS rdrw
d YdktrdsK;av;yg;ESiYfow
l pfyg;wkYd\taEG0o
H wkYdEiS Yf
qufqjH cif;a&SmifMuOf&m\/taurdrw
d Ydk\apmifYa&Smufjcif;jzifY&adS om ZmwfZmwducdk sK;d azYzsuq
f ;D vsu?f
olwyg;wkYd \ tEG,0f o
H wkYd EiS Yf qufqv
H suaf ygif;&Snaf omolwYdktm; rdrw
d Ydk\ZmwfZmwdysupf ;D avaom
ol\tjzpfjzifY trsKd ;aumif;om;wkYdonftwlwuGpm;aomufjcif;rSp olwYdkEiS Yfqufvufvsuaf ygif;&Snf
jcif;ukad &SmifMuOf&monf}} (pm-66)
txufaumufeKwcf suf a&TAsKid ;f "rowfurdk vku
d ef myJ wjcm;bmomrsKd;jcm;wkdYESifYqufqHaygif;
azmfvQif twlwuGpm;aomufaexkdifqufqHjcif;rjyK&ef nTefMum;xm;aMumif;xif&Sm;onf/
xkYdaMumifYuv
k m;oHtrwfo;Hk OD;\ajrmufO;D jrKdYawmf tpvmrfomoemjyefYymG ;atmifa'vDjrKdYawmf
rS w&m;a[mq&mrsm;ukd ac:,l a[majymjyapcJYaomfvnf; a&TrsKdi;f "rowfaMumifYbmrQt&mxifrnf
r[kwfacs/ ukvm;w&m;a[mq&mrsm;\tpGrf;aMumifY tu,f &ckdifAk'bmomwpfOD;onf tpvmrf
0g'ukv
d ufcu
H ;l ajymif;rdcYJvQiv
f nf;4if;tm;&ckid t
f okid ;f t0kid ;f rS 0kid ;f y,fMurnfomjzpfonf/ tdE,
d ekid if H
rlqvifrif;rsm;e,fcsYJord ;f yku
d pf ;dk rk;d cJYpOf [dEL rsm;tpvmrfbmomokYdu;l ajymif;Mujcif;rSm toufab;aMumifY
omjzpfonf/ ,ckA'k b
mom&ckid rf if;tkypf ;dk aom &ckid jf ynfESpaf ygif;axmifcs
D rd&;dk zvmuk;d uG,v
f maom
Ak'bmomukdpGefYypfjyD; tpvmrfbmomokdYtvG,fwulul;ajymif;cJYvdrfYrnf[k,lqvQif ]] OD;aESmufyif
aumif;ao;&JYvm;}} [kar;&rnfjzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
41
aZmfrif;xG#u
f ]] tpvmrfbmomokYd u;l ajymif;vmolrsm;onf av;onfwyfzYGJ (,aeYuref) rsm;
omjzpfjyD;?wjcm;tjyifvrl yg?t&yfom;rsm;ryg[kq&dk efc,
J Of;onf/}} [kqcdk YJ jcif;rSm &ckid w
f Ydk \ESpaf ygif;
axmifcst
D &k;d pJu
G u
dk ;dk uG,v
f maom Ak'b
mom &ckid jf ynfckid jf rJrKS ukt
d xifao;jcif;?a&TrsO;f "rowf\ta&;
ygrSKuedk m;rvnfjcif;?&k[
d if*smtrnfcb
H *FgvDrsm;&ckid jf ynfa&S;acwftqufqufa&muf&cdS YJaMumif;vdrn
f m
csYJ um;wifjyvkjd cif;wkYd aMumifYjzpfayonf/
a&TAsKid ;f "rowf\yxrqk;H tcsujf zpfaom bk&m;?w&m;?oHCm&wemok;H yg;ukq
d nf;uyfu;dk uG,f
jcif;onfajrmufO;D acwfa&mufraS y:aygufcYJ jcif;r[kwaf cs/ av;jrKdYacwfuyifwnf&cdS YJ aom&ckid v
f rl sKd ;\
uk;d uG,rf KS "avYwpfco
k mjzpfonf/ ,if;tcsuu
f adk vmumom&ysKd Yyxrtyk'd u
f oufaocHaeonf/ avmu
om&ysKYdonf,if;acwf&ckid b
f ek ;f awmfBuD;ausmif;ynma&;pepfoli,fwYdkEKS ww
f uftm*ko
H if,v
l mMuaom
oifcef;pmjzpf i,fpOfuyif &wemok;H yg;ukd ]] OD;zsm;xdyx
f uf?tjrJ&u
G }f } vmcJYaomtpOftvm&Scd YJ av
onf/ ,if;tpOftvm,kMH unfrKS udk Oya'tjzpfa&TrsKid ;f "rowfxnfYoiG ;f cJYjcif;jzpfonf/ZvwmapmrGef
bk&ifonf q&mjr0gtultnDESifYAk'bmomukd ekdifiHawmfbmomvkyfcJYouJYokdY ?rif;bmbk&ifuvnf;
tpvmrfbmom0ifrsm;ukd &ckid jf ynf rMuD;xGm;rjyefYymG ;ekid af tmifzEd ydS &f iS ;f vif;ypfcYJ avonf/

ukvm;ukd&SifjyKonfYoli,fwkdY\wabmif
rif;ygbk&if\aqmif&u
G rf KS wkYdudk &ckid &f mZ0iftapmifapmif tus,w
f 0ifYazmfjycJYMuonf/ vk&d if;
wifjy&vQif rif;ygBuD;eef;wufvmaomtcg ukvm;a'vDyqmrif;u aZmufaygufoQm[laomwHqyd u
f dk
ay;tyfvmaomf?rif;bmBuD;u bD;awmfrif;apmrGeu
f dk tif;0jrefrmbk&ifvma&mufwu
dk zf su
f a'vDyqm
rif;xH b*Fgq,fEpS jf rKYdudk ay;tyfppfual wmif;avonf/ ,ckEpS w
f pf&mausmcf efYMumavjyD/ a&SYrif;wkYdp;dk ykid f
aomxk;H pHtwkid ;f jyeford ;f ,lrnf/ ppfrxk;d vkad omf b*Fgwpfq,fYEpS jf rKYduv
k m;a';0ef;xmemwkYdudk vTwv
f u
dk f
ap[k trdeYf awmf&v
dS suf a&mufvmaom ukvm;trwfumwDujdk yefaponf/
,if;okYdjyefapjyD;ukvm;jynfoYdkppfcsrD nfBuH&m?penf;emapaomf]] ukvm;ukdekdifvkd?pm;zkdrSmrD;xJY?
0oJY;awmifukdxD;wif? ukvm;ukd&SifjyK}} [l oli,fwYdk qMdk uaomwabmifudk Mum;cJY trwfynm&Sd
aumif;ausmx
f ifpm;urif;ygbk&iftm;okYdavQmufonf/
]] ukvm;ukekd idk v
f ?dk pm;zkrd mS rD;xJY}} tvkad omfum; oabFmqdyaf ygif;xGw(f abmif;'Gw)f onfpm;zkd jzpfyg
onf/ukvm;rD;qifyvDrw
k q
f w
d u
f t
dk jcm;rSmr&Sad p&? aygif;xGww
f iG o
f mxm;&rnf/ ]] 0oJY;awmifux
dk ;D wif}}
tvkad omfum;?0oJY;awmifxyd f eHawmfb&k m;wnf&ygrnf/]]&Sijf yK}} tvkrd mS ? ukvm;&So
d rQuq
dk yH ifrxm;ap&/
acgif;wk;H &dyaf p&ygrnf/ a&S;oku
d af [mif;wGiv
f nf; ]] ukvm;ykZGef?qJYESpfwefukdrvGef&m}} [lvm&Syd g
onf/ rif;qJYEpS q
f ufvnf;t&Sirf if;jrwfwiG af pYygonf/ ekid if aH wmfb*FgESpjf rKdYut
dk &Sirf if;jrwfvufxuf
wGi&f jrJ&ygrnf/ }} [k avQmufxm;onf/ aumif;ausmx
f ifpm;tm; bD?ab;?bd;k ?b wkYd tm;ay;jrJ ]] 0drv}}
[laomtrnfuadk y;awmfral vonf/ (pErmv('k)58?59)
&ckid &f mZ0iftapmifapmifwYdk a&;Muaom txufaumufeKwfcsufuo
dk ;Hk oyfMunfYvQif? a&rsKdi;f
"rowfvm ]] wjcm;bmomrsdK;jcm;wkdYESifYqufqHaygif;azmfvQif0kdif;y,f&ef}} [laomOya'ukd taumif
txnfazmf&m rif;ygbk&ifu ]] ukvm;&SdorQukdacgif;wkH;&dyfapjcif;}} jzifY &ckid Ef iS Yfuv
k m;axG;a&m&Suf
wifr&Sad tmifjywfom;pGmpnf;jcm;ypfcYJ onf/ xkYd jyifajrmufO;D jrKdYawmfoYdk uek o
f ,
G &f efa&mufvmMuaom

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
42
rlqvifuek o
f nfrsm;tm; oabFmqdy&f yfjzpfaom ]] abmif;'Gw}f } wGio
f mwJcv
dk yk u
f idk af pcJYonf/ ESpcf suf
rQjzifY OD;omxGef;atmifpmtkyfazmfjyxm;aom ukvm;oHtrwfokH;OD;\ tpvmrfomoemjyefYyGm;a&;
aqmif&GufrSKrsm;rSm ed*kH;csKyfoGm;jyDjzpfaMumif;em;vnfekdifygonf/ rif;bmbk&ifonf0drvtrwfBuD;\
avQmufxm;csut
f wkid ;f b*Fgwpfq,fYEpS jf rKYduw
dk u
dk cf u
dk o
f rd ;f yku
d o
f nfYtvkyu
f v
dk nf;jyD;ajrmufatmifaqmif
&Gucf YJavonf/
okYdjzpf aZmfrif;xG#u
f ]] tpvmrfomoemokdYul;ajymif;rSKrsm; wjcm;tjyifvlryg/t&yfom;
rsm;ryg[kqkd&efcJ,Of;onf}} [kqcdk YJjcif;rSm?&ckid w
f Ydk\rd&;dk zvmAk'b
momuk;d uG,rf KS "avYut
dk xifao;
jcif;?a&TrsKid ;f "rowf\ta&;ygrSKEiS Yfrif;ygbk&if\vkyaf qmifcsuw
f Ydu
k q
dk ufpyfrjrifwwfjcif;wkYdaMumifY jzpfyg
vdrYfrnf/
tu,fxku
d mv ukvm;oHtrwfo;Hk OD;\ tpvmrfomoemjyKrSKuko
d mcGiYfjyKxm;cJYrnfqv
dk Qif
4if;wkYdonfajrmufO;D jrKYdawmfAvDtaqmufttkt
H rsm;tjym;wnfaqmufcYJrnfjzpfonf/ okYdaomfrif;apmrGef
vufxufuv
k m;ppfonfrsm;0wfjyK&efwnfaqmufcYJonfqadk om ]] qef'cD ef}} AvDwpfv;Hk uko
d m ajrmufO;D
jrKYdteD;awGY&avonf/ [maA;?a[mvfpaomorkid ;f q&mBuD;rsm;uvnf;4if; ]] qef'cD ef}} AvDuo
dk mrSwf
wrf;wifcYJ Muavonf/
aZmfrif;xG#u
f ol\pmtkyt
f cef;(6)(*)]]&k[
d if*smwkYd\orkid ;f ESiYfa&S;a[mif;taqmuftOD;rsm;}} acgif;
pOfatmuf AvD(12)vk;H ukd azmfjyxm;&m orkid ;f okawoDwYdkvufcx
H m;aomAvDrmS ]] pef'cD ef}} AvDwpfv;Hk
omyg0ifavonf/ useAf vDrsm;ukd a&S;acwfAvDrsm;jzpfaMumif;twnfjyK&efa&S;a[mif;okawoeXme\
twnfjyKcsuv
f ydk gvdrYfrnf/

q&mBuD;vkpfESifYa'gufwmoef;xGef;\tqkdrSefovm;
aZmfrif;xG#o
f nf ]] &k[
d if*smvlrsKd ;opf}} orkid ;f uk&d ckid &f mZ0ifvma0omvDacwfr[mwkid ;f pjEm;rif;
BuD;vufxufoabFmysuyf jHk yifjzifYpwifcYJonf/ at'D(788)ukt
d wnfjyKxm;onf/okYdaomfa0omvDacwf
rS ajrmufOD;acwfokdYa&muf&ef av;jrKdYacwfwpfckuefYvefBuD;cHaeonf/ aZmfrif;xG#fwkdY\ vufOD;q&m
bomu?&kd[if*smvlrsdK;opfukdtm&yftquftEG,f[kjyvkd ]] wrefawmfrl[mrwf}} \orufawmf
]][mZ&uftvD}} ukd o&kyaf qmifcidk ;f cJYonf/ xkad emuftvD\om; ]] rk[
d mrwf[edz}f }ppf&KS ;H &ckid jf ynfoYdk
a&mufav[ef?armifawmESiYfb;l oD;awmife,fjcm;awmifwef;ae bk&ifr ]] uk,
d mzl&}D }ukpd pfeidk
f tpvmrf
bmomokdYoGwfoGif;ekdifcJYav[ef? Zmwfvrf;zefwD;jyD; at'D(8)&mpkr[mwkdif;pjEm;rif;BuD;vufxuf
oabFmysu
f a0omvDoYdka&mufvmaexkid cf YJMuonfY Zmwfvrf;ESiYfqufpyfjycJYonf/ ed*;Hk wGif 4if;tm&yf
vlrsKd ;rsm;rSp tpvmrfomoem &ckid ?f xkrd w
S qifYjrefrmekid if o
H YkdjyefEYHScYJaMumif;Zmwfvrf;zefw;D wifjycJYonf/
okYdaomf xkv
d yk Bf uHwifjycsuw
f Ydk av;jrKYdacwftwGi;f tpvmrfomoemtajctaeryg0ifacs/ av;jrKYdacwf
uGi;f qufwpfcjk ywfaeonf/ uGi;f qufujdk znfY&eftcufBuKaH ecJYMupOf 1994 ckarvxkwu
f vsmr*Zif;
a'gufwmoef;xGe;f \aqmif;yg;wpfy'k yf gvmonf/ aZmfrif;xG#o
f nfxadk qmif;yg;ukzd wfrjd yD; OmPftvif;
wpfc&k oGm;[efwo
l nf/ jywfaecJYaomuGi;f qufudk csw
d q
f ufr&d efa'gufwmoef;xGe;f \aqmif;yg;ESiYf q&m
BuD;vkp(f G.H.Luce)\pmwrf;(Phases of Pre.Pagan, Burma, Languages and History, VIII, MRU
and K'UMI (N: Arakan)rS rdrv
d &dk mqJx
G w
k jf yD;atmufygtwkid ;f wifjyxm;onf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
43
]] &efuek w
f uov
dk o
f rkid ;f XmeygarmujzpfcYJo(l G.H Luce )u (14)&mpkcsi;f wGi;f jrpf0rS ;f ausmuf
pmrsm;yg &ckdifrif;rsm;onf tdEd,bJGYtrnf&SdMujyD; rlqvifrsm;jzpfonf[kqkdonf/ oluqufvuf
c&pfou&mZf 1202 ckwiG f rlqvifrsm;u b*Fvm;uko
d rd ;f yku
d cf YJ jyD; rMumrD &ckid ef ,fpyfoYdka&muf&o
dS nf/
f ;D cJYonfrmS ,krH mS ;
a&S;yk*rH if;wkYdaumif;pGmodMuonfY Ak'b
momekid if jH zpfaom y#du& m;(Comilla)ukzd suq
zG,rf &Syd g/ e,fpyfwiG af 'ocHrsKd ;EG,pf rk sm;ESiYfpufrufjzpfymG ;cJYMu[ef&jdS yD; rlqvifppfacgif;aqmifrsm;(okYd
r[kw)f tpvmrfoYdku;l ajymif;vmaom a'ocHtBuD;tuJrsm;onf e,fpyf\jrefrmjynfbufwiG t
f ajccs
aexkid cf YJ Mu[efwal Mumif;ok;H oyfxm;onf/
jrefrmorkid ;f ynm&Siaf 'gufwmoef;xGe;f u ]] txufrq
l vifrif;qkw
d muawmY ewfjrpf(Naaf )
ta&SY ar,k(May Yu)jrpfa'ou &k[
d if*smrsm;jzpfrvm;vkYdqifjcifro
d nf/ olYwYdkuvnf; tJ't
D &yfrmS aewm
ESpaf ygif;wpfaxmifxufrenf;bl;vkYdajymavY&o
dS nf/ tJ'aD vmufr&Sad yr,fY c&pfou&mZf 1202 ckavmufu
b*Fvm;ukrd q
l vift,l&o
dS pl wif0ifa&mufcYJ onfqw
dk YJ tcgujzpfeidk o
f nf/}} [ko;Hk oyfxm;ygonf/
(12)&mpktv,fwiG f &ckid jf ynfwiG w
f nfjidraf omtpk;d &r&Sb
d J rif;rJYp&ku
d v
f rT ;f rk;d cJYonf/ &ckid af 'o
wpfcv
k ;Hk awmawmifz;Hk vTr;f vmjyD; r[mrkeb
d &k m;yifvQirf jrif&aomtqifYoYdka&muf&cdS YJonf[o
k rkid ;f q&m
[maA;utwnfjyKajymMum;cJYonf/ Harvey \tqkjd yKcsuEf iS Yf txufyga'gufwmoef;xGe;f \ok;H oyf
csuu
f adk ygif;pyfqifjcifygu (13)&mpkcefUu b*Fvm;rS tpvmrfomoemonf &ckid jf ynfwiG ;f okYd xk;d azmuf
0ifa&mufcYJonf[q
k jdk cif;rSmrSeu
f efonf[k ,lqekid yf gonf/ a'gufwmoef;xGe;f \tqkEd iS Yf&[
dk if*smokaw
oDwYdk\awGY&cdS surf sm;wku
d q
f idk af eygonf/}} (pm-28)
aZmfrif;xG#\
f txufwifjycsurf sm; q&mBuD;vkp?f a'gufwmoef;xGe;f ESiYf q&mBuD;[maAwkYd udk
uk;d um;xm;aomfvnf; rdrv
d &dk mqJx
G w
k jf zwfawmuftok;H csxm;jcif;jzpfonf/ av;jrKdYacwfuiG ;f qufudk
jznfYvadk ZmESiYf u;dk um;xm;jcif;jzpfonf/ q&mBuD;wkYd \rlva&;om;csuftcsKdYux
dk ed cf sefxm;cJYonf/
xkYdjyifaZmfrif;xG#o
f nfq&mBuD;vkpEf iS Yfa'gufwmoef;xGe;f wkYd\wifjycsuu
f o
dk mawGY&jdS yD;? 4if;wifjy
csufrsm;rSm;,Gif;aMumif;a0zefaxmufjycJYMuaomaqmif;yg;rsm;ukdvnf;odykHr&acs/ q&mBuD;vkpfrSm
uG,v
f eG f cJYjyDjzpf a0zefpmukjd yefvnf&iS ;f vif;ekifd jf cif;r&Sad wmYyg/a'gufwmoef;xGe;f uoma0zefpmukd
okH;oyfjyD;rdrdtrSm;ukdjyifqifum 1995 ckazaazmf0g&Dvxkwf uvsmr*Zif;xnfYoGif;azmfjycJYonf/
trSm;jyifqifcsuu
f v
dk nf; aZmfrif;xG#o
f [
d efrwlacs/
okYdjzpf aZmfrif;xG#u
f q&mBuD;wkYd\trS ;ukd rdrv
d &dk mtok;H csxm;yku
H v
dk nf;ay:vGiaf tmif a0zef
csuaf qmif;yg;rsm;wifjyxm;Muaomorkid ;f trSew
f &m;vnf;xif&mS ;atmif?a'gufwmoef;xGe;f \trSm;
jyifqifcsuu
f v
dk nf;od&adS tmif atmufwiG af zmfxw
k w
f ifjyoGm;ygrnf/
OD;pGmq&mBuD;vkp\
f pmukw
d ifjyygrnf/ q&mBuD;u ]]MRU and K'UMI (N.Arakan) }} (jrLESiYf
ckr?D ajrmuf&ckid )f tcef; ]] --- ewfjrpfta&SYr,ljrpfa'o trsm;pkaexkid Mf uolrsm;rSm &k[
d if*sm[k,aeY
odaeMuaom rlqvifrsm;jzpfMuonf/ 4if;wkdYua'owGifESpfaygif;wpfaxmifausmfuyifaexkdif
cJYMuonf[kqkdMuonf/ okdYqkdjcif;onfcsJYum;jcif;jzpfonf/ okYd aomf rlqvifwYdk onf b*Fvm;
ukad t'D 1202 ckuyiford ;f yku
d cf YJonf[k uReyfk w
f YdkoMd uonf/ xkYdaemufa&SYy*k rH if;rsm;ESiYfqufpyf vlord sm;
cJYaom aemufq;Hk Ak'b
momekid if H y#du& m;(ulrv
d m)ukjd zKzd su
f &ckid ef ,fpyfoYdkrMumrD0ifa&mufvmcJYonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
44
e,fpyf wku
d yf jGJ zpfymG ;aomtcg a'ocHvrl sKd ;EG,pf rk sm;vnf;yg0ifcYJ[efwo
l nf/ tcsKYdrq
l vifacgif;aqmif
rsm;okYdr[kwf rlqvifbmomajymif;cJYow
l csKYda'ocHtBuD;tuJrsm;onf jrefrmekid if b
H uf tajcpku
d af exkid f
cJYMu[efwo
l nf/}} [kwifjycJYonf/
wifjycsuf ]] &kd[if*sm}}trnfcHolwkdYajymaom ]] ESpfwpfaxmifausmfu}} qkdaompum;ukd
q&mBuD;vufrcHvkd ]] okdYqkdjcif;rSmcsYJum;jcif;jzpfonf}} qkdaomrSwfcsufcs0gusukdxnfYoGif;cJY
onf/ aZmfrif;xG#u
f 4if;0gusux
dk ed cf sejf yD; rdrv
d &dk mtcsurf sm;uko
d mqJx
G w
k u
f ;dk um;cJYjcif;jzpfaMumif;ukd
pm&SKolwYdkEKS id ;f ,SOaf vYvmMunfYuawGYeidk yf gonf/
qufvuf a'gufwmoef;xGe;f \pmukq
d ufvufavYvmMunfMuygrnf/ a'gufwmoef;xGe;f
u 1994 ck Mo*kwv
f xkwf uvsmr*Zif;ygaqmif;yg; ]] csif;?hjrKESiYf crk d (ajrmuf&ckid )f }} ]] --- &ckid rf if;u
vnf;rlqvifbYGJ &w
dS ,f/ t0rif;qD0ifa&mufvmw,f/-- rlqvifrif;uawmYewfjrpf(Naaf )ta&SYr,l
(Mayu) jrpfa'ou &kdif[if*sm (ROHINGA)jzpfrvm;vkdYqifjcifrdw,f/ olwkdYuvnf; tJ'Dt&yfrSm
ESpaf ygif;wpfaxmifxufrenf;awmYb;l vkYdajymavY&w
dS ,f/ tJ'aD vmufr&Sad yrJY c&pf 1202 ckavmuf b*Fvm;
ukd rlqvift,l&o
dS al wGpwif0ifa&mufcYJw,fqw
dk YJtcgujzpfeidk w
f ,f/ tESpf 800 uaygY? olwYdka&mufvm
l vif
wm tJ'0D ef;usiu
f Ak'e idk if w
H pfcjk zpfwYJywu&m;(COMILLA)vnf;ysupf ;D cJY&wmjzpfr,f/ wcsKYdrq
acgif;aqmif[m t0rif;eJYrw
d o
f [mjzpfwYJ oabmukd 'DausmufpmrSma&;rSwcf YJ w,fvYdkxif&ygw,f/}}
txufwifjycsufukdq&mBuD;vkpf\pmESifYESkdif;,SOfavYvmMunfYvQif a'gufwmoef;xGef;onf
]]ESpfwpfaxmifxufrenf;awmYbl;}} qkad ompum;ukq
d &mBuD;vkpyf ,fcsouJYoYdk jywfom;pGmy,frcscJY
acs/ ]]ESpf800uaygY}} [l &mpkEpS t
f enf;i,favQmYjyD;vufccH YJonf/ ewfjrpfta&SYr,ljrpfa'o (armifawm
H o
dk nfY
ESiYf b;l oD;awmif)u rlqvifrsm;ukv
d nf; ]] &kd[if*smjzpfrvm;vkdYqifjcifrdw,f}} [lvufcv
oabma&;cJYonf/
q&mBuD;vkpEf iS Yf a'gufwmoef;xGe;f wkYd ]] &k[
d if*sm}} trnfco
H w
l Ydk EiS Yf ywfouf a&;om;&mwGif
t"duuk;d um;aom ausmufpmrSm ]] ppfuidk ;f xlyg&kb
H &k m;ausmufpm}} jzpfygonf/ ausmufpma&;xk;d cJYaom
rif;rSm tif;0bk&ife&ywdjzpfjyD;?ausmufpma&;xk;d ESprf mS jrefrmou&mZf 804 ?c&pfEpS f 1442 jzpfygonf/
ausmufpmwGief &ywdrif;eef;wufaomtcg jrefrmekid if t
H &yf&pS rf suEf mS rSvrl sm;vma&muf *g&0jyKMuykyH g&Sd
onf/ ausmufpmrl&if; atmufygtwkid ;f a&;xk;d xm;ygonf/
aMumif;a& pmuk,
d f
20/
rZsrd a'ot&yf
21/
ESKu
d af &SYuykurH if;Muw
d 0dk pf pfxidk af vaponf oufjrKecf siu
f 0dk t
f pk0d &f aom upywd tywd
rnfaom yefaorifw0dk \
f trsKd 0ftEJG zpaf om&ckid rf ifonfz0dk f
22/
acgifqx
J yfu0dk u
f sLtzk0d t
f wkid rf odaomjr&Siv
f ufaumufu0dk Of xufwifqufjyD aom
uk0d u
f ponfrsmom&Gmjynfxzd L ajrmufpnftvkrpf rHk u
f 0dk af
23/
qmufEiS v
f maomaMumifa&Tzek af wmfpuf\t&dyf ck0d af pekid if t
H wkid t
f yk u
f yG af p\--(a&S;a[mif;jrefrmausmufpmrsm;? yOrwJ?G a&S;a[mif;okawoeOD;pD;Xme? pm 35-36)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
45
ausmufpmaumufEKS wcf suu
f adk vYvmMunfYvQif ]] yefaorifwkf0f\trsdK\tEJGzpfaom&ckdifrif}}
[lawGYMuygrnf/ ]] &ckid rf if;}} qko
d nfrmS ausmufpma&;xk;d cJYot
l if;0e&ywdrif;ESiYfwacwfwnf;eef;wuf
aom e&elrif; (1433-1459) ukd &nfneT ;f xm;jcif;jzpfygonf/ e&eKrif;onf ]]tvDcif}} [laomukvm;
bJYGuv
dk nf;cH,cl YJygonf/ rif;onftpfurdk if;apmrGe\
f pum;ukrd y,fv
dk ukvm;bJYGucdk ,
H cl YJaomfvnf;
Ak'b
mom0ifomoemjyKrif;jzpfaMumif;ukd tif;0bk&ife&ywdEiS YftjyeftvSeyf g;aomo0Pfpm ]] wdyd
aomb*0g? oGumawm?okywdyaEm}} [laombk&m;*kPfawmf?w&m;*kPfawmf?oCFm*kPfawmfwkdYukd
OD;xufyefqifonfYta&;tom;uvnf;aumif;? oHwrGJ zd &k m;apm,ifrx
d H urf;cJYaom arwmpm&wk
]]o&PmyG i f Y ?yef ; ok H ; qif Y uk d ? r,f E S i f Y "d | mef y ef & ap}} [l a omta&;tom;uvnf ; aumif ;
oufaocHaeygonf/ e&eKrif;onf tpfurdk if;apmrGew
f nfcYJaomav;rsuEf mS (okYd)rkcaf v;wefapwDawmf
teD; ]] nDawmfapwD}} ukw
d nfxm;cJYonf/ &ckid &f mZ0ifq&mwkYdu rif;vufxuf Ak'omoemonf
aevkvifuJYokdYxGef;awmufcJYonf]] [ktav;teufjyKrw
S w
f rf;wifxm;cJYMuonf/ (pEmrmvm?22-27)
e&eKrif;ESiYf ywfoufaomtxuftaMumif;t&mwkYd udk ppfuidk ;f xlyg&kb
H &k m;ausmufpm a&;xk;d ol
u odrnfr[kwaf cs/ xkYdaMumifYe&eKrif;]] tvDcif}} [laomukvm;bJYGc,
H x
l m;onfuadk Mumif;jyK ausmufpm
a&;xk;d olu ukvm;[kxifum ]] yefaorifw0dk t
f rsKid t
f EJ}G } [ka&;xk;d cJYjcif;jzpfygonf/ ]] yefao}} [laom
pum;\t"dyg ,frmS ]] w&kyjf ynf,el efe,frS rGwq
f vifjzpfonf}} [k q&mBuD;OD;azarmifwif\]] bmom
avmuusrf;}} qkdxm;ygonf/ q&mBuD;vkpfESifYa'gufwmoef;xGef;wkdYu &ckdif&mZ0ifukdravYvmyJ?
ausmufpmygpum;vkH; yefaorifwkd0f\trsKd0ftEJG ukdyiftwnfjyKum &ckdifrif;e&eKtm; rlqvif
bmom0ifjzpfvrd Yf rnf[k vJrG mS ;pGm,lqcJYMujcif;jzpfygonf/
q&mBuD;ESpOf ;D \rSm;,Gi;f rSKrsm;ukd &ckid t
f rsKd ;om;wkYdu uvsmr*Zif; (1995?rwfv)vnf;aumif;?
&ky&f iS af w;uAsmr*Zif;(1995?Zlvidk )f vnf;aumif;?&ckid o
f [m,r*Zif;trSw-f 2(1996?azazmf0g&Dv)
vnf;aumif;a0zefaxmufjycJYMuygonf/
uvsmr*Zif; armif&ckid w
f ifjycJYaom ]] ukv
d edk 0D g'qk;d arG}} aqmifyg;rSpmyk'd t
f csKdYut
dk enf;i,f
aumufeKwfazmfjy&vQi-f
]] --- q&mBuD;vkpEf iS Yfq&mBuD;a'gufwmoef;xGe;f wkYd ]] &k[
d if*sm}} taMumif;a&;om;&mwGif t"du
taxmuftxm;jyKaomausmufpmrSm?ppfuidk ;f xlyg&kb
H &k m;ausmufpmjzpfygonf/ ausmufpma&xk;d cJYaom
rif;rSm tif;0e&ywdjzpfjyD; ausmufpma&;xkd;ESpfrSm jrefrmou&mZf 804 ck?c&pfESpf 1442 jzpfygonf/
ausmufpmwGief &ywdrif;eef;wufvmaomtcg jrefrmekid if t
H &yf&pS rf suEf mS rS vlrsm;vma&muf *g&0jyKMu
yku
H dk a&;xk;d xm;onf[k rpwmvkpu
f qkyd gonf/ q&mBuD;wkYdtaxmuftxm;jyKMuaom ausmufpmwpdwf
wa'o\vk&d if;tcsKyrf mS ]] yefaorif;wkYd\trsKd ;tEG,jf zpfaom&ckid rf if;onf e&ywdb&k if\bke;f awmfudk
vma&mufcv
dk KS o
H nf}} [ljzpfygonf/
wGi]f ] yefaorif;}}[laomausmufpmygpum;wpfv;Hk wnf;ukt
d axmuftxm;jyK yef;ao;[l
onfrmS ajrmufyidk ;f rlqvifrsm;jzpfonf/ 4if;wkYd onf,cktcgewfjrpfta&SYbufr,lurf;ajcwGiaf exkid f
Muaom ]] &k[
d if*sm}} trnfco
H rl sm;jzpfMuvdrYf rnf[k q&mBuD;wkYd uaumufcsufqMGJ u[efwyl gonf/
pifppf ]] &kd[if*sm}} [laomtrnfrSm xkd&Snfa0;vSaom twdwfumvukdxm; jrefrmekdifiH
t*FvdyfukdvkdeDb0rSvGwfajrmufvmaom 1948 ckxdray:aygufzl;?r&Sdzl;ao;aomtrnfjzpfygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
46
ewfjrpfta&Szufr,ljrpfa'owGiaf exkid Mf uaom vlO;D a&rsm;pk 90&mcdik Ef KS e;f cefUonfrq
l vifrsm;jzpf
MuonfrmS rSeyf g\/xdo
k w
l Ukd udjk refrmedik if v
H w
G v
f yfa&;&jyD;onfxpd pfwaumif;rSvma&muftajccsaexdik f
aom]]ppfwaumif;tEG,fb*FvDvlrsdK;}}tjzpfomvlwikd ;f odMuygonf/cdik rf maomrSww
f rf;rsm;(a'gufwm
bem*spD mtky?f armifawmuRe;f tkyOf ;D armifnKd \rSww
f rf;pm?ppfawGc&dik af *Zufw;D ,m;rsm;?OD;pHxeG ;f atmif\pm
wrf;?rif;MuD;rpwm*srd ;f bufpw
f mOD;aqmifaompHpk rf;a&;tpD&ifcpH m)wdUk wGiv
f nf; 4if;wdYku]dk ]ppfwaumif;
om;}}rsm;tjzpfomrSww
f rf;wifcUJ Muygonf/]]&d[
k if*sm}}trnfcaH om wdik ;f &if;om; wpfrsdK; jzpfaMumif;
rnfou
l rQraz:jycJUMuyg/
xdpk pfwaumif;om;rsm;onf jrefrmbk&ifcEH iS Uf jAdwo
d Quv
kd ekd aD cwfO;D wGif v,fvyk o
f m;rsm;tjzpf
r,la'oodUk acwcPvma&mufaexdik jf yD;vkyif ef;&moDuek v
f Qirf rd ad e&yfppfwaumif;odUk jyefavU&Sad Mumif;
aemiftcgvlaeusaJ omxdak 'o tenf;tusO;f tajccsaexdik cf UJ Mu&mrSuv
kd ekd aD cmwfwiG w
f cH g;r&S'd g;r&Sd
0ifxu
G o
f mG ;vmcGiUf jyKxm;jcif;aMumifU pD;yGg;a&;?edik if aH &;paom taMumif;aMumif;wdUk ukd txufaz:jyygrSwf
wrf;wdUk wGizf wfKS edik yf gonf/jAdwo
d Qtpd;k &vufxufwiG x
f o
kd Ukd ppfawGc&dik f 0ifa&muftajcpdu
k v
f maom
ppfwaumif;om;OD;a&onfaMumufrufz,
G w
f ;kd wufvmrSKaMumifU rif;MuD;rpwm*srd ;f bwfpwmOD;aqmif
aompkpH rf;a&;aumfr&Sizf YGJpkpH rf;ppfaq;apaMumif;?xkad umfr&Siu
f vl0ifrKS ukrd wm;qD;cJYvQif vlrsKd ;a&;
t"du&kP;f jzpfvmekid o
f nf[k tpD&ifccH YJaMumif;wkYdudk &ckid af cgif;aqmifO;D vSxeG ;f jzLu ol\]] &ckid jf ynfe,f
pD;yGm;a&;b@mwku
d }f } pmtkyw
f iG af zmfjyxm;ygonf/ xkpd pHk rf;a&;aumfr&Sio
f wday;cJYonfYtwkid ;f yif 'kw,
d
urmppftwGi;f u 0rf;enf;aMuuJzG ,
G &f m vlrsKd ;a&;t"du&kP;f ukd ukv
d edk w
D cH g;zGiYf 0g'\qk;d arGtjzpf&ckid f
om;rsm;cHpm;cJYMu&ygonf/
'kw,
d urmppfMuD;tjyD;wGief wfjrpfwzufurf;ae ppfwaumif;EG,rf q
l vifrsm;onf xkad 'oukd
4if;wkYd\oD;jcm;a'owpfcjk yKvyk &f eftBuH&v
dS myk?H jrefrmekid if v
H w
G v
f yfa&;&jyD;aemuf vl0ifvx
l u
G jf yem
aMumifY &ckid w
f idk ;f okYdppfwaumif;bufrS tvG,w
f ul0ifa&murvmekid o
f jzifY ]] rl*sm[pf}} olyek af y:ayguf
vmykw
H Ydkudk &ckid w
f idk ;f rif;BuD;a[mif; OD;xifzwf(pma&;q&mBuD;armifxif)uatmufygtwkid ;f a&;om;cJY yg
onf/
]] ppfjyD;acwfppfwaumif;om;wkYd\0g'onf ewfjrpfwzufurf;&Sd r,lawmifwef;a'oESiYfuv
k m;
yefZif;jrpf0rS ;f a'owkYdudk e,fopftjzpfjzifY tajcpku
d &f ef[al om0g'jzpfonf/ 4if;0g'ukd aoG;xk;d ay;olrmS
&ckid w
f idk ;f wGiEf pS af ygif;rsm;pGmaekxidk o
f mG ;cJYaom ppfwaumif;trsKd ;om;wpfO;D jzpfonf/ 4if;\wkid ;f &if;om;
tm;vk;H ukt
d vk;H t&if;ESiYf csw
D uf tajcpku
d &f efjyifqifxm;cJY&m jrefrmekid if v
H w
G v
f yfa&;&onfEiS Yf wjyKdif
euf4if;\jyifqifcsufwYdk onfwrsdK;wzkjH zpfvmavonf/ xkt
d csdef jrefrmekid if t
H pk;d &onfvnf; vl0if
vlxu
G jf yemukt
d xl;*&kpu
dk Mf unfYMuD;Muyfvm&avonf/ xkYdaMumifY &ckid w
f idk ;f xJoYdk ppfwaumif;vlrsKd ;
rsm; tvG,w
f ul0ifxu
G o
f mG ;vm&efrjzpfeidk af om tcg rl*sm[pfvKS yf&mS ;rSKonf wjznf;jznf;BuD;us,f
vmjyD;vQif olyek af cgif;aqmifumqif;onfvnf;emrnfBuD;zkYd &mjzpfvmavonf/}}

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
47
zqyvtpdk;&vufxufwGif? xdkrl*sm[pfolykefrsm;vSKyf&Sm;onfUenf;wl?rlqvifjynfe,fxl
axmif&eftMuHtpnf&Sdaom?rlqvifynmwwfacgif;aqmiftcsdKUonf?4if;r,la'otxufwGifaz:
jycJhyouJhodkY0ifa&mufaexdkifvmMuaomppfwaumif;tEG,frlqvifrsm;udkvGefcJUaomESpfaygif;wpf
axmifcefUuyif? xdka'otajcpdkufaexdkifcJUonfUwdkif;&if;om;vlrsdK;pkwpfpkjzpfav[efvkyfMuHum
]]&dk[if*sm}}[laomtrnfukdzefwD;vdkufjcif;omjzpfygonf/xdkudpu
?dk 4if;trnfay:aygufp(195060) ckESpfcefUuyif &cfkiftrsdK;om;ookawoDrsm;upme,fZif;rsm;wGif&Sif;vif;wifjycJUMujyD;jzpfonf
udkq&mBuD;wdkYodvdrfhrnf[k,lqygonf/(okawoDaz:ZH\rpwm*gzg;&ftm;acsycsufudkaemufquf
wGJ (1) SKyg/)
wzef q&mMuD;wdkUu rlqvifwdkUonfb*Fvm;udkc&pfESpf(1202)ckwGifodrf;ydkufjyD;?y#du&m;
(ulrdvm) udkjzdKzsuf? &cdkife,fpyfodkUrMumrDyifa&mufcJUonf/ xdkpOfu?r,la'owGi?frlqvifrif;
tajcpdkufcJUayvdrfYrnf[kxifjrifawG;qxm;onfrsm;udkawGU&jyefygonf/wGifvnf;q&mMuD;wdkU
onf S.B Qanungo \ ppfwaumif;&mZ0if P.Gutman/\ a&S;a[mif;&cdkifjynf? Prof M.Ahshed and
efordkif;paompmtkyfpmwrf;rsm;udkravUvmrd odkUawG;q
Prof H. Rahman wdkU\tif'dkygudpw
rdjcid;jzpfrnf[k xifrdygonf/pmtkyfpmwrf;rsm;tqdkt& rlqvifwdkUonfb*Fvm;udkc&pf1202
ckESpfwGifodrf;ydkufcJUaomfvnf; ppfwaumif;e,fodkU 13&mpkaemufydkif;wGifoma&mufvmjyD;? 14&mpk
tv,fcefUusrSppfwaumif;a'oudkpdk;rdk;edkifcJUaMumif;od&ygonfr,l
r,ljrpfa'owGifrlrnfonfUtcg
urQ? rlqvifrif;? rlqviftMuDF;tuJwdkUtajcrpdkufcJUzl;aMumif;udk &cdkif&mZ0if? b*Fvm;
&mZ0ifrsm;ESiUf xdak 'o&Sad 0omvDacmwf?aNrmufO;D acmwfwUkd yifwnf&cdS u
J aombk&m;apwDrsm;uoufaocH
aeygonf}}/
uvsmr*Zif;ygtxufa0zefpmaMumifUa'gufwmoeff;xGef;uuvsmr*Zif;pmwnf;tzGJUESifU
ndjyDS; 1995 ckazaz:0g&Dvxkwfuvsmr*Zif;atmufygtwdkif;jyifqifay;cJUygonf/
(1994 ck Bo*kwfvxkwfuvsmr*Zif;trSwf114 wGifyg&Sdaoma'gufwmoef;xGef;\
csif;?jrLESifUckrd(ajrmuf&cdkif)aqmif;yg;pmrsufESm 28-'kwd,aumfvHatmufqHk;pmyk'f---]]rlqvifrif;
uawmUewf(NAAF)jrpf ta&SUar,kjrpf(Mayu)jrpfa'ou ?&dk[if*sm(ROHINGA) jzpfrvm;vfkUqif
jcifrdw,f}}[laompmydk'fudk &cdkiftrsKd;om;rsm;\wifjycsuft& ]]&dk[if*smrjzpfedkif}}[laom aumuf
csuf jzifUjyifqifzwfSKMu&ef) (a'gufwmoef;xGef;ESifUuvsmpmwnf;tzGJU)
q&mMuD;a'gufwmoef;xGef;\txufjyifqifcsufonf &dk[if*smordkif;vdrftwGufvdkvsif
vdo
k vdq
k x
JG w
k jf zwfawmufu;kd um;toH;k cswwfaomaZmfrif;xG#t
f zdUk ]]MudK;pm;avorQoaJ &us}}tajctae
rsdK;odkUqdkufa&mufoGm;apcJUonf/&dk[if*smordkif;twGufav;jrdKUacwfwGifuGif;qufjywfaerSKudkjznfY
&efMudK;pm;rSKrSmvnf; t&mra&mufcUJ &Hrk u rdrw
d Ukd \b0rSe]f ]ppfwaumif;EG,b
f *FgvD}}tjzpfoUkd jyefvnf
qdkufa&mufcJU&onf/
aZmfrif;xG#fu (12) &mpktv,fydkif;av;jrdKUacwf &cdkifjynfwGif? rif;rJUp&dkuf&SdcJUonf[k
q&mMuD;[maAudu
k ;kd um;a&;jyD; a'gufwmoef;xGe;f \ y#du& m;udpw
ifjycsuEf iS Uf ?qufpyfjycJU ao;
onf/trSerf mS q&mMuD;[maA u aZmfrif;xG#fvdkcsifaomrif;rJUp&dkufumv twGif; ]]yGJvefU zsmcif;}

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
48
oabm b*Fvm;rSrlqvifrsm;0ifedkifonfUtajctaersdK; a&;cJUjcif;r[kwfacs/&cdkif &mZ0if awGU&
aom a0omvDtysuf?av;jrdKUacwftul;umvwnfjidrfrSKr&SdyHktajctaeudk wifjyxm;jcif;
omjzpfonf/q&mMuD;u-]]&cdkifjynfonf wjcm;tif'dkcsdKif;em;edkifiHrsm;uJUodkU? jyifyrS0ifa&mufpD;eif;
wdu
k cf u
kd o
f nfU'Pfuckd cH UJ &onf/ ppfawGc&dik o
f nf awmifay:aevlrsKd ;pkrsm;\ pD;eif;rSKu t
kd umtuG,f
rJUcHcUJ &onf/q,f&mpkwiG &f rS ;f wdUk 0ifa&mufp;D eif;wdu
k cf u
kd jf cif;udk cHcUJ &onf/ wnfjidraf eom; usaom
tkyfcsKyfa&;rsdK;rSm enf;yg;vSonf/ wpfq,fUESpf&mpktv,f? rif;rJU p&dkuf tm;MuD;cJUaom aMumifU?
r[krek b
d &k m;udyk if&mS rawGUedik af vmufatmifawmcsKH rsm;zH;k vTr;f cJUonf/odUk aomf &cdik w
f Ukd um; rdrw
d Ukd ud,
k u
f kd
aumif;pGm umuG,ef ikd pf rG ;f &Scd UJ ygonf/}} (pm-137-138)[lom a&;cJUygonf/
a&;om;csuu
f kd aZmfrif;xG#u
f ? &d[
k if*smordik ;f twGu v
f t
kd yfaeaomav;jrdKUacwf(11-&mpkrS
14-&mpkxd)uGif;quftjzpfvdrfvnftoHk;cs&ef? a'gufwmoef;xGef;\aqmif;yg;rS0gusESifU q&mMuD;
[maA \wifjycsurf 0S gusEpS af Mumif;ukd atmufygtwdik ;f qufpyfwifjycJUygonf/
]]1202-ckEpS f b*Fvm;udrk q
l vift,l&o
dS al wGpwif0ifa&mufcUJ onfqo
kd nfUtcgujzpfeikd o
f nf}}
12-&mpkwiG f &cdik jf ynfwiG w
f nfjidraf omtpd;k &r&Sb
d J rif;rJUp&du
k v
f rT ;f rd;k cJUonf/ &cdik af 'o wpfcv
k ;kH awm
awmifz;kH vTr;f vmjyD;?r[lrek b
d &k m;yifvQirf jrif&aomtqifUodUk a&muf&cdS UJ onf[o
k rdik ;f q&m [maA;u
twnfjyKajymMum;cJUonf/}}
odUk qufpyfjyjcif;jzifU (1202)ckaemufyikd ;f rSp rif;rJUp&du
k jf zpfaeaom&cdik jf ynf (txl;ojzifU?
r,ljrpfa'ojzpfaomarmifawm?bl;oD;awmif) tpvmrfomoem0ifa&muftajcpdkufedkifcJUonf[k?
pmSKoltm;txifa&mufoGm;ap&ef aZmfrif;xG#f&nfG,fcJUonf/ xdk&nfG,fcsufatmifjrifatmif
atmufyg0gusjzifUed*;kH csKyfvu
kd af o;onf/
]] Harvey \tqkjd yKcsufEiS Yf a'gufwmoef;xGe;f \ok;H oyfcsufuadk ygif;pyfqifjcifygu(13)&mpk
cefYu b*Fvm;rS tpvmrfomoemonf &ckid jf ynfwiG ;f okYd x;dk azmuf0ifa&mufcYJ onf[q
k jdk cif;rSmrSeu
f ef
onf[,
k q
l edk id yf gonf/ a'gufwmoef;xGe;f \tqkEd iS Yf&[
dk if*smokawoDwYdk\awGY&cdS surf sm;wku
d q
f idk af e
ygonf/}}
ed*;Hk csKy0f gusuo
dk ;Hk oyfMunfYygu aZmfrif;xG#o
f nf ]] &k[
d if*sm}} trnfcrH q
l vifwYdkrmS a0omvD
acwfr[mwkid ;f pjEm;rif;BuD;vufxuf at'D(8)&mpkrpS &ckid jf ynfoYdka&muf&t
dS ajcpku
d cf YJ &rHk u tpvmrf
omoemawmfonf av;jrKYdacwf(13)&mpk b*Fvm;rSwqifY &ckid jf ynfoYdx
k ;dk azguf0ifa&mufvmekid cf YJonf[k
qkv
d adk Mumif;pm&SKolwYdkoabmaygufeidk yf gonf/
aZmfrif;xG#u
f BuKd;pm;yrf;pm;vdrv
f n
S Yf a&;om;cJYaomfvnf; q&mBuD;a'gufwmoef;xGe;f u rdrd
wifjycsurf ckid v
f aHk o;aMumif;owdjyKrd ]] &k[
d if*smrjzpfeidk }f } [kjyifqifay;cJYjyD;jzpfaomaMumifY &k[
d if*sm
trnfco
H w
l Ydu
k vnf; rdrw
d Yd\
k orkid ;f vdru
f o
dk rkid ;f rSejf zpfatmifjyefvnfjyifqifa&;om;&efvt
dk yfrnfxifjrif
rdygaMumif;wifjyvku
d yf gonf/

49

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

tcef; (3) a0zefpm


aZmfrif;xG#\
f pmtkyf tcef;(1)ESiUf (2)wdUk wifjyxm;aomvdrn
f mrSKrsm;udMk udK;pm;&SmazGaz:xkwf
a0zefwifjycJUjyD;aemuf qufvuf tcef;(3) rS vdrn
f mrSKrsm;udak z:xkww
f ifjyoGm;ygrnf/

q&mMuD;a[mvfESifUOD;pHaTykwdkYukdckwkH;vkyfxm;yHk
tcef;(3)pvQifpcsif; aZmfrif;xG#fuatmufygtwdkif;vdrfnma&;om;xm;onf/
]],ciftcef;wGifaz:jyxm;ouJUodkU tm&Af?yg&Sm;ESifU a*:&Dygxefrsm; &cdkifa'oodkUvma&muf
tajccsaexdkifjcif;?tm&AfESifYtdEd,wkdYrS omoemjyKrsm;vma&mufomoemjyKjcif;wkdYaMumifY a'ocH
rsm;tpvmrfbmom0ifjzpfvmjcif;wdkUudkawGU&onf/4if;ESifUywfouf ordkif;q&m D.G.E.Hall u?
c&ZfESpfOD;umvuyif &ckdifjynfwGifAk'bmomjyefUyGg;aeonf/4if;ESifUwpfqufwnf; tm&AfwdkU
rSwpfqifUtpvmrfbmomtjrpfwG,fa&muf&Sdvmonf/xdktcsufudk Ak'bmom bk&m;ykxdk;rsm;
ESifUwGJzufvsuf tpvmrfbmoma&;qdkif&m taqmuftOD;rsm;vnf; &cdkifjynftESUH tjym;wGifawGU
&Sd&jcif;uoufaocHaeonfponfjzifU&Sif;vif;xm;onf/ &ckdifordkif;q&mOD;aTyku b*Fvm;a'Y&Sf
ESiUf &cdik af 'oonf e,fpyfcsi;f qufpyfaejyD; &cdik jf ynfbufrmS rlqvifrsm;&Sad ejcif;udk oHo,yGg;&efr&Syd g
[ko;kH oyfxm;onf/}}(pm-31)
txufwifjycsuf ,ciftcef;(1)ESiUf (2)wdUk wGiv
f rd n
f mwifjycJUcsufrsm;ukjd yefvnfaumuf,l
twnfjyKonfUoabmESifU ]] a'ocHrsm;tpvrfbmom0ifjzpfvmjcif;wdkUudkawGU&onf/}} [l
a&;xm;aMumif;pmSlolwdkUawGU&ygrnf/4if;vdrfnmrSKudk q&mMuD;a[mvfutwnfjyKcJU[ef
qufvufvrd n
f mxm;aMumif;udv
k nf;awGUMuygrnf/aZmfrif;wG#v
f rd n
f mwifjycsuEf iS Uf q&mMuD;a[mvf
\a&;om;csuu
f kd pmSKolwUkd wdu
k q
f ikd zf wfKS edik af tmif atmifwiG af z:jytyfygonf/
]]---1459 ESp(f bapmjzLrif;vufxuf)wGif ppfwaumif;onf &cdik v
f ufwiG ;f odUk usa&mufvm&m
aemufqhk; 1666 ckESpfusrS r*dktifyg,medkifiHuodrf;,lvdkufavonf/r[maA'ifbmomrSm
&cdik jf ynfoUkd jyefUESUH vmaomfvnf; Ak'b
momudrk vTr;f rd;k edik /f ajrmufO;D jrdKUawmf(rif;apmrGev
f ufxufu)
cef'cD rH [mar'ifAvD&cdS UJ aomfvnf;?&cdik b
f &k ifrsm;onf r[maA'ifbUJG rsm;udw
k yfxm;Muaomfvnf;
Ak'b
momt,l0g'udo
k mvdu
k ef mMu\/}}(a[mvf?jrefrmedik if ?H pm-58)
]]---&cdik w
f Ukd onf Ak'b
mom0ifrsm;jzpfMuaomfvnf; rlqvifrif;rsm;tkycf sKyfaom tdE,
d edik if EH iS Uf
&mpkaygif;rsm;pGmul;vl;qufo,
G rf KS rsm;&Scd UJ onf/---Ak'b
momonf &cdik jf ynfoYkdjrefrmedik if t
H wGi;f ydik ;f
xufapmpGmuyifa&muf&cdS YJonf/,ckrEav; prg,fawmfral omr[mrkeb
d &k m;onfc&pfEpS t
f apmydik ;f
uyifwnf&cdS UJ [efwo
l nf/}}(a[mvf?ta&SUawmiftm&Sordik ;f ?pm-411-412)
q&mMuD;a[mvf\yxrwifjycsuf bapmjzLrif;(1459-1482)onf ukvm;bGUJ ]]uvDrm&Sm;}}udk
cH,cl UJ aomfvnf; Ak'b
momrif;jzpfonfuv
kd nf;aumif;?ppfwaumif;udw
k u
kd cf u
kd cf UJ onfuv
kd nf;aumif;
ajrmufO;D acwfrb
S &k iftcsdKUonfuv
k m;bGUJ cH,cl UJ Muaomfvnf; Ak'b
momrif;rsm;jzpfonfuv
kd nf;
vnf;aumif;?pEo"k r(ukvm;bGYJ rcH,)l rif;vufxuf 1666-ckwiG o
f m ppfwaumif;udrk *dw
k Ukd odr;f ,l
edik cf UJ Yonfuv
kd nf;aumif; &nfneT ;f xm;jcif;jzpfygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
50
'kw,
d wifjycsuf &cdik w
f Ukd onf c&pfEpS af pmpGmuyifA'k b
momukv
d ufcu
H ;kd uG,cf UJ MuyH?k Ak'b
mom
0ifrsm;jzpfMuaomfvnf; tdEd,udktkyfpdk;aomrlqvifrif;rsm;ESifUul;vl;qufqHrSK&SdcJYyHkwdkUudktjrGufrQ
wifjyxm;jcif;jzpfygonf/ wifjycsufrsm; ]]a'ocHrsm;tpvmrfbmom0ifjzpfvmjcif;? tm&yfrS
wqifUtpvmrfbmomtjrpfw,
G af &muf&v
dS mjcif;paom oabmrsKd ;ryg0ifaMumif; pmSKolwUkd EdKS if;,SOf
avYvmMunfUuoabmaygufeikd yf gonf/q&mMuD;a[mvftm;aZmfrif;xG#cf w
k ;kH vkycf UJ aMumif; em;vnf
edik yf gonf/
xdkUjyifaZmfrif;xG#fonf *kPfxl;aqmifausmufpm0ef OD;pHaTykudkvnf;ckwHk;vkyfvdkufao;onf/
oluOD;pHaTykonf]]b*Fvm;ESifU&cdkifa'oonfe,fppfcsif;qufpyfaejyD;&cdkifjynfbufrSmrlqvifrsm;
&Sad ejcif;udo
k o
H ,yGg;&efr&Syd g[ko;kH oyfxm;onf/}}[lOD;pHaTyak &;cJU[efvrd n
f mwifjycJUaomfvnf;
OD;pHaTy\
k rnfonfYpmrSmrS xdak &;om;csufurkd awGU&acs/arm&pfaumvpfEiS Uf OD;pHaTyw
k Ukd yl;wGaJ &;om;
cJYaom]]b*Fvm;atmf,Ofaus;rSK&cdkifwdkU\tcef;u@}}(Arakan's Place in the Civilization of the
tpvmrfbmomonfav;jrdKUacwfa&mufonfxd&cdkifjynfodkUra&mufao;}}
Bay)pmwrf;om]]
om]]tp
o;}}[laom
oabmrsKd ;udo
k matmufygtwdik ;f a&;cJUonf/
]]ESpaf ygif; 500-twGi;f (av;jrdKYacwf)&cdik jf ynfonf r[mrkeb
d &k m;aMumifUjrifUjrwfaomwdik ;f
jynfwpfcjk zpfcUJ \/4if; edik if aH &;ESiUf qdik af omta&;wMuD;jzpf&yfrsm;r&Scd UJ /odUk aomfA'k b
mom0ifrsm;
twGuu
f m;bk&m;zl;a'owpfcjk zpfcUJ avonf/---rlqvifpv
l wefpnf;rsO;f pHepfatmufb*Fvm;
onf 1203 ckwiG v
f rT ;f rd;k cH&avonf/odUk aomfb*Fvm;onf tpGet
f zsm;tusqH;k ta&SUbufe,ferdwf
jzpf\/rlqvifplvwefpnf;rsOf;pHepfvTrf;rdk;rSKonf rnfonfUtcgrS tif'dkcsdkKif;em; udkausmf
rvmcJUay/xdkUjyif at'D 1203-ckESpfrSpwifb*Fvm;odkUa&mufvmaom4if;pHepfonf 1430ckxd (rif;apmrGefvufxufxd)&cdkifjynfudktrSKrxm;cJUacs/ ( BRSFAP,NO.II,p490 )
OD;pHaTykonftxufwifjycsufrsm;udkom aumvpfESifUyl;wGJa&;cJUaompmwrf;az:jycJUzl;onf/
rlqvifEiS Uf &cdik w
f Ukd qufE,
G rf KS ESiUf ywfoufaomtjcm;wifjycsufrsm;udrk a&;zl;acs/aZmfrif;xG#u
f om
OD;pHaTyak &;cJUav[efcw
k ;kH vkyw
f ifjycJUjcif;jzpfonf/

udk,fUpmudk,fem;rvnf&Smol
aZmfrif;xG#fonf tcef;(2)wGifOD;omxGef;atmif\r[m&mZ0ifawmfMuD;udk udk;um;]]Zvwm
apmrGefvufxufukvm;oHtrwf(3)OD;tpvmrfomoemjyefUyGg;atmifaqmifGufcsufaMumifU
&cdkifAk'bmomtcsdKUtpvmrfbmomul;ajymif;cJUonf/}} [ka&;cJUonf/,if;tcsuu
f ykd iftcef;(3)
vnf;aumif;?tcef;(4)vnf;aumif;az:jycJUjyefonf/
tcef;(3) pm-(32)wGif r[m&mZ0ifMuD;udk ud;k um;aomtcg OD;OmP?OD;Munf?Od;vSxeG ;f jzL?wdUk u
]]&cdkifa'owGifAk'bmom0iftcsdKUtpvmrfbmomodkUul;ajymif;cJUonf/}}[k a&;cYJMuav[ef
vdrn
f mxm;ao;onf/
tcef;(4)pm(40)wGifvnf; ,if;pmudkyifudk;um;]]&cdkiftrsdK;om;ordkif;q&mESifU0g&ifUedkifiHa&;
acgif;aqmif (rqvacmwfedkifiHawmfaumifpD0if) OD;vSxGef;jzL\ oHk;oyfcsufrSm &cdkifjynf&Sd

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
51
tpvmrfbmom0ifrsm;xJwiG f urefvrl sd ;k pkwpfc&k o
dS nf/4if;wdkUonf(1459-1482)ckESpfwGif&cdkifbk&if
bapmjzLrif;vufxuf vSHudkif?av;udkifwyfzGJU0ifrsm;rSqif;oufvmonf/1531-avmufu
&cdkifbk&ifrif;bmMuD;vufxuf yg&Seftifyg,mbufu um'DOD;aqmifaom oHwref (3)OD;ESifU
tdEd,rS ac:vmaomtpvmrfomoemjyKrsm;\a[,ajymrSKaMumifUtpvmrf bmom0ifrsm;
jzpfvmMu onf/}} [k a&;cJUonf/pmvk;H rnf;jyxm;aom0gusrsm;udOk ;D vSxeG ;f jzL\ pmtkyf yg&Sad v[ef
vdrn
f mtvGo
J ;kH pm;vkyx
f m;onf/
odkUaomftcef;(3)pmrsufESm(35)wGifum;]]rif;bmMuD;(at'D 1531-1555)ESifUpE0dZ,(at'D
1710-1730)wdUk vufxufrmS vnf; rlqvifrsm;udjk yif;jyif;xefxefEydS u
f yG cf UJ onf/}}[ka&SU0gus tqdEk iS Uf
qefUusib
f uftqdu
k kd a&;xm;jyefonf/rdrpd mqefUusib
f uftqdrk sm;yg0ifaeaMumif; aZmfrif;xG#f
rod&mS /
pmrsuEf mS (32)0guswiG ]f ](ZvwmapmrGev
f ufxuf)&cdkifAk'bmom0iftcsdKU tpvmrfbmom
odkU ul;ajymif;cJUonf/}} [k aZmfrif;xG#f a&;cJUonfr[lwyf gvm;/ xdt
k ajctaersdK;om trSew
f u,f
&S d a ecJ U vQif ? 4if ; ul ; ajymif ; cJ U ol & cd k i f o m;rsm;onf ? aZmf r if ; xG # f a &;cJ U aom pm(35)yg0gus
]]rif ; bmMuD ; vuf x uf r S m rl q vif r sm;ud k j yif ; jyif ; xef x ef E d S y f u G y f c J U onf / }} t"dyg,ft&
jyif;jyif;xefxefEySd u
f yG cf cH UJ &rnfrmS aocsmonf/
q&mjr0g\]]arsdKif;"rowf}}t&vnf; ZvwmapmrGefvufxufuyifwpfjcm;bmomul;
ajymif;olwdkUtm;&cdkifvlUtzGJUtpnf;rS0dkif;y,f&efOya'jyKjyD;jzpf?xdktjzpfrsdK;xyfrHay:aygufvm&ef
taMumif;r&Sad cs/,if;odUk 0dik ;f y,faomusiUf xH;k udyk rkd ckd ikd rf matmifrif;bmbk&ifu oli,fwUkd \wabmif
]]ukvm;udk&SifjyK}} vkyef nf;jzifUvufawGUususaqmifu
G cf UJ onf/ukvm;rsm;udak cgif;wH;k &dw
f &cdik Ef iS Uf
ukvm;axG;a&m&Suw
f ifr&S&d atmifpnf;jcm;ypfcUJ jyD;jzpfonf/b*Fg(12)jrdKUudv
k nf;wdu
k cf u
kd o
f rd ;f ,lvu
kd f
onf/ppfatmifonfUtxdrf;trSwftjzpf]]&efatmifaZ,s}}ac:]]oQpfaomif;ykxdk;awmfMuD; udkwnf
xm;cJUonf/tjcm;wpf b uf w G i f v nf ; uk v m;ud k t k y f c sk y f o l b k & if t jzpf & mZy&d , m,f j zif U
]]Zmabmuf&Sm;}} [laomukvm;bGJUudkcH,lvdkufao;onf/
ukvm;rsm;udktkyfpdk;onfU&cdkifvlrsdK;urdrdwdkUcsrSwfxm;aom]]aTrsdKif;"rowf}}udkqefUusif
rd&dk;zvmAk'bmomudkpGefUypfjyD;?tkyfcsKyfcHvlrsdK;\tpvmrfbmomodkUul;ajymif;cJUonfqdkjcif;avmuf
&,fzG,faumif;onfYpum;&SdedkifawmUrnfr[kwfay/
aZmfrif;xG#ftp&Sdaom]]&dk[if*sm}}trnfcHordkif;vdrfq&mrsm;em;vnfoifUonfrSm&cdkifvlrsdK;
wdkUonf "n0wD?a0omvD acwfrSpAk'bmomudkudk;uG,fvmMujyD;?av;jrdKUacwf?ajrmufOD;acwf
wdUk vnf;&cdik v
f rl sKd ;\"avUxk;H pHtjzpfA'k b
momudu
k ;kd uG,Mf uaomaMumifU]]&ckdifrSefvsifAk'bmom
jzpfMuonf/}}qdkaomtcsufjzpfonf/rlqvifwdkUonftdEd,odkUcsDwufwdkufcdkufodrf;ydkufjyD;?[dEL
bmom0ifrsm;tm;tpvmrfbmomudkvufcH&efjcdrf;ajcmufoGwfoGif;edkifcJUaomfvnf;&cdkifjynfudk
rnfonfUacwfwiG rf QusL;ausmrf vmedik cf UJ acs/&cdik w
f Ukd uomwdu
k cf u
kd o
f rd ;f ydu
k t
f yk cf sKyfcUJ onf/
&cdkifbk&ifwdkUonf acwftqufqufrdrdfa'oodkUtaemufbufrS&efolrsm;usL;ausmf
rvmedik af tmif[efUwm;edik cf UJ Muonf/Ak'b
mom udck sD;ajrSmufaom]] omoemjyKrif;rsm;}}tjzpf bk&m;

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
52
ykxdk;rsm;wnfaqmufcJUMuonf/rdrdvlrsdK;\"avUxHk;pHudkjrwfedk;xdef;odrf;cJUMuonf/oabmudk
aumif;pGmem;vnfaomjrefrmUordkif;ynm&Sifygarmua'gufwmausmfoufu ol\]]jynfaxmifpk
jrefrmedik if o
H rdik ;f }}pmtkyf atmufygtwdik ;f rSww
f rf;wifcUJonf/
]]&cdkifom;wdkUonftdEd,wdkif;om;wdkUe,fpyfrS0ifa&mufvTrf;rdk;rnfUab;udkumuG,fcJUonf/
&cdkifom;wdkUuomtdEd,wdkif;om;wdkU0ifa&mufvmjcif;udkwm;qD;[efUwm;jcif;rjyKedkifvQif,aeU&cdkif
a'oud k y gup w ef \ vuf a tmuf c H e ,f t jzpf j zif U jrif & rnf j zpf a vonf / &cd k i f o m;wd k U onf
e,fpyfa'orSwdkif;wyg;om;rsm;0ifa&mufvTrf;rdk;rnfUab;udk&mpkaygif;rsm;pGmumuG,fcJUMu&mwGif
tdEd,om;wdkUESifU uGJjym;aompdwf"mwfESifUvlrSKtzGJUtpnf;wdkUudkvufeuf ozG,fpGJjrJpGm udkifxm;
Muav onf/&cdkifom;wdkU\ bmompum; pmay?t0wftpm;? trltusifUESifU ta&; tMuD;qkH;
jzpfonfUudk;uG,f &m bmoma&;wdkUonfjref
jrefrmwdkif;&if;om;vlrsdK;wpfrsdK; tjzpfESifU tjrJwap
&yfwnfedkifatmifjyKay; cJUaom tcsufrsm;jzpfMu avonf/}}(ausmfouf/pm-120)

aZmfrif;xG#f\rlqvifbGJUvdrf
aZmfrif;xG#o
f nftcef;(3)wGif &cdik o
f rdik ;f q&mrsm;udck w
k ;kH vkyv
f n
S Uf pm;wifjyjky;D aemufqufvuf
rlqvifbUJG cHrif;rsm;taMumif;udv
k rd n
f mwifjyjyefonf/
&d[
k if*smordik ;f vdrq
f &m bomu *g'D,efr*Zif;(1960-ar)wGif rlqvifbUJG cHrif;rsm; taMumif;
udv
k rd n
f mwifjycJUzl;onf/vdrn
f myHrk mS rlqvifbUJG rcHaome&rdwv
f (S rif;apmrGe)f ukd rlqvif bGUJ cHtOD;
qH;k ;rif;tjzpf]]apmrGe}f }[laomrlqvifbUJG udck ,
H cl UJ onf[ak z:jycJUonf/]]apmrGe}f }qdak om trnfrmS &cdik f
trnfjzpfaMumif; bomod[efrwlacs/aZmfrif;xG#u
f vnf;q&mbom aemufoUkd vdu
k jf yD; vdref nf;opf
xGiu
f m atmufygtwdik ;f wifjyxm;onf/

aZmfrif;xG#f\rlqvifbJGYcH&ckdifbk&ifrsm;Z,m;
&ckid t
f rnf
erdwv
f S
rif;c&D
bapmjzL
rif;a'gvsm
bapmnKd
rif;&efaemif
pvuFol
rif;&mZm
rif;apmOD;
oZmw
rif;bif(rif;bmBu;D )
rif;zavmif;
rif;&mZmBuD;
oD&o
d rk

rlqvifbYGJ
apmrGecf if(c) apmavrmefcgef
tvDcif(c)tmvDcgef;
uvDrmoQm;
rk[r'o
f Qm;(1)
rk[r'o
f Qm;(2)
el&o
D Qm;
a&Sc-f tAf'v
l [
o
f Qm;
tDv,
D mpfoQm;
*smvmvfoQm;
tmvDoQm;
ZmarmufoQm;
qDuefa'g&foQm;
qvdr;f oQm;(1)
qvdr;f oQm;(2)

eef;pHcEk pS f
at'D 1430-1433
at'D 1434-1459
at'D 1459-1482
at'D 1482-1492
at'D 1492-1494
at'D 1494
at'D 1494-1501
at'D 1501-1523
at'D 1525
at'D 1525-1531
at'D 1531-1553
at'D 1571-1593
at'D 1593-1612
at'D 1622-1638

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;

53
aZmfrif;xG#w
f ifjyaomtxufygZ,m; e&rdwv
f (S rif;apmrGe)f ud]k ]apmrGecf if (c) apmav refcef; }}
[krlqvifbGJUay;xm;onf/a&S;OD;q&mbom\ q&maumif;wynfUyDyD q&mxufom
rif;apmrGet
f m;rlqvifbUJG ESpv
f ;kH ay;jyD;vdrn
f mvdu
k o
f nf/tcef;(4)pmrsuEf mS (53)wGiv
f nf; ]]rlqvif
rsm;onfe&rdvbk&ifESifUvdkufygcJUMuonf/rlqvifppfonftultnDaMumifUe&rdvonf
&cdkifbk&ifjzpfvmonf/4if;aemuf&cd
&cdkifbk&ifrsm;onfb*Fvm;bk&iftm;at'D(1430)rS(1531)xd
k af o;onf/aZmfrif;xG#\
f vdrn
f m<um;0grSKrsm;udk
'l;axmufvufajrSmufaecJU&onf/}}[k<um;0gvdu
az:xkwfedkifatmif &cdkif&mZ0ifESifU'*Fg;ordkif;okawoDwdkUwifjyaomrlqvifbGJUcHrif;rsm;Z,m;ESifU
,SOw
f aJG vUvmedik &f efvnf;aumif;?&cdik b
f &k ifrsm;(1430)rS(1530)xd';l axmufvufajrSmufaecJU&onf
qdak om<um;0grSKreS rf rSeu
f o
kd rdik ;f okawoDwUkd wifjycsuEf iS Uf csed x
f ;kd oH;k oyfMunfUedik &f efvnf;aumif;atmuf
wGiw
f ifjyoGm;ygrnf&ckdif&mZ0ifESifY'*Fg;orkdif;okawoDwkdY\rlqvifbJGYcH&ckdifbk&ifrsm;Z,m;
pOf rlvtrnf&if;
pkd;pHESpf
rlqvifbJGY
rSwfcsuf
1434-1459 tvDcif
yif;0guko
d rd ;f
1/ e&eK?rif;c&D
1459-1482 uvDrmoQm
ppfwaumif;uko
d mG ;wku
d f
2/ bapmjzL
1482-1492 armckoQm
3/ rif;a'gvsm
1492-1494 r[marmufoQm
4/ bapmnKd
1494-6v aem&doQm
5/ rif;&efaemif
F l 1494-1501 oufaumufa'gvoQm
6/ pvuFo?l od*o
1501-1523 vdoQm
7/ rif;&mZm
d l 1515-6v ZvoQm
8/ rif;apmtk?d oD&o
1515-1521 tvDoQm
9/ oZmw
b*Fg(12)jrKdYuo
dk rd ;f
10/ rif;ygBuD;?rif;bif 1531-1553 ZabmufoQm
1571-1593 odueG 'f goQm
4if;
11/ rif;zavmif;
1593-1612 aqmvdro
4if;
f Qm
12/ rif;&mZmBuD;
1612-1622 OaoQmifoQm
4if;
13/ rif;carmif;
txufygZ,m; e&eKac:rif;c&Donf rlqvifbYJ]G ]tvDcif}}udck ,
H cl UJ onf/tpfurkd if;apmrGerf mS cJY
ukvm;rif;udak us;Zl;wkeUf jyefaomtm;jzifUukvm;bGYJc,
H cl UJ onf[k &cdik &f mZ0ifwUkd az:jyonf/rif;apmrGef
onf tif;0rif;acgif\om;awmfrif;&Jausmpf mG wdu
k af omaMumifUb*Fvm;a*g&ftmrwf&mS ; (Ahmed Shah)
bk&ifxcH v
kd KSH &jyD;4if;\om;awmftZrf&mS ;(Azam Shah)tultnDjzifU&cdik x
f ;D eef; udjk yef&cJUonf[v
k nf;
ordik ;f q&mMuD;[maA?a[mvfwUkd ua&;cJUMuonf/okYdaomf xdo
k Ukd cdv
k KHS & aMumif;ud b
k *Fvm;ordik ;f rawGU&
[k qmtmomaz,muol\]]&cdkif? yJcl;? jrefrm'*Fg;rsm;(Coins of Arakan of Pegu and of Burma)
pmtkyf qdx
k m;onf/(pm-1)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
okawoDa'gufwm*sufvu
kd 'f g(Jacques Leider)uvnf;ol\pmwrf;]]rlqvifbUJG cHA'k b
mom
rif;rsm;(These Buddhist Kings with Muslim names)) ]]&cdkifbk&if(rif;apmrGef)onf plvwef
bk&iftm;aus;Zl;cH&aus;Zl;wkeUf jyef&efwm0ef&o
dS nfUoabmudu
k REykf w
f Ukd em;vnfeikd o
df mfvnf;xdo
k Ukd aqmifu
G cf UJ
aomtjzpfrsdK;oufaotaxmuftxm;rawGU&yg/}}[kqdkxm;ygonf/(pm-11) xdkUjyif*sufvdkuf'gu
b*Fvm;ordkif;okawoD [mbDblvm(Habibullah)udk&nfnTef;]]b*Fvm;plvwef bk&ifonf
xdt
k ulnrD sKd ;udk ay;edik o
f nfUtajctaersdK;r&S}d }[kqufvufqx
kd m;ygonf/pm(11)
&cdik &f mZ0ift& rif;c&Donf tpfupkd um;udrk y,fv
kd ]]tvDcif}}[laomukvm;bGYJuckd ,
H cl UJ apumrl
ukvm;vufatmufcrH [kwaf Mumif;taxmuftxm;tjzpf b*Fg(12)jrdKU yg0ifaom yif;0g(Ramu)udk
oGm;a&mufwdkufcdkufodrf;,ljcif;?om;awmfbapmjzLvufxuf ppfwaumif;xdcsDwuf wdkufcdkufjcif;
u az:jyaeonf/tcsufudk az,m?[maA?a[mvfpaom ordkif;okawoDwdkUu twnfjyK xm;
Muonf/odkUjzpfvQif rif;c&Donfvnf;aumif;?om;awmfbapmjzLonfvnf;aumif; ukvm;bGJU udk
tb,fUaMumifU cH,lcJUMuoenf;/tar;twGufordkif;okawoDrsm;uatmufyg twdkif;,lqcJUMu
ygonf/
qmtmomaz,muol\]]'*Fg;rsm;}}pmtkyf ]]rif;apmrGeo
f nfoUl tm;aus;Zl;jyLol(plvwef)bk&if\
vufatmufcHtjzpf(odkUr[kwf)yPmqufoltjzpfoabmwlcJUavonf/oabmwlnDrSKrsdK;udk
rnfuUJ odUk vdu
k ef maqmifu
G cf UJ aMumif;&cdik &f mZ0ifraz:jyyg/,ckxu
d REyfk Mf um;odorQb*Fvm;&mZ0if
vnf;az:jyrxm;yg/(pm-1)]]qvdrf(odkUr[kwf)[lpdef[laomr[mar'iftrnfrsm;onf xdkumv
(rif;&mZmMuD;ESiUf rif;carmif;)&cdik Af 'k b
mombk&ifrsm;ppfwaumif;xdyikd pf ;kd cJUaMumif;&nfneT ;f cJUaom
arG;pm;pum;vHk;rsm;jzpfonf/at'D 1601-ckrefqdkif;(Man Sin)onf tubm (Akbar)bk&iftpm;
b*Fvm; udt
k yk cf sKy&f aombk&ifcjH zpfonf/odUk aomf4if;onfzefejD rpf(River Fenny)ta&SUzufurkd nfonfU
MoZmrQranmif;cJYay/xdUk aMumifU(rif;&mZmMuD;?rif;carmif;)'*Fg;rsm;ygaomr[mar'iftrnfrsm;onf
pdwu
f ;l ,Ofaz:jycsurf Qomjzpfonf/}}(pm-4)
az,m\tqdkudkoHk;oyfMunfUvQif rif;apmrGef b*Fvm;cdkvSHK&onfqdkaomudpE SifUywfouf
b*Fvm;ordik ;f rawGU&aMumif;twnfjyKxm;onfuakd wGU&ygrnf/ppfwaumif;udyk ikd pf ;kd aomrif;&mZm
MuD;ESiUf rif;carmif;wdUk ukvm;bGUJ cH,cl UJ Mujcif;rSmvnf;ukvm;rsm;udt
k yk pf ;kd olrif;rsm;tjzpfpw
d u
f ;l ,Of
cH,cl UJ aomtrnfrsm;omjzpfaMumif;em;vnfeikd yf gonf/
rif;apmrGefudp? rif;c&DESifUbapmjzLwdkUukvm;bGJYcHcJUaomfvnf;ppfwaumif;xdoGm;a&mufwdkuf
cdu
k cf UJ onfUudpr sm;udak 'gufwm*suv
f u
kd 'f guvnf;atmufygtwfik ;f a&;cJUygonf/
]]0drv&mZ0if(0drv&mZ0ifuu
kd ;kd um;a&;aomOD;omxGe;f atmif\&cdik rf [m&mZ0if)&cdik jf ynf
onf rif;apmrGefb*Fvm;rSjyefvmonfUESpfrSp ESpfygif; 125 ESpf(1401rS1525xd)rlqvref&Hkyg&Sm
rif;\vufatmufcjH zpfcUJ aMumif;qdx
k m;\/&cdik b
f &k if(rif;apmrGe)f onf plvwefrif;tm;aus;Zl;cH&ef
wm0ef&adS Mumif;uREyfk w
f Ukd em;vnfeikd o
f nf/odUk aomf xdt
k jzpftysut
f wGuo
f ufaocHwpfpw
kH pfcrk Qr&&Sad y/
rif;apmrGefonfrlqvifbGJUrcH,lcJUjcif;ESifUb*Fvm;pHerlem'*Fg;rsdK;(t&kyfrygaompmxdk;'*Fg;rsddK;)
rxkwaf 0cJUjcif;wdUk udrk cRwrf vGaJ jymedik o
f nf/olUudq
k ufco
H rl sm;(e&eKEiS Uf bapmjzL)omvQipf pfwaumif;
54

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
55
awmifyikd ;f (yef;0g)udjk yefvnford ;f ,laomvkyef nf;udOk ;D aqmifcsrw
S cf UJ Muonf/xdt
k csuo
f nf(&cdik b
f &k if
rsm;tm;)b*Fvm;\vufatmufcHtjzpftodtrSwfjyKjcif;pdwful;rsdK;ESifUrvdkufavsmacs/rlqvif
pmayrSwfwrf;*D,mtl'iftZrf&Sm;(Ghiyas ud din Azam Sha)(1389-1410)bk&ifxHrS rif;apmrGef
ppfa&;tultnD&cJUonfqakd om,lqcsuEf iS Uf &cdik b
f &k ifrsm;tay:b*Fvm;\MoZmanmif;rSK &Scd YJonf
qdak omt,mtqrsKd ;udt
k wnfrjyKacs?(pm-11)
]]---&cdkifbk&ifrsm;onf'*Fg;rsm;rlqviftrnfrsm;oHk;cJUjcif;rSmedkifiHa&;udpj zpf\/odkU
oH;k cJUjcif;onfppfwaumif;awmifyikd ;f ESiUf &cdik &f rdS q
l vifwUkd tay:edik if aH &;t&tkypf ;kd oljzpfonf[al om
t"dyg ,frsKd ;,leikd o
f nf/odUk aomfxt
kd rnfrsm;oH;k pGcJ UJ onfUudpt
a&;ygrSKudv
k o
kd nfxufy
kd r,loifUacs/
xdo
k Ukd oH;k cJUjcif;aMumifUrlqvifwUkd \t"du,mOfaus;rSKvTr;f rd;k jcif;r&Sed ikd [
f rk rd q
d ifjcifro
d nf/}}(pm-12)
az,mESifU*sufvdkuf'gwdkU\txufa&;om;csufrsm;udkoHk;oyfMunfUvQifyif;0g(Ramu)
udo
k rd ;f ,lcUJ ole&eK/rif;c&DrpS wifcUJ aomrlqvifbUJG cH,o
l nfUtavUtxonfuv
k m;bk&ifxaH us;Zl;
cH&efr[kwyf t
J yk cf sKyfa&;;y&d,m,ftjzpfo;kH cJUjcif;omjzpfonf[q
k ekd ikd o
f nf/
aZmfrif;xG#f\txufygZ,m;oD&dok"r&mZmudkrlqvifbGJY]]qvdrf&Sm;(2)}}[kaz:jycJUonf/
q&mOD;pHomatmif\]]&cdik 'f *Fg;rsm;}}pmtkyf oD&o
d "k rrif;rlqvifbUJG cHcUJ aMumif;az:jyrxm;acs/ 4if;rif;
'*Fg;wGifwpfzuf&cdkifpm?aemufwpfzuftxufyg&Sef?atmufem*&DjzifUa&;xdk;xm;aMumif;
omaz:jycJUonf/ armifat;csr;f \r[m0dZm (ordik ;f )bGYJ,u
l sr;f ]] ajrmufO;D acmwftapmydik ;f &cdik o
f rdik ;f }}
Adv
k rf KS ;t&Si\
f (Coming of Islam to Burma)pmwrf;udn
k eT ;f (oD&o
d "k r) '*Fg;\ausmzuf yg&Sef
ESifUem*&Dtu&mwdkUjzifU aqmvdrfoQm [laom rlqvifbGJUtrnfudkcyfESdyfxm;ojzifUolUtm; 'kwd,
ajrmuf aqmvdrfoQm [lyifowfrSwf&rnfjzpfygonf/}}[ltwnfjyKxm;ygonf/(pm 36 )
a'gufwm *sufvdkuf'guvnf; ? refe&dwfrSwfwrf;udknTef;jyD;]]qvdrfoQm}} (Salim Shah) udk
twnfjyKxm;ygonf / refe&dwfuolUrSwfwrf;oD&dok"rbk&iftm; ]]ZmvrfrDZm}} (Xalamixa) [k
ESpfMudrfoHk;cJUaMumif;az:jyxm;ygonf/(pm-24) odkUjzpf oD&dok"r&mZmonf rlqvifbGJYcH,laom
aemufqHk;rif;jzpfonf[kqdk&ygrnf/olUaemufydkif;tkyfpdk;aome&ywdMuD;rSpr[morwrif;xd'*Fg;
xkwfcJUaomrif;rsm; rlqvifbGJUrcH,lMuawmUacs/
e&ywdMuD;onf eef;vkwufvmaomrif;jzpf? trsm;urESpfoufMuacs/xdkUaMumifUrdrdvHkjcHK
a&;udkomOD;pm;ay;tkyfcsKyfcJUonf/ppfwaumif;a'oudk?r*kdrif;rsm;usL;ausmfrvmedkifatmifay:wl*D
wdkUtm;ajrSmufay;onfUenf;udkoHk;xdef;xm;cJUonf/om;awmf]]pEok"rvufxufwGif oQmoQL*sm
ta&;tcif;ESifUywfoufr*dkwdkUuvufpm;acsrnfpdk;&drfaomaMumifUay:wl*DwdkUtm; b*Fvm;e,f
qxufwHydk;wdk;vk,ufwdkufcdkuf&efajrmufay;cJUonf/}}[ka[mvfuqdkxm;ygonf(jrefrmedkifiH/
pm-61) aemufqHk;wGif&cdkifESifUr*dkwdkUppfjzpfyGg;jyD;?r*dkwdkUu ppfwaumif;udkodrf;,ledKifcJUonf/&cdkif
b*Fvm;qufqHa&;vnf;ed*Hk;csKyfcJUawmUonf/
pE0dZ,(1710-1731)vufxuf &cdkifjynfwGif?&cdkifudk,f &HawmfwyfESifY oQmoQL*smaemuf
vdkufurefav;onfwdkUyl;aygif;x<uaomif;usef;aeMuonfudkjyif;xefpGmEdSrfESif;ta&;,lcJUonf/
tcsKyfo;kH oyf&vQif rif;c&D?e&EkvufxufrpS oD&o
d "k r&mZmxd]]&cdkifbK&ifrsm; rlqvifbGJU
trnf cH,lMujcif;rSm &cdkifydkifb*Fvm;e,frS tpvmrfbmom0ifrsm;tm;pnf;Hk; xdef;odrf;
xm;edkif&eftwGufr*dk{u&mZfESifUwef;wl&nfwlbGJUtrnfrsm;cH,ledkifaMumif;jyo&efjzpfygonf/
(tajcjyjrefrmU edik if aH &;ordik ;f ?pm-313)
next

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
56

tcef; (4) a0zefpm


&cdkifom;rsm;udkrlqvifZmwfoGif;jcid;\&nfG,fcsuf
aZmfriff;xG#fonfOD;omxGef;atmif\r[m&mZ0ifawmfMuD;udk udk;um;tcef;(2)ESifU(3)wdkUwGif
omru?,cktcef;(4)wGiv
f nf;]]&cdkift&yfom;ajrmufjrm;pGm rlqvifjzpfvmcJUonfudk jiif;qdkr&
edkifyg}}[latmufygtwdkif;wifjycJUjyefonf/
]]&cdkifjynfwGif uref(av;onf)wyfzGJU0ifrsm;tjyif bk&ifUukef;wyf?jrif;wyf?a&wyfrsm;wGif
rlqvifrsm;yg0ifcUJ aMumif;ESiUf pD;yGg;a&;?vlrKS a&;e,fy,frsm;wGirlfrq
l vifrsm;odef;oef;csD&SdaecJUaMumif;
avUvmawGU&Sd&ygonf/OD;vxGe;f jzL&nfneT ;f aomtxufygomoemjyKrsm;(oHwref 3 OD;ESiUf wpfjcm;
omoemjyLrsm;)onf urefav;onfwyfzGJYrsm;udkomvQifomoemjyKjcif;r[kwfbJ?t&yfxJwGifAvD
ausmif;aqmufvyk jf y;D omoemjyLcJUojzifU(&cdik rf [k&mZ0ifawmfMu;D udk KSyg)urefr[kwaf omt&yfom;ajrmufrsm;pGm
rlqvifjzpfvmonfujkd iif;qd
k r&edik yf g/odUk jzifU&cdik v
f rl sdK;wGirf q
l vifr&S[
d ak jymqd&k efc,
J Of;ayonf}}/
(pm-40-41)
aZmfrif;xG#
f odUk tMudrMf udrw
f ifjy&jcif;rSmOD;omxGe;f atmif\&nf,
G cf suEf iS Uf aTrsKd if;"rowf\
tESpfom&udkem;rvnfvnf;aumif;?rif;ygbk&ifvufxuf]]ukvm;udk&SifjyK}}wabmift& rlqvif
bmom0ifrsm;tm;&cdik v
f Ul tzGUJ tpnf;ESiUf ra&maxG;&atmifpnf;jcm;ypfcUJ onfuo
kd abmraygufvnf;
aumif;wifjyaejcif;jzpfonf/xdUk jyifwifjycsuaf emufwjcm;ta&;MuD;onfU&nf,
G cf suw
f pfcv
k nf;
yg0ifaeao;aMumif;,lq&onf/olU&nf,
G cf sufrmS ]]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifrsm;tm;vH;k udak &S;acmwf
uyif&SdcJUaomrlqvifrsm;jzpfav[ef?4if;txJtpvmrfbmomul;ajymif;cJUaom&cdkifom;rsm;vnf;
ygav[efwifjyvdkjcif;jzpfonf/xdkrSwpfqifUwufrsufarSmufacwf&cdkifa'o&Sd rlqvifrsm;tm;vHk;
onfa&S;acwfuyif&SdcJUaom]]wdkif;&if;om;rlqvifrsm;jzpfaMumif;wifjyvdkjcif;jzpfonf/
&nfG,fcsufudk tcef;(3)wGifed'gef;csDcJUjyD;?tcef;(4)wGiftxufaumufeKwfjycJUaompmydk'f
]]rlqvifrsm;odef;oef;csD&SdcJUaMumif;avUvmawGU&Sd&onf/}} [ltaumiftxnfaz:vdkufonf/
tcef;(3)rSpwifed'gef;csDcJUaomrlqvifOD;a&tiftm;jywifjycsufrsm;udkaumufeKwfjy&vQif(1)---]]tm&Af?yg&Sm;ESifUa*g&Dygxefrsm;&cdkifa'oodkUvma&muftajccsaexdlifjcif;?tm&AfESifU
tdE,
d wdUk rSomoemjyKrsm;vma&mufomoemjyLjcif;wdUk aMumifUa'ocHrsm;tpvmrfbmom0ifrsm;jzpfvmjcif;wdUk udk
awGU&onf/}}(pm-31)
(2)---b*Fvm;ESifU&cdkifa'oonf &mpkESpfrsm;pGmtkyfcsKyfa&;wpfckwnf;atmufwGif&SdcJU
xdka'owGifvlOD;a&aTUajymif;aexdkifrSKrsm;&SdcJUonf[k D.G.E Hall u oHk;oyfxm;onf/}}(pm-32)
(3)---b*Fvm;udktkyfcsKyfaom ygxefbK&ifrsm;ESifU/a'vDudktajccHtdEd,jynfrudktkyfcsKyf
aomr*d k b k & if r sm;Mum;wG i f v ,f a jryd k i f q d k i f r S K twG u f r MumcPppf y G J r sm;jzpf a vU&S d c J U onf /
b*Fvm;utm;enf;HKS ;edrUf aomtcgrsm;ayonf/xdo
k Ukd HKS ;edrUf wdik ;f ygxefrsm;&cdik jf ynfoUkd cdv
k KHS vmavU
&Sdonf/txl;ojzifU a'vDtufbm&f (Akbar)bk&ifvufxuf(1556-1605)ckonfat'D (1576)ckESpf
wGib
f *Fvm;udt
k jyD;tydik o
f rd ;f edik cf UJ onf/xdt
k cga*g&Dygxefajrmufjrm;pGmonf&cdkifa'oodkUcdkvSHKvmcJU
Muonf/r*dw
k Ukd onfb&kH efojl zpfae&m &cdik rf if;uvnf;,if;cdv
k KHS vmaomygxefrsm;ud&k uf&mpGmvufcjyD;
&mxl;Xmersm;?jrdKUpm;?Gmpm;rsm;cefItyfcJUonf/(pm-33)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
57
(4)---xdkbk&if(oD&dok"r) \ukef;wyf?jrif;wyfrsm;onf? rlqvifrsm;jzpfjyD;wyfom; 600
cefUjzpfonf/(pm-33)
(5)---Francois Bernier \ rSwfwrf;ESifU Father Delaunoite \ Catholic Encyelopedia
t&? 1621 rS 1624 ckESpftwGif; b*Fvm;rSzrf;qD;ac:aqmifvmolrsm;rSm 42000 (av;aomif;ESpf
axmif)&Sdonf[kqdk\/(pm-33)
(6)---"n0wDta&;awmfyHkwGif---tEkvHkrif;?c&pfou&mZf(1246-1250)vufxufwGif
ukvm;ESifU ouf yl;aygif;qdk;oGrf;&mudkwdkufap&m a'vDygqmrif;HkjynfodkU0ifajy;\/ ppfolMuD;"r
aZ,srSm ukvm;wpf0uford ;f ac:vm\/---t&yf&yfukvm;aygif;av;aomif;ckESpfaxmifig;&m udk
aemiftpOfjzpfatmifarmfuGef;xdk;rif;oHk;?rdzk&m;oHk;rif;om;rif;ord;oHk;?rl;rwfoHk;toD;oD;tpkESifU
cGJay;awmfrlonf/(pm34)
(7)---rif;bmMuD;(1531-1553)ESifUrif;&mZmMuD;(1595-1613)wdkUvufxufuaomif;wD;
uRef;rSukvm;av;axmifpDbrf;qD;ac:aqmifvmcJUaMumif;?rif;&mZmMuD;yJcl;odkUppfcsDcJU&mwGifukvm;
ppfol&Jaumif;ig;aomif;ESifU om;awmftdrfa&SUrif;om; rif;carmif;udk armfwifacsmif;?oHvsifjrdKUodkU
ppfcsDavonf[
l vnf;yg&Sjd yefonf/ (pm-34)---&cdkiftrsdK;om;pma&;q&mrsm;\ txufygrSwf
wrf;t&xdkpOfurlqvifOD;a&udkcefUrSef;edkifygonf/t&yf&yfrq
l vifrsm;onf? &Sm;SL*smrif;om;
1660-ckESpf &cdkifodkUcdkvSHKvmonfUumvxuf tcsdefumvtm;jzifUapm&cdkifbk&ifav;onfwyfzGJU
0ifaemufvu
kd rf sm;xufa&S;usolrsm;jzpfygonf/ xdkolwdkUonf,aeU&dk[if*smrsm;\rsdK;qufa[mif;
(Ancestors)rsm;omjzpf&rnf/(pm-35)
txufaumufeKwfcsufrsm;udkavUvmMunfUvQiftrSwf(1)aumufeKwfcsuf]]tm&yfoabFm
ysufyHkjyif}}udktcdkifrmqHk;aomtkwfjrpftjzpf? pwifyEufcsvdkufaMumif;awGU&ygonf/trSwf(2)wGif
q&mMuD;a[mvfu]]vlOD;a&aTUajymif;aexdkifrSK&SdcJUonf/}} [ka&;cJUav[ef(rlqvifrsm;&cdik o
f Ukd aTU
ajymif;cJUav[ef)vdrfnmjyD;?&cdkifrlqvifOD;a&wdk;vmrSKtwGuftumtuG,f,lvdkufonf/
trSw(f 3)wGif tubmbk&ifvufxuf]]a*g&Dygxefajrmufrsm;pGm&cdkifa'oodkU cdkvSHKvmcJU
onf/}}[kvdrfnmvdkufjyefonf/tubm\crnf;awmf[lrm,Gef (HH Humayan) (1530-1556) onf
rif;ygbk&ifESifUacwfjydKifjzpfonf/[lrm,GefESifU&SD,m&Sm;(Sher Shah)wdkUb*Fvm;ppfjydLifwdkufcdkuf
aeMuaomtcgrif;ygbk&ifub*Fg(12)jrdKUudk(1532) odrf;ESifUjyD;jzpfonf/tubmonf taemuf
b*Fvm;wpfckvHk;udk(1584) wGifodrf;,ljyD;?bk&ifcHrefqdkif;udk tkyfcsKyfapcJUaomfvnf;?refqdkif;onf
zefeDjrpfta&SUzufudkrausmfedkifcJUacs/xdktcsdef rif;yg\om;awmfrif;zavmif; (1571-1593) pdk;pH
aeonf/
rif;ygbk&ifacmwfaTrsdKif;"rowft&vnf;aumif;?oli,fwdkU\]]ukvm;udk&SifjyK}}wabmif
t&vnf;aumif;?rlqvifwdkUrSm OD;pm;ay;rcH&onfomru?zdESdyfcHb0om&SdaecJUonf/ tajc
taersdk; aZmfrif;xG#fu tax,uftxm;bmrSr&SdyJ?]]a*g&Dygxefajrmufrsm;pGmonf &cdkifa'oodkU
cdkvSHKvmcJUMuonf/---&cdkifrif;uvnf; ,if;cdkvSHKvmaom ygxefrsm;udkvufcHjyD;? &mxl;Xmersm;?
jrdKUpm;Gmpm;rsm;cefUtyfcJUonf}}[lwifjycJUonfrSm&,fzG,fomjzpfonf/ ygxefrlqvifOD;a& wdk;
apvdk MuHzefvdrfnmwifjycJUjcif;jzpfonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
58
trSwf(4)]]oD&dok"r&mZmvufxufrlqvifjrif;wyfom; 600 &SdcJUonf}}qdkjcif;rSmrSefaomf
vnf;? r[mar'ifjrif;wyfomru? yJcl;rSjrif;wyf?jrefrmjrif;wyfrsm;vnf;ygonf/ oD&dok"r&mZm
onf rdrdwyfawmf*syefqmrl&dkif;Adkvftygt0if edkifiHjcm;aMu;pm;wyfrsm;xm;&SdcJUonf[k qdkonf/
(M.Collis,The Land of the Great Image,PP.207,260)

trSw(f 5)]]b*Fvm;rSzrf;qD;ac:aqmifvmolrsm;(42000)&dSonf}}qdjk cif;rSmyHMk uD;csUJ vdrn


f m
xm;jcif;omjzpfonf/q&mMuD;a[mvfurefe&dwfrSwfwrf;udknTefl;jyD;ppfwaumif;teD; ay:wl*DXme
csKyf]]'D,if;*g;}}(Dianga)odkUtdEd,rSbrf;qD;,lvmcJUaomvlaygif;rSm wpfESpfvQif (3400) &Sdonf[k
omaz:jycJUYonf/ (a[mvf/jrefrmedkifiH?pm-59)/ 4if;wdkUtm; ]]&cdkifjynfa&mif;onf (odkUr[kwf)
rav;ESifUtif'dkeD;&Sm;pdkufcif;rsm;twGuf 'wfcsfwdkUtm;a&mif;onf/}} ponfjzifU az:jyrxm;acs/
xdkYjyif4if;brf;qD;cH&olrsm;xJ rlqvifESifU[dELa&mESmyg0ifaeonf/aZmfrif;xG#fu&ckdifrlqvif
OD;a&wdk;apvdkaomqEpGJESifU b*Fvm;rSbrf;qD;vmol(42000)udk rlqvif[kwHqdyfwyfjyD; &cdkifodkU
ydkUay;cJUjcif;omjzpfonf/
trSwf(6)wGif]]"n0wDta&;awmfyHk}}?tkvHkrif;odrf;,lvmaomt&yf&yf]]ukvm;aygif;av;
aomif;ckESpfaxmifig;&mudk rif;oHk;---rl;rwfohkH;cGJay;onf/}}qdak omwifjycsurf mS trSeftwdkif;udk;
um;wifjyaomtcsufjzpfaMumif;pdppfawGU&Sd&onf/(jrefrmrif;rsm;ta&;awmfyHk/pm-23)
trSw(f 7) ]]rif;&mZmMuD;yJcl;odkUppfcsD&mwGifukvm;ol&Jaumif;ig;aomif;yg0ifcJUonf}} [k
aZ:jyjcif;rSmvnf; trSeftwdkif;wifjycsufjzpfonf/ 4if;ukvm;ol&Jaumif;OD;a&onf rif;&mZmMuD;
ydkifpdk;aom b*Fg (12) jrdKUrS ppfrSKxrf;&ef ,m,DqifUac:aomOD;a&omjzpfonf/ &cdkifjynfwGif tjrJ
tajcpdkufaexdkifjcif;r[kwfacs/ rif;&mZmMuD;trdefUcsrSwfyHkudk 4if;usrf;pm-106 ]]b*Fg (12) jrdKU
oufrif;aumif;vSjzL?vif;uJjrdKUpm;?Gmpm;?aus;pm;wdkUudkvufeuf&JruftpHkESifUyifv,faMumif;rSm
ukvm;(12)jrdKUoabFmESifUtoifUa&mufap}}[l az:jyxm;onf/
ya'o&mZfacwf ppfa&;ppf&mudpay:aygufvQif jrdKUpm;?Gmpm;wdkUu bk&ifUtrdefUtwdkif;
vlpkaqmif;ay;&aom pepf&SdcJUonf/ ppfrSKxrf;jyD;vQif rdrdfae&yfodkUjyefMuonf/ aZmfrif;xG#fwifjy
aom]]ukvm;ol&Jig;aomif;}}vnf;tdrfjyefcJUjyD[lem;vnfoifUygonf/
aZmfrifxG#fonftrSwf(1)]]tm&yfoabFmysufyHkjyifrS}}p? trSwf (7) rif;&mZmMuD;acmwfxd
rlqvifOD;a&&cdkifjynfwjznf;jznf;wdk;cJUav[efMudK;pm;wifjycJUaMumif;pmSKolwdkUodcJUMuygjyD/
olUwifjycsuf vdrfnmrSKESifU&dk;om;rSKwdkUa&maxG;aeonfudkvnf;awGUcJU&ygjyD/trSeftwdkif;wifjy
aom rlqvifOD;a&pm&if;u rnfrQcdkifvHkpdwfcs&ygovJ-[k qufvufpdppfMunfU&rnfjzpfygonf/
bdk;awmfbk&m;acwfrlqvifOD;a&
aZmfrif;xG#fonf? a&S;acwf &cdkifjynfrlqvifOD;a&u?dk ,ckacwfrlqvifOD;a&ESifU rsm;pGm
ruGm[apvdktxuftcef;(3)aumufeKwfcsufrsmMudK;pm;pm&if;csjycJUonf/odkUaomf olUMudK;pm;rSK
rSm tdEd,ordkif;ynm&Sif a'gufwm bem*sD(Banerjee,A.C)\ordkif;usrf;(jAdwdoQydkiftdEd,\ta&SU
zufe,fpyf?(Eastern Frontier of British India)aMumifU oJxJa&oGefjzpfoGm;cJU&onf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
59
4if ; usrf ; bd k ; awmf b k & m;acwf & cd k i f j ynf & S d v l O D ; a&rS m ?&cd k i f ( 60000)?rl q vif ( 30000)?Arm
(10000)&Sdonf[kaz:jyxm;onf/1825-ck yxrt*Fvdyf-jrefrmppfyGJtjyD;?&EydkpmcsKyfcsKyfqdkjyD;aemuf
vtenf;i,ftMumwGif &cdkifjynftaMumif;udk tkyfcsKyfa&;rSK;rpwmygwif(Paton) tpD&ifcHaomtcg
vlO;D a&pm&if;udx
k nfUoGi;f az:jycJUonf/a'gufwmbem*su
D 4if;pm&if;ud&k nfneT ;f az:jycJUjcif;jzpfonf/
(bem*sD?pm-350-351)
pm&if;t& 1825-ck &ckid jf ynfwiG f rlqvifO;D a&(30000)om&SMd umif;,lq&ayrnf/,if;wdUk
txJ bdk;awmfbk&m;&cdkifodkUppfcsDvmpOfac:,lvmaom ajr;'l;rlqvifrsm;?oQmoQL;*smaemufvdkuf
av;onfurefrsm;?&cdkifbk&ifwdkUbrf;qD;vmaomppfoHkUyef;rsm;?yifv,f'g;jyrsm;brf;qD;,lvmaom
rlqvifrsm;a&mESmyg0ifrnfjzpfonf/odkUjzpf txufaZmfrif;xG#fwifjycJUaom a&S;acwf&cdkifjynf&Sd
rlqvifOD;a&onf rcdkifvHkrwdusaompm&if;omjzpfayonf/
a'gufwmbem*sD\ordkif;usrf;aMumifUrlqvifOD;a&ra&r&mjzpfoGm;cJU&&m?aZmfrif;xG#fonf
bdk;awmfbk&m;acwf jAdwdoQydkifeufppfwaumif;e,fodkUtoufvkxGufajy;cJUMuaom]]&cdkifppfajy;
'kuonfESpfodef;xJrlqvifrsm;vnf;yg0ifedkifonf/}}[katmufygtwdik ;f wifjyjyefonf/
]]---1825-wGif&cdkifjynfe,fudkt*FvdyfwdkUodrf;ydkufvdkufaomtcgtxufxGufajy;wdrf;a&Smif
olrsm;rdrad e&yf&cdik af 'oodUk jyefvnf0ifa&muftajcpdu
k v
f mMuonf/---wpfcsKd Upma&;olrsm;ub*Fvm;
rSae&yfjyeforl sm;wGi&f cdik rf sm;udo
k maz:jyyg&Sjd yD;?txufwd
wrd f;a&SmifcJUolrlqvifrsm;udkcsefvSyfxm;um
t*FvdyfacwfwGifrlqvifOD;a&wdk;yGGg;vmonf[krD;armif;xdk;jywwfonf/}}(pm-42)
aZmfrif;xG#u
f rlqvifrsm;twGuf ppfajy;'kuo
nf cGw
J ef;awmif;onfo
h abmESihf ]]wdrf;a&Smif
cJholrlqvifrsm;udk csefvSyfxm;}} xm;Muonf[k wifjycJhaomfvnf; xdkwifjycsuftwGuf oufao
taxmuftxm;r&Sdacs/ ordkif;ygarmu a'gufwm yif; (B.R .Pern)u 'kuonfrsm;udk ae&mcsay;
&ol rpwmaumhufpf (Cox ) \tpD&ifcHpmudk udk;um; &cdkif'kuonfrsm;udkom ae&mcsay;cJhonf
[k a&;cJhonf/ (BRSFAP, NOII,PP 445-7) ]]&cdkif'kuonf ESpfodef;&Sdonf}} [k armf&pfaumfvpfu
rSww
f rf;wifcyhJ gonf/ odUk aomf ygarmuyif;\ pmwrf;yg 'kuo
nf pm&if;ESiu
hf jJG ym;onf/ (aumfvpf
BRSFAP, NOII, P.499)
rnfodkUyifjzpfap bdk;awmfbk&m;acwf &cdkifjynf&Sd rlqvifOD;a&onf a'gufwmbem*sD\
ordkif;usrf; azmfjyxm;aom OD;a& (30000) om&Sdvdrfhrnf[k ,lq&ayrnf/

jAdwdoQacwf wdk;wufvmaom rlqvifOD;a&


aZmfrif;xG#u
f ]]t*FvdyfacwfwGif rlqvifOD;a&wdk;vmonf[k rD;armifxdk;jywwfonf}} [k
rausreyfqdkcJhonf/ rD;armif;xdk;jy&jcif;rSm ]]vlrsdK vlrsdK;aysmuf&rnfhtE&m,f}} udk owday;vdk
jzpfonf/ t*Fvdyfacwf rlqvifOD;a&wdk;vmyHkudk ppfawGc&dkif ta&;ydkifrpwmprwf (R.B. Smart)u
]]ppfawGc&dkifa*ZufwD;,m;}} (Burma Gazetteer, Akyat District, Vol.A.) rSwfwrf;wifcJhonf/
&cdkifjynfudk jAdwdoQwdkUodrf;,ljyD;aemuf tkyfcsKyfa&;wnfjidrfvmaomtcg &cdkifppfajy;'ku
onfrsm; rdrdZmwd&yf&Gmrsm;odkU tvHk;t&if;ESifhjyefvmMuonf/ jAdwdoQacwf jyefvmMuaom vlOD;a&
pm&if;udk rpwmprwf\ pmtkyf atmufygtwdkif;awGU&ygonf/(prwf pm-81)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
60
ckESpf
1832
1842
1852
1862
1872
1881
1891
1901
1911

vlOD;a&
109645
130034
201677
227231
276671
359706
416305
481666
529934

wdk;ol
21389
71643
25554
49440
83035
56599
65361
48277

txufygZ,m; vlOD;a&wdk;vm&jcif; t"dutaMumif;rSm Adkvfcsif;jyefta&;tcif; jrefrm


wyfwdkU\ armif;xkwfcH&olrsm; (odkUr[kwf) toufvkxGufajy;vGwfajrmufoGm;olrsm;onf rdrdZmwd
ajrodkU tvHk;t&if;ESifh 0ifvmMuaomaMumifh jzpfaMumif; rpwmprwfu oHk;oyfjycJhonf/ (prwf
pm-81) ol\oHk;oyfcsuftwGuf oufaocHtaxmuftxm;tjzpf 1840-ckwGif tpD&ifcHcJhaom
qmtmomaz,m\pmudk atmufygtwdkif; udk;um;wifjyygonf/
]]acwfysufumv rdrdwdkUedkifiH (&cdkifjynf)rS xGufajy;cJhMujyD; ppfwaumif;c&dkifawmifydkif;?
ppfwaumif;urf;ajcuRef;rsm;ESifh b*Fvm;t0uRef; aexdkifMuolwdkU\ tquftEG,frsm;pGmwdkUonf
(&cdkifjynfodkU) wjznf;jznf;jyefvmMuonf/ ta&SUajrmuf rkwfokefav wdkufcwfcsdeftwGif; avSBuD;
rsm;onf rdrdwdkU\ &SdpkrJhpk 0efpnfpvnfrsm;ESifhtwl vdkufygvmMuaom a,musFm;? rdef;r? uav;
oli,frsm;udk jznfhvsuf vmMuonfudk jrifEdkifygonf/ 4if;avSwdkUonf b*Fvm;yifv,fatmf
ta&SUzufurf;ajcwavQmuf awmifbufodkUOD;wnf vGefcJhaom ESpfaygif; oHk;av;q,fu rdbrsm;
pGefUcGgcJhaom ZmwdajrodkU jyefvmMuolrsm;udk ydkU&efvmMujcif;jzpfonf/]] (pmrwf? pm-81)
qmtmomaz,m\ txufygrSwfwrf;onf &cdkifjynfodkU jyefvmMuaom &cdkifwdkUtaMumif;
omjzpfonf/ NAdwdoQwdkU&cdkifjynfudk tkyfcsKyfpumv jrifawGUcJh&aom tawGUtBuHKjzpfayonf/
aemufydkif;umvwGif &cdkifodkU0ifa&mufvmolrsm; &cdkiftjyif rlqvifrsm;ESifh [dELrsm;vnf yg0if
cJhavonf/ armifawm? bl;oD;awmifjrdKUe,fwdkUwGif ppfwaumif;om; rlqvifrsm; tvHk;t&if;
ESifh 0ifa&mufcJhMu vlaerSKodyfonf;cJhonf/ ppfawGc&dik o
f Ukd ESppf Ofw;kd 0ifvmaom ppfwaumif;om;
vlOD;a&aMumifh jzpfay:cJhaom vlOD;a& txltusJoabmudk rpwmprwfu atmufygZ,m; rSwfwrf;
wif azmfjyxm;ygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
61
NAdwdoQacwf &cdkifjynfe,fvlOD;a& txl?tusJjyZ,m;
1981
NrdKU^NrdKUe,f
{&d,m vlOD;a&
ppfawGNrdKU
ppfawGNrdKUe,f
&aohawmifNrdKUe,f
ykPm;uRef;NrdKUe,f
aygufawmNrdKUe,f

rif;jym;jrdKUe,f
ausmufawmfNrdKUe,f

NrdKUa[mif;
bl;oD;awmif
armifawm
ppfawGc&dkif
wpfckvHk;

6
56
1269
704
496
480
370
1329
426

37938
10395
92933
44700
40875
35505
45186
43366
65407

5136 416305

190
odyfonf;
{&d,m vlOD;a
rSK
6323
6 3568
186
56 1174
73 361 530
63 704 4955
82 496 4339
74 480 4165
122 370 5330
33 1329 499
- 908 600
154 426 5324
81

5136 48160

txufygZ,m;wGif azmfjyxm;onfhtwdkif; NrdKUe,ftvdkuf txl^tusJ jzpf&jcif;taMumif;


udkvnf; rpwmprwfu atmufygtwdkif; &Sif;jyxm;ygonf/
]]1901-ckESpfrSp NrdKUe,ftoD;oD; vlOD;a&wdk;yGg;rSK &SdcJhavonf/ armifawmjrdKUe,frSm 21&mcdkifESKef;wdk;yGg; vlOD;a&wdk;yGg;rSKtrsm;qHk; jrdKUe,fjzpfonf/ NrdKUa[mif;(16)&mcdkifESKef;? rif;jym;
(14)&mcdkifESKef;wdk;yGg;onf/ ppfawGNrdKUvlOD;a&udk oef;acgifpm&if;aumuf,laomtcg ppfwaumif;
om;vlOD;a& trsm;tjym; &SdaecsdefESifh wdkufqdkifcJhayonf/ ppfawGNrdKU\ cefYrSef;ajcvlOD;a&rSm
tjrJwrf;tm;jzifh (25000)xuf rausmfvGefwwfacs/ {&d,m (1)rdkifvsif vl (250)&SdcJhaom armifawm
NrdKUe,fonf ppfawGc&dkif vlOD;a&txltxyfqHk;jzpfayonf/ armifawmNrdKUe,f\ e,fpyfonf
ppfwaumif;jzpfaomaMumifh 4if;\ vlrsm;pkonf ppfwaumif;om;rsm;jzpfayonf/ ausmufawmf
NrdKUe,fonf ppfwaumif;om; vlOD;a&wdk;yGg;vmaomaMumifh 1890 ckwGif vl (13987) (wpfaomif;
oHk;axmifausmf) &SdcJh&m 1911-ckwGif (wpfaomif;udk;axmifausmf) &Sdvmonf/}} (prwf? pm 82-83)
rpwmprwfu qufvuf vlrsdK;tvdkuf tenf;trsm;uGmjcm;yHkudkvnf; atmufygZ,m;jzifh
taotcsmrSwfwrf;wifcJhygonf/ (prwf-pm-83)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
62
NAdwdoQacwf &cdkifjynfe,f&SdvlrsdK;rsm;vlOD;a&Z,m;;
vlrsdK;
1872
1901
1911
2655
14455
14454
[dEL
58255
154887
178647
r[maA'if
4632
35751
92185
jrefrm
171612
139649
209432
&ckdif
334
80
59
&Srf;
38577
35489
34020
awmifom;csif;?crD;?'kdif;euf
606
1355
1146
wjcm;
276671
481666
529943
aygif;
txufygvlOD;a&Z,m;udkavUvmMunfUvQif 1911-ckwGifjrefrmvlOD;a&ododomomwdk;?
&cdkifvlOD;a&avsmUenf;oGm;aMumif;awGIMuygrnf/odkUjzpf&jcif;rSmjrefrmpum;ajymolOD;a&avsmUvm
aomaMumifUjzpfonf[krpwmprwfuqdkygonf/&cdkifvlta&twGufavsmUonfqdk&m &cdkifpum;
ajymolOD;a&avsmUenf;jcif;omjzpfvlta&twGufavsmUjcif;r[kwfaMumif;&Sif;jyygonf/
(prwf?pm-84)
txufygZ,m;r[mar'ifOD;a&wdk;vmjcif;taMumif;&if;rsm;udkvnf;rpwmprwfu
atmufygtwdkif;&Sif;jyxm;ygonf/
]]r[mar'ifrsm;onf ppfawGc&dkif 1872 ckESpfwGif 58255 &SdcJU&mrS 1911 ckwGifum;178647
OD; wdk;vmavonf/4if;wdkUteuf a,musFm;trsm;tjym;rSm tvkyf&moDppfwaumif;rS0ifvmolrsm;
jzpfMu jyefomG ;oloef;acgifpm&if;yg0ifMuavonf/trSeftwdkif;ajym&vQif4if;wdkUonf&cdkifjynfom;
rsm;r[kwfMuay/---armifawmjrdKUe,fonfppfwaumif;rS0ifvmolrsm;ESifUvTrf;oGm;cJUavonf/
bl;oD;awmifjrdKUe,fonfvnf;ppfwaumif;om;0ifvmolrsm;udp armifawmxufrsm;pGmravsmUenf;acs/
ppfwaumif;rStopf0ifvmolrsm;udpk pfawGc&dik \
f jrdKUe,fwikd ;f vdv
k kd awGUayvdrUf rnf/}}(prwf?pm86-87)
rpwmprwf\oHk;oyfcsufudkMunfUvQif wdk;vmaomr[mar'ifOD;a&rSmppfwaumif;om;rsm;
jzpfaMumif;xif&mS ;aeonf/aZmfrif;xG#t
f p&Sad om]]&dk[if*sm}}trnfco
H rl q
l vifwUkd u}}rdrdwdkUrSmppfw
aumif;om;rsm;r[kwfyg/tm&yf?yg&Sm;?ygxef?rl;tEG,frsm;yg}}[lrnfoUkd yifvyk Mf uHvrd n
f mwifjyMu
aomfvnf; rpwmprwf\rsujf rifu,
kd af wGUrSww
f rf;u]]&dk[if*sm}}trnfcHolwdkUrSmppfwaumif;a'orS
jAdwo
d QacmwfwiG 0f ifa&mufvmMuaomb*FvrD q
l vifrsm;jzpfaMumif;oufaocHaeygonf/ordik ;f trSef
w&m;udkrnfolrQvdrfnmzHk;uG,fr&acs/
aZmfrif;xG#fu? a'gufwmbem*sD\ vlOD;a&pm&if;udk vufcHovdkvdkESifU? atmufygtwkdif;
qifajcwufxm;ao;onf/
]]jAdwdoQ0ifvmcgp &cdkifjynf\vlOD;a&onf &cdkif 60000?rlqvif 30000 [laz:jyxm;
&m&cdik Ef pS Of ;D vQif rlqvifwpfO;D jzpfaeonf/,aeUvnf;&cdkifjynf\vlOD;a&wGifrlqvifOD;a&onf
&cdkifvlOD;a&\xuf0ufavmufom&Sdonf/ jAdwo
d QacwfEiS Uf vGwv
f yfa&;&jyD;acwf b*Fvm;rS0if

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
63
vmonf[kwcsdKUpGyfpGJxm;onfUtwdkif;,aeU&cdkifjynf&SdrlqvifOD;a&ododomomwdk;yGg;vmjcif;rawGU
&ay/ tu,f 0ifvmolrsm;&Sdyguvnf; 1864 ckESpf edkifiHjcm;om;Oya't& 0ifvmolrsm;omjzpf
edik o
f nf/e,f
/e,fcHwdkif;&if;om;&dk[if*smrsm;ESifUroufqdkifay/}}(pm-43-44)
aZmfrif;xG#fu txufygtwdkif; qifajcwufxm;aomfvnf; ppfawGc&dkiftkyfcsKyfa&;t&m&Sd
ta&;ydkifrpwmprwf\ rsufjrifudk,fawGUvlOD;a&oef;acgifpm&if;udkazsmufzsufr&edkifyg/ 4if;pm
&if; aZmfrif;xG#fajymaom]]e,fcHwdkif;&if;om;&dk[if*sm}}[l rpwmprwfuraz:jycJUaomaMumifU
jAdwdoQacwfwGif]]&dk[if*sm}}vlrsdK;[lr&Sdao;aMumif;xif&Sm;onf/Z,m;az:jyaom r[mar'if
bmom0ifrsm;teuf armifawmESifUbl;oD;awmifjrdKUe,frsm;&Sdr[mar'ifwdkUrSmppfwaumif;om;rsm;
jzpfaMumif;udkvnf;aumif;?ppfawGc&dkif\jrdKYe,fwdkif;vnf;topf0ifvmaomppfwaumif;om;rsm;
&SdaeaMumif;udkvnf;aumif; odvm&ayonf/
xdkUjyif rdka&Sa,*g(Moshe Yegar)\ r[m0dZmbGJU,lusrf;]]jrefrmedkifiH\rlqvifrsm;}}(The
Muslims of Burma)vnf;rlqvifvlOD;a&pm&if;wGifvlrsdK;tkyfpktrnfrsm;udkaz:jyaomtcg]]&dk[if
*sm}}[laom vlrsdK;trnfryg0ifacs/oluatmufygtwdkif;a&;ygonf/
]]---1921 ck oef;acgifpm&if;?jrefrmwedkifiHvHk;&SdvlOD;a&onf( 13168099) OD;jzpfonf/
4if;teuf? rlqvifOD;a&rSm( 500592) OD;jzpfonf/ vlOD;a&tm;vHk;\ ( 3.8) &mcdkifESKef;jzpfonf/
50000592 OD;teuf usm; 318527 OD;? r 186065 OD;jzpf\/jrefrmedkifiH&Sd rlqvifrsm;tm;vHk;\
av;yHkwpfyHkonf ?jrefrmrlqvifrsm; (Burma-Muslims) jzpf\/ 4if;wdkUonf twef;tpm;tvdkuf
ZmAg'Drsm;(Zerbadees -jrefrmrlqvifujym;)?&cdkifrlqvifrsm;(Arakanese Muslims)??urefrsm;(The
Kamans) jzpf\/urefwdkUudk&cdkifjynf&Sdtjcm;rlqvifrsm;rScGJjcm;a&wGuf\/xdkUaemufyef;ao;rsm;
(Panthays)?rav;rsm;(Malays)jzpf\/ wcsdKUrSm rdrdudk,fudkudk;uG,frSKt&? rlqvif[kcH?vlrsdK;t&
jrefrm[kcH\/}}(pm-118)
]]---1931-ckoef;acgifpm&if;&cdkifrlqvifrsm;onfb*FgvDpum;udk4if;wdkU\rdcifbmom
pum;tjzpf az:jy&efawmif;qdkMu\/ppfwaumif;a'oESifUoHwGJvnf; xdktwdkif;awmif;qkdMu\/
odkUaomf? ZmAg'Drsm;um; jrefrmpum; (odkY) &cdkifpum;udkomrdcifbmompum;tjzpf az:jyMu\/}}
(pm-119)
]]---tdEd,rlqvifrsm;? plvD,m(Chulia)?avbdkufpf(Lebbais)? rdkyfvm(Moplah)? umum
(Kaka)? awvl*l( Telugu )? a'uefeD(Deccanis)? *l*sm&wD(Gugerati)? pl&wD(Soorti) ? ppfwaumif;
(Chittagong) ?ESifUwjcm;wdkUjzpf\/jrefrmrlqviftkyfpkrsm; ZmAg'D?&cdkifrlqvif?urefESifUajr'l;wdkU
yg0if\/(pm-120)
rdka&Sa,*g\ txufa&;om;csufrsm;]]uref}}trnf]]ppfwaumif;}}trnfwdkUygaomfvnf;
]]&dk[if*sm}} [laomtrnfryg&Sdacs/ bmompum;vnf; jrefrmbmompum;? &cdkifbmompum;?
b*FvDbmompum;udkom rdcifbmompum;tjzpf? cH,lMuaMumif;awGU&ygonf/ aZmfrif;xG#fajym
aom]]&dk[if*smvlrsdK;?&dk[if*smbmompum;}}[l jAdwdoQacwfr&Sdacs/jrefrmedkifiHvGwfvyfa&;&jyD;
rS rpwm*gzg&f?trfat w[d&fbmom paom rlqvifynmwwfrsm;u vkyfMuHwifjycJUMujcif;jzpf

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
64
onf/aZmfrif;xG#fu ]]e,fcsJUwdkif;&if;om;&dk[if*sm}}qdkonfrSmvnf;oHa,mifvdkufjcif;omjzpfonf/
txufrpwmprwfwifjyaomZ,m;? rlqvifvlOD;a&wdkl;vm&onfUudpudk jyefaumuf
&vQif?ppfawGc&dkifodkU ppfwaumif;om;b*FvDrlqvifrsm;tvHk;t&if;ESifU0ifvm&onfU udp
tajccHtcsuf (3)csuf&SdaMumif;pdppfawGU&Sdf&onf/
yxrtcsufrSm? jAdwdoQtpdk;&onf? rdrd\tkyfcsKyfa&;udpESifU?pD;yGg;a&;udprsm;udktaMumif;
jyK tdE,
d edik if o
H m;([dEL ?rlqvif)rsm;udw
k Hcg;r&Sd'g;r&Sd0ifxGufcGifUjyKcJUaomaMumifUppfwaumif;
c&dkifESifUe,fcsif;pyfaeaomppfawGc&dkifodkUppfwaumif;om;rsm;tvHk;t&if;ESifU0ifvmedkifjcif;jzpfonf/
'kwd,tcsufrSm pl;tufwl;ajrmif;zGifUonfUudpESifUqufEG,faeonf/ordkif;ygarmua'guf
wmausmo
f ufu ]]jrefrmedkifiH\pD;yGg;a&;avmuajymif;vJrSKonf tD*spfedkifiHpl;tufwl;ajrmif;zGifUjyD;
aemufydkif; 1871 ckESpfrSpwifvmonf}}[k aumufcsufcsjyD;?(jrefrmedkifiH\)ta&;ygt&ma&mufqHk;
aomwdk;wufrSKonf qefpyg;pdkufysdK;jcif;vkyfief;rS jynfya&mif;csjcif;vkyfief;wdkUwGifjzpfavonf/
qefpyg;txGufydkvmjcif;ESifUjynfya&mif;csrSKwdk;vmjcif;wdkUonfpl;tufwl;ajrmif;azgufvkyfjyD;rSom
us,fjyefUwdk;wufvmavonf/}} [lqdkcJUonf/(ausmfouf?pm-457?463) &cdkifjynfwGifvnf; pyg;
pdkufysdK;jcif;vkyfief;udkwdk;csJUcJUaomaMumifU?pD;yGg;a&;zGHjzdK;cJUonf/ awm&dkif;rsm;udkckwfxGifv,fajr
opfrsm;udkESpfpOfwdk;csJUvkyfudkifcJUMuonf/ v,f,mvkyfief;twGu?f awmckwf?ajrwl;?wmqnf?pyg;
&dwfvkyfief;rsm; tvkyfMurf;orm;rsm;trsm;tjym;vdkcJUaomaMumifU? vkyfccsdKomaom ppfwaumif;
om;ukvm;rsm;udk iSg;&rf;oHk;pGJcJUMuonf/xdkUaMumifU ?4if;wdkUrSmv,f,mtvkyf&moD tvHk;t&if;
ESifU0ifa&mufvmcJUjcif;jzpfonf/ 0ifa&mufvmolwdkUteuf tcsdKUomjyefoGm;Mu?tcsdKUrSmtdk;tdrf
twnfwusaexdkifcJUMuonf/xdkUaMumifUppfawGc&dkifrlqvifOD;a&ESpfpOfwdk;vmjcif;jzpfonf/
wwd,tcsufrSm &cdkifwdkUonf um,tm;ESifUvkyf&aom v,f ,mtvkyfMurf;rsm;udk wwfedkif
orQa&SmifMuavonf/xdUk aMumifU?v,f,mwdk;csJUolwdkUonf ?vkyfc oufomaom ppfwaumif;om;
rlqvifrsm;udkvdkvdk csifcsifiSg;&rf;cdkif;apcJUMuavonf/ tcsufonfvnf;rlqvifOD;a&wdk;vm&
jcif;tajccHtaMumif;wpfckjzpfcJUonf/
txufygtaMumif;rsm;aMumifY? ppfawGc&dkifodkUppfqaumif;om;rlqvifrsm;tvkH;t&if;ESifU
0ifa&mufedkifcJUMu&m e,fpyfa'oarmifawmESifUbl;oD;awmiftrsm;qHk;jzpfonf/ 4if;jrdKYe,fESpfck&Sd
rlqvifrsm;\ordkif;aMumif;udk tenf;i,fwifjyoGm;ygrnf/

armifawmjrdKUe,f&rdS q
l vifrsm;\ordik ;f rSef
bdk;awmfbk&m;acmwf&cdkifjynf armifawmjrdKUe,fonf ,cktaetxm;uJYodkUyif e,fpyfa'o
jzpfonf/ewfjrpfrSm e,fpyfrsOf;jzpfonf/jrpf\ta&SUzufurf;wGifjrefrmwyfrsm;wyfpGJxm; taemuf
zufurf;wGif t*Fvdyfwyfrsm;&Sdaeonf/Adkvfcsif;jyefonf t*Fvdyfydkifeuf vQdKU0SufvlpkjyD;ewfjrpfudk
jzwf jrefrmwyfrsm;udrk MumcP0ifwu
kd w
f wfonf/xdUk aMumifY ewfjrpfta&SUzufurf;jrefrmydik ef ufwiG f
ppfrufta&;aMumifY vlaerSKr&SdcJYacs/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
65
jrefrmbk&ifcHonf vlaerSKcsxm;vdkaomaMumifY 1792-ckwGif ppfwaumif;om;r[mar'ifwdkY
udk ajruGuftcsdKU?tvkyfvkyfapcJUonf/xdktjzpftysufudk a'gufwmbem*sDu?tmufygtwdkif;rSwf
wrf;wifxm;cJUonf/
]]---ppfwaumif;om;r[mar'ifwdkUonf 1792-ckwGifewfjrpfudkjzwfajruGufi,ftcsdKUudk
jrefrmbk&ifcHxHrS&,lcJUMuonf/4if;wdkUonf v,fvkyf&moHk;&ef[efaqmifjyD; EGm;xD;&Spf&m?uRJudk;
q,fYig;aumif wdkUudk0,f,lcJUMuonf/odkYaomf ESpfukefaomtcg uRJEGm;rsm;udkarmif;,l
ppfwaumif;odUk jyefvmcJUMuavonf/jrefrmbk&ifcu
H ppfwaumif;w&m;olMuD;xHwikd w
f ef;ZJYavonf/
w&m;olMuD;u &mZ0wfrSKusL;vGefolwdkUxHrS avsmfaMu;tjzpf pkpkaygif;lyD;aiG wpfaxmifudk&&SdapcJUjyD;
jrefrmbk&ifcHxHodkYydkYay;cJYavonf/}}(bem*sD?pm-101)
a'gufwmbem*s\
D txuftaxmuftxm;rSm bdk;awmfbk&m;acwftwGif;armifawmjrdKUe,f
ppfwaumif;om;rlqvifrsm;0ifa&mufcJYyHkordkif;tpjzpfayonf/jrefrmwyfwUkd onfxakd emufyikd ;f
ppfwaumif;om;rlqvifrsm;ukdvufrcHMuawmYay/
ppfwaumif;om;rlqvifrsm;aemufwpfBudrpf wif0ifa&mufvmyku
H adk rmifawmuRe;f tkyf OD;armifnKd
\ rSww
f rf;pmrsm;awGY&onf/ 4if;pmrsm;uko
d ak woD vef*efcsmwm( Langhan Charter )u jrefrmekid if H
okawoetoif;*sme,f(JBRS, Vol 28,Part II, 1938)wifjycJYonf/
,if;pmrsm;teuf t*FvdyfjrefrmyxrppfyJG yg0ifcJYol AkdvfrSL;a&mfbifqifu 1826 ckESpf wGif
&Eypkd pfpcef;rS &ckid t
f yk cf sKyfa&;rSL;ygwif(Paton)xHay;ykYd aompmrSm tapmqk;H rSww
f rf;jzpfonf/ ,if;pm
wGifa&mfbifqifu armifnKdtm; 1824-25 ck &ckdifppfajrjyif jrefrmESifYt*FvdyfwkdYwkdufMupOf t*Fvdyf
wkdYxHtrSKxrf;cJYaomaMumifY armifawmuRef;tkyfcefY&efaxmufcHxm;onf/
pmtrSw(f 5)wGif uRef;tkyaf rmifnKdom;atmifjzLonf tcGeaf wmf&yl ;D aiG 7193 usyfxad umufcH
ay;aMumif;? 4if;\bcifarmifnKdonf 1823 ckuyif &SifrjzLuRef;tkyfjzpfcJY tcGefawmfaiG &lyD;aiG
700 usyfaumufcaH y;cJYaMumif;? tcGeaf wmfw;dk wuf&&Sad p&ef &nf&,
G
f ppfwaumif;om;rsm;ukad c:,l
jyD; ewfe,fajr &yf&Gmrsm;xlaxmifay;cJYaMumif;? xkdYaMumifY armifnKd\om;atmifjzLtm; 1860 ck
pufwifbmv 17 &ufaeY?jrefrmou&mZf 1223 ckoDwif;uRwfvqkwf 3 &ufaeY uRef;tkyf&mxl;ukd
cefYtyfvkdufaMumif;azmfjyxm;onf/
ppfawGc&kid ?f a*Zufw;D ,m;twG(J c) armifawmjrKdYe,fwiG af us;&Gmaygif; 148 &Gmtdraf jc 20901
aqmif? vl 118205 OD;&Sdonf[kazmfjyxm;onf/ Ak'bmomvkH;0r&Sd(okdY)q,fOD;rjynfYaom&Gmaygif;
46 &Gm&Sd r[mar'ifvkH;0r&Sd(okdY)q,fOD;rjynfYaom&Gmaygif; 19 &Gm&Sdonf/ &ckdifESifY ukvm;wJGae
aom &Gmaygif; 121 &Gm&Sdonf/ vlOD;a&wpfodef;ausmfteuf Ak'bmom 22762 OD;om&Sd ppfwaumif;
om;rlqvif rSm 90714 OD;&SdaMumif;rSwfwrf;wifxm;onf/ (pm 47-51)
xkYdjyif rpwmprwfu ppfwaumif;om;OD;a&wa&G Ya&G Yw;dk vmrSKudk taMumif;jyK a'ocH&cdik o
f m;
wkdYtm;owday;cJYonf/ olu ]] armifawmjrKdYe,fonf pwk&ef;rkdif 440 &Sd 1911 ckESpf vlOD;a&
131134 OD;&Sdonf/ pwk&ef;wpfrkdifvQif 230 OD;aexkdif ppfawGc&kdif vlOD;a&txlxyfqkH;jzpfonf/
--- pkpkaygif;vlOD;a& teuf 77 &mESKef;ausmfrSm ppfwaumif;om;rsm;jzpfMuonf/ ppfwaumif;om;

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
66
rsm;0ifa&mufrSKonfwjznf;jznf;qufvufjzpfaeonf/ ,if;0ifa&mufrSKonfa'ocH&ckdifrsm;ukd
ta&SYzufoYdk armif;xkwaf eonf/ ysif;&daom&ckid w
f Ydk onf 0D&,
d &S
d acRwmwwfaomppfwaumif;om;wkYd
0ifa&mufvmrSKukad wmifYrcHeidk Mf uacs/ tu,f &ckid w
f Ydkonf rdrw
d Ydk\ysi;f &djzKef;wD;wwfaomtavYtx
rsm;uko
d m qufvufjyKusifYaeMuOD;rnfqv
dk Qif ,ckarmifawmjrKdYe,fjzpfaeaom tajctaeuJYokdY
ppfawGc&kdifwpfckvHk;onf ppfwaumif;om;wkdY\vufxJokdYa&mufoGm;ayvdrfYrnf}} (prwf?pm-232)
rpwmprwf\ 1917 ck uowday;cJYaompum;jzpfygonf/ 4if;pum;ukd ,ck 21 &mpkqef;p
tajctaeESiYfcsed x
f ;dk qef;ppfMunfYvQif ppfawGc&kid o
f nf ppfwaumif;om;rlqvifrsm;vufxo
J Ydk ra&muf
ao;aomfvnf; ]]4if;wdkUu vlOD;a&wdk;yGg;atmif enf;rsdK;pHkoHk;jyD; wjznf;jznf;0g;rsdKvdkuf&ef tm;xkwf
aeMuaMumif; awGU&onf/ aZmfrif;xG#fwifjycJhaom rlqvifOD;a& tiftm;jytcsufrsm;onf ppfawG
c&dkifwpfckvHk;udkomr[kwf &cdkifurf;ajrmifwpfckvHk;udk ]]&dk[if*sm}} trnfcH ppfwaumif;om; rlqvif
rsm;vufxJodkU a&muf&Sda&; &nfrSef;csufESifh wifjyjcif; jzpfayonf/}}
armifawmNrdKUe,f ppfwaumif;om; rlqvifrsm; wdk;vmouJhodkU bl;oD;awmifNrdKUe,fodkU
ppfwaumif;om;rsm; 0ifa&mufvmyHkudkvnf; qufvufwifjyoGm;ygrnf/

bl;oD;awmifNrdKUe,f&Sd rlqvifrsm;\ ordkif;rSef


bl;oD;awmifNrdKUe,fonf armifawmNrdKUe,fESifhwpyfwnf;jzpfonf/ NrdKUe,fESpfcktMum;wGif
r,lawmifwef;umqD;xm;onf/ odkUaomf awmifMum;vrf;trsm;&SdjyD; 1919-ckrSp rD;&xm;vrf;
(,ckum;vrf;) azmufvkyfEdkifcJhojzifh ul;oef;oGm;vmrSKrjywf&Sdonf/ armifawmNrdKUe,f uJhodkUyif
ppfwaumif;om; rlqvifrsm; 0ifa&muftajcpdkufcJhaom NrdKUe,fwpfckjzpfonf/
ppfawGc&dkif a*ZufwD;,m;tydkif; (c)t& 1922-ck oef;acgifpm&if;wGif pkpkaygif; vlOD;a&
78497 -OD;? 4if;OD;a&teuf Ak'bmom 29594-OD;? rlqvif 42854-OD; &SdaMumif; azmfjyxm;onf/
bl;oD;awmifNrdKUe,fodkU ppfwaumif;om;rsm; rnfonfhumvrSpwif 0ifa&muftajcpdkufcJh
aMumif; rSww
f rf;rawGU&ao;yg/ 1901-ck oef;acgifpm&if; ompwifawGU&onf/ xdUk jyif bl;oD;awmif
Zmwdjzpfol jAdwdoQacwfESifh vGwfvyfa&;acwf &cdkifEdkifiHa&; acgif;aqmif OD;pHxGef;atmif (18991985) onf ]]udk,fawGUar,kajrESifh &dk[if*sm}} pmwrf;udk jyKpkcJhonf/ 4if;pmwrf;vnf;
ppfwaumif;om;rsm; 1904-ckESpfrSp tajcpdkufMuyHkudk rSwfwrf;wifxm;aMumif; awGU&onf/
OD;pHxGef;atmif\ tqdkt& bl;oD;awmifNrdKUe,f 1905-ckESpfwGif &cdkif aus;&Gm (124)&Gm&Sd
(11)&Gm ukvm;rsm; aexdik cf MhJ uonf[k qdo
k nf/ 1942-ckoUkd a&mufomG ;tcgum; &cdik &f mG (42)&GmodUk
ukvm;rsm; 0ifa&muftajcpdu
k af exdik cf MhJ uonf[k qdo
k nf/ ppfwaumif;om; rlqvifrsm; tb,fah Mumifh
tHhbG,fwdk;yGg;vmcJh&oenf;qdkaom tar;twGuf OD;pHxGef;atmifu 1937-ck cGJa&;wGJa&; EdkifiHa&;
tajymif;tvJaMumifh odkU wdk;yGg;vmcJh&onf[k 4if;pmwrf; pm (85)wGif atmufygtwdkif; oHk;oyf
rSwfwrf;wifxm;ygonf/
]] ---1935 ckEpS f jrefrmjynfukd tdE,
d jynfEiS hf cGcJ gG &ef jAdwo
d Q ygvDrefrS qH;k jzwfvu
kd af vonf/
xdkqHk;jzwfcsuft& tdEd,rS acgif;aqmifBuD; rpwm qmum acgif;aqmifaom tzGJUESifh jrefrmjynfrS
*VKeOf ;D apmtpd;k &wdUk vl0ifvx
l u
G f pmcsKyw
f pfcu
k kd BudKwifcsKyq
f v
kd u
kd Mf uavonf/ xdOk ya'jzpfvwaH om

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
67
jrefrmjynf vl0ifvlxGuf Oya'rsm;t& vdkufemaqmif&Gufjcif;rsm;udk pmcsKyfcsKyfqdkaom aeUrSp
oHk;ESpftwGif; &yfwefUxm;&efrsm; yg0ifonf/
uREfkyfwdkU\ qErsm;rSm jrefrmjynfudk cGJxkwfvdkufonfESifh wNydKifeuf vl0ifvlxGufOya'udk
twnfjyK vl0ifrKS udk &yfpv
J u
kd af pvdo
k nf/ odUk aomf BudKwif jynfoUl qEt& &,lvsuf csKyfqakd om
pmcsKyfr[kwo
f nfwaMumif;? ESpzf uftpd;k &wdUk oabmwlvufrw
S af &;xd;k um rif;wdik yf iftpnf;ta0;rS
twnfjyKvdkufjyD;jzpfaeaomaMumifh wpfaMumif; uREfkyfwdkU\ qEonf bmrSc&D;ra&mufacs/
cGx
J u
G af &;udk pwifaqG;aEG;vdu
k o
f nfEiS w
hf pfNydKifeuf ppfwaumif;c&dik Nf ydK ajy;vmonft
h vm;
0ifvmvdkufonfYukvm;rsm;rSm tqHk;tpr&Sdawmhacs/ rif;vrf;? oabFmqdyf? NrdKUwGif;? armifawm?rS
bl;oD;awmifodkU vm&mvrf;BuD;wdkUwGif ukvm;rsm;ESifh jynfhusyfaeavawmhonf/vnf; ukvm;
wdk;0ifrSKBuD; wpf&yfjzpfayonf/ wdk;0ifvmaom ukvm;rsm;onf ,cifpyg;&dwf&efvmaom &cdkifjynf
wGif tvkyfvkyfudkif pm;aomufvdkonfh ukvm;rsm; jzpfMuavonf/ ,cifpyg;&dwf&ef vmpOf jyefavh
&So
d rl sm;rSmvnf; rvmEdik ?f jyefvnf;rjyefEikd rf nfukd pd;k &drv
f suf ]]OD;apm-qmumpmcsKyf}} udk tumtuG,f
,l tjrJaexdkif&ef 0ifvmcJhMuolrsm; jzpfavonf/ ........odkU ukvm;rsm; (3)ESpf (3)rdk; umv
twGif; 'va[m0ifvmvdkufMuojzifh rnfonfhtcgrQ &yf&Gm[l r&Sdbl;aom v,fpyf?awmifajcrsm;
ukvm;&Gmrsm; wnf&SdvmMuonfudk awGU&avonf/ &Sd&if;&Gmrsm;rSmvnf; ESpfqoHk;qBuD;vm
avonf/ tcsdKUtdrfajc avsmhayghvmaom &cdkif&GmBuD;rsm;wGifvnf; 0ifa&mufaexdkifMuavonf/
t*Fvdyfvufatmuf uRefoabmufjzpfaeonfhtjyif vuf&Sd OD;apmtpdk;&uvnf; oabm
wlaeMujyD;jzpf&m uREfkyfwdkUrSm bmrSajymcGifhr&Sd/ Munfhae&Hkom&Sdavonf/ t&m&Sdrsm;rSmvnf; c&dkif
tqifh&Sd t&m&Sdrsm;tm;vHk;yif t*Fvdyfrsm;csnf;omjzpfaeMu rnfolrQ udpu
dk ta&;,l&efr&Sd/
ta&;vnf;r,lekdifacs/ pmcsKyfucGifYjyKjyD;om;jzpfaeavjyD/}}
OD;pHxGef;atmif\rSwfwrf;t& bl;oD;awmifjrKdYe,f 1935 ckwGif ppfwaumif;om; rlqvif
rsm;wkd;vmouJYokdY armifawmjrKdYe,fvnf;tvm;wlwkd;vmvdrfYrnf[k,lq&onf/

pkHprf;a&;aumfr&Sif\ ppfwaumif;om;0ifa&mufrSKtpD&ifcHpm
ppfawaumif;om;rlqvifrsm;wHcg;r&Sd 'g;r&Sd 0ifvmrpJ&SdaecJYonfukd jAdwdoQtmPmykdifwkdY
owdjyKrdcJYMuonf/ 4if;wkdYonf aemiftcg a'ocH&ckdif?Ak'bmomrsm;twGufaemiftcg tE&m,f&Sd
ekid af Mumif;ukv
d nf; qifjcifrMd uonf/ xkYdaMumifY 1939 ckEpS w
f iG f ppfwaumif;om;rlqvifrsm; 0ifa&muf
rSKudpu
dk pdppf&ef txl;pkpH rf;a&;aumfr&Siw
f pfcu
k zdk YGJ ay;cJYonf/ ,if;tzJYG \tpD&ifcpH maumufeKwfcsuf
rsm;ukd &ckdifekdifiHa&;acgif;aqmifOD;vSxGef;jzL\ ]] &ckdifjynfe,fpD;yGm;a&;b@mwkduf}} pmtkyf azmfjy
xm;onf/ 4if;pmtkyf (pm 92-96) rSvkd&if;aumufeKwfwifjyoGm;ygrnf/
]] --- pkHprf;a&;aumfr&SifwGif rif;BuD;rpwm*sdrf;bwfpfwm (James Baxter) u OuXtjzpf
aqmif&Guf? OD;wifxGwfESifYrpwm tm&f'Dqkdif;(&efukefwuokdvfygarmu)wkdYtzJGY0ifrsm;tjzpf yg0if
Muonf/ xkdaumfr&Sif\ tpD&ifcHpmtcef;(7)pmrsufESm 49 wGif 1931 ckESpfaumuf,laom oef;acgif

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
68
pm&if;t& &ckdifwkdif;okdY0ifa&mufvmaom tdEd,wkdif;&if;om;rsm;pm&if;ukd atmufygtwkdif;azmfjyxm;
ygonf/
&ckdifwkdif;vlOD;a&
1008538
tdEd,wkdif;&if;om;OD;a&
217800
c&kid t
f vku
d jf yefYEYHSaexkid Mf uaom tdE,
d wkid ;f &if;om;OD;a&rSm atmufygtwkid ;f jzpfygonf/
ppfawGc&kdif
210990
&ckdifawmifwef;a'o
500
ausmufjzLc&kdif
4321
oHwJGc&kdif
1990
pkpkaygif;
217800
ppfawGc&kid w
f iG v
f Ol ;D a& 637580 &So
d nfYteuf 210990 rSm tdE,
d wkid ;f &if;om;rsm;jzpfMuonf/
,if;pm&if;t& ppfawGc&kid w
f iG af exkid Mf uaom tdE,
d wkid ;f &if;om;rsm;rSm &ckid w
f wkid ;f vk;H &Sd tdE,
d wkid ;f
&if;om;rsm;\ 97% &mcdkifESKef;jzpfavonf/ --- 1931 ckESpf oef;acgifpm&if;t& ppfawGc&kdifwGif
&Sdaom ukvm;tvkyform; 71306 a,muf&SdonfYteuf 69461 a,mufwkdYrSm atmufygvkyfief;rsm;
wGif yg0ifvkyfukdifMuonf/
tvkyt
f ukid f
OD;a&
pkdufysdK;a&;
42947
pma&;pmcsD
744
vufrSKynmonf
3347
uRrf;usif^w0ufwysufuRrf;usiftvkyform;
16429
ukeo
f nfEiS Yf 4if;wkYd xv
H yk u
f idk o
f l
5994
pkpkaygif;
69461
txufygpm&if;rsm;teuf ukvm;vlrsdK; 9442 a,mufrSm ukd,fykdifv,f,mvkyfukdifolrsm;jzpf
onf/ 12848 a,mufrmS olwyg;v,fuv
dk yk u
f idk o
f jl zpfonf/ 19436 a,mufrmS v,fpm&if;iSg;rsm;jzpf
Muonf/ v,fpm&if;iSg;rsm;teuf 5570 a,mufrSm tdEd,wGifzGm;jrifolrsm;jzpfonf/
---- jynfolYusef;rma&;XmenTefMum;a&;0ef\ 1930-31 ckESpftpD&ifcHpmwGifomreftm;jzifY
wpfESpfvQif ppfwaumif;om;ulvDaygif; 40000-cefY ppfawGc&kdifokdY0ifa&mufavY&SdaMumif;azmfjyyg&Sd
onf/
1931 ckESpfoef;acgifpm&if;aumufcsdefwGif ppfawGc&kdiftwGif; tdEd,wkdif;&if;om;a,musfm;
(vlrsdK;aygif;pkH) 251945 a,muf&Sdonf[kazmfjyxm;onf/
---txufazmfjycJYaompkHprf;ppfaq;a&;aumfr&Sifonf &ckdifwkdif;rS Oya'jyKukd,fpm;vS,f (7)
OD;tygt0if oufao (8)OD;ukdppfaq;ar;jreff;cJYMuonf/ ,if;wkdY\wifjycsufrSm &ckdifwkdif;okdY ESpfpOd
ESpw
f idk ;f ppfwaumif;ukvm;rsm;okYd trsm;tjym;0ifa&muf&jcif;rSm &ckid v
f rl sdK;tzkYd rqkx
d m;bd? &ckid w
f iG f
tajcpkdufaexkdifvsuf&Sdaom ukvm;vlrsdK;rsm;yifrESpfjrKdYMu[kqkdMuonf/ ,cktwkdif;om &ckdifokdY -

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
69
ppfwaumif;ukvm;rsm;tqufrjywf0ifvmaejcif;ukd rwm;qD;cJYvQif aemiftem*wfwGif vlrsdK;a&;
t"du&kP;f rsm;jzpfymG ;rnfudk pk;d &dr&f ygonf[q
k Mdk uonf/ --- oufaorsm;tm;vk;H wkYd u &ckid w
f idk ;f okYd
0ifa&mufvmaom ppfwaumif;ukvm;rsm;ukd uefYowfwm;jrpfoifYjyD[k wnDwnGww
f nf;wifjyMuyg
onf/
0ifvmrpJjzpfaeaomukvm;tkyfBuD;rsm;ukd jAdwdoQwkdYpkd;&drfvmjyD;pkHprf;a&;jyKvkyfcJY&m 'kwd,
urmppfBuD;aMumifY rnfokdYrQtaumiftxnfazmfaqmif&Gufekdifjcif;r&SdcJYMuay/ }} (pm 92-96)
pkHprf;a&;aumfr&Sif\ tpD&ifcHpmaumufeKwfcsufukdavYvmokH;oyfMunfYvQif &ckdifjynfe,f
(txl;ojzifY ppfawGc&kdif) ,ck&Sdaeaomrlqviftrsm;pkrSm jAdwdoQacwf wHcg;r&Sd 'g;r&Sd0ifa&muf
tajcpkdufaexkdifcJYMuaom ppfwaumif;om; b*FgvDrsm;jzpfaMumif; xif&Sm;ygonf/ udpa MumifY
aemifumv vlrsdK;a&;t"du&kPf;jzpfvmrnfukdBuKdwifrSef;qod&SdcJYMuaomfvnf; tcsdefrDajz&Sif;ray;
ekdifcJY 'kwd,urmppftwGif; ukvm;&ckdif t"du&kPf;jzpfyGm;cJY&avonf/
t"du&kPf;\ 'Pf&m'Pfcsufrsm;rSm txl;jyif;xefvSaomaMumifY ,if;\ qkd;usdK;rsm;ukd
&ckdifom;wkdY,ckxdcHae&qJjzpfygonf/ udpu
kdtcef;(6)wGif qufvufaqG;aEG;oGm;ygrnf/
tcef;(4) txufaZmfrif;xG#af &;cJYaom ]] &ckid w
f Ydk rq
l vifZmwf0ifcYJ onfY}} qkad omwifjycsuf?
]] &ckdifjynf--- rlqvifrsm;odef;oef;csSD&SdaecJYaMumif;}} wifjycsufrsm;ukd jcKHikHokH;oyfMunfYvQif
aZmfrif;xG#f onf rsufarSmuf&ckdifjynfe,f&Sd rlqvifOD;a&ukd a&S;acwfuyif&SdaecJYaom wkdif;&if;om;
rlqvifrsm;jzpfaMumif; BuKd;pm;wifjyjcif;jzpfaMumif;awGY&onf/ olYwifjycsufrsm;rckdifvkHaMumif;ukd
a'gufwm bem*sD\ jAdwdoQwkdYodrf;,lpvlOD;a&(30000) pm&if;uoufaocHaeonf/ xkdYjyif jAdwdoQ
acwf ppfwaumif;om; b*FgvDrsm;wk;d vmyku
H dk rsujf rifu,
dk af wGYrw
S w
f rf;wifcYJol rpwm prwfuvnf;
ppfawGc&kdifwpfckvkH;&Sd rlqviftrsm;pkrSm ppfwaumif;om;rlqvifrsm;omjzpfaMumif;oufaocHjyD; ?
aemifumv &ckid w
f Ydk udk 0g;rsdKoGm;ekid o
f nf[
l yiferd w
d zf wfowday;cJYao;onf/ pkpH rf;a&;aumfr&Si\
f
tpD&ifcHpmuvnf; ppfawGc&kdif ppfwaumif;om;rsm;tqufrjywfwkd;aeonfukd aumif;pGmowdjyKrd
tem*wf tE&m,ftjzpfBuKdwifreS ;f qjyD; 4if;wkYd 0ifa&mufrKS ukd [efYwm;oifYaMumif; tpD&ifccH YJ onf/
oufaocHcsufwkdYu aZmfrif;xG#f\ vuf&SdrlqvifOD;a&ukd a&S;acwfuyif&SdcJYav[efwifjyjyD;?
ppfwaumif;om; b*FgvDrlqvifrsm;ukdwkdif;&8f;om;jzpfaMumif;vkH;axG;vSnfYywfa&;om;csufwkdYonf
]] qifaoukdqdwfa&jzifYzkH;}} &eftm;xkwfcsufrsm;omjzpfaMumif;ay:vGifaeonf/
txufppHk rf;a&;aumfr&Si\
f tpD&ifcpH maumufeKwfcsuyf gaom tdE,
d wkid ;f &if;om;vlrsKd ;aygif;pkH
OD;a& 251945 OD;rS 1911 ckoef;acgifpm&if;yg [dEL bmom0ifO;D a& 14454 OD;ukEd KS wfvu
dk v
f Qif tMurf;
zsif;tdEd,wkdif;&if;om;rlqvifOD;a& ESpfodef;ausmf(237491) &SdaMumif;awGY&onf/ a'gufwm bem*sD
\ pmtkyft& 1925 ck rlqvifOD;a& (30000)&SdcJY&mrS 1931 ckwGif rlqvifOD;a& (207491) OD;&Sdvm
onf[k qkd&ayrnf/ wpfESpfvQif rlqvifOD;a& 2976 OD;cefYwkd;jcif;jzpfonf/ 1931 ckrS 1971 ckxd
rlqvvifOD;a&wkd;rSKpm&if;ukd aemufqufwJG(3) wifjyxm;ygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
70

OD;odefazjrifY\ pmukdtvJGokH;pm;vkyfol
aZmfrif;xG#o
f nf ]] &k[
d if*sm}} trnfco
H l rlqvifwYdk b*Fgf vDpum;?pmayESiYf rwlaom oD;jcm;
pum;ESiYf pmay&Sad v[efvyk Bf uHwifjycJY&m? vdrn
f mrSKomjzpfaMumif;?tcef;(2) pdppfa0zefwifjycJYonf/
,cktcef;(4)wGif ]] &k[
d if*smESiYf b*FgvDujGJ ym;rSK}} acgif;pOfi,fjzifY &k[
d if*smpum;pmay[lwoD;wjcm;
&Sdav[efxyfrHwifjyjyefonf/
olu ]] -- b*FgvDESifY0wfpm;qif,ifrSKonfvnf;uJGvJGonf/ b*FgvDrsm;onf tus&Snf0wf
jyD; tjyifxkwf0wfonf/ &kd[if*smrsm;u jrefrmtusukd vkHcsnftwGif;xnfY0wfMuonf/ b*FfgvD
trsdK;orD;rsm;qm&D&SnfjcKH&kd[if*smtrsdK;orD;rsm;u jrefrmtrsdK;orD;tusESifYwlaom vuf&Snf&ifzkH;
tusrsdK;0wfMuonf}} ponfjzifY wifjyonf/
aZmfrif;xG#f\ tmabmfrSm0wfpm;ykHuJGjym;aomtcsufrsm;onf vlrsdK;csif;rwlaMumif;wkdif;wm
aom jy'g;wkid jf zpfaMumif;qkv
d [
dk ef&o
dS nf/ tcsufonf vlrsdK;ESprf sdK;cJjG cm;&m ta&;BuD;aomtcsuf
r[kwaf cs/ ywf0ef;usifvrT ;f rk;d cH&jcif;omjzpfonf/ t*Fvyd ?f jyifopfpaom Oa&myom;wkYd 0wfqifonfY
abmif;yD? uGwt
f us0 wfqif&EHk iS Yf t*Fvyd v
f rl s;kd ?jyifopfvrl sKd ;jzpfvmrnfr[kwaf cs/ t"duusaom tcsuf
rsm;uko
d mMunfY&rnf/ bmompum;?,kMH unfu;dk uG,rf KS ?zGm;?aovufxyf&mwkYd vku
d ef musiYfo;Hk rSK? paom
vlrsdK;wpfrsdK;\ oD;jcm;vuPmukad qmidef idk o
f nfY "avYx;Hk pHrsm;ukEd KS id ;f ,SOMf unfYzYdk vo
dk nf/ jyD;rS vlrsdK;
ESpfrsdK;\ wlnDrSKuJGjym;rSKukd odekdifrnfjzpfonf/
,ck]] &k[
d if*sm}} trnfco
H l rlqvifwYdkEiS Yf ppfwaumif;om; b*FgvDrq
l vifwYdkrmS bmompum;
wlMuonf/ aZmfrif;xG#fu pm(24) ]] --- (&kd[if*smpum;onf) tma&AD?yga&pD?tl&f'l?b*FgvD?&ckdif
bmompum;rsm;a&maESm orkdif;aMumif;t&jzpfay:vmaom oD;jcm;bmompum;jzpfonf}} [kajymcJY
aomfvnf;? jAdwdoQacwfoef;acgifpm&if;u ppfawGc&kdif&Sdrlqvifrsm;rSm b*FfgvDpum;ajymaom
ppfwaumif;om;rlqvifrsm;jzpfaMumif;oufaocHxm;jyD;jzpfonf/ rsuaf rSmufacwfppfawGc&kid &f dS rlqvif
rsm;vnf;ppfwaumif;om; b*FgvDpum;rsdK;omajymMuavonf/ wjcm;ta&;BuD;aom"avYxkH;pHrsm;
vnf; tpvmrfw&m;awmf\ oGefoifrSKtwkdif;yifjzpfMurnfrSm ,kHrSm;oHo,jzpfp&mr&Sdacs/
ae&mwGif aZmrif;xG#fu ]] &kd[if*sm0wfpm;qif,ifrSK}} qkdjyD;pma&;q&mBuD; OD;odef;azjrifY
\ ]] jrKdYa[mif;rSyvuf0okYd }} acgif;pOfjzifYtxufwef;yif&ifpum;ajypmtkyyf gpmukd ykzH su
f tvJo
G ;Hk pm;
vkyv
f u
dk af o;onf/ olu OD;ode;f azjrifY\pmrSaumufeKwf ]]xko
d o
l nft&G,t
f m;jzifY 25 ESpaf vmuf
om&Sad yOD;rnf/ rJjymawmif&n
S yf q
k ;dk ESiYfxidk rf odr;f vkv
d t
dk usu
0dk wfxm;avonf/ acgif;wGiv
f nf; ydwjf zL
azmYvkH;aygif;xm;avonf/ ESKwfcrf;arG;usifpG,frsm;vnf;&Sdonf/ OD;xGef;0if;ESifYxkdolpum;ajymaom
tcg &ckid v
f adk jymaomtcg uReykf ef m;rvnfvu
dk af cs/ xkdolYtaMumif;ukd ukdxGef;0if;tm;ar;aomtcg
xkdolrSm 'kdY&ckdif&kd[if*smrlqvifjzpfaMumif;od&onf/}} [kazmfjyxm;onf/ rnf;apmif;xm;aom0gusrS
]] &k[
d if*sm}} qkad om a0g[m&rSm aZmfrif;xG#u
f OD;ode;f azjrifYa&;cJYav[eftykx
d nfYjyD;vdrn
f m xm;jcif;
jzpfonf/
aZmfrif;xG#o
f nf uG,v
f eG o
f l pma&;q&mBuD; OD;ode;f azjrifYpmukd tvJo
G ;Hk pm;vkyef idk cf YJaomfvnf;
1967 ckrS 1980 ckxd txufwef;yif&if;puma;jyuko
d if,cl YJ Muaom ausmif;om;a[mif;pmzwforl sm;
ukd vdrfnm r&ekdifyg/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
71

tcef; (5) a0zefpm


aZmfrif;xG#o
f nf tcef;(3)wGif &cdik jf ynf&rdS q
l vifrsm;udak &S;acwfuyif&cdS UJ aomrlqwvifrsm;
jzpfaMumif; ? 4if;wdkUtxJwGif bmomul;ajymif;cJYaom&cdkifom;rsm;ygaMumif;wifjycJYonf/tcef;(4)
wGif 4if;rlqvifwdkUrSm jrmufOD;acwfuyifOD;a&rsm;cJUav[ef ? jAdwdoQacmwfrlqvifOD;a&rSmvnf;
a&S ; acwf t quf q uf r l q vif O d ; a&rS w d k ; yG g ;vmjcif ; jzpf a v[ef v S n f Y ywf w if j ycJ Y onf /
4if;rlqvifwdkYonf &cdkifrSwpfqifYjredfrmjynfodlUjyefUyGg;oGm;av[eftcef;(5)wGifwifjyvdkufonf/
olUwifjycsufrSefrrSefudk pdppfMunfUMuygrnf/
oabFmysufyHkjyifrScsJUum;,laomrlqvifjyefUyGg;rSK
aZmfrif;xG#fonf tcef;(5)wGif]]jynfaxmifpkjrefrmedkifiHawmfESifYtpvmrfbmom}}acgif;pOf
atmuf 'kwd,AdkvfrSK;MuD;0if;armif\ ]]omoemYa&mif0gxGef;apzdkY}}pmtkyfudk udk;um;jyD; ]]tpvmrf
bmomrSm jrefrmedkifiHodkUvGefcJUaomESpfaygif;(1300)?at'D(700)cefUu pwifa&muf&SdcJUaMumif;?xdkodkU
a&muf&Sdjcif;rSm? tm&Afukefonfrsm;?yg&Sefukefonfrsm;ESifY?a&mrukefonfwdkUu ukefpnful;oef;oGm;
vmrSKjyK&mrS oabFmysujf yD; &cdik u
f rf;ajrmifa'owGif rlqvifoabFmom;rsm;twnfwusaexdik v
f mcJU
&mrSjzpfaMumif;}}ponfjzifY 'kwd,AdkvfrSK;MuD;0if;armifu a&;om;av[efwifjyxm;onf/(pm-47)
yHkjyifudkyifcsJUum; pm 49 wGifwzefwifjyjyefonf/olu]]---&cdkifbk&ifr[mxdkifpjEvuf
xuf at'D(788-810)wGif &rf;jAJuRef;teD;oabFmrsm;pGmysufcJUaMumif;?tpvmrfbmom0ifoabFm
om;rsm; aus;GmwGiftwnfwusae&mcsay;aMumif;awGY&\/jrefrmedkifiHwGifyifv,furf;jrdKUrsm;jzpf
aom ausmufjzL?ykodrf?oefvsif?rkwr?jrdwf ponfwdkUwGif tvm;wloabFmrsm;ysufjym;jcif;qdkif&m
taMumif;t&mrsm;rSm tcsdefumvapmpGmuyif&SdcJUonf/}}[k wifjyvdkufjyefonf/
rdka&Sa,*gurl jrefrmedkifiHodkU rlqvifrsm;tapmqHk;a&muf&SdrSKonf at'D9&mpkcefYujzpfrnf[k
rSef;qonf/w&kwfc&D;onfrsm;udknTef; at'D 860 wGifjrefrmedkifiHESifY,leefwdkU ukefonfudkvdkeDrsm;
udak wGUonf[q
k o
dk nf/rlqvifc&D;onfrsm;w&kwjf ynfoUkd oGm;pOf jrefrmedik if aH wmifyikd ;f urf;ajcrsm;odUk
a&mufvrd Yf rnf[,
k q
l onf/ 9 &mpkyg&Secf &D;onf tdik Af ifc'kd gAg (Ibin Khordhbeh) ESiYf tm&yfc&D;onf
qlavref (Suleiman ) wdkY\a&;om;csufrsm;vnf;aumif;?10-&mpkyg&Sefc&D;onf tdkifaeftmvfzguDG
(Ibin Al Faquih) a&;om;csufvnf;aumif;?jrefrmedik if aH wmifyikd ;f udak z:jycJUonf/tcsufuMkd unfY
yJcl; rlqvifukefoG,fudkvdkeDrsm;xlaxmifjyD;jzpf[efwlonf[krSef;qonf/jrefrmedkifiHawmifydkif;jzpf
aom(odUk )wduspGmajym&vQif &cdik u
f rf;&d;k wef;?{&m0wDjrpf0uRef;ay:?yJc;l ?weoFm&Durf;&d;k wef;wdUl onf
rlqvifoabFmom;rsm;odaom ta&SYbufa&aMumif;vrf;jzpfonf[l,lqonf/(pm-2)
jrefrmUordkif;ynm&Sif AdkfvfrSK;b&Sifurl]]Ak'bmomjrefrmedkifiHESifYtpvmrfbmomwkdYyifv,f
a&aMumif;qufoG,faerSKrSmrajymyavmufacs/at'D 10 &mpktm&AfESifYyg&SefwdkUonf tef'refuRef;
rSvGJplrmMwmqdyfurf;rsm;\ajrmufbufa'orsm;udk tenf;i,frQomodcJUMuonf/}}[k,lqonf/
(pm-3)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
72
ynm&SifESpfOD;\txufwifjycsufrsm;udk ESdKif;,SOfoHk;oyfMunfUvQif? jrefrmedkifiHurf;&dk;wef;
a'orsm;odkUat'Dukd;&mpk?q,f&mpkcefUrSp rlqvifc&D;onfrsm; a&muf&SdcJhrSKudp wpfOD;ESifhwpfOD;
,lqyHkrwlMuaMumif;awGY&onf/
rdka&Sa,*guqufvuf? ]]tm&yfukefonfESpfOD;\om;ESpfa,mufjzpfaom? aTzsOf;nDaemif
ESpfOD;\taMumif;rSm jrefrm&mZ0iftapmqHk;awGY&aom yk*Hacwfrlqvifrsm;jzpfonf/}}[kvnf;qdk
xm;onf/(pm-2) rGefbk&if &mZm"d&mZf(1385-1429)onf '*Hkudk0dkif;0ef;ydwfqdkUaomtcg
rlqvifoabFmom;rsm;\tultnDaMumifYomatmifjrifcJhjcif;jzpfonf/(pm-9) wyifaTxD;(15311550)onf rkwrqdyfurf;jrdKUudk 1541 ckwGifatmifedkifcJh\/xdkpOfu jrdKUvHkjcHKa&;twGuf 4if;wGif
aexdkifolrlqvifrsm;u wuf<upGmyg0ifcJUMuonf/(pm-10)
16 &mpk jrefrmbk&ifrsm;onfrq
l vifrsm;udk jrefrmedik if t
H xufyikd ;f aTbckd &dik af jr'l;teD;ae&m
csxm;onf/4if;Gmrsm;,cktxdwnf&adS eonf/4if;wdUk rSmtrsm;tm;jzifYr;qvifoUkH yef;rsm;jzpfjyD;;acwf
tqufqufrS brf;qD;ac:,lvmolrsm;jzpfonf/ajr'l;odUk tOD;qH;k ac:,lvmaomrlqvifrsm;rSmyJc;l jrdK Y
udk1539 ESifY 1599 ckrsm;wGifckcHumuG,faomrlqvifrsm;jzpfonf/wyifaTxD; &cdkifudk 15460if
wdkufcdkufpOfbrf;qD;ac:,lvmolrlqvifrsm;vnf;yg0ifonf/taemufzufvGefrif; (1605-1628)
oHvsifudkatmifjrifpOf 'Db&pfwdkESifYwuG 4if;udkulnDolrlqvifrsm;udkvnf; ppfoHkYyefYtjzpfbrf;qD;
ac:,lvmonf/4if;wdkUudk ajr'l;ESifYteD;tem;c&dkifrsm;jzpfaom ppfudkif;?&rnf;oif;?ausmufqnfwfkU
ae&mcsxm;vdu
k o
f nf/paerif;vufxuf 1707-ckwiG f oHwu
JG o
kd mG ;a&mufwu
kd cf u
kd af omtcg rlqvif
ppfoHkUyef;axmifcsD brf;qD;ac:,lvmonf/1708-ckESpfwGif &ckfifjynfrSrlqvif oHk;axmifwdkUonf
ajr'l;tajcpdkufcJhMuonf/4if;wdkUudk aTbdk ? &rnf;oif; ? awmifilc&dkifwdkUjzefUae&mcsxm;cJYonf/
(pm-11) um; rdka&Sa,*g\okawoejyKwifjycsufrsm;jzpfonf/
&cdik &f mZ0if pE0Zd , (1710-1731)vufxuf&cdik u
f ,
kd &f aH wmfwyfEiS u
hf refav;onfrq
l vif
rsm; yl;aygif;aomif;usef;MuaomMumifY urefav;onfrsm;udpk E0Zd ,u jyif;xefpmG ta&;,laomtcg
oH w G J r S r l q vif ( oH k ; axmif ) ajr'l ; od k U xG u f a jy;cJ Y Muonf [ k q d k o nf / 4if ; rl q vif r sm;onf
rif;bmbk&ifvufxuf b*Fg 12 jrdKUukd odrf;,lpOf aomifwD;uRef;rSbrf;qD;ac:,lvmolrsm;jzpfonf
[kvnf;qdkonf/ (pErmvm 'k ?pm-68?248)aomif;wD;uRef;rSrif;ygbk&ifbrf;ac:vmolrsm;onf
pE0dZ,acwfxGufajy;oGm;olrsm;yifjzpfonf[k,lq&onf/
rdka&Sa,*g\okawoejyKcsufESifY aZmfrif;xG#f\wifjycsufrsm;udk EdSKif;,SOfoHk;oyfMunfUvQif
aZmfrif;xG#f\wifjycsufwdkUrSm taxmuftxm;rygaom &rf;oef;vHk;axG;a&;om;csufrsm;om jzpf
aMumif;awGU&onf/olu]]---yifv,fqyd u
f rf;jrdKUrsm;jzpfaom ausmufjzL?ykord ?f oHvsi?f rkwr jrdKUwdUk wGif
tvm;wloabFmysujf cif;qdik &f mtaMumif;t&mrsm;rSm tcsdefumvapmpGmuyif&SdcJhonf/}}[la&;cJjh cif;
rSm jzD;jzef;jcif;omjzpfonf/ausmufjzLjrdKUrSm jAdwo
d Qacmwf 1838-ckEpS w
f iG w
f nfcahJ omjrdKUopfwpfco
k m
jzpfonf/oefvsifjrdKUrSmvnf; &cdik b
f &k ifrif;&mZmMuD;ESijhf refrmbk&iftaemufzufveG rf if;wdUk udk ay:wl*D
vlrsdK; 'Db&pfwu
kd a&wyftm;ud;k ESit
hf mcHc
hJ xif&mS ;aomjrdKUomjzpfonf/aZmfrif;xG#f jzD;jzef;cJYaom
]]tcsdefumvapmpGm}}xJ ryg0ifacs/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
73
trSefrSmat'D 9 &mpk?10 &mpk tm&AfESifYyg&Sefa&aMumif;c&D;onfrsm;a&;cJUaomrSwfwrf;rsm;
jrefrmedkifiHawmifydkif;urf;&dk;wef;udka,bk,soabm&nfnTef;az:jycJUjcif;omjzpfonf/ a'otrnf?
jrKdkUtrnfwdkUukd wduspGmaz:jycJUjcif;r[kwfacs/ rdka&Sa,*g\wifjycsufrsm;vnf; &cdkifurf;&dk;wef;?
{&m0wDjrpf0uRef;ay:?weoFm&Durf;&dk;wef;?rkwrwdkUjzpfedkifonf[k rSef;qwifjyjcif;rsdK;omjzpfonf/
yJcl;wpfckudkom wduspGmaz:jyxm;aMumif;awGU&onf/
xdUk jyif aZmfrif;xG#u
f ]]---tpvmrfbmom0ifwUkd onftm&yfoabFrsm;ysuf0ifa&mufaexkid f
jcif;jzifhvnf;aumif;? tm&Af?yg&Sefukefonfrsm;ul;oef;a&mif; 0,fa&;pcef;rsm; zGifYvSpfcJYjcif;
jzifYvnf;aumif; a&Munf&mjrufEk&modkUaTajymif; aexdkifcJhjcif;jzifYvnf;aumif; ?jrefrm edkifiHtESHUysHYESHU
vmcJUaMumif;od&onf/}}[kqdkvdkufjyefonf/(pm-51) oabFmysufyHkjyifrsm;udk rdrdvmomtwnfjyKjyDF;
tm&yf?yg&Sefukefonfrsm;tm; jrefrmedkifiHtESHUodkUydkUay;vdkufjcif;jzpfonf/odkUydkUay;vdkufjcif;jzifU
,ckacwfjrefrmedik if t
H ESUH (ucsifjynfe,f?u&ifjynfe,f?rGejf ynfe,f?{&m0wDwikd ;f ?yJc;l wdik ;f ?&efuek w
f idk ;f
weoFm&Dwikd ;f ponf) enf;rsKd ;pHEk iS Yf a&muf&t
dS ajcpdu
k af exdik Mf uaom]]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifrsm;udk
]]tcdsefapmpGmurlqvifrsm;}}tjzpftodtrSwfjyK&m?tumtuG,fay;&m&mufoGm;avonf/
pifppf jrefrmbk&ifrsm;brf;qD;,lvmaomoHkUyef;rsm;?ppfajy;'kuonfrlqvifrsm;onf rdrdqE
tavsmuf a&Munf&m?jrufEk&maecGifhr&cJhMuacs/ jrefrmbk&ifrsm;u 4if;wdkUtm;tpkta0;jzpfroGm;
atmif?tiftm;wpf&yfjzpfroGm;atmifae&mcGJxm;cJhonf/xdktaMumif;udk rdka&Sa,*guodkUrSwfwrf;
wifxm;onf/
]]---jrefrmrsm;onf tajcpdkufaexdkifMuaomrlqvifrsm;udk tpki,frsm;tjzpfvnf;aumif;?
Gmtrsm;tjym;vnf;aumif; owdxm;oD;jcm;cGJa0csxm;avonf/enf;jzifUtiftm;awmifUwif;
aomrlqviftpktzGUJ jzpfvmrnfUtajctaeudk [efUwm;edik &f efEiS Yf xdt
k iftm;pkonfb&k ifYeikd if aH wmftm;
rjcdrf;ajcmufedkif&efjzpfonf/}} (pm-12)
rdka&Sa,*g\ a&;om;csufudkMunfUvQif? a&S;jrefrmbk&ifrsm;acmwfrlqvifOD;a&onf c&dkif
toD;oD; jyefUMuJ&SdaecJhaomfvnf; ta&twGufrrsm;acs/xdkUjyif4if;wdkUonfjrefrmvlxkESifhESpfaygif;
rsm;pGma&mESmaexdkifvmcJhaomaMumifY jrefrmESifhcGJjcm;r&atmifjzpfoGm;jyD;? udk;uG,f&mbmomrSty
jrefrmuJhodkUyifajymqdkjyKrlMuavonf/4if;rlqvifwdkUudkjrefrmwdkUuajr'l;rlqvif(odkY)jrefrmrlqvif?
(odkU)yoDukvm; [kac:Muonf/ 4if;wdkUonf jAdwdoQacmwf wHcg;r&Sd?'g;r&Sd0ifa&mufvmMuaom
ppfwaumif;om;rsm;ESifh qufEG,fywfoufjcif;r&Sdacs/aZmfrif;xG#fu 4if;ppfwaumif;om;rsm;jrefrm
edik if t
H ESUH a&mufcMhJ uonfuzkd ;kH zdv
kd ]]---&cdkifonftpvmrftzdkUwHwdkif;MuD;ozG,fjzpf?wjznf;jznf;ESihf
jidrf0yfydjym;pGmjrefrmjynft&yf&yfodkUrlqvifrsm;ysHUESHhcJhonf/(pm-52)}}[lvnf;aumif;?]]---1599ckESpf (rif;&mZmMuD;vufxuf?) &cdkifwdkUonfatmufjrefrmjynfodkUpHkqif;vm&mrlqvifrsm;pGmyg0if
cJah vonf/wenf;tm;jzifhrlqvifwdkUonf&cdkifjynfrSwqifhjrefrmedkifiHtESHYajcqefUedkifcJhNuayonf/
(pm-54)}} [lvnf; a&S;bk&ifacwfurlqvifrsm;jzpfav[efvHk;axG;a&;om;xm;onf/
aZmfrif;xG#fu]]1599-ckESpf}}[ka&;cJhjcif;rSm&cdkifbk&ifrif;&mZmMuSD;vufxuf b*Fg (12) jrdKUrS
ppfrSKxrf;&ef ,m,Dqifhac:cH&aom ukvm;ol&J (ig;aomif;) udkqdkvdk[efwlonf/4if;ukvm;wdkUudk

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
74
aZmfrif;xG#fu olUpmtkyf(pm-35) &cdkifjynfwGifusefaecJhav[ef]],aeU&dk[if*smrsdK;qufrsm;}}[l
a&;cJo
h nf/,ckwpfzef ]]&cdkifrSwqifhjrefrmedkifiHtESHUajcqefUedkifcJhMuayonf/}}[l jrefrmjynfusecf YJ[ef
a&;jyefonf/odUk a&;vdu
k jf cif;aMumifh rif;&mZmMuD;xHppfrKS xrf;jyD;aemuf b*Fg(12)jrdKUodUk jyef oGm;Muol
rlqvifol&Jig;aomif;wdkUtdrfjyefoGm;jcif;r[kwfyJ&cdkifjynfESifhjrefrmjynfusef&pfaecJjhMuav[ef
t"dyg,foufa&mufoGm;avonf/ olU&nfG,fcsufrSm jAdwdoQacwfwHcg;r&Sd'g;r&Sd0ifvmcJhMuaom
ppfqwaumif;om;rlqvifrsm;udkvnf;aumif;?rsufarSmufacwf &cdkifjynfe,frSwqifhrw&m; cdk;0if
jyD; jrefrmjynftESHUa&muf&SdoGm;Muaomppfwaumif;EG,frlqvifrsm;udkvnf;aumif;? (olUpum;t&)
k nfU&nf,
G cf sufjzpfavonf/
]]tcsdefumvapmpGmuyif&SdcJhaomrlqvifrsm;}}tjzpftoGiaf jymif;vdo
xdkrSwqifh xdktoGifajymif;vdkufol ppfwaumif;om;rsm;onf }}&dk[if*sm}}trnfudkyifcH,ljyD;jrefrm
wedik if v
H ;kH ]]&d[
kd if*smvlrsdK;}}rlqvifrsm;]]ode;f oef;csD&So
d nf}}[la<u;aMumfeikd af tmif&nfreS ;f xm;[ef
wlayonf/aZmfrif;xG#fonf tcef;(4) pm-40 wGif]]rlqvifrsm;odef;oef;csD&SdaecJhaMumif;avUvm
awGU&Sd&onf}}[lwifjycJhzl;onfudk pmSKolrsm;owdjyKrdMuvdrfhrnf[k,HkMunfygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
148

aemufqufwGJ(3)c

a*s;bufpwm\ &ckid w
f idk ;f vl0ifrKS tpD&ifcpH m
1931 ckESpfrS 1956 ckESpftxd bl;oD;awmif?armif;awm jrKdYe,frsm;okdYw&m;ojzifYaomfvnf;
aumif;?rw&m;ojzifYaomfvnf;aumif; 0ifa&mufvmMuaom ygupwefrlqvifrsm;tjyif? 1961
ckESpfESifY 1971 ckESpftxd jzpfekdifzG,f&m&Sdaom w&m;0ifESifYw&m;rJY rlqvifekdifiHjcm;om;rsm;ESifY
ywfouf rpwm a*sbufpwm 1 BuD;rSL;aom tpD&ifcHpm\ xkwfeKwfcsufukdtenf;i,fazmfjy
vkdygonf/
1941 ckESpf tdEd,trsdK;om;vl0ifrSK 2 tpD&ifcHpm pmtkyfpmrsufESm (7)wGif &ckdifwkdif; tdEd,
vlrsdK;rsm;\ vlOD;a&ukdatmufygZ,m;twkdif;azmfjyxm;ygonf/
CENCUS

TOTAL
INDIAN
INDIAN
POPULATION POPULATION PERCENTA

1881

5,87,510

1,13,557

19.6

1891

6,71,889

1,37,922

20.5

1901

7,62,102

1,73,884

22.8

1911

8,39,839

1,97,990

23.5

1931

10,08,535

2,17,801

21.6

&ckdifwkdif;wpfwkdif;vkH;rMunfYyJ e,fpyfESifYeD;uyfvsuf&Sdaom bl;oD;awmifarmifawme,f&Sd


tpvmrfbmom0ifOD;a&ukdjyefvnfokH;oyfMunfYaomf1921 ckESpf oef;acgif;pm&if;t&
armifawme,f
90714
bl;oD;awmife,f
42894
pkpkaygif;
133608
1931 ckESpfoef;acgif;pm&if;t&
armifawme,f
139078
bl;oD;awmife,f
91198
pkpak ygif;
230276
1955 ckESpf ?Zlvkdifv(29) &ufaeY trsdK;om;pDrHudef;0efBuD;Xmeoef;acgifpm&if;XmecJGrS xkwf
jyefaMujimcsufpmrsufESm(2) t&?1941 ckESpf? oef;acgifpm&if;t& (ppfjzpfaomaMumifY xkwfjyefrSK
rjyKvkyfcJY&)
armifawme,f
165936
bl;oD;awmife,f 108810
pkpkaygif;
274746
1 Mr. J. Bexter
2. Report on Indian Immigrant

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
149

aemufqufwGJ(3)c-1
1956 ckESpfoef;acgifpm&if;cefYrSef;ajc
armifawme,f
bl;oD;awmife,f
pkpak ygif;

193600
126950
320550

txufazmfjyyg vlO;D a&rsm;onf vlrsKd ;aygif;pk\


H vlO;D a&jzpfygonf/ armif;awm bl;oD;awmif
e,fwGif ppfrjzpfrDuwkdif;&if;om; &ckdiftrsdK;om;rsm;\ &mckdifESKef;rSmatmufygtwkdif;jzpfygonfarmifawm
25 &mckdifESKef;
bl;oD;awmif
35 &mckdifESKef; toD;oD;jzpfygonf/
azmfjyyg 1931 ckESpfESifY 1941 ckESpfrsm;ukd wkdif;&if;om;&ckdiftrsdK;om;wkdY\ vlOD;a&ukdxkwf
vkdufaom rlqvifvlOD;a&pm&if;onf atmufygtwkdif;jzpfvmygonf/
(tjcm;vlrsdK;rsm; e,frsm;wGifajymyavmufatmifr&Sdacs)
armifawm

ckESpf
wkid ;f &if;om; ekid if jH cm;om; pkpak ygif; wkid ;f &if;om;
31919
1931
34770
104
139
30114
1941
40484
124452 165936
19043
1956
5808 187792 193600

armifawm ? bl;oD;awmif (2) e,faygif;vlOD;a&


ed
ckESpf

wkid ;f &if;om;

ekid if jH cm;om;

pkpkaygif;

1931
1941
1956

66689
79568
24851

163587
195178
295699

230276
274746
320550

10
15

okdYqkdaomf armif;awm? bl;oD;awmife,f rlqvifOD;a&onf yxr(10)ESpf ESifY 'kwd,


(15) ESpfwkdYwGif atmufyg&mckdifESKef;twkdif;wkd;vmonfukdawGY&Sd&ygonf/
yxr (10) ESpf
19.31 &mckdifESKef;
'kwd,(15)ESpf
51.50
/
xdkYaMumifYwpfESpftwGif;
19.31 &mckdifESKef; (okdYr[kwf) 3.43 &mckdifESKef;
2 &mckdifESKef;

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
150

aemufqufwGJ(3)c-2
armifawm- bl;oD;awmifvlOD;a&wkd;ESKef;jyem
ygupwefekdifiHwGif vlOD;a&wkd;ESKef;ESifYywfouf 1960 ck? azazmf0g&Dv (1)&ufaeYxkwf
]]ae&Sif;owif;pm}} wGifacgif;pOfjzifYazmfjyxm;onfrSm ]] ,cktcg ygupwef vlOD;a&onf wpfESpfvQif 2 &mckdif
ESKef;wkd;aeonf[kazmfjyxm;ygonf/ ,ck 1931 ckESpf ESifY 1941 ckESpf (10 ESpftwGif;) jrefrmjynf
armif;awm? bl;oD;awmife,fvnf;wpfESpfvQif 2 &mckdifESKef;wkd;jyD;aemufykdif; (15 ESpftwGif;) 3.43
&mckdifESKef;jzpfvmonfYjyemukd pOf;pm;zkdYvkdayvdrfYrnf}} [k acsya&;om;cJYavonf/
1931 ckESpf? armif;awm-bl;oD;awmif?rlqvifoD;a&pm&if;onf? twdtusjzpfjyD;? jrefrmjynf
vufpJGpmtkyf 1 trsdK;om;pDrHudef;0efBuD;Xme? oef;acgifpm&if;XmewkdY\ xkwfjyefaMujimcsuft&
1941 ckESpfwGifvnf; rSefuefonf[k ,lq&rnfjzpfygonf/ okdYaomf (10)ESpftwGif; wpfESpfvQif 2
&mcdkifESKef;wkd;onfukdawGY&jyD;? ygupwefvnf; 2 &mckdifESKef;wkd;onf[kqkdjyef&m 2 &mckdifESKef;wkd;jcif;
wlaeojzifY 1941 ckESpf?armif;awm?bl;oD;awmifrlqvifOD;a&ukdtajcwnf wpfESpfvQif 2 &mckdif
ESKef;jzifY wkd;vmonf[k wGufMunfYrnfqkdaomf 1956 ckESpftxd (15)ESpftwGif; jzpfekdifonfYvlOD;a&
rSmarmifawme,f
161787
bl;oD;awmife,f
91944
pkpak ygif;
253731
okdYaomf trsdK;om;pDrHudef;0efBuD;XmerSxkwfjyefaMujimcsufwGif armifawm? bl;oD;awmif\
vlOD;a&cefYrSef;ajcpm&if;onf
armifawme,f
187792
bl;oD;awmife,f 107917
pkpkaygif;
295699 a,muf&SdojzifY 15 ESpftwGif;
vlOD;a&rSm

295699
253731
41968
a,mufrQ&Sdygonf/
xkdYaMumifY wpfESpfvQif zsOf;rQcsuftm;jzifY vlaygif; 2789 a,mufrQ0ifa&mufaexkdifMuonfrSm
xif&Sm;aeygonf/
1947 ckEpS f ZGev
f (16)&ufaeYwiG f vl0ifrKS BuD;Muyfa&;Oya'pwiftmPmwnfvmojzifY 1941
ckESpfrS 1947 ckESpf ZGefvtxd armifawm? bl;oD;awmife,fwGif (6)ESpfausmftwGif; topf0ifa&muf
vmaom rlqvifukvm;rsm;rSm 16787 a,muf&Sdygonf/
,if;rlqvifwYdkonf vl0ifrKS BuD;Muyfa&; Oya'ray:rDuyif0ifa&mufvm w&m;0ifonf[k
qkdaomfvnf; ekdifiHjcm;om;rSwfykHwifukdifaqmifxm;aomrlqvifrsm;jzpf&ygrnf/
armif;awm? bl;oD;awmife,fwGif 1958 ckESpf 'DZifbmv(31)&ufaeYxd ekdifiHjcm;om;rSwfykH
wifukd ukdifaqmifxm;aomOD;a&rSm ygudpwef(170)ESifYw&kyf (2)a,mufom&Sdygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
151

aemufqufwGJ(3) c 3
1974 ckESpf ZGefvaemufykdif;rS 1956 ckZGefvxd (6)ESpfvkH;vkH;rw&m;0ifa&mufaomygupwef
ekdifiHjcm;om;aygif; 25181 a,muf&Sdaeygonf/
,if;twkdif;qkdaomf 1961 ckESpftwGif; armifawmESifY bl;oD;awmifwGifjzpfekdifaom vlOD;a&
rSm (1941 ckESpfrS 1956 ckESpfxd wpfESpftwGif; 3.43 &mckdifESKH;wkd;onfqkdaomf)
armifawme,f
222271
bl;oD;awmife,f
126712
pkpak ygif;
348983
txufazmfjycsufwGif 1931 ckESpfwGif arG;jyD;? 1946 ckESpfwGif t&G,fa&muf tdrfaxmifjyKjyD;
aemufaygufzGm;vmaomcav;i,frsm;r0ifao;acs/
1971 ckESpfwGifarmifawme,f
252513
bl;oD;awmife,f 143503
pkpak ygif;
396016
onfwGifvnf;-1941 ckESpfwGif arG;jyD; + 1956 ckESpfwGift&G,fa&muf tdrfaxmifjyKjyD;
aemufaygufzGm;vmaomcav;rsm;ryg0ifao;acs/
1943 ckESpfjrefrmjynfvufpJGpmtkyfpmrsufESm(6)wGif &ckdifwkdif;wpfwkdif;vkH;&Sd 1931 ckESpf
oef;acgifpm&if;t& tdEd,vlOD;a&pm&if;onf 217801 jzpfcJY wpfESpfvQif zsOf;rQjcif; 2 &mckdifESKef;
wkd;onfqkdaomf
1961 ckESpfwGif
348480 a,muf
1971 ckESpfwGif
392042 a,muf
jzpfvmekdif&m onfwGif 2 &mckdifESKef;twkd;jzifYwGufxm;aomaMumifh cdk;0ifvmolrsm;ray:
vmao;acs/ cdk;0ifvmolrsm;udkygxnfUoGif;wGufrnfqdkygu rcef;rSef;EdkifavmufatmifyifjzpfvmEdkif
ygonf/
uJhodkU wpfESpfvQifysOf;rQjcif; 2789-a,mufrSmcdk;0ifaeMujyD; ? armif;awm-bl;oD;awmif
e,f w G i f t d r f a jctwnf w usjzif h bd k ; bG m ;pOf v mtquf u aexd k i f v mouJ h o d k U ajymqd l j yD ; vQif
jrefrmEdik if o
H m;jypfrKS Oya'yk'rf -4-(2)wGif tusHK;0ifonfq
kd ? tvdt
k avsmufwikd ;f &if;om;jzpfaMumif;
udk w&m;Hk;rsm; GmvHk;uRwfoufaoxGufqdkMuonfrSmtHhMop&mr&Sdyg/
xdktcsdefuppfawGc&dkifwGifw&m;rJh0ifa&mufaexdkifolwdkUtm; zrf;qD;&rnfUta&twGufrSm
az:jyxm;aomudef;*Pef;t& trsm;tjym;yg&SdaeonfrSm oHo,r&Sdapvdkyg/
ta&SUygupwefrS ,if;odkU0ifa&mufolwdkUukdzrf;qD;xm;&rnfUta&twGufESifhw&m;pGJqdk
jynfESif'Pfay;onfUtcg ygupwefEdkifiHrSvufrcHojzifhtusOf;axmifwGif;xm;&rnfUOD;a&onf
ppfawGaxmifrqefUavmufatmifrsm;aeygrnf/
ppfawGtusOf;axmifwGifjy|mef;xm;aomvlOD;a&rSm (429)a,mufomjzpf ,ckvuf&SdwGif
ppfawGtusOf;axmif rlqviftrsdK;orD;tygt0iftusOf;om;ajrmufrsm;pGm&Sd4if;wdkU\auR;arG;
xm;&onfU twGuf wpfESpfvQifaiGusyfoHk;odef;xufruukefusrnf[kcefUrSef;ygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
152
wnfqJOya'rsm;t& w&m;pGJqdk&mtcsdKUtrSKrsm;onf (5) ESpfcefUMuefUMumygrnf/w&m;Hk;rS
qH;k jzwf vl0ifrKS MuD;MuyfrKS Oya'yk'rf &(1) t& jynfEiS 'f gPfay;zdUk pDpOfonfUtcgwGiv
f nf; wpfbuf
tmPmydkiftpdk;&rsm;u jiif;qefaeaomaMumifh jyemrSm tvGefUtvGef&ifav;bG,faumif;aom
jyemrsm;jzpfaeayonf/
vGefcJhaomESpftenf;i,ftwGif;u jynfwGif;aexdkifolrsm;rSwfyHkwifpm&if;ar;jref;pHk;prf;cJh&m
wGifpkpkaygif;
wdkif;&if;om;
armifawm
187219
3-&mcdkifESKef;
bl;oD;awmif
116195
15-&mcdkifESKef;
pkpkaygif;=
303414
(vl0ifrKS tpD&ifcpH mudk EdkifiHawmfaumifpD0ifa[mif;OD;vSxGefljzL-uG,fvGef) pkaqmif;csuf
rSul;,laz:jyygtyfonf/)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
144

aemufqufw(JG 3)u

&ckdifjynfe,f pD;yGm;a&;b@mwkduf
OD;vSxGef;jzL
ekdifiHwumowif;rsm;t&tdEd,EdkifiHrS em*rDZdk aomif;useff;olrsm;ESifhb*Fvm;'wfcsfEdkifiHrS
b&mzm*smESifh rl*sm[pfrsm;onf jrefrmedkifiHucsifjynfe,fwGif txl;pcef;xlaxmifvufeufrsm;udkif
aqmifavhusiahf eMuaMumif; tdE,
d Edik if x
H w
k ef ,l;pfa0;r*Zif;owif;pmESihf Edik if MH uD;tcsKd UtoHviT chf surf sm;
wGiaf z:jyMuayonf/
,cifygudpw
ef?,ckb*Fvm;'wfcsfEikd if EH iS hf e,fjcm;a'ojzpfaomarmifawmjrdKU\tajctaerSm
wlncD MhJ uaomfvnf; vlO;D a& 220000 ausmaf exdik &f MdS uonfUteuf 95&mcdik Ef KS e;f onfrq
l vifuv
k m;rsm;
jzpfMu &cdkiftrsdK;om; 5 &mcdkifESKef;rQomexdlifMuavonf/
ppfMudKacwfarmifawmjrdKUe,fwiG f aus;Gm 133 &Scd
hJ vlO;D a& 50000 ausmf&cdS o
hJ nf/rlqvifEiS hf
&cdkifwdkif;&ifom;wdkU\tajctaerSmwlnDcJhMuaomfvnf; v,fajr{u 60000 ausmfteuf 50000
ausmfudk &cdkiftrsdK;om;wdkUydkifqdkifcJhMuonf/
1942 ckESpf xdka'oESifhtjcm;aom&cdkifjynfe,fwGif &cdkifESifhukvm;t"dukPf;jzpfay:cJhpOfu
armifawmESifhbl;oD;awmifjrdKUrsm;aexdkifaom&cdkiftrsdK;om;tajrmuftrsm; tdEd,jynf 'dkifempyl&fodkU
vnf;aumif; &cdkifjynfwGifodkUvnf;aumif; xGufajy;cdkvSHKcJhMuonf/
1946 ckESpftwGif; tdEd,rSjyefvmaom&cdkiftrsdK;om;rsm;onf mcifuaexdkif&maus;Gmrsm;odkU
0ifa&mufjyD; aus;Gmaygif; 60 ausmf aetdrftaqmuftOD;rsm;xlaxmifjyD;vQif v,f,mvkyfief;rsm;udk
vkyu
f ikd pf m;'aomufMuavonf/
odkUaomf 1948-49 ckESpftwGif; rlqvifrsm;onf bl;oD;awmif armifawm &aohawmifjrdKUe,f
tygt0if oD;jcm;jynfe,fxal xmifzUkd rlqvifr*l sm[pfwyfrsm;zGUJ pnf;x<uaomif;usef;vmMuojzifh
xlaxmifjyD;&cdkifGm 60 Gmteuf 44 Gmudk rl*sm[pftrsdK;om;rsm;urD;SdKzsufqD; ypnf;vk
vlowfcMhJ uonfUtcsed u
f mvrSp &cdik rf sm;ae&modUk rlqviftrsKd ;om;rsm;ygudpw
efjynfzufrS wpdrphf rd hf
0ifvsu&f adS y&m 5 &mcdik Ef KS ef;rQaom&cdik t
f rsKd ;om;rsm;onf rlqvifrsmt
l E&,fuMkd uHUMuHUcH v,fajr{u
3545 cefUudk vkyfudkifaeMu&avonf/
edkifiHjcm;om;vl0ifrSKMuD;Muyfa&;aumfrpf&Sif
1939 ckEpS w
f iG f jrefrmjynfjAdwo
d Qtpd;k &u jrefrmEdik if o
H Ukd a&muf&v
dS maomtdE,
d wdik ;f &if;om;rsm;
ESifhywfoufpHkprf;zdkU pHkprf;a&;aumfrpf&Sif wpf&yfudk zGJUpnf;ay;cJhonf/,if;aumfrpf&SifwGif rif;MuD;
rpwm*sr;f pfbufpw
f m u (aemifaomtcg jrefrmjynfb&k ifc\
H twdik yf ifct
H &m&S)d OuXtjzpfaqmifu
G f
OD;wifxw
G f ( tdik ?f pD?tufpf )ESihf rpwmtm&f'q
D ikd ;f (&efuek w
f uov
kd yf garmu)wdUk tzGUJ 0ifrsm;tjzpf
yg0ifcJhMuonf/
xdkaumfrpf&Sif\tpD&ifpmtcef; (7)?pmrsufESm 49 wGif1930 ckESpfaumuf,laomoef;acgif
pm&if;rsm;t& &cdkifwdkif;odkU0ifa&mufvmaom tdEd,wdkif;&if;om;rsm;pm&if;udk atmufygtwdkif;az:jy

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
145

aemufqufwJG 3(u)1

xm;onf/
&cdkifwdkif;vlOD;a&
1008538
tdEd,wdkif;&if;om;OD;a&
217801
c&dkiftvdkufjyefUESHUaexdkifMuaom tdEd,wdkif;&ifmom;OD;a&rSmatmufygtwdkif;jzpfonf/
ppfawGc&dkif
210990
&cdkifawmifwef;a'o
500
ausmufjzLc&dkif
4321
oHwGJc&dkif
1990
pkpkaygif;- 217801
ppfawGc&dkifwGif vlOD;a& 637580 a,muf&SdonfUteuf 210990 rSmtdEd,wdkif;&if;om;rsm;
jzpfMuonf/ ,if;pm&if;t& ppfawGc&kid w
f iG af exdik af omtdE,
d wdik ;f &if;om;rsm;rSm &cdik w
f pfwikd ;f vHK;\
tdEd,trsdk;om;rsm;\ 97 &mcdkifESKef;jzpfavonf/
ppfawGc&dkiftwGif;aexdkifaomtdEd,wdkif;&if;om; a,musfm;?rdef;rpm&if;rSm atmufygrwdkif;
jzpfonf/
&cdkifwGifzGm;
tdEd,wGifzGm;
a,mufsm;
86000
38000
rdef;r
81000
6000
pkpkaygif;
167000
44000
txufpm&if;rsm;t& &cdik w
f ikd ;f twGi;f zGm;jaifaom tdE,
d wdik ;f &if;om;rsm;teuf 48.5 &mcdik Ef KS e;f
rSm trsdK;orD;rsm;jzpfMu 13.6 &mcdkifESKef;rSm jynfywGifzGm;jrifaomtdEd,trsdK;orD;rsm;jzpfMuonf/
ppfawGc&kdiftwGif; jyefESHYaexkdifaom tdEd,wkdif;&if;om;trsdK;tESG,fpm&if;rSm
atmufygtwkdif;jzpfonf/
pkpkaygif;
a,musfm;

ppfwaumif;ukvm;
b*FgvD(ppfwaumif;
om;r[kwfaomukvm;)
[dELpwefeD
tl&D,mukvm;

rdef;r

&ckd
pkpkaygif;

a,musfm;

104169 81558 186327 80600


10998 4588 15586 5320
2955
3809

632
10

3587
3809

311
18

tl&,
D mukvm;rsm;rSm tdE,
d wGiaf rG;zGm;Mu tm;vH;k vdv
k akd ,musmf ;rsm;jzpfMuonf/ ppfawGc&dik f
wGif aexdik Mf uaom tdE,
d wdik ;f &if;om;rsm;teuf 88 &mcdik Ef KS ef;rSm ppfwaumif;ukvm;rsm;jzpfMuonf/
,if;teuf 84 &mcdik Ef KS ef;rSmjrefrmjynfwiG af rG;zGm;Muolrsm;jzpfonf/pm&if;t&qdv
k Qif jrefrmjynfwiG f
zGm;aomppfwaumif;trsdK;om; 100 &Sdwdkif;jrefrmjynfwGif&dSaomppfwaumif;ukvm;trsdK;orD; 94 rS
95 a,muf&SdjyD;vQif tdEd,jynfwGifzGm;aomppfwaumif;ukvm; 100 &Sdwdkif; tdEd,jynfwGif&Sdaomppf
waumif;trsdK;orD; 22 a,mufrS 23 a,mufxd&Sdavonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
146
aemufqufwJG(3)u 2
1931 ckEpS o
f ef;acgifpm&if;t& ppfawGc&dik w
f iG &f adS omukvm;tvkyo
f rm; 71306 a,muf&o
dS nfU
teuf 69461 a,mufwdkUrSm atmufygvkyfief;rsm;wGifyg0ifvkyfudkifaeMuonf/
tvkyt
f udik f
OD;a&
pdkufysdK;a&;
42947
pma&;pmcsD
744
vufrSKynmonf
3347
uRrf;usifolESifh w0ufwysufuRrf;usifaomtvkyform;
16429
ukefonfrsm;ESifhukefonfrsm;xHwGifvkyfudkifolrsm;
5994
pkpkaygif;- 69461
txufpm&if;rsm;teuf ukvm;vlrsKd ; 9442 a,mufrmS ud,
k yf ikd v
f ,f,mvkyu
f ikd o
f rl s,;jzpfonf/
12848 a,mufrSm olwyg;v,f,mudkvkyfudkifolrsm;jzpfonf/ 19436 a,mufrSm v,fpm&if;iSmrsm;
jzpfMuonf/v,fpm&if;iSm;rsm;teuf 5570 a,mufrSm tdEd,wGifzGm;jrifolrsm;jzpfonf/
1931 ckEpS f oef;cgifpm&if;udk 1931 ckEpS f azaz:0g&Dv 24 &ufaeUaumuf,cl &hJ m pyg;&dwo
f rd ;f
jyD;csed jf zpfonfUtavsmuf tcsKd Uppfwaumif;ukvm;rsm;onf pyg;&dwo
f rd ;f ppfwaumif;odUl jyefcMhJ uonf/
tcsdKUppfwaumif;ukvm;wdkUrSm ppfawGywf0ef;usif&Sdqefpufrsm;odkU 0ifa&mufvkyfudkifMuonf/
tcsKd UrSmvnf; avSorm;rsm;tjzpfvu
kd yf gvsut
f jcm;jrdKUjyaus;Gmrsm;odUk oGm;la&mufaeMuqJtcsed jf zpf\/
ESpfpOfulvD 40000 t0if&Sd
jynfolUusrf;rma&;XmenTefMum;a&;;0ef\ 1930-31 ckESpf tpD&ifcHpmwGifaz:jyxm;csuft&
omreftm;jzifw
h pfEpS v
f Qif ppfwaumif;om;ulvaD ygif; 40000 cefU ppfawGc&dik o
f Ukd 0ifa&mufavh&adS Mumif;
az:jyyg&Sdonf/
1931 ckESpf oef;acgifpm&if;aumufcsdefwGif ppfawGc&dkiftwGif;tdEd,wdkif;&if;om;a,musfm;
(vlrsdK;aygif;pHk) pkpkaygif; 251945 a,muf&Sdonf[kaz:jyxm;onf/
1934 ckEpS w
f iG f &cdik w
f ikd ;f twGi;f odUk 0ifa&mufvmaomppfwaumif;ukvm;OD;a& 21000 jzpfonf/
rwm;qD;EdkifvQif
txufaz:jycJah omaumfrpf&iS o
f nf &cdik w
f ikd ;f rSOya'jyKvw
T af wmfu,
kd pf m;vS,f (7) Od;tygt0if
oufao (8) Od;udk pHkprf;ar;jref;cJhMuonf/
,if;wdkU\wifjycsufrSm &cdkifwdkif;odkUeSpfpOfESpfwdlif;ppfwaumif;ukvm;rsm;odkUtrsm;tjym;
0ifa&mufaejcif;rSm &cdkifvlrsdK;tzdkUrqdkxm;bd &cdkifwGiftajcpdkufaexdkifvQuf&Sdaomukvm;vlrsdK;uyif
rESpfjrdKUMu[kqdkonf/ ,cktwdkif;om&cdkifodkUppfwaumif;ukvm;rsm;tqufrjywf0ifvmaejcif;ukd
rwm;qD;cJhvQif aemiftem*wfwGifvlrsdK;a&;t"dukPf;rsm;jzpfyGg;rnfudkpdk;&drf&ygonf[kqdkMuonf/
oufaorsm;tm;vHk;u ppfwaumif;ukvm;rsm;0ifa&mufrSKudkwm;qD;oifhaMumif;tMuHjyKMuygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
147
aemufqufwJG(3)u 3
&cdik w
f iG &f &Sad omv,fvv
l rD sm;rSm ppfwaumif;ukvm;rsm;avmuftyifyef;cHtvkyrf vkyEf ikd Mf u
[kqykd gonf/ppfwaumif;ukvm;rsm;onf tcaMu;aiGenf;yg;aomfvnf; tvkyyf
kd vkyu
f ikd Mf uonf[k
qdMk uonf/ xdUk aMumif&h cdik w
f ikd ;f twGi;f rS&&dS if;pGu
J v
l rD sm;udv
k yk cf ydrk akd y;vdu
k v
f Qipf pfwaumif;ukvm;rsm;
vkyfudkifrnfUae&mrsm;wGif,if;odkU0ifa&muvkyfudkifMuvdrfhrnf[kqdkygonf/
&cdkifwdkif;wGif v,f,m&dwfodrf;csdef ppfwaumif;ukvm;tvkyform;rsm; rnfrQtvdk&dSonf
rnfrQ0ifa&mufcGifhjyKrnf[k pDrHudef;csrSwfaqmifGufoifygonf/tkyfcsKyfa&;ydkif;rS xdkodkUpDrHudef;csrSwf
vkyfaqmifvQif &cdkifwdkif;odkUESpfpOf0ifa&mufvmaomppfwaumif;ukvm;OD;a&ododomomusqif;
oGm;ayvdrfhrnf[k wifjyMuygonf/ oufaorsm;tm;vHk;u &cdkifwdkif;odkU0ifa&mufvmMuaom
ppfwaumif;ukvm;rsm;udk uefUowfwm;jrpfoifhjjyD[k wnDwnGwfwnf;wifjyMuygonf/
0ifvmrpJjzpfaeaom ukvm;tkyMf uD;rsm;udk jAdwo
d QwdUk pd;k &drv
f mjyD;pHpk rfg;a&;jyKvkycf &hJ m 'kw,
f
urmppfMuD;aMumifh rnfodkUrStaumiftxnfaz: aqmifGufEdlifjci;fr&SdcJhMuay/ /

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
115

aemufqufwGJ(1)

ql'Dwefrq
l vifrsm;
(az:ZH)
vlMuD;rifcifAsm;vlMuD;rif;\Mo*kwv
f (20)&ufaeUxkwf owif;pmwGiaf &;om;xkwaf 0cJah om? ]]ql'w
D efrq
l vif
rsm;}}[laomacgif;MuD;ydkif;ESifhpyfvsOf;?rpwma*gazg\ r[kwfr[wfa&;om;wifjycsufrsm;udk
vlMuD;rif;\cGifhjhyKcsuft& jyefvSefwifjyyg&ap/
ynm&So
d ck rdeMf uD;jzpfaom rpwma*gazgu armifawmvufatmufccH &dik f aexdik Mf uaomvlrsm;
rSm at'D(7)&mpkEiS (hf 8)&mpkEpS rf sm;tajcpdu
k af exdik Mf uaomtm&yfuek o
f nfwUkd rS wku
d &f u
kd t
f quftEG,f
rsm;jzpfMujyD; ? tdEd,?ygudpwefedlifiHom;rsm;ESifhvHk;0qufoG,frSKrsm;r&Sdyg[kqdkxm;ygonf/
jrefrmjynf\ ajrMoZmayg<u,f0aom vGifjyifrsm;qDodkU? wdAufjrefrmrsm;?rGefcrmrsm;?xdkif;&Srf;rsm;
0ifa&mufvmcsdefwGif txufuaz:jyaomtm&yfukefonfrsm;ESifhppfonfawmfrsm;onf &cdkifjynftm;
oifw
h ifah vsmufywfaome,fy,fopfwpf&yftaejzif&h mS azGawGU&Sv
d mMuonf/ta&twGut
f m;jzifrh rsm;
vSaom a'ocHtMuD;tuJrsm;uvnf; xdktm&yfc&D;onfrsm;udk 4if;wdkU\&mxl;?XmeE&rsm;udkay;;
vnf;aumif;?tqifhjrifhaqGawmf?rdsK;awmfrsm;ESifhvnf;aumif;?omreft&yfom;rsm;ESifhvnf;aumif;
vuf x yf x d r f ; jrm;jcif ; rsm;ud k y if c G i f h j yKcJ h o nf [ k rp w ma*gazguqd k x m;jyef y gonf /
xdt
k m&yfwUkd \tquftEG,rf sm;onf &cdik jf ynfow
l Ukd \txJoUkd &d[
k if*sm(ac:)a&S;&d;k pGrJ q
l vifrsm;tjzpf
jyefUESUH oGm;Muonf/qufvuf 4if;tm&yfwUkd \tpvmrfbmomonfvnf; &cdik jf ynf(7)&mpktcsderf S
pwiftjrpfwG,fcJhjyD; (778) at'DrSpwif&SifoefaecJhonf[kqdkxm;ygonf/Ak'bmomrSmrl
taemf&xmrif;vufxuf 1044 at'DtcdsefumvavmufrSp a&muf&SdcJhonf[lqdkxm;jyefygonf/
vlMuD;rif;cifAsm;-ynm&So
d ck rdeMf uD;ud;k um;xm;aomtmomar,m?*st
D ;D [maA;?paumY tp&So
d l
wdUk \ordik ;f pmtkyrf sm;udk vlMu;D rif;ud,
k w
f ikd v
f eS af vSmMunfUygu?tm&yfc&D;onfrsm;onf?&cdik jf ynfe,frS
vnf;aumif;?jrefrmjynfvnf;aumif;?tajcpdkufaexdkifcJhonf[laom rnfonfUtcsuftvufudkrQ
wdwdususaz:jyxm;jcif;r&Sdonfudk vlMuD;rif;awGU&ayvdrfhrnf/wzef-tu,fvlMuD;rifudk,fwdkif
a&S;acmwftm&yfc&D;onfrsm;ESifhywfouf ydkjyD;tajccH,lum,HkMunftm;udk;tyfaompmtkyfrsm;udk
vSefavSmMunfUygu?(7)&mpkESpfrsm;twGif;?tdEd,ESifhw&kwfjynfodkUc&D;xGufcJhonfUrdk[mar'ifESpf
a,muf a&mom;cJhaom]]tdEd,ESifhw&kwfjynfwdkU\a&S;acmwfjzpf&yfrsm;}}( Ancient accounts of India
and China ) pmtkyu
f akd wGU&rnf/ 4if;pmtkyu
f kd tm&yfbmompum;ESiphf maytjyiftm&yfc&D;onfrsm;\
rSww
f rf;rsm;udo
k ak woejyKvkycf ahJ om tDqb
D ,
D uf&rD efa'g qdo
k u
l bmomjyefco
hJ nf/vlMuD;rif;tae
jzifh xdkbmomjyefpmtkyfrsm;wGiftm&yfwdkUudktvGefw&muRrf;usifaomoabFmom;rsm;jzpfaMumif;?c&D;
teD;ta0;wdUk udak &mufb;l aomolrsm;jzpfaMumif;udv
k nf;awGU&S&d vdrrhf nf/ odUk aomf 4if;wdUk a&muf&cdS ahJ om
tm&yfa'orsm;rSm ab;tE&m,fxlajymaMumif;ESifh rnfonfUt&yfa'oudkrQtwdtusnTefMum;edkifpGrf;
r&Sad Mumif;udak wGUjjrif&vdrrhf nf/tm&yfc&D;onfrsm;teuf rSww
f rf;rSw&f mrsm;ukt
d aumif;qH;k a&;om;cJh

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
116

aemufqufwJG(1) 1
aomtm&yfc&D;onfESpfa,muftaMumif;udk ,lqDbD,uf u-4if;bmomjyefqdkaompmtkyfwGifaz:jy
xm;cJhonf/wpfa,mufaomc&D;onfrSm (7) &mpkwGifc&D;oGm;cJhjyD;?tjcm;wpfOD;rSm (9)&mpkavmufwGif
c&D;oGm;cJo
h nf/xdrk w
S w
f rf;wGif 4if;wdUk a&muf&cdS ahJ om tm&yfa'otrnfrsm;ESiphf yfvsOf; &cdik jf ynfoUkd
4if;wdUk a&muf&cdS o
hJ nf[al omtaMumif;&yfrmS wdusrSKr&Sad y//teD;pyfq;kH trnfrmS ]]&mreD}}[laomuRef;\
trnfyifjzpfonf/4if;uRe;f rSm oD[u
kd Re;f ESihf qlrBwmuRe;f &Sd tmcseaf 'oMum;wpfae&mwGi&f edS ikd af Mumif;
xdkuRef;wGifaexdkifaomvlrsm;onf vlom;pm;MuaMumif;wdkUyifjzpfonf/tu,f4if;wdkUaz:jyaom
&mreD uRef;onf&cdkifjynfe,fteDtem;(odkU)&cdkifjynfxJwGif&Sdapumrl 4if;wdkUc&D;pOfwGifaz:jyaom
yd
k aexdik &f efaumif;jyD;?yd
k ,Ofaus;aomt&yfa'orsm; tm&yfwUkd tajcrpdu
k b
f J &cdik jf ynfomtb,f
aMumifhpdkufMuoenf;?tb,faMumifhokcrdefMuD;a*gazgonf armifawmc&dkiftm&yfrsm;tajcpdkufjyD;
&dk[if*smrsm;qif;oufac:xGifvm&onf[k tcdkiftrmajymqdk&oenf;/uRefawmftrSeftHUBoygonf/
ta&SUzsm;a'oodkUtpvmrfbmomtm;jzefUcsDcJhaom tDbefbm[lvmonfvnf; jrefrmjynf\rnfodkU
aom a'oudkrSra&mufcJhzl;yg/
,ckwpfzef uRefawmfwdkU rpwma*gazga&;om;az:jyxm;aom tjcm;aomtcsuftvufrsm;
rSefrrSefudk qef;ppfMunfU&atmiftu,frsm; uRefawmfwdkUonfxif&Sm;ausmfMum;vSaom a'gufwmazgudkifrma&;om;cJhonfU
jrefrmjynf\ a&S;a[mif;okawoepmwrf;rsm; ( Papers on subjects relating to the Archaeology of
Burma ) udk vlMuD;rif;taejzifhavhvmygu?"n0wDa&S;a[mif;jrdKUawmfteD;wGifpEol&d,rif;MuD;onf
r[krek &d yk yf gG ;awmfMuD;udk 1-&mpkat'DxufaemufrusaomumvuoGe;f vkyu
f ;kd uG,cf ahJ Mumif;udak wGU&
ygvdrrhf nf/bke;f awmfMuD;refe&dw\
f c&D;pOfrsm; (Travels of Frair Sabastan Manrique ) [laomc&D;oGm;
rSww
f rf;udk bke;f awmfMuD;a[mpfvef\tultnDjzifh Adv
k rf KS ;MuD;avm'fu bmomjyefco
hJ nf/([pfvw
G f
toif;rSyEkH ydS x
f w
k af 0onf/trSwpf Of-2?twG-J 59^61)/ c&D;oGm;rSww
f rf;udk vlMuD;rif;ud;k um;Munf
UyguydkjyD;&Sif;vif;oGm;ygvdrfhrnf/udpESifhywfouf uG,fvGefoGm;jyDjzpfaom AdkvfrSK;MuD;avm'f
\a&mom;csufrsm;udk? ,ckwpfzefMunfUMutHk;pdkU-avm'fonf 1925-ckESpf? jrefrmedkifiHordkif;udkjyKpk
a&;om;cJhaom *sDtD;[maA;ESifhaqG;aEG;jyD;aemuf ,ckaz:jyrnfjzpfaom ed'gef;udk 1927-ckESpfua&;
om;cJhygonf/
&cdik v
f rl sdK;rsm;onf trSew
f u,freG *f Ekd ,
G 0f ifrsm;jzpfMuonf/4if;wdUk onf?ajrmufyikd ;f rS0ifa&muf
vm[efwlonf/4if;wdkUonf udk,fydkifbmompum;udkajykqdkMujyD; jrefrmvlrsdK;rsm;rSa&S;ya0oPDtcsdef
uyifxGufvmcJhMu?woD;wjcm;zGHUjzdK;aexdkifvmcJhMuonf/146-at'DrSpjyD;?tkyfcsKyfoltpOftquf
udak z:jyonf/odUk aomf 9-&mpkavmufwiG f 4if;wdUk taMumif;uku
d RefKyfwUkd rnfoUkd rSrodeikd Mf uay/odUk aomf
vnf; pdwf0ifpm;p&mawGU&Sd&csufrSm a&S;utkyfcsKyfaombk&ifrsm;onf [dELtrnfrsm;udkcH,lMuonf/
Oyrm-pEol&d,?ol&d,"dywd ponfwdkUjzpfonf/tjcif;t&monf jA[P t,ltqvTrf;rdk;rSKudk
az:jyaeayonf/
&cdkifjynfukdusef&SdaomjrefrmjynfrS jrifhrm;aomawmifwef;MuD;rsm;jzifhum&Hxm;onf/
a&vrf;c&D;jzifh tvG,w
f ulqufo,
G ef ikd o
f nfUtavsmuf xdak &vrf;c&D;rSyif tdE,
d edik if rH w
S qift
h ajc
pd k u f o l r sm;0if a &muf v mcJ h M ujyD ; ? 4if ; wd k U \bmoma&;ES i f h q d k i f a om"avUxH k ; pH r sm;ud k y g
,laqmifvmMuonf/'kwd,taejzifh Ak'bmomudkygwifoGif;vmMuonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
117

aemufqufwJG(c)-2
Ak'&kyfyGg;awmfMuD; r[mrkedudk pEol&d,acwf tcguyif?tpOftvmtwkdif;vufcHvmcJhMu
4if;tcdsefonf tvGefa&S;usaom c&pfou&mZftcsdefumvyifjzpfonf/ a'0-em*&Dtu&mrsm;udk
a&S;acmwfubk&ifrsm;\'*Fg;rsm; oGe;f avmif;az:jyjcif;onf jA[Pw&m;t,l0g'vTr;f rd;k rSK&Sad Mumif;
udkoufaoxlvsuf&Sdonf/
rd[
k mar'ift,l0g'vTr;f rd;k rSKonf?aemufyikd ;f umvrSpwifco
hJ nf/e&rdwv
f b
S &k if (1403-1404)
onf 1404-ckESpfwGif jrefrmrsm;\armif;xkwfjcif;udkcHcYJ&?b*Fvma'o&Sd a*gvfa'oudkxGufajy;
wdrf;a&SmifcJhonf/a*gvfu 4if;tm;aumif;rGefpGmvufcJcJhonf/b*Fvm; a*g&fqlvwefbl&if\tul
tnDjzifh xD;eef;tm;jyefvnfodrf;ydkufcJhonf/jyD;aemufqufcHaom &cdkifbk&ifrsm;onf? rlqvifbGJU
wHqyd rf sm;udk pwifo;kH cJo
h nf/e&rdwv
f t
S m; qufco
H l nDjzpfoo
l nf uf,
kd u
hf ,
kd u
f kd tmvDcef[
l vnf;
aumif;?tmvDcefudkqufcHol bapmjzLbk&ifonf umvDrm&Sm[lvnf;aumif;ac:wGifavonf/
umvDrm&Smonf ppfwaumif;jrdKUtm;odrf;ydkufcJhonf/ppfwaumif;jrdKUonf &cdkifwdkU\vuf
atmufwiG t
f pOfwpdu
k &f cdS &hJ 1666-ckEpS rf o
S m r*d{k u&mZf&mS ;*s[eftwGu?f &Sm,ufwmcefujyefvnf
odrf;ydkufvdkufonf/
xdkUaMumifh jA[Pt,ltq?Ak'0g'ESifh rdk[mar'if0g'wdkUonf &cdkifjynftm;vTrf;rdk;rSK&SdcJhyHkudk
vlMuD;rif;taejzifh tvG,fwuloabmaygufedkifavmufygjyD/
vlMuD;rif;cifAsm;- ynm&SdMuD;a*gazgu xyfrHaz:jyonfrSm? &cdkifjynf\a'otoD;oD;ukd
xdkGmAvDrsm;&SdcJhjyD;?tpvmrfbmomudkomvQifudk;uG,fcJhouJhodkUaz:jycJhonf/4if;taejzifh em;vnf
oifo
h nfrmS &cdik jf ynftm;tkypf ;kd cJo
h nfUbk&ifrsm;onf bmoma&;vGwv
f yfrKS taejzifh rd[
k mar'iftwGuf
AvD r sm;tjyif c&pf , ef b mom0if r sm;twG u f c&pf , ef b k & m;&S d c d k ; ausmif ; rsm;ud k y g
wnfaqmufcGifhay;cJhonf/4if;jyif &cdkifbk&if\vufatmuf 4if;edkifiHjcm;om;aMu;pm;wyf trSKxrf;
rsm;ESifhukefonfrsm;0rf;ajrmuf 0rf;omjzpfap&eftwGufvnf; xdkuJhodkUcGifhjyKwnf aqmufay; jcif;jzpf
onf/17-&mpktwGi;f &cdik b
f &k ifrsm; \vufatmufwiG f ay:wl*rD sm;?*syefrsm;?jrefrmrsm;ESirhf *dv
k rl sdK;rsm;
trSKxrf;vsuf&SdfcJhonfudk uReKfyfwdkU tcdkiftrmodcJhonf/(refe&dwf\c&D;oGm;rSwfwrf;rsm;wdkUrS)
vlMuD;rif;cifAsm;-tu,f uRefawmf[m &cdkifESifhjrefrmordkif;ynm&Sifrsm;a&;om;aomordkif;
pmtkyrf sm;udu
k ;kd um;az:jy&vQif-ynm&SMd uD;rsm;jzpfaom rpwma*gzg,HMk unfrnfr[kwyf g/xdUk aMumifh
(16)&mpkEiS (hf 17)&mpkEpS rf sm;twGi;f &cdik jf ynfoUkd trSew
f u,fa&muf&cdS ahJ om Oa&myc&D;onfrsm;a&mom;
cJhaomrSwfwrf;rsm;udk uRefKyfwdkuvSefavSmMunfUSKMu&atmif]]---jrpfrSaeyifv,fudk (2) ae&mrSa&mufedkifonf/ wpfbuf Od;&mZfawmifqdyfurf;&SdjyD;
tjcm;wpfbuf 'dkif;*sD qdyfurf;&Sdonf/4if;qdyfurf;rsm;wGif bmomtoD;oD;udk;uG,faom
ukefonfrsm;\tajcpdkufpcef;rsm;&SdMuonf/rsm;aomtm;jzifh tajcpdkufolrsm;rSm rl[mar'ifrsm;jzpf
MujyD; 4if;wdkUukdOD;pD;aomrmvdrfrSL;rsm;rSmvnf; 4if;wdkUESifhbmomwloljzpfonf/ (pmrsufESm 207refe&dwfc&d;pOfrSwfwrf;rsm;twGJ 1 )

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
118

aemufqufwJG(c)-3
]]bkef;awmfMuDF;onf &cdkifodkUa&mufonfa&mufcsif;c&pf,efrsm;udkvdkufvH&SmazGonf/4if;wdkUudk
olonf tkyfpk(3)pkcGJumawGU&SdcJhonf/wpftkpfpkrSm ay:wl*Drsm;jzpfMuonf/ 4if;wdkUcsnf;aexdkifMu
bk&m;&Scd ;kd ausmif;wpfausmif;udv
k nf;wnf&jdS yD;?xdb
k &k m;&Scd ;kd ausmif;wGib
f ek ;f awmfMuD;utywfpOf0wfjyK
qkawmif;yGu
J u
kd sif;yonf/'kw,
d tkypf rk mS *syefvrl sdK;rsm;jzpfonf/bk&ifrif;jrwfuMuifempGmvufcx
H m;
ojzifh 4if;wdkUonf rdrdwdkU\rdom;pkrsm;jzifhtwlwuGaexdkifMuonf/ tm;vHk;aom*syefwdkUrSmc&pf,ef
rsm;jzpfMuonf/wwd,tkyfpkrSm edkifiHjcm;om;rsm;jzpfMu 'wfcsf?t*FvdyfESifh jyifopftajcpdkufolrsm;
jzpfMuonf/}} (bkef;awmfMuD; atzg&Defumtufpfa*s-'D,if;*g;rS&cdkifc&D;pOf 1936-40) 1907pmrsufESm 59^60 tdEd,uwfaomvdyfoHawmfqifhowif;pm)
tu,f vlMuD;rif;onf qD[eG w
f efc&D;pOfrsm;twG(J 1)pmrsuEf mS -167ESihf bke;f awmfMuD;*Reu
f m
b&vftufpfa*s\ [l*vDjrdKUusqHk;jcif; (tdEd,pmawmvdwf oHawmfqifhowif;pm?umvuwm;jrdKU)
(1907-pmrsufESm 159^60)udk udk;um;yguvnf; wlnDaomtcsufrsm;udkyifawGU&Sd&vdrfhrnf/
bmoma&;qdik &f mvGwv
f yfrKS rsm;&Sv
d ifu
h pm; rd[
k mrD'ifEiS chf &pf,efwUkd onf Ak'b
momvlrsdK;rsm;
udk 4if;wdkUbmomodkU0ifa&muf&ef rqGJaqmifedkifMu/&cdkifvlrsdK;rsm;onf ,aeUxufwdkifatmif
edik if w
H pf0rS ;f xif&mS ;ausmMf um;vSaom apwD?bk&m;rsm;ESirhf l ,aeUxufwikd af tmifaexdik v
f Qu&f MdS uonf/
,if;aMumifh edkifiHjcm;pma&;q&mwdkUonf &cdkifjynftm;qif;xkawmfMuD;udef;0yf&majr (The Land of
f ;kH trnfuakd y;xm;jcif;jzpfonf/(arm&pfaumvpf\ qif;wkawmfMuD;
the Great Image) [l tqDavsmq
udef;0yf&majr pmtkyfESifh 'D*sDtDa[mvf\ Oa&myESifhjrefrmedkifiH pmtkyfSK)
uRefKyfwdkUonf &cdkifjynf&Sdrlqvifrsm;ukd a,bk,stm;jzifh atmufygtwdkif;cGJjcm;edkifonf/
(1) &SmSK*sm* rwdkifrSD ajrmufOD;acmwfodkUcdkvSHKaom&cdkifjynf&Sd rlqvifrsm;/
(2) &SmSK*smcdkvSHKjyD;aemuf&cdkifjynf&Sd rlqvifrsm;/
(3) jAdwo
d Qodr;f ydu
k jf yD;aemuf&cdik jf ynf&dS rlqvifrsm;[ljzpfygonf/r*drk sm;ESib
hf il rf if;carmif;
vufxufwGifMuD;rm;aomppfyGJwpf&yfudk,ckvuf&Sd edKtmcgvDjrdKUteD;jzpfyGg;onf/xdkppfyGJudk,kwf
rmaomay:wl * D v l r d s K; *G e f Z mvD w D A l u OD ; aqmif n T e f M um;cJ h r*d k w d k U buf r S p pf S H K ;cJ h o nf /
ppfwaumif;c&dkifvnf; ppfyGJaMumifhvlOD;a&,kwfavsmhoGm;cJhonf/ (bkef;awmfMuD; 'DqlZma&;om;jyD;
pwDAifubmomjyefaom ay:wl*DwdkU\tm&SwdkufpmtkyftrSwf (3)? tydk'f (3)?tcef;(8)udkMunfUyg/
ay:wl*DwdkU\aMu;pm;wyfrsm;udk ppfwaumif;jrdKUteD;,if;*g;t&yfwGif&cdkifbk&if\cGifhjyKcsuf
jzifh xm;onf/&nfG,fcsufrSm r*dkwdkUe,fjcm;xm;aome,ferdwfudkapmifhMunfU&efyifjzpfonf/
odUk aomfvnf; &kyx
f u
k kd ud;k uG,o
f rl sm;jzpfaom&cdik w
f Ukd onf?rd[
k mar'ifbmom ud;k uG,af omr*drk sm;\
usL;ausmfrnfU&nfG,fcsufudkodonfUtavsmuf wdkif;edkifiH\t"duwHcg;aygufrsm;udktiftm;MuD;rm;
aom &efolr*dkrsm;tvG,fwulr0ifa&mufedkifa&;twGuf?ay:wl*Drsm;udktaptyg;yrmapmifhMuyfjcif;
wm0eftm;ay;xm;onf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
119

aemufqufwJG(1)-4
xdkUaMumifh &cdkifjynfbuf&Sday:wl*DwdkUonf r*dkrsm;udktjrJwapppfjyKMuonf/4if;wdkU\ydkifeuf
e,fy,fxJodkU 4if;wdkU\a&wyfjzifh0if&mufvmMujyD;?&Hzef&Hcga&wyfrS&GufavSrsm;onfvnf;4if;wdkU\
aemufrSvdkufygvmwwfMuonf/4if;wdkUonf uRefKyfwdkU&cdkifjynfwGif (5)ESpfaepOfumvtwGif;
tao;trTm;0ifa&mufwdkufcdkufjcif;rsm;tjyif (1)ESpfvQif (3)MudrfrS(4)Mudrfxd 0ifa&mufwdkufcdkufjcif;
rsm;jyKvkycf o
hJ nf/vlaygif; (18000) ausmf 'D,if;*g;ESit
hf ef*g&mau;qdyu
f rf;odUk vma&mufaexdik cf MhJ u
onf/(refe&dwf\c&D;pOfwGJpmrsufESm 283^286)
]]xdkUaMumifh ppfwaumif;a'oonf ay:wl*DaMu;pm;wyfrsm;ESifhjyefvnfvlOD;a&wkd;wufrsm;
jym;vmonf / }}(ref e &d w f c &D ; pOf t wG J - 1?pmrsuf E S m 144) 4if ; tjyif f ppf w aumif ; jrd K Uonf
xdt
k ifyg,m\bk&ifceH ,fy,fEiS t
hf vGeef ;D uyfpmG wnf&o
dS nfurdk *dw
k Ukd \ordik ;f u tDpv
mrfbmomonf
a&S;OD;pGm tmz*efrif;vufxufrSaerdk[mar'ifbmomonf ppfwaumif;jrdKUwnf&Sd&mb*Fvm;a'o
qDodkU a&muf&SdcJhjyD; tm&yfrsm;rSrqif;oufonfrSmjywfjywfom;om;xif&Sm;aeygonf/
,ckvuf&Sd tDpvmrfbmomonfvnf; trSefwu,f'D,if;*g;rS{uefrkcsysHUESHUvmjcif;jzpfonf/
armif a wmvuf a tmuf c H a 'o\rl q vif r sm;onf ord k i f ; taxmuf t xm;rsm;t&
e&rdwv
f b
S &k ifEiS yhf gvmaomr*drk sm;onftquftEG,rf sm;vnf;r[kwo
f nfUtjyif r*db
k &k if&mS SK;*sm\
aemufvdkufrsm;jzpfaom? urefrsm;vnf;r[kwfacs/ rlqvifukefonfrsm;\ tajcpdkufpcef;rsmudkrl?
ajrmufOD;jrdKUawmfteD;w0dkufwGifomawGU&SdcJhonf/
tu,f ynm&SDMuD;rpwma*gazgu armifawmvufcHa'owGifrlqvifrsm;tajcpdkufpcef;&Sd
cJo
h nfukd tcdik t
f rmajymqdak eygu xdrk q
l vifrsm;onf ay:wl*rD sm;uppfwaumif;jrdKUukjd yefvnfae&m
csxm;cJhaomtcgu,laqmifvmcJhaomuRefrsm;\tquftEG,frsm;yifjzpfwef&monf/
rlqvifjyemonf? jAdwdoQrsm;rtkyfcsKyfrDu? rnfonfUtcsdefumvurQry:aygufcJhay/
jyemonf armifawmvufatmufcHa'otjzpf zefwD;onfUtcgrSay:aygufvmjcif;jzpfonf/
jAdwo
d Q\wHcg;zGi0hf g't&vnf;aumif;?ppfwaumif;a'owGiv
f yk u
f ikd pf m;aomufrKS onfusyw
f nf;vmrSK
aMumifhvnf;aumif;?tvG,fwulul;vl;qufqHedkifaome,ferdwf&Sdaejcif;aMumifhvnf;aumif;
ppfwaumif;a'orStajcpdkufaexdkifolrsm;onf &cdkifjynfodkU0ifa&mufvmjyD;armifawmvufatmufcH
a'oodkUtrsm;tm;jzifh0ifa&mufaexdkifvmcJhMuonf/tu,fuRefKyfwdkUonf oef;acgifpm&if;rsm;udk
MunfUSKavhvmygu (bD?tm&fyef\ jrefrmedkifiH\a&maxG;aeaomvlrsdK;rsm;udkSK) vnf;?&Sif;&Sif;awGU
jrif e d k i f y gonf / rl * sm[pf a omif ; usef ; ol r sm;onf t aemuf b uf a r,k j rpf e ,f a jrrsm;ud k
twif;t"rord ;f ydu
k af wmif;qdrk KS jyemrsm;wdUk vnf;ay:aygufvmcJo
h nf/ppfawGc&dik u
f v
kd nf;ESpyf ikd ;f
cGjJ cm;&ef rpwmata*gazgESiq
hf v
l w
f eftmrwfwUkd \ awmif;qdv
k KS yf&mS ;rSKonfvnf;ay:aygufvmonfU
*&Sm&yfwumwef [laomtrnfrSm rSm;,Gif;rSK&Sdaeonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
120

aemufqufwJG(1)-5
tcsuf? az:jyygtcsuftvufrsm;t& armifawmvufatmufcaH 'o\trsm;pkrq
l viftajcpdu
k o
f rl sm;
onf trSew
f u,ftm&yftajcpdu
k o
f rl sm;vnf;r[kw?f bk&ifrw
d v
f ES iS t
hf wlwuGvu
kd yf gvmaomr*drk sm;
rS qif;oufvmaomurefrsm;vnf;r[kwfMuacs/
ed * H k ; csKyf t aejzif h &cd k i f A k ' b mom0if r sm;k d ; k d ; om;om;trS e f w u,f a exd k i f a om
rlqviftrsKd ;om;rsm;ESit
hf ygt0if uReaf wmfonf bl;oD;awmif?armifawmrS rlqvifacgif;aqmifrsm;\
ppfawGc&dik u
f kd ESpyf ikd ;f cGjJ cm;tkycf sKyf&efawmif;qdck suftm; qefUusifygonf/tb,faMumifq
h akd omf odUk
a0zefjiif;qdkcsufonf jynfaxmifpkjrefrmedkifiH\jiif;qdkcsufESifhtcsKyftcsmtmPmudkygxdcdkufapjyD;?
SKyfaxG;aomjyemrsm;udkyg ay:aygufvmapedkifjcif;aMumifhjzpfygonf/ /
*g'D,Howif;pm
1950-ck ? pufwifbmv (6) &uf
azmfZH
,leDAmpDwDaumvdyf
&efukef/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
121

aemufqufw(JG 2)u

ukv
d edk 0d g'\qk;d arG
(uvsmr*Zif;? 1995 ck rwfv)

(armif&ckid )f
aqmif;yg;onf ]] &k[
d if*sm}} ESiYf ywfouf jrefrmekid if o
H rkid ;f aumfr&Si\
f acgif;aqmif wpfO;D
jzpfcJYzl;ol rpwmvkpf(G.H Luce)ESifY q&mBuD;a'gufwmoef;xGef;wkdY\ a&;om;xm;csufrsm;ukd
wkHYjyefaomaqmif; yg;jzpfygonf/
rpwmvkpo
f nf ]] jrefrmtpausmufqnfu}} [laomorkid ;f tqko
d pfux
dk al xmifojl zpfygonf/
1985 ckESpfxkwfa0cJYaom ol\pmtkyf (Phases of Pre-Pagan Burma, Languages andHistory)wGif
}} jrLESiYf crk }d } vlrsdK;wkYd taMumif;ukw
d ifjy&mwGif &ckid rf if;wkYd onf ouf?jrKef?csif;wkYd ut
dk yk pf ;dk cJYMuaMumif;?
4if;wkYdrmS tdE,
d bJYGtrnfrsm;&Sjd yD; rlqvifbmom0ifrsm;jzpfonf[ak jymMuaMumif;ponfjzifY a&;om;jyD;
aemuf ]] &kd[if*sm}} ESifYpyfvsOf; atmufwGifvkd&if;rQ bmomjyefxm;onfYtwkdif;a&;om;ygonf/
]] ewfjrpfta&SYr,ljrpfa'o trsm;pkaexkid Mf uolrsm;rSm &k[
d if*sm[k,aeYoad eMuaom rlqvif
rsm;jzpfMuonf/ 4if;wkYdu a'owGiEf pS af ygif;wpfaxmifausmu
f yifaexkid cf YJonf[q
k Mdk uonf/ okYd
qkdjcif;onf csJYum;jcif;jzpfonf/ okdYaomf rlqvifwkdYonf b*Fvm;ukdat'D 1202 ckuyif odrf;ykdufcJY
onfudk uReykf w
f YdkoMd uonf/xkYdaemuf a&SYy*k rH if;rsm;ESiYfqufpyfvo
l rd sm;cJYaomaemufq;Hk Ak'b
momekid if H
y#du&m;(ulrdvm)ukd jzKdzsuf &ckdife,fpyfokdY rMumrDyifa&mufvmcJYonf/ e,fpyfwkdufyJGjzpfyGm;
aomtcg a'ocHvrl sKd ;EG,pf rk sm;vnf;yg0ifcYJ[efwo
l nf/ tcsKYdrq
l vifacgif;aqmifrsm;okYdr[kwf rlqvif
bmomajymif;cJYol wcsKYd a'ocHtBuF;tuJrsm;onf jrefrmekid if b
H uf tajcpku
d af exkid cf YJ Mu[efwo
l nf}}
rpwmvkp\
f pmtkyu
f u
dk sr;f uk;d jyKq&mBuD;a'gufwmoef;xGe;f uvnf; aqmif;yg;wpfapmif wGif
atmufygtwkdif;]] &kd[if*sm}} ESifYywfoufa&;om;xm;ygonf/
]]--- &ckdifrif;uvnf;rlqvifbmombJGY&Sdw,f/ t0rif;qD0ifa&mufvmw,f/--- rlqvif
rif;uawmYewfjrpf(Naaf)ta&SYr,l(MAYU)jrpfa'ou &kd[if*sm(ROHINJA)jzpfrvm;vkdYqifjcifrd
w,f/ olwYdkuvnf;tJ't
D &yfrmS ESpaf ygif;wpfaxmifxufrenf;awmYb;l vkYd ajymavY&w
dS ,f/ tJ'aD vmuf
r&Sdayr,fY c&pf 1202 avmufu b*Fvm;ukdrlqvift,l&SdolawGpwif0ifa&mufcJYw,fqkdwJYtcgu
jzpf ekdifw,f/ tESpf 800 uaygY/ wcsKdYrlqvifacgif;aqmif[m t0rif;eJYrdwfo[mjzpfwJYoabmukd
'DausmufpmrSma&;rSwfcJYw,fvkdYxif&ygw,f}}
q&mBuD;vkpfESifYq&mBuD;a'gufwmoef;xGef;wkdY ]] &kd[if*sm}} taMumif;a&;om;&mwGif t"du
taxmuftxm;jyKaomausmufpmrSm ppfukdif;xlyg&kHbk&m;ausmufpmjzpfygonf/ ausmufpma&;xkd;cJY
aom rif;rSm tif;0bk&ife&ywdjzpfjyD;ausmufpma&;xkd;ESpfrSm jrefrmou&mZf 804 ck?c&pfESpf 1442
jzpfygonf/ ausmufpmwGif e&ywdrif;eef;wufaomtcg jrefrmekid if t
H &yf&pS rf sufEmS rS vlrsm;vma&muf
*g&0jyKMuykHukd a&;xkd;xm;onf[k rpwmvkpfu qkdygonf/q&mBuD;wkdYtaxmuftxm;jyKMuaom
ausmufpmwpfpdwfwpfa'o\vkd&if;tcsKyfrSm ]] yefaorif;wkdY\trsdK;tEG,fjzpfaom &ckdifrif;onf
e&ywdbk&if\bkef;awmfukd vma&mufckdvSKHonf]] [ljzpfygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
122

aemufqufw(GJ 2)u-1
wGif ]] yefaorif;}} [laomausmufpmygpum;wpfv;Hk wnf;ukt
d axmuftxm;jyK yef;ao;
[lonfrSm ajrmufykdif;rlqvifrsm;jzpfonf/ 4if;wkdYonf ,cktcg ewfjrpfta&SYbufr,lurf;ajcwGif
aexkid Mf uaom ]] &k[
d if*sm}}trnfco
H rl sm;MuvdrYf rnf[q
k &mBuD;wkYd aumufcsufq,
GJ Ml u[efwyl gonf/
pifppf ]] &kd[if*sm}} [laomtrnfrSm xkd&Snfa0;vSaom twdwfumvukdxm; jrefrmekdifiH?
t*FvdyfukdvkdeDb0rS vGwfajrmufvmaom 1948 ckESpfxd ray:aygufzl;?r&Sdzl;aomtrnfjzpfygonf/
ewfjrpfta&SYbuf r,ljrpfa'owGiaf exkid Mf uaom vlO;D a&trsm;pk 90 &mckid Ef KS ef;ausmfcefYonf
rlqvifrsm;jzpfMuonfrSmrSefyg\/xkdolwkdYukd jrefrmekdifiHvGwfvyfa&;&jyD;onfYtxd ppfwaumif;rS
vma&muftajccsaexkid Mf uaom ]] ppfwaumif;e,f?b*Fvv
Dd rl sdK;tjzpfomvlwidk ;f odMuygonf/ ckid rf m
aomrSww
f rf;rsm;(a'gufwmbem*spD mtky?f armifawmuRe;f tkyOf ;D armifnKdrw
S w
f rf;pm?ppfawGc&kid f a*Zuf
wD;,m;rsm;? OD;pHxGef;atmif\ pmwrf;rif;BuD;rpwm*sdrf;bufpHomOD;aqmifaom pkHprf;a&;aumfr&Sif
tpD&ifcHpm &ckdifwkdif;rif;BuD;vkyfcJYaom pma&;q&mBuD;armifxif\ &ckdifjynfe,ftpD&ifcHpm)wkdYwGif
vnf; 4if;wkdYukd ]] ppfwaumif;om;}}rsm;tjzpfomrSwfwrf;wifcJYMuygonf/ ]] &kd[if*sm}} trnfcHaom
wkdif;&if;om;wpfrsdk;jzpfaMumif;rnfolurQrazmfjycJYMuyg/
xkpd pfwaumif;om;rsm;onfjrefrmbk&ifcEH iS Yf jAdwo
d Qukv
d edk aD cwfO;D wGiv
f ,fvyk o
f m;rsm; tjzpf
r,lla'ookdYacwcPvma&mufaexkdifjyD; vkyfief;&moDukefvQif rdrdae&yf(ppfwaumif;)okdYjyefavY&Sd
aMumif;?aemiftcgvlaeusaJ omxkad 'otenf;i,ftajccsaexkid Mf u&mrS ukv
d edk aD cwfwiG f wHcg;r&S?d "m;r&Sd
0ifxu
G o
f mG ;vmcGiYf jyKxm;jcif;aMumifY pD;yGm;a&;?ekid if aH &;paomtaMumif;aMumif;wkYd udk trSjD yK aMumuf
cref;vdvd 'va[m0ifa&mufaexkid v
f mMujcif;jzpfaMumif;wkYdudk txufazmfjyyg rSww
f rf;rsm;wGif zwf&KS
ekid yf gonf/jAdwo
d Qtpk;d &vufxufwiG f xko
d YdkppfawGc&kid f 0ifa&muftajcpku
d v
f maom ppfwaumif;om;
OD;a&onfaMumufrufzG,fwkd;wufvmrSKaMumifY rif;BuD;rpwm*sdrf;bufpom OD;aqmifaom pHkprf;a&;
aumfr&Sizf YGJ pkpH rf;ppfaq;apaMumif;? xkad umfr&Siu
f vl0ifrKS ukd rwm;qD;cJYvQif vlrsKd ;a&; t"du&kP;f
jzpfvmekid o
f nf[k tpD&ifccH YJaMumif;wkYdudk &ckid af cgif;aqmif OD;vSxeG ;f jzLu ol\ ]] &ckid jf ynfe,f pD;yGm;a&;
b@mwku
d }f } pmtkyw
f iG af zmfjyxm;ygonf/ xkpd pHk rf;a&; aumfr&Sio
f wday;cJYonfYtwkid ;f yif 'kw,
d urm
ppftwGi;f u 0rf;enf;aMuuJzG ,
G &f mvlrsdK;a&;t"du&kP;f BuD;ukd ukv
d edk w
D cH g;zGiYf 0g'\qk;d arGtjzpf &ckid f
om;rsm;cHpm;cJYMu&ygonf/
'kw,
d urmppftjyD;wGif ewfjrpfwpfzufurf;ae ppfwaumif;EG,f rlqvifrsm;onf xkad 'oukd
4if;wkdY\ oD;jcm;a'owpfckjyKvkyf&eftBuH&SdvmykH?jrefrmekdifiHvGwfvyfa&;&jyD;aemuf vl0ifvlxGuf
jyem aMumifY &ckdifwkdif;okdYppfwaumif;bufrS tvG,fwul0ifa&mufrvmekdifojzifY ]] rl*sm[pf}}
olykefay:aygufvmykHwkdYukd &ckdifwkdif;rif;BuD;a[mif; OD;xifzwf(pma&;q&mBuD;armifxif)u atmufyg
twkdif;a&;om;cJYygonf/
]] ppfjyD;acwfppfwaumif;e,fom;wkYd \0g'onfewfjrpfwpfzufurf;&Sd r,lawmifwef;a'oESiYf
ukvm;yef;Zif;jrpf0rS ;f a'owkYdudk e,fopftjzpfjzifY tajcpku
d &f ef[al om0g'jzpfonf/ 4if;0g'ukd aoG;xk;d
ay;olrmS &ckid w
f idk ;f wGiEf pS af ygif;rsm;pGm aexkid o
f mG ;cJYaom ppfwaumif;trsdK;om;wpfO;D jzpfonf/ 4if;\

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
123

aemufqufw(GJ 2)u-2
wkdif;&if;om;tm;vkH;ukd tvkH;t&if;ESifYcsDwuftajcpkduf&efjyifqifxm;cJY&m jrefrmekdifiHvGwfvyfa&;
&onfESifYwpfjyKdifeuf 4if;\jyifqifcsufwkdYonf wpfrsdK;wpfzkHjzpfvmavonf/ xkdtcsdef jrefrmekdifiH
tpk;d &onfvnf; vl0ifvx
l u
G jf yemukd txl;*&kpu
dk Mf unfY BuD;MuyfvmcJY&avonf/ xkYd aMumifY &ckid f
wkdif;xJokdY ppfwaumif;vlrsdK;rsm;tvG,fwul0ifxGufoGm;vm&efrjzpfekdifaomtcg rl*sm[pfvSKyf&Sm;
rSKonfwjznf;jznf; BuD;us,v
f mjyD;vQif olyek af cgif;aqmifumqif;onfvnf; emrnfBuD;zkYd &mjzpfcYJ av
onf/]}}
zqyv tpk;d &vufxufwiG f xkrd *l sm[pfoyl ek rf sm;vSKy&f mS ;onfYenf;wl rlqvifjynfe,fxal xmif
&eftBuHtpnf&adS om rlqvifynmwwfacgif;aqmiftcsKYdonf 4if;r,la'otxufwiG af zmfjyouJYoYdk
0ifa&mufaexkid v
f mMuaom ppfwaumif;tEG,rf q
l vifrsm;ukd vGecf YJ aomESpaf ygif;wpfaxmifcefYuyif
xkda'o tajcpkdufaexkdifcJYonfYwkdif;&if;om;vlrsdK;pkwpfpkjzpfav[efvkyfBuHum ]] &kd[if*sm}} [laom
trnfukdzefwD;vkdufjcif;omjzpfygonf/ xkdudpu
kd 4if;trnfay:aygufp (1950-60) ckESpfcefYuyif
&ckid t
f rsdK;om; olawoDrsm;u pme,fZif;rsm;wGi&f iS ;f vif;wifjycJYMujyD; jzpfonfudk q&mBuD;wkYd ov
d rd Yf
rnf[k ,lqygonf/
wpfzefq&mBuD;wkdYu rlqvifwkdYonf b*Fvm;ukdc&pfESpf(1202)wGif odrf;ykdufjyD; y#du&m;(
ulrv
d m) ukjd zKdzsu
f &ckid ef ,fpyfoYdkrMumrDyifa&mufcYJonf/xkpd Ofu r,la'owGif rlqvifrif;tajcpku
d f
cJYayvdrfYrnf[kxifjrifawG;qxm;onfrsm;ukdawGY&jyefygonf/ wGifvnf; q&mBuD;wkdYonf S.B
Canungo \ ppfwaumif;&mZ0if P.Gutman \ a&S;a[mif;&ckdifjynf/Prof M.Ahshad and Prof
H.Rahman wkdY\ tif'kdygupweforkdif;paom pmtkyfpmwrf;rsm;ukd ravYvmrdokdYawG;qrdjcif;
jzpfrnf[k xifrdygonf/ 4if;pmtkyfpmwrf;rsm;tqkdt& rlqvifwkdYonf b*Fvm;ukd c&pf 1202 ckESpf
wGio
f rd ;f yku
d cf YJ aomfvnf; ppfwaumif;e,foYdk 13 &mpkaemufyidk ;f wGio
f m a&muf&v
dS mjyD; 14 &mpktv,f
cefYusrS ppfwaumif;a'oukd pkd;rkd;ekdifcJYaMumif;od&ygonf/r,ljrpfa'owGifrl rnfonfYtcgurQ
rlqvifrif;?rlqviftBuD;tuJwYdk tajcrpku
d cf YJ z;l aMumif;ukd &ckid &f mZ0if?b*Fvm;&mZ0ifrsm;ESiYf xadk 'o
&Sd a0omvDacwf?ajrmufOD;acwfwkdYuyifwnf&SdcJYaom bk&m;apwDrsm;u oufaocHaeygonf/
aemufqkH; ]] &ckdifrif;wkdYrSm rlqvifbmom0ifrsm;jzpfonf[kajymMuonf}} ]] &ckdifrif;uvnf;
rlqvifbJGY&Sdw,f}} [laomq&mBuD;wkdY\ rSwfom;csufrsm;ESifYpyfvsOf; tenf;i,fwifjyvkdygonf/
&ckdif &mZ0ifrsm;t& &ckdifbk&iftcsKdYonf rlqvifbJGYukd cH,lcJYaMumif;od&ygonf/ xkdbk&ifrsm;rSm
ajrmufOD;jrKdYwnf eef;wnfbk&if e&rdwfvSac: rif;apmrGefaemufwGiftkyfpkd;aombk&iftcsKdYjzpfygonf/
rif;apmrGeo
f nf tif;0bk&ifrif;acgif\om;awmf rif;&Jausmpf mG wku
d o
f jzifY b*Fvm;okYd xu
G af jy;&onf/
b*Fvm;wGif(22)ESpfrQ ckdvSKHjyD;aemuf b*Fvm;rif;\ tultnDjzifY xD;eef;ukd jyefvnf&&Sdygonf/
ajrmufOD; jrKdYudkvnf;wnfygonf/ b*Fvm;rif;ukd aus;Zl;wkHYjyefaomtm;jzifY olYaemuf xD;eef;quf
cH rnfY nDawmf e&eK(ac:) rif;c&Dtm; rif;jzpfvQifrq
l vifbYGJ uydk g cH,&l ef rSmxm;cJYygonf/ xkYd aMumifY
rif;c&Donf ]] tvDcif}} [laom rlqvifbJGYukdcH,lygonf/ xkdtaMumif;ukd &ckdif&mZ0ifrsm;wGif twd
tvif;azmfjyxm;ygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
124

aemufqufwJG 2(u) -3
rif;c&Donf rlqvifbJGYukdcH,laomfvnf; rlqvifbmom0ifr[kwf? Ak'bmomppfppf bk&if
wpfyg;jzpfonfukd tif;0bk&if e&ywdESifYtjyeftvSefay;ykdYaom o0PfvTmrsm;? oHwJGrdzk&m;apmr'ifrd
ESiYf tjyeftvSeaf y;ykYdaom &wkrsm;t&od&ygonf/ xkt
d vDcifac:rif;c&Donf xlyg&kaH pwDawmf 'g,um
tif;0bk&if e&ywdEiS Yf z;dk acgifawmifwiG f awGYq
Hk r[mrdwzf YGJ um ykid ef ufe,ferdwo
f wfrw
S Mf uaMumif;
ukv
d nf; rSeef ef;&mZ0if ?wGi;f oif;&mZ0ifpaom jrefrm&mZ0ifusrf;BuD;rsm;ESiYf &ckid &f mZ0ifusrf;BuD;rsm;
wGif txift&Sm;azmfjyxm;jyD;jzpfygonf/ bk&if e&ywdxH 0ifa&mufckdvSKHaomrif;r[kwfyg/
rif;c&D\om;awmf bapmjzLrS rif;carmif;xd pOfqufrjywf tkypf ;dk vmcJYMuaom ajrmufO;D acwf
bk&if(12)yg;vnf; ukvm;bJGYtoD;oD;cHcJYMuygonf/ ukvm;bJGYcHcJYMuaomfvnf; &ckdifbk&ifwkdYonf
Ak'b
mom0if omoemY 'g,umrsm;omjzpfaMumif;ukd ajrmufO;D jrKdYawmfa[mif; ,aeYwidk zf ;l ajrmfeidk af om
4if;rif;wkdY\ aumif;rSKawmfapwDykxkd;wkdYu rm;rm;rwfrwfoufaocHaeMuqJjzpfygonf/
ajrmufO;D acwf &ckid b
f &k ifwYdk rlqvifbYGJ ccH YJ &onfY udpE iS Yf ywfouf b*Fvm;orkid ;f ukd ESpH yfol
&ckid 'f *Fg; okawoD z,f,mu ]] qvdrf ( Slim ) okYdr[kwf (Hussein ) [laom r[maA'iftrnfrsm;onf
xkdumv &ckdifAk'bmombk&ifrsm; ppfwaumif;xd ykdifpkd;cJYaMumif; &nfnTef;xm;aom arG;pm;
pum;vkH;jzpfonf}} [k qkdcJYygonf/
z,f,menf;wl wjcm;ekdifiHom; orkdif;ynm&Sifrsm;ESifY&ckdif&mZ0ifusrf;jyKq&mrsm;uvnf;
rlqvifbYGJ cH &ckid b
f &k ifrsm;rSm Ak'b
mom0ifrsm;omjzpfaMumif; ?,cifu &ckid b
f &k ifwYdk yidk pf ;dk cJYaom b*Fg
(12)jrKYdurdk if;apmrGev
f ufxufwiG f b*Fvm;rif;tm; aus;Zl;wkYHjyefaomoabmjzifYay;tyfvu
dk af omf vnf;
aemufykdif;bk&ifrsm; vufxufwGif jyefvnf&,lpkd;rkd;ekdifcJYaMumif; wnDwnGwfwnf;azmfjya&;om;Mu
onfukd awGYekdifygonf/
okYdqv
dk Qif ]] &k[
d if*sm}} qko
d rl sm;onf rnforl sm;jzpfaMumif;vGecf YJaomESpaf ygif;wpfaxmifcefYu
r,la'o rlqvifrsm;ESiYf rlqvifrif;[lr&Scd YJ aMumif;wkYd udk q&mBuD;wkYd EiS Yf twlpmzwforl sm; &Si;f &Si;f
vif;vif; odavmufygjyD[k xifygonf/
armif&ckdif
rSwpf k
a'gufwmbem*sD\pmtkyf ( Banarjee A.C , The Eastern Frontier of British India, 1784, 1980.
Third Edition, Caleutta , 1964 )
- uRef;tkyfOD;armifnKd\ rSwfwrf;pmrsm;(4if;rSwfwrf;pmrsm;onf atmufyg Langhan Charter \aqmif;yg;wGifyg0ifonf/
Langhan Charter, Archives of an Arakanse Family JBRS Vol XXVIII, Part II, August 1938

ppfawGc&kdifa*ZufwD;,m;rsm;(1)

Smart, R.B Burma Gazetteer, Akyab Distriet, Vol A. Rangoon, 1957.

(2)

Grantnan, S.and Maung Lat, Burma Gazetteer, Akyab District, Vol B..No.1 Rangoon
1956

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
125

aemufqufwJG (2) u -4
OD;pHxGef;atmif\pmwrf;&ckid ef idk if aH &;acgif;aqmif OD;pHxeG ;f atmif (1899-1985 )\ ]] uk,
d af wGYra,kajrESiYf &k[
d ed ;f *sm}}
pmwrf;
rif;BuD;rpwm*sdrf;bwfpbm OD;aqmifaom pkHprf;a&;aumfr&SiftpD&ifcHpm
(4if;tpD&ifcpH mukd OD;vSxeG ;f jzL\ ]] &ckid jf ynfe,f pD;yGm;a&;b@mwku
d }f } py,fpmaywku
d ?f &efuek f
1976 pmrsufESm (92-96) wGifawGYekdifygonf/)
&ckdifwkdif;rif;BuD;vkyfcJYaom pma&;q&mBuD;armifxif\ &ckdifjynfe,f tpD&ifcHpmarmifxif ?&ckdifjynfe,f tpD&ifcHpm ?jr0wDr*Zif;?1960 Zlvkdifv
S.B Qanungo \ ppfwaumif;&mZ0if
A History of Chittagong , Vol ,1 Billah Printers. Chittagong.
Gatman P .

\ a&S;a[mif;&ckdifjynf-

Ancient Arakan , Ph.D Thesis , Austalian National University , 1970


Prof - M Ahshad and Prof . H-Rahman

wkdY\ tif'kdygupweforkdif;

History of Indo-Pakistan Ideal Publication ,Dacca, Third Edition, 1969

&ckdif'*Fg;okawoD z,f,m
Phayre , A.P Coins of Arakan of Pegu and of Burma , London, 1882.

(azmfjyxm;aom z,f,m pmtkyf zwf&SKekdifygonf/)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
126

aemufqufw(JG 2)c

ajz&Si;f oifaY omorkid ;f tjrifrwlnrD KS rsm;


( &kyf&Sifaw;uAsmr*Zif;? 1995 ck Zlvkdifv)

(avYvmolwpfO;D )
aqmif;yg;onf 1994 Mo*kwfvxkwf uvsmr*Zif;yg a'gufwmoef;xGef;\ csif;?jrL?
ckrd(ajrmufydkif;&cdkif) aqmif;yg;udk jyefvnf&nfnTef;a&;om;xm;jcif;jzpfygonf/ ,if;aqmifyg;wGif
yg&Sdaom tcsuftvufrsm;onf &efukefwuodkvf ta&SUwdkif;ynm ygarmutjzpf trSKxrf;cJhaom
G.H LUCE \ PHASES OF PRE-PAGAN BURMA LANGUAGES AND HISTORY pmtkyf
rS aumufEkwfazmfjyxm;jcif; jzpfonfudk awGU&\/ ,if;pmtkyfudk (1972)ckwGif a&;om; OXFORD
wuov
kd f ta&SUwdik ;f ESihf tmz&du ynmoifausmif;rS 1985-wGif a&;om; xkwaf 0cJyh gonf/ xdpk mtkyf
udk udk;um;a&;om;aom a'gufwmoef;xGef;\ aqmif;yg;yg tcsuftvuftcsdKUrSm &cdkif&mZ0ifusrf;
rsm;? &cdkiftrsdK;om;wdkU tpOfwpdkuf rSwfom;awGU&Sdxm;onfrsm;ESifh trdkif;tjrifrwl uGJjym;jcm;em;ae
onfudk avhvmawGU&Sd&ygonf/
,if;aqmif;yg;wGif tif;0jynfh&Sif e&ywdrif; (c&pf 1442-68) \ aumif;rSKawmf ppfudkif;jrdKU
xlyg&Hkbk&m;ausmufpmudk wpfpdwfwpfa'o azmfjyxm;ygonf/
xdkUaemufwGif aqmif;yg;&Sifu oufeJU csif;wdkUudkyg wGJzufazmfjyjyD; &udKifrif; vufatmufcH
jzpfw,f? &cdkifrif;uvnf; rlqvifbGJU&Sdw,f...... [l azmfjya&;om;xm;ygonf/ aqmif;yg;&Sif azmfjy
xm;aom rlqvifbGJU&Sdonf qdkonfh &cdkifrif;rSm rnfonfhrif;enf;? ausmufpmyg &cdkifrif;udk qdkvkd
&dy&f o
dS nf[k xif&ygonf/ xdo
k Ukd qdv
k Qif ausmufpmyg &cdik rf if;onf &mZ0ifrS rnfonfrh if;jzpfrnfenf;?
ausmufpmyg upywd tywd [laom bGJUtrnfrsm;rSmvnf; rlqviftaiGUtoufr&SdaMumif;
odomEdik o
f nf/xdjk yif aqmif;yg;&Siu
f qufvuf ]]rlqvifrif;uawmh ewfjrpfta&SU? r,ljrpfa'ou
&dk[if*smjzpfrvm;vdkU qifjcifrdw,f}} [k xifjrifcsufay;xm;ygonf/ xdkrSwqifh &dk[if*smrsm;u
,if;a'owGif ESpfaygif; wpfaxmifxufrenf; aevmcJhMuonfqdkjcif;ESifh qufpyf c&pf 1202 ck?
b*Fvm;udk rlqvift,l&Sdolrsm; 0ifa&mufcJhpOfu jzpfEdkifaMumif;? ESpf (800) &SdcJhjyDjzpfaMumif;jzifh
qufvuf xifjrifcsufay;jyD;aemuf tcsdKUrlqvifacgif;aqmifESifh tif;0rif; rdwfo[mjzpfonfh
oabmudk azmfjyyg ausmufpmwGif a&;rSwcf o
hJ nfxifaMumif;jzifv
h nf; aqmifyg;&Siu
f qdx
k m;ygonf/
aqmif;yg;&Sif\ xifjrifcsufrsm;wGif yg0ifaom &cdkifrif;? rlqvifrif;? rlqvifacgif;aqmif[laom
pum;rsm;onf a&maESm&SKyfaxG;p&m jzpfaeonfudk awGU&ygonf/
tHMh ozG,af umif;onfrmS ,if;xifjrifcsufrsm;onf G.H LUCE \ pmtkyw
f iG f wdu
k &f u
kd rf yg&Sd
jcif;yifjzpfonf/ ,if;pmtkyf (pm-95)wGif ]]14 &mpk csif;wGif;jrpf0Srf; ausmufpmrsm;yg &cdkifrif;rsm;
onf tdEd,bGJUtrnf&SdMujyD; rlqvifrsm;jzpfonf[k qdkMu\}} ................... ]]ewfjrpfta&SUbuf&Sd
,aeU&dk[if*smrsm;u xkwfazmfMuonfrSm csJUum;rSKwpf&yfjzpfonf}} ponfwdkUudk azmfjyxm;jyD;vsif
qufvuf b*Fvm;udk (1202) ckESpfwGif rlqvifusL;ausmfolrsm; odrf;ydkufcJhMujyD; rMumrD &cdkif
e,fpyfodkU a&muf&Sd? a&S;yHk*Hrif;wdkU aumf;pGm odMuonfh Ak'bmom rif;EdkifiHjzpfaom ywdu&m;
(ComILLA ) udk zsufqD;cJhMuonf ,HkrSm;zG,f r&SdaMumif;? e,fpyfwGif a'ocH rsdK;EG,fpkrsm;ESifh ppfruf

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
127

aemufqufwGJ(2)c-1
jzpfygG ;cJMh u[ef&jdS yD; rlqvifppfacgif;aqmif? odUk r[kwf bmomul;ajymif;0ifa&mufomol a'ocH tMuD;
tuJrsm;onf e,fpyf\ jrefrmjynfbufwGif tajccsaecJhMu[ef wlaMumif; ponfjzifh (G.H LUCE )
uqufvuf a0zef a&;om;xm;onfudk awGU&ygonf/
aqmif;yg;&Si\
f xifjrifcsurf sm;udk wpfqifjh yD;wpfqifh &Si;f vif;&mwGif yxrOD;pGm ausmufpmESihf
acwfNydKifordkif;rSwfwrf;rsm;? &mZ0ifusrf;rsm;udk ndESdKif;jyD; wifjyoGm;ygrnf/
xlyg&Hb
k &k m;ausmufpmudk ou&mZf (806)wGif a&;xd;k cJah Mumif a&S;jrefrmausmufpmrsm; (yOrwG)J
wGif avhvmawGU&S&d ygonf/ ou&mZf (804)wGif eef;wufvmaom e&ywdrif;\ bdou
d yf u
JG kd ukov
kd f
awmfrSwfwrf;rsm;ESifh twl a&;xdk;xm;jcif;jzpfonf/ (EdkifiHtydkif;tjcm;udk rSwfom;awmfrlBu\/
rif;ESpfyg;xD;jzLrSp taqmift,mif rif;crf;rif;em;wdkUudk wpfyg;udkwpfyg;vJvS,fjyD;vsif ..........
vrf;pOftwdik ;f aejynfawmfoUkd jyefMu\) ........ [l azmfjyxm;onf/ tcsed t
f ydik ;f tjcm;ESihf tjcm;jzpfpOf
rsm;rSmvnf; &cdkif&mZ0ifusrf;rsm;ESifh nDnTwfrSK&Sdonfudk awGU&\/
e&ywdrif;ESifh acwfNydKif &cdkifrif;rSm Ek&EkK (c) rif;c&D (c)tvDcif (c&pf 1433-59) jzpfonf/
Ak'bmom0if wpfOD;jzpfaMumif; wdyd aomb*0 tpcsDaom e&ywdrif;tm; ay;ydkUonf o0PfvTm
tm;jzifhyif odomEdkifonf/ yif;0g (RAMU )udk csDwufodrf;,lcJhaMumif; &cdkif&mZ0ifusrf;rsm;ESifh c&pf
1435 wGif &cdkifodkU a&muf&SdcJhaom tDwmvsHvlrsdK; (NICOLO DE CONTE ) \ rSwfwrf;rsm;udk
tajccHa&;om;aom (BIRMANIA STORIA ARTE CIVILTA PISA GIARDINI BY RENZO
CARMIGNANI ) (1971 ) pm -87 t& od&Sd&\/
e&ywdrif;\ bdodufyGJodkU &cdkifrS wufa&mufcJhaMumif;udk rSefeef;&mZ0ifESifh &cdkif&mZ0ifusrf;
rsm;wGif aocsm&Sif;vif;pGmrawGU&ay/ odkUjzpf&m ausmufpmwGif yg&Sdaom &cdkifrif;onf rnfolenf;[k
pOf;pm;zG,jf zpfygonf/ e,ferd w
d o
f wfrw
S &f eftwGuf EG,cf sdKzd;k acgif &d;k rawmifay: rif;ESpyf g; csde;f qdk
awGUMujcif;udkyif tjrifwpfrsdK;jzifh xnfhoGif;a&;xdk;cJhonf jzpfjim;tHh? ausmufpmyg a&xdk;ESpfESifh
tcsdefumvtm;jzifh uGm[rSK &Sdaeayonf/ trSefwu,fyif aemufusa&;xdk;cJhoavm? ya'o&mZf
acwf\ oabmobm0twdik ;f *kPw
f ifrKS vGeu
f pJ mG a&;xd;k cJah voavm qdo
k nfukd ausmufpmynm&Sif
okawoDrsm; avhvm ndESdKif;Mu&OD;rnf jzpfygonf/
yef;ao;rsm;rSm ajrmufyikd ;f rlqvifrsm; (NORTHERN MUSLIMS)udk ac:a0:oH;k ESKef;Muaom
a0g[m&wpfckjzpfonf/ r[mrkedawmifaygufBuD; ausmufpm (2-&mpkcefU)t& "n0wDacwfuwnf;
uyif &cdkifvlrsdK;wdkUrSm Ak'bmom0ifrsm;om jzpfMuonf/ ordkif;0if bk&m;? ausmif;uef apwDykxdk;rsm;
t&vnf; odomEdik af yonf/ plVmpjEm;rif; ]][efpaD vavSawmfo}H } wGif bk&m;&Si\
f ud,
k pf m;awmf r[mrked
&ky&f iS af wmfjrwfudk pEol&d,rif; wnfxm;udk;uG,fcJhaMumif; yg&Sdayonf/ rlqvifrsm;rSmum;kyfwkudk;
uG,rf KS &SNd uolrsm;r[kw/f odUk twGuaf usmufpmyg yef;ao;rif;wdUk \trsKd ;tEG,jf zpfaom&cdik rf if;[lonfU
pum;&yfukd em;vnfvufczH Ukd &efrjzpfeikd af y/ G.H.LUCE uxyfr&H nfneT ;f xm;aom 14-&mpkcsif;wGi;f
jrpf0Srf; ausmufpmrsm;udkvnf;a&S;a[mif;okawoeOD;pD;XmerSxkwfa0aom a&Sa;[mif;jrefrmausmuf
pmrsm; rnfonfUtwGJwGifrQtawGU&acs/rlqvifbGJUudk 15 &mpkjzpfaom rif;c&D vufxufwGifrSpwif
cH,lcJhMujcif;jzpf&m ,if;&nfnTef;ausmufpmrsm;ESifhtcdsefumvudkufnDrSKr&SdonfudkawGU&\/14-&mpk
&cdkifrif;rsm;onfum; Ak'bmom0ifrsm;omjzpfaMumif;vufcHxm;MujyD;jzpfygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
128

aemufqufwGJ(2)c-2
rlqvifbGJUcH,lHkoufoufjzifh rlqvifrif;rsm;jzpfMuonf[kxwpfcs,lqjcif;rSmtajctjrpf
r&SdvSay/ &cdkifrif;rsm;rlqvifbGJUudkcH,l&onfUtaMumif;udk &cdkifordkif;ynm&SifokawoDrsm;&Sif;vif;
aygif;rsm;cJah yjyD/edik if jH cm;ordik ;f ynm&Sio
f ak woDrsm;\tjrifrsm;udq
k ufvufwifjy&Si;f vif;oGm;ygrnf/
MUSLIM INFLUENCE IN ARAKAN AND MUSLIMTITLES OF ARAKANESE KINGS

(pm-18)wGi.f ..]]rlqvifMoZmvTr;f rd;k rSKudk


xif&Sm;apjcif;[kvufcH&efrvG,fulvSay/taMumif;t&mtrsdK;rsdK;&SdonfUteuf tkyfpdk;ol(48)rif;xJrS
(9)rif;udo
k m rlqvifwUkd atmifEikd cf jJ cif;ukrd &Si;f vif;Edik af y/pEo"k r&mZm (c&pf 1652-84)vufxufwiG f
rlqvifMoZmvTrf;rdk;rSKtjrifhqHk;odkUa&muf&SdapcJhumrl xdkrif;onfrlqviftrnfESifhbGJUukdcH,ljcif;r&SdbJ
&cdkiftrnfESifh'*Fg;rsm;jzifhomauseyfcJhayonf/}}...[ka&;om;xm;onf/
A HISTORY OF CHITTAGONG BY S.B.QANUNGO (1987) (pm-286)wGi.f ..]]&cdi
kb
f &k ifrsm;
vufatmufcjH zpfcphJ Ofu ppfwaumif;udt
k jyfcsKyfcMhJ uaomt&m&Srd sm;onf rlqvifbUJG rsm;udx
k m;&Scd MhJ u
jcif;rSm rSwfom;p&maumif;vSayonf/ b*Fvm;e,f\wpfpdwfwpfa'o ? txl;ojzifh ppfwaumif;
udk ydkifpdk;rSK\ trSwftom;tjzpf rlqviftrnfudkcH,lavh&SdcJhMuaom&cdkifbk&ifrsm;\usiYfoHk;rSKudk
twk,lcJhMujcif;rSm odomxif&Sm;vSayonf/
COINS OF ARAKAN,OF PEGU AND OF BURMA BY SIR A.P.PHAYRE (1882) wGif
r[mar'iftrnfonf xdu
k mv &cdik Af 'k b
mombk&ifrsm;ppfwaumi;fuykd ikd pf ;kd cJah Mumif; &nfneT alf om
arG;pm;pum;vHk;rsm;jzpfonf[k az:jyxm;\/D.G.E . HALL .G.E. HARVEYESifh M.COLLIS tp&Sdaom
ordkif;ynm&SifokawoDrsm;uvnf; &cdkifbk&ifrif;rsm;onf Aka'gbmom0ifrsm;omjzpfaMumif;/
vdktyfcsuft& rlqvifbGJUrsm;udkxm;&SdcJhMujcif;jzpfaMumif; a&;om;xm;cJhMu\/ OD;pHomatmif\&cdkif
'*Fg;rsm;pmtkyt
f & rlqvifbUJG cH&cdik rf if; (13)rif;&Scd o
hJ nfUteuf Mum;wGijf ywfawmufrKS rsm;&Scd ahJ Mumif;?
trsm;tm;jzifh t&nftcsi;f jynfU0Mu tcsKd UrSm b*Fvm;e,foUkd yifppfcsaD tmifjrifcMhJ uaMumif; ? Ak'b
mom
qdkif&m omoema&;taqmuftODrsm; wnfxm;cJhaMumif;udk &cdkif&mZ0ifusrf;rsm; ? tjcm;acwfjydKif
rSwfwrf; rsm;ESifhtnD avhvmawGU&Sd&onf/
&cdkife,ferdwfjzpfaom ewfjrpfta&SUbufwGif&dk[if*smwdkUaexdkifcJhMuonfrSm ESpf 800 cefU&SdjyD
[laom xifjrifcsufudk&Sif;vif;zdkU&eftwGuf b*Fvm;e,fudkrlqvifrsm;0ifa&mufrSKudkavhvmoGm;&ef
vdktyfygrnf/ INDO-PARKISTAN HISTORY (MUSLIM PERIOD.BY PROF .M.ASSHAD &
RAHMAN f wGif rlqvifwdkUonf (10)&mpk ukefcgeD; (GHAZNI) rif;qufudk OD;pGm xlaxmif
Edik cf jhJ yD;aemuf (11)&mpk tapmydik ;f wGif (SULTAN) rif;qufukd qufvufxal xmifcMhJ uonf/ b*Fvm;
e,f\ wpfpdwfwpfa'oudk c&pf (1206)wGif a'vD plvwef\ vufatmufodkU usa&mufapcJhonf
[k azmfjyxm;\/ CHITTAGONG DISTRICT GAZETTEER (pm-122)wGif rlqvifrsm;onf
ppfwaumif;udk c&pf (1333)wGif tjyD;wdik f atmifEikd cf ahJ Mumif;awGU&\/ AHISTORY OF CHITTAGONG
(pm-127)wGif rl ppfwaumif;udk FAKHRUDDING MUBARAK SHAH onf c&pf 1338-39 cefU
u odrf;ydkufcJhaMumif; rif;xD; (13)&m pkaemufydkif;\ aemufwGif &cdkifwdkU\ EdkifiHa&; rwnfrjidrfjzpf
rSKudk tcGifhaumif;,l odrf;ydkufcJhjcif;jzpfaMumif; azmfjyxm;onf/ MAGH RAIDERS INBENGAL
BY J.M GOSH (pm-133)wGif SONARGON e,fpm;(SAMRUDDIN) onf c&pf 1347 wGif ppfwaumif;
udk atmifEdkifcJhaMumif; awGU&Sd&onf/
BY PROF.A.M.SERA JUDDEN,JASB VOL;XXXI (1986)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
129

aemufqufwGJ(2)c-3
tqdrk sm;rSm uGv
J rJG KS &Sad yonf/ b*Fvm;e,frmS vGepf mG us,0f ef;vSay&m b*Fvm;a'h&EfS ikd if t
H wGi;f
omru tdEd,EdkifiHtwGif;rSmyif taemufb*Fvm;e,ftjzpf? umvuwm;ukdjrKdYawmfjyK wnf&Sdae
ao;onf/ okdYjzpf&m c&pf 1202 wGifrlqvifrsm;0ifa&mufcJYonfrSm b*Fvm;e,f\ rnfonfYtpdyf
tydifk ;enf; qko
d nfrmS pOf;pm;zG,&f myifjzpfygonf/tcsut
f csmjzpfaom ppfwaumif;ukd rodr;f yku
d ef idk b
f J
b*Fvm;wpfe,fv;Hk okYd rlqvifbmomjyefYymG ;oGm;&ef vG,u
f rl nfr[kwaf cs/ ywdu& m;rSm b*Fvm;a'Y&fS
ekid if H ajrmufyidk ;f tmoHe,fpyfteD;&Sd ( COMILLA )c&kid w
f iG w
f nf&\
dS / ppfwaumif;jrKdYrq
S v
dk Qif twGi;f
bufoYkd uDvrdk w
D m(100)cefYumG a0;\?okYd jzpf&m ywdu& m;ukd atmifeidk cf YJ onfxm;OD;?ewfjrpfta&SYbuf
okdYa&mufcJYonf[k twdtusajymr&acs/ ,if;a'oESpfckrSm uDvkdrDwm(300)cefYuGma0;onfYtjyif
&ckdifwkdY\awmifYwif;vSaome,fpyftqD;twm;ESifYwGef;vSefrSKwkdYukdausmfvTm;ekdifcJYrnfr[kwfacs/
a0omvD acwfaESmif;ykdif;rSpb*Fvm;e,fwpfpdwfwpfa'oukdtcsdeftykdif;tjcm;wpfckxd qkyfukdifekdif
cJYMuaom?&ckdifrif;wkdY\ppfa&;tiftm;ukdvnf;xnfYoGif;pOf;pm;Mu&OD;rnfjzpf\/
(8)&mpk tmeEjEm;ausmufpmt& tmeEpjEm;rif;onf wmjrywejynf(taemufb*Fvm;e,f)
rSorD;unmqufojcif;cHcJY&aMumif;yg&Sd&m MoZmvTrf;rkd;rSK &SdcJYonf[kqkdekdif\/ a0omvDacwfoD&d
pjEm;rif;\ om;awmf od*FpjEm;(c&pf 667-73) onf tdrfa&SYrif;tjzpfu b*Fvm;ukdppfcsDatmifekdif
cJYaMumif; xkpd Ofu a&;zJYG cYJ aom ok0Pa'0DapmjynfYnKd\odeu
f efred w
f iG &f wkEiS Yf orkid ;f rSww
f rf;rsm;t&
odomekdifygonf/ b*Fvm;&mZ0ifrsm;wGifvnf; plVwkdif;pjEm;rif;onf c&pf 752 wGif ppfwaumif;ukd
odrf;ykduf ausmufpmwkdifa&;xkd;cJYaMumif;ukdrSwfwrf;wifxm;aMumif;?JASB VOL.XIII (1844) wGif
azmfjyxm;onf/ av;jrKdYacwfwiG f aumvd,rif;(c&pf 118-23)? 'o&mZrif; (c&pf 1123-49) i^ESv;Hk
rif; (c&pf 1246-50) ?tavmrmjzLrif; (c&pf 1250-56)? rif;xD;(c&pf 1283-1389) ESifYajrmufOD;
acwfwGif rif;c&D (c&pf 1433-59)?bapmjzLrif; (c&pf 1459-81)?rif;bmBuD;(c&pf 1531-53)?
rif;zavmif;(c&pf?1571-93)?rif;&mZmBuD; (c&pf-1593-1612)?rif;carmif;(c&pf 1612-22) od&o
d "k r
&mZm(c&pf 1622-38)ESifY owkd;rif;w&m;(c&pf 1645-52) wkdYonf b*Fvm;e,f\tcsKdYa'orsm;ESifY
ppfwaumif;ukd ppfcsDatmifjrifcJYMuaMumif;?&ckdif&mZ0ifrsm;ESifYtjcm;acwfjyKdiforkdif;rSwfwrf;rsm;t&
avYvmod&&dS \ a0omvDacwfjyD;aemuf av;jrKdYacwfwiG v
f nf; b*Fvm;e,fonf &ckid ef ,ferdwf twGi;f
yg0ifcYJ aMumif;? rif;xD;apvTwaf &;xk;d cJYaom? tdE,
d ekid if H bD[me,f&dS Ak'* g,mausmufpmwGit
f xif
t&Sm;awGY&\/rif;bmBuD;rSrif;carmif;vufxuftwGi;f a&;xk;d cJYMuaom tv,f edyZl mbk&m;ausmufpm
0&"rausmufpm? (jruf&w
d u
f Ref;)wkYd wiG f ukvm;twGi;f ppfcsD[al ompum;&yfuBdk udrzf efrsm;pGmawGY&\/
bapmjzLrif;vufxufa&;zJYG cYJ aom t'lrif;nKd\ &ckid rf if;orD; {csi;f ESiYf tb,r[m&mZm(c&pf 176473)vufxufa&;zJYGcYJaom oD&rd vmrdyef;&ef\ &ckid af tmifvaH wmf vuFmwkYdwiG v
f nf; acwftqufquf
ppfcsDatmifjrifrSKrsm;ESifY &ckdifbk&ife,ferdwftykdif;tjcm;wkdYukd oDukH;azmfusL;xm;Muonf/
tdEd,orkdif;wGiftBuD;tus,fqkH;aom r*kdacwfrSmyifpwifwnfaxmifcJYolonf (BARBER)
bk&if\om;awmf(HUMAYIN)vufxuf(c&pf 1530-56)vufxufwiG rf *S *Fgjrpftaemufbuftxd
ykdifpkd;ekdifcJYaMumif;?rif;bmBuD;ESifYykdifeufe,fajrykdif;jcm;owfrSwfcJY oD&dok"r&mZmrif;vufxuftxd
&if;ES;D rSK wnfwYH cidk jf rJaMumif;ESiYf ? c&pf 1666 wGif (AURENZEB) vufxuf pEok "r&mZmrif;onf

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
130

aemufqufwGJ(2)c-4
ppfwaumif;ukdvufvTwfcJY&onfYwkdif &ckdifwkdY\taemufbufe,fpyfjzpfaom ewfjrpfta&SYbufokdY
usL;ausmfrSKra&muf&SdcJYaMumif;ukd tEd,orkdif;ynm&SifokawoDrsm;todrSwfjyKMujyD;jzpfygonf/
xkdumvaemufykdif;wGifyif pE0dZ,&mZmrif; (c&pf 1709-31) onf (HATIA) ESifYaomif;wD;
uRe;f (SANDWIP )ukd 0ifa&mufwu
dk cf u
dk jf yD; yif;0gtxd MoZmtmPmcsYJxiG cf YJaMumif;(CHITTAGONG
GAAETTEER)(pm-87) wGia
f &;om;azmfjyxm;ygonf/ pE0Zd ,&mZmausmufpm(awZm&mrausmif;)
wGif ukvm;twGif; ppfcsDpum;ukd awGY&Sd&jyef\ pE0dZ,&mZrif; ppfatmifekdifjcif;ukd a&;zJGYcJYMuaom
{csif;? armfuGef;?&wk?vuFmrsm;ESifY &ckdif&mZ0ifusrf;rsm;wGifvnf;xkdtaMumif;rsm;ukd txift&Sm;awGY
&ayonf/ e&tb,&mZmrif; (c&pf-1742-61) ukdvnf; ppfwaumif;rS vufaqmifb@mqufocJY
aMumif;ukd &ckdif&mZ0ifusrf;rsm;uqkdMu\/ okdYjzpf&m b*Fvm;e,ftwGif;okdYyif ppfcsDatmifekdifcJYMu
aom acwftqufquf &ckid rf if;rsm;onf rdrw
d Ydk\ rlvykid ef ufjzpfaom ewfjrpf\ta&SYbufoYdk rnfonfY
rlqvifusL;ausmfolukdrQ a&muf&SdaexkdifcJY&ef cGifYjyKekdifMuvdrfYrnfr[kwfacs/
&ckid rf if;wdYkonf ppfa&;t&om e,fpyfux
dk ed ;f odr;f umuG,cf YJMuonfr[kw?f ul;oef;a&mif;0,f
a&;ESiYf v0l ifrKS BuD;Muyfa&;t&vnf;wif;u
f syfpmG ukid w
f ,
G af qmif&u
G cf YJ Muonf/ c&pf 1630 wGif &ckid w
f Ydk
a&muf&cdS YJaom ay:wl**D ,fvrl sKd ;c&pf,mefbek ;f awmfBuD;( SEBASTIAN MANRIQUE )\ (ITINERIO
DE LAS MISSIONES ORIENTALS CTR TO BYE LUARD + FATHER HOSTEN ) pm-276^
410? wkdYwGif &ckdifrif;rsm;onf taemufbufe,fpyf\ vkHjcKHa&;ukdtxl;*&kpkdufcJYaMumif;rSmxif&Sm;\
txl;ojzifYb*Fvm;ESiYf&ckid t
f Mum;ul;oef;oGm;vmrSKwGif wif;usyaf ompnf;rsO;f rsm;xm;&Scd YJonf/ &ckid f
vlrsKd ;r[kwo
f w
l idk ;f onf wpfe,frw
S pfe,foYdkomG ;vm&mwGif txl;ojzifY &ckid Ef iS Yftaemufbuf e,fpyf
tMum;ul;oef;oGm;vm&mwGif bk&ifYwHqdyfcyfESdyfxm;aomcGifYjyKrdefYvkdtyf[efwlonf/ ajrmufOD;jrKdY
awmfwGiftcGefxrf;aqmif ukefoG,faeMuaom b*Fvm;e,fom; ukefonf?r*kdukefonfESifY b*FvD
aus;uRef;tenf;tusOf;&Sdaomfvnf; ppfwaumif;rSty&ckdife,ferdwftwGif;wGifrnfonfYae&mwGifrS
b*Fvm;e,fom;rsm;aexkid af Mumif; taxmuftxm;rawGY&acs [kazmfjyxm;\/ xkad cwf&ckid ef ,ferdwf
ajrykHukdtxufygrSwfwrf;tm;tajccHa&;om;xm;aom (M.COLLIS)\ (THE LAND OF GRAT
IMAGE )pmtkyfrS ul;,lazmfjyxm;ygonf/ (aemufqufwJG -&SK)
yx0Dtaetxm;t& yif;0gESiYf ewfjrpftMum;e,fajrwpfcv
k ;Hk onf awmawmifxx
l yf vlae
usyJ g;aMumif;ukd ta&SYtEd ,
d ukrP
rD w
S w
f rf;rsm;ukd tajcjyKa&;om;xm;aom (PROF A.C. BANERJEE)
\(EASTERN FRONTIER OF BRITISH INDIA )wGif a&;om;azmfjyxm;ygonf/ odYkjzpf&m,cktcsed f
wGif vlaexlwyfrKS onf tpkvu
dk t
f jyKHvu
dk af &TYajymif;vmcJYrKS aMumifYomjzpfayrnf/ ewfjrpfta&SYbufwiG f
aexkid v
f suf&MdS uaom (G.H.LUCE)\ tac:t& ,aeY&[
dk if*smrsm;onf vGecf YJ aomESpaf ygif;&Sp&f mu
a&muf&SdaexkdifcJYMujcif;r[kwfrlbJ raeYwaeYujzpfaom jAdwdoQtkyfpkd;rSKatmufwGifrS b*Fvm;e,f?
ppfwaumif;a'ouae 0ifa&mufvmjcif;jzpfaMumif;(AKYAB DISTRICT GAZETTEER VOL.A )
wGit
f ao;pdwaf &;om;azmfjyxm;ygonf/ xkt
d aMumif;t&mrsm;ukd 1960 jr0wDr*Zif; &ckid t
f xl;xkwf
rSm yg&Sad om &ckid w
f idk ;f tpD&ifcpH mwGiv
f nf; armifxifuwifjyxm;ygonf /acwftqufquf vl0ifrKS
rSwfwrf;rsm; pm&if;Z,m;rsm;uvnf; oufaocHvsuf&SdMuygonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
131

aemufqufwGJ(2)c-6
,ckwifjy&Si;f vif;cJYaom tcsuftvufrsm;ESiYf (G.H LUCE )\ pmtkyyf gtaMumif;t&mrsm;?
a'gufwmoef;xGef;\ aqmif;yg;yg xifjrifcsufrsm;onf? orkdif;tjrift& wlnDrSK r&SdonfukdavYvm
awGY&&dS rnfjzpfygonf/ rnfo\
l wifjycsufonf aMumif;usdK;qDavsmfrKS &So
d nfqjdk cif;ukd orkid ;f ynm&Si?f
okawoDrsm;\ qufvufavYvmazmfxkwfcsufrsm;jzifY tqkH;tjzwfay;&rnfjzpfygonf/
(avYvmolwpfO;D )
tjcm;ukd;um;onfYpmtkyfpmwrf;rsm;
1/
&ckdif&mZ0ifopf? &rf;jAJawmifausmif;q&mawmf? (ou&mZf 1293)
2/
"n0wD&mZ0ifopf? yJcl;rif;ausmif;q&mawmf ( ou&mZif 1271)
3/
"n0wDta&;awmfykHusrf; ?'Gg&0wDomoemjyKq&mawmf(ou&mZf 1249)
4/
&ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD; OD;omxGef;atmif (ou&mZf 1288)
5/
&ckdifjynfe,f jzpfpOftusOf; (orkdif;u@) (1984)
(&ckdifjynfe,f jynfolYaumifpD)
6/
&ckdifrif;quf&mZ0if rSwfwrf; ? OD;atmifomOD; (vufa&;rl)
7/
TEXT BOOK OF GEOGRAPHY (PRB) (1986)
8/
ANCRIENT ARAKAN BY PAMELA GUT MAN (Ph.D Thesis) (1976)

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
132

aemufqufw(JG 2)*

taemufwcH g;rSa&mufvmolrsm;tay:ordik ;f
( &cdkifo[m,r*Zif;)(armifawmom;)

f
1994-ck?Mo*kwfvxkwf uvsmr*Zif;wGif a'gufwmoef;xGef;a&;aom]]csif;/NrLESifhcrd/
aNrmuf&cdkif}}aqmif;yg;udk zwfSK&ygonf/&dk[if*smNyemonf raeUwpfaeUurSaz:xkwfvmaom
udp& yfwpfckrQomjzpfygonf/
uReaf wmfonf armifawmNrdKUe,fZmwdjzpfygonf/ uReaf wmf\bd;k bGm;rdbrsm;vnf; armifawm
jrd K Ue,f Z mwd y if j zpf M uonf / &d k [ if * sm[l a omvl r d s K;wpf r sd K ;ud k z wd w D ; touf o G i f ; MuyH k /
vSKy&f mS ;aqmifu
G Mf uyHu
k akd eUpOfEiS t
hf rQawGUjrifMum;odae&olvnf;jzpfygonf/ .,if;aqmif;yg;t&qdv
k Qif
uReaf wmfwUkd \Zmwde,fajronf ae&if;xdik &f if;taMumif;rJw
h pfyg;olwUkd \e,fajrxJoUkd usa&mufomG ;yg
onf/ ,if;aMumifhtjzpfrSefudkjyefvnfa&;om;&efwm0ef&Sdvmonf[k,lqaqmif;yg;udka&;om;
vdu
k yf gonf/
uvsmr*Zif;wGifa&;om;aomaqmif;yg;1/ wpfcsKd Urlqvifacgif;aqmif[m t0rif;eJUrdwo
f [mjzpfwo
hJ abmud
k ausmufpmrsma&;rSwf
cJhw,f/
2/ rlqvifrif;uawmh ewfjrpfta&SUr,ljrpfa'ou &dk[if*smjzpfrvm;/
3/ olwUkd uvnf;'Dt&yfrmS aewmESpaf ygif;wpfaxmifxufrenf;awmhb;l vdUk ajymavh&MdS uw,f/
tJ/ 'Davmufr&Sad yrJh c&pfEpS (f 1202)avmufu b*Fvm;udrk q
l vift,ltq&Sw
d v
hJ al wGa&mufvmwJt
h cgj
jzpfEdkifw,f/ ESpf(800)uaygh/
(1) tcsufESifhywfouf
ausmufpmygrdwfzGJUolrsm;[m xlygHk'g,um t0rif;e&ywdESifh tvDcif[laomukvm;bGJUudk
1
vnf;cH,al om &cdik rf if;c&Djzpfonf /rif;c&Donf &mrl;xdwufa&muford ;f ydu
k Ef ikd cf ahJ om Ak'b
mom0if
&cdkifbk&ifjzpfonf/ ukvm;bGJUcH,lHkrQESifh rlqvifacgif;aqmif[kr,lqEdkifyg/ra&;om;oifhyg/tif;0
bk&ife&ywdxHodkU &cdkifbk&ifrif;c&Day;ydkUaomo0PfvTmwGif-wdydaom?oGumawm?oky#dyaEm
2
[laom &wemoH;k yg;\*kwaf wmfjzift
h pcsx
D m;onfuakd wGU&onf / rif;c&DuoHwrJG b
d &k m;apm,ifrx
d o
H Ukd
ay;ydUk aom&wkwiG v
f nf;?Ak'b
mom?omoemawmfapmifyh yD ]D ]o&Pmwif?h yef;oH;k qifu
h ?dk r,fEiS "hf |d mefyef&ap}}
3
[la&;om;cJhonfudkawGU&ygonf /
tif ; 0rif ; ES i f h r d w f z G J U cJ h o l rif ; c&D r S m Ak ' b mom0if & cd k i f b k & if o mjzpf y gonf / rl q vif
acgif;aqmifr[kwyf g/ukvm;bGUJ udv
k nf;yl;wGcJ ,
H &l jcif;rSm aemifawmfrif;apmrGev
f ufxuf rlqvifa*g&fpl
4
vwefbk&if\tultnDjzifh &ckdifxD;eef;udkjyefvnfpkd;pHcGifh&cJhojzifhjzpfygonf /&cdkifbk&if
wdkif;ukvm;bGJUukdrcHMuyg/&cdkifbk&ifrsm;onfAk'bmombk&ifrsm;yDyD trsdK;?bmom?omoemawmfudk
apmifah &Smufygrnf[al omuwdopmudb
k &k m;&kyyf gG ;awmfuOkd ;D acgif;ay:wGiw
f ifjy;D used q
f o
kf pmjyKavh&MdSuygonf/
,if;aMumifh &cdik jf ynfwiG f rif;toD;oD;oGe;f vkyjf yD; uwdopmjyKcJMh uaom r[mused b
f &k m;trsm;tjym;yif
&SdcJhygonf/
rQqdkvQif rlqvifacgif;aqmifESifh rdwfzGJUjcif;r[kwfyJ &cdkifbk&ifrif;c&DESifhtif;0rif;wdkUrdwf
zGJUjcif;wdkUjzpfaMumif;odomEdkifonf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
133

aemufqufw(JG 2)*-1
tcsuf(2) (3) ESifhywfouf
rlqvifrif;qdo
k nfrmS rnfou
l &kd nfneT ;f ygovJ? rlqvifbUJG udyl gyl;wGcJ ,
H Ml uaom Ak'b
mom0if
&cdik b
f &k ifwUkd udq
k v
kd ykd govm;/ b*Fvm;a'oudt
k aemufr0S ifa&mufwu
kd cf u
kd o
f rd ;f ydu
k cf MhJ uaom rlqvif
bk&ifrsm;udq
k v
kd ykd govm;/ rlqvifbUJG cH&cdik b
f &k if? &cdik v
f rl sKd ;eSihf ,aeU&d[
k if*smvlrsKd ;[l x atmfaeMu
olrsm;rSm wjcm;pDomjzpfonf/
&cdkifbk&ifwdkUtkyfcsKyfcJhMupOfu r,ljrpf0Srf;ESifhewfjrpfta&SUbufjcrf;a'oudk]]arm&0wD}}[l
e,f a jrwpf c k o wf r S w f t k y f c sKyf c J h M uonf / &aoh a wmif j rd K Uta&S U buf r ,l a wmif w ef ; ay:&S d
Oa'gif;"mwfawmfukdtpGJjyKowfrSwfjcif;jzpfonf/ ,ckxdarm&0wDe,fajrwGif "mwfawmfapwDtrsm;
tjym;wnf&Sdvsuf omoemawmxGef;um;aeygonf/
a'gufwmoef;xGe;f u rlqvift,l&o
dS rl sm;b*Fvm;ud0k ida&mufonfU 1202-ckEpS af vmufrpS
ewfjrpf?r,ljrpf0rS ;f a'oodUk vnf;0ifa&mufEikd af umif;&monf[q
k ufpyfjyD;]]r,ljrpf0rS ;f a'ou&d[
k if*sm}}
txdqufpyf,x
l m;onf/
c&pf 1202-onf &cdkifav;jrdKUacwfwGifusa&mufygonf/ &cdkifbk&ifrif;xD; (aumZm 638751) onf b*Fvm;udw
k u
kd cf u
kd o
f rd ;f ydu
k cf o
hJ nf/ Ak'* g,modUk oGm;a&mufjyD;ukov
kd jf yKcJah Mumif;ausmufpm
a&;xdk;xm;cJhonf/ ,if;ausmufpmudkorkdif;avhvmolwdkif;zwfzl;Muonf/
ajrmufOD;acwfwGif rif;c&D? bapmjzLrif;? rif;Am? rif;zavmif;? rif;&mZmMuD;? oD&dok"r&mZm
tp&Sdonfjzifh &cdkifrif;trsm;tjym;yif ppfwaumif;xdcsDwufwdkufcdkufodrf;ydkufjyD; MoZmcHe,ftjzpf
tkypf ;kd Edik cf MhJ uonf/b*Fvm;udt
k yk cf sKyfcahJ om oD&o
d "k r&mZm(aumZm 984-1000)vufxuf b*Fvm;rS
ukvm;rsm;udkzrf;uReftjzpfa&mif;pm;cJhMuonf/
arm&pfaumvpf\ (THE LAND OF THE GREAT IMAGE) pmrsufESm(9) wGif refe&dwf\
rSwfwrf; t& 'D,if;*g; (DIANGA) jrdKUe,frSyif uRefa&mif;0,frSKxGef;um;cJh&m? b*Fvm;rS
zrf;qD;&rdaomuRef aygif;rSm wpfEpS v
f Qif(3400)cefU&Srd nf[ck efUrSe;f xm;onf/ 1627-ck? azaz:0g&Dv
wpfvwnf;rSmyif b*Fvm;a'orSuRefaygif; (1800)cefU zrf;qD;rdcJhonf[kaz:jyxm;onf/
a'gufwmcifarmifnGefU\ ay:wl*DjrefrmqufqHa&;pmtkyf? pmrsufESm (149^150)wGif
uRefa&mif;0,fa&;rSm &cdkifbk&ifwdkUtwGuf tvGefpD;yGg;jzpfonfomru EdkifiHa&;twGufvnf;
taxmuftuljzpfonf[ak &;om;xm;onf/
OD;vS'if\ &wema&Tajr? pmrsufEmS (359)wGif &cdik b
f &k ifo&D o
d "k r&mZmrif;onf r*d&k efaMumifh
ay:wl*w
D Ukd tm; e,fjcm;apmifw
h yftjzpf &mxl;ay;umarG;pm;cJ&h onf/ ay:wl*w
D Ukd rSm **Fgjrpf0rS ;f &Sd [l*vD
(HUGHLI) wGiaf exdik jf yD; uRezf rf;umajrmufO;D jrdKUawmfoUkd rydUk yJ [l*vDwiG af ps;aumif;aumif;jzifh a&mif;cs
Muavonf/ [k a&;om;xm;avonf/
odkUb*Fvm;a'ouRefzrf;a&mif;cscJhrSKaMumifh ,aeU&dk[if*sm[ktrnfcHolwdkUu &cdkifwdkUukd(
(r*f) rm*"wdkif;om;^"m;jyvlqdk;)[l,aeUwdkifac:a0:vsuf&SdaeqJyifjzpfonf/
rlqvifwUkd onf 1666-ckEpS x
f ufapm ppfwaumif;a'oudk rvTr;f rd;k Edik cf ahJ Mumif;uko
dl &d orQ
wifjyygrnf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
134

aemufqufw(JG 2)*-2
ajrmufOD;acwfb*Fvm;ukdatmifEdkifcJhol&cdkifbk&ifwdkUvufxuf a'vDtifyg,m\b*Fvm;
bk&ifwdkUonf zefeD (FENNY) jrpfta&SUbufodkUrnfonfUMozmrQranmif;cJhacs/ (az,m?pm-3^4)
ppfwaumif;a'orDemrwD wl;az:rSKrSwfwrf;t& ppfwaumif;e,fbufwGif1243-ckESpftxd
jA[P0g'Drif;rsm;udw
k u
kd cf u
kd af omtcg vGwaf jrmufomG ;onf/ 4if;rif;\tEG,rf sm;onf ppfwaumif;
a'oudk 1245-ckEpS t
f xd tkycf sKycf o
hJ nf/ rlqvifwUkd onf zpfk 'derf b
l m&uf&mS ; (FIZRUDIN MUBARAK
SHAH) bk&ifvufxufat'D 1338-ckwGif ppfwaumif;udkpdk;rdk;edkifavonf/ (ueifudk? pm-127)/
ppfwaumif;a'otxd aemufqHk;pdk;rdk;EdkifcJhaom &cdkifbk&ifrSmpEok"r&mZmjzpfonf/
4if;vufxuf 1666 wGif r*dkbk&ifESifhppfjzpfMuaomtg &cdkifwdkUSHK;jyD; ppfwaumif;udkvufvTwfqHk;SHK;
cJ&h onf/ ppfwaumif;udv
k ufvw
T cf MhJ u&aomfvnf;&cdik w
f Ukd ckco
H jzifh atmifjrifrKS &cJah vonf/ (aumvpf?
pm-497)
,if;aMumifah 'gufwmoef;xGe;f a&;ouJo
h Ukd 1202-ckEpS rf pS r,ljrpf0rS ;f a'oodUk rlqvif&[
kd if*sm
rsm;ra&mufyg/ olwdkUajymMuonfrSmvnf; rkom;pum;ajymMujcif;omjzpfygonf/tcsdefraG; ppfaq;
MunfUygu tjzpfrSefudkodEdkifonf/
&cdkifjynfukd bdk;awmfrif;w&m;odrf;ydkufcJhpOfu ewfjrpf? r,ljrpf0Srf;a'owGif &dk[if*sm[l
vlrsdK;wpfrsdK;awGUcJhonf[k rSwfwrf;awGUzl;ygovm;/&cdkifjynfwGiftkyfcsKyfcJhMuaom jrefrmjrdKU0efrsm;?
armifawmwyfrKS ;? jr0wDrif;MuD;D OD;p? t*Fvyd -f jrefrm yxrppfyrJG w
S w
f rf;rsm;ESihf 'kw,
d urmppfrw
S w
f rf;
rsm;wGif r,ljrpfa'o &dk[if*smvlrsdK;wpfrsdK;[lawGU&Sd&onf[kaz:jyxm;onfudkawGUzl;ygovm;/
jrefrmbk&iftkyfcsKyfcJhpOfumv 1792-ckESpfwGif ;ppfwaumif;om;wdkUewfjrpfudkjzwfausmf
uRJEGm;rsm;cdk;,loGm;rSKaMumifh jrefrmbk&ifcHxHavsmfaMu;tjzpf lyD;aiG 1000 ay;avsmfcJh&onfudkom
awGU&Sd&onf/ (a'gufwmbem*sDrSwfwrf;)
&dk[if*sm[ktrnfcHolwdkUonf r,ljrpf0Srf;udkrqdkxm;bd? ewfjrpftaemufbufurf;udkyif
t*FvdyfacwfOD; 1830-xd ra&muf&Sdao;yg/ukd,fawGYrsufjrifjzpfonf/ bkd;awmfbk&m;&ckdifjynfukd
odr;f yku
d pf Ofu &ckid rf sm;pGm b*Fvm;okYdxu
G af jy;cJYMuonf/ vuf0jJ refonf tdraf xmifpk 500 ukd OD;aqmif
b*Fvm;okdYxGufajy;cJYMuonf/ t*FvdyfwkdYxHrS cGifYjyKcsuf&ojzifY ewfjrpf taemufzufurf;jrpf0rS
&mrl;txd v,fajrckwfxGifvkyfukdifpm;aomufcGifY&cJYonf/ (jrKdYe,frSwfwrf;/)t*Fvdyfjrefrm yxr
ppfyjGJ yD;qk;H t*Fvyd w
f Ydk&ckid jf ynfut
dk yk cf sKyfMu&m?b*Fvm;okYdxu
G af jy;cJYMuaom &ckid w
f Ydkonf armifawm
(wyfacsmif;)wpf0kduf? armifawmjrKdYe,f ajrmufykdif; ewfjrpftaemufbuf&SifrjzLuRef;rSp wpfpwpfp
tajcaexkdifrSKjyKvmMuonf/ ewfjrpftaemufbufurf;wGifqkdvQif &SifrjzL&Gm? Oa'gif;jyif?acsmif;&kdif;
uif;acgif;&Gm?qm;jyiftxuf?qm;jyifatmuf&Gm?ykdufqdyf?u,kacsmif;?''kHus?apwDawmif?jrpfem;&Gm?
nvm;?jcHacsmif;?rkd;jzL&Gm?aygufqdefacgif;?qnfBuD;?tlcsm?zavmif;csdyf? yef;0gwkdY&Gmaygif;rsm;pGm&SdaecJY
Muavonf/ aomfwvDarmifnKdqkdolonf vuf0Jjref\ajr;?jrKdYawmifpm;\om;jzpfonf/ t*Fvdyfjrefrmppfyw
GJ iG f t*Fvyd w
f Ydk bufrS 0ifa&mufwu
dk cf u
dk cf YJ ojzifY qkvmbftjzpf ewfjrpf0,
J mukd tkycf sKyfciG Yf

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
135

aemufqufw(JG 2)*-3
&cJYonf/ 4if;ESifY4if;\om;jzpfol atmifjzLwkdYvufxufusrS tcGefawmfaumufcHa&;? v,fajrwkd;csJY
a&;twGuf tvkyform;iSg;&rf;ac:,l&mrS ewfjrpftaemufbufurf;okdYpwifa&muf&Sdvmonf/ ,if;rS
wpfzef v,fykdif&Sif(jyKpkaumif;)15 OD;\ armifawmjrKdYe,fwpfckvkH; v,fajrcsJYxGifa&;vkyfief;aMumifY
ewfjrpfta&SYbufurf;okdYwpfpwpfpa&muf&SdvmMuonf/ pl;tufwl;ajrmif;zGifYvSpfaomtcg pyg;aps;
wufvmojzifY b*Fvm;a'orS pyg;t0,frsm;vm v,fulvDrsm; vkdtyf&m &moDcsdefvkyfom;rsm;
tjzpf vSdrfY0ifvmMuonf/ &moDjyD;vQif jyefoGm;Muonf/ okdY pyg;&dwfodrf;&ef tkyfpkzJGYvma&muf
Muaom b*FvDukvm;rsm;ukd &ckdifwkdYu ]] y&0goQDyfwufonf}} [k ,aeYwkdif &ckdifwkdYac:a0:vsuf&Sd
Muonf/
ewfjrpfta&SYbufarmifawmjrKdYe,fwGif t*FvdyfacwfOD;rS 1942 ckxd &ckdif&yf&Gmaygif; (195)
&Gmxd wnf&SdcJYonf/ &yf&Gmrsm;wnf&SdcJYaom &Gmrsm;okdY ukd,fwkdifuGif;qif;avYvmrSwfom;cJYjyD;jzpf
wwfekdiforQ ajrykHa&;qJGazmfjyvkdufygonf/
&ckid b
f &k ifwYdk onf ppfwaumif;wpfzufrS b*FvrD sm;&ckid af 'ookYd tcsderf a&G;0ifa&mufeidk o
f jzifY
'o&mZmrif; (aumZm 485-510) vufxufrpS ppfwaumif;e,fwiG f axmifjyKjrKdYrsm;tjzpfwnfxm;
cJYonf/ ,ckxd Akv
d rf if;axmif?oufaxmif?jrKHaxmif? zvHaxmif?&DBuKdiaf xmif?aumufuwef;tp&So
d nf
jzifY axmifjyKjrKdY wpfq,fausmfwnfcscJYaMumif; orkdif;rSwfwrf;rsm;wGifawGY&ygonf/ ,if;axmifjyK
jrKdYrsm;wGif ,cktxd &ckdifvlrsdK;rsm;aexkdifvsuf&SdaeMuqJyifjzpfonf/
,if;aMumifY &kd[if*sm[lonf ,cifu&SdcJYzl;aom vlrsdK;r[kwfyg/ rMumao;rDurS wkdif;wyg;
rS 0ifa&mufvmaom ekdifiHjcm;om;rsm;omjzpfMuonf/ wkdif;&if;om;rsm;enf;wl tcGifYta&;&atmif
tcGiYf omwk;H acsmv
f aJ &mxkid &f efjyifqifMuolrsm;omjzpfonf/ a'gufwmoef;xGe;f a&;om;ouJYoYdk tESpf
800 uyif tajccsorl sm;r[kwMf uyg/ uGi;f qif;avYvm okawoejyKvkyv
f Qif tvG,w
f ulyif odjrif
ygvdrfYrnf/ vmyg?avYvmyg [kvnf; zdwfac:vkdufygonf/
&kd[if*smvSKyf&Sm;rSKtusOf;
&k[
d if*smvSKyf&mS ;rSKESiYfywfouf jrKdYe,frw
S w
f rf;wGiv
f nf;aumif;? ekid if aH wmftpk;d &okYdpmwrf;jyKpk
vnf;aumif; uRefawmfwdkYwifjycJYjyD;jzpfygonf/ ,cktusOf;csKyfa&;om;wifjyvkdufygonf/
t*Fvyd -f jrefrmyxrppfyw
GJ iG t
f *Fvyd w
f YdkbufrS yg0ifun
l w
D u
dk cf u
dk cf YJ ol OD;armifnKdtm; t*Fvyd f
wkYd u qkvmbftjzpf ewfjrpf0,
J muked ,fpm;tjzpfay;cJYonf/ uRef;tkyt
f jzpfcefYtyfonf/ ewfjrpf0rS ;f
onf csif;jyefawmfveS rf KS ?t*Fvyd -f jrefrmppfyu
GJ mvtwGi;f t"duusaomae&mjzpfojzifY ppfrufxal jym
vlaerSKuif;cJYonf/
&ckid jf ynfwiG t
f *Fvyd t
f yk cf sKyfrKS pwifaomtcg taemufjynfa&muf&ckid rf sm; ewfjrpfta&SYtaemuf
jrpfnmwkdYwGif jynf&Gmwnf tajcwusaexkdifvmMuonf/
&ckdif&yf&Gmrsm;wnfcsjyD;aemuf uRef;tkyfrsm;u ukvm;rsm;ukd v,f,mvkyfief;wGif tokH;cs&ef?
vlcGefawmf aumufcHekdif&ef ppfwaumif;a'orS ac: &yf&Gmwnfcsay;cJYonf/ yxrwGif ewfjrpf
taemufjcrf;?,if;rS ta&SYjcrf;okdYul;vmjyD; aemufykdif;wGif &ckdifjynfwGif;xd oGm;a&mufvkyfukdifvmcJY

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
136

aemufqufw(JG 2)*-4
YMuonf/(1950 ck ywf0ef;usifr,
S aeYxd ukvm;&yf&mG rsm;wk;d wufpnfyifvmrSKukd rsufjriftjzpfwifjy
jcif;jzpfonf/)
1900 ck ywf0ef;usifwGifppfwaumif;om;ukvm;rsm;onf pyg;&dwfodrf;jyD;vQif XmaeodkY jyef
Muonf/ tpdk;&rSwfwrf;rsm;wGifvnf; 0ifa&mufrSKESKef;ukd twdtusaumuf,lxm;onf/
xkt
d csdeu
f bl;oD;awmif-ppfawGa&vrf;c&D;wGif ekid if jH cm;om;ykid f tm&uH zvkw
d v
D m rD;oabFm
ajy;qJGvsuf&SdojzifY oGm;vmrSKtqifajyonf/
armifawmjrKdYe,fwiG f 1900 ckywf0ef;usifu v,f,mvkyif ef;wk;d csJYvyk u
f idk cf iG Yf &ol v,fyidk &f iS f
(jyKpkaumif;)15 OD;u v,fajrrsm; ckwfxGif&Sif;vif;&ef ppfwaumif;rSukvm;rsm;ukdac:oGif;Muonf/
(jyKpkaumif;wkdYaexkdifcJYaomae&m? tdrf?a&uef?bk&m;&Sdckd;ausmif;rsm; ,ckxd&Sdygonf/)
ukvm;rsm;0ifa&mufrSKrsm;jym;vmaomtcg armifawm(unifacsmif;)rS bl;oD;awmifjrKdYxd
MARTIN & CO. u &xm;vrf;azmufonf/ ay 650 ESifY 65ayt&Snf&Sdaom Orifvkdifacgif;azmuf
&mwGiaf ps;aygaygjzifY&aomukvm;vkyo
f m;rsm;ukad c:,ltok;H jyKcYJonf/ (uReaf wmfYtzk;d tvkyMf uyf tjzpf
yg0ifaqmif&GufcJYonf/) ppfwaumif;rSukvm;rsm;uyfap;eJojzifY rkdif 20 c&D;ukd &xm;rpD;bJ ajcusif
avQmufMu,if;ukrPDt&SKH;ay:cJYonf/
v,fuv
l rD sm;onf &moDcsed v
f yk o
f m;b0rSwpfEpS v
f ;Hk vkyo
f m;tjzpf,m,DrcDS akd exkid v
f mMuonf/
,if;wkdYrSm a,musfm;rsm;omjzpfMuonf/
v,fuv
l rD sm;0ifa&muftajccsaexkid v
f mjcif;aMumifY armifawm? bl;oD;awmife,fonf &ckid jf ynf
e,f\vlO;D a&xuf0uf&o
dS nf/ 1935 ckEpS cf aGJ &;?wJaG &;jyemwGif cJaG &;ekid o
f jzifY OD;apm-qmum;pmcsKyf
t& ukvm;0ifa&mufrSKukd okH;ESpfxdcGifYjyKcJY&m 'DvSKdif;tvm; ukvm;rsm;vSdrfY0ifvmMuonf/ (vlOD;a&
ESifYywfoufaom tpD&ifcHpmrsm;?a*ZufwD,mrsm;&Sdygonf/)
1942 ckESpfwGif ukvm;-&ckdif-t"du&kPf;jzpf&m armifawmjrKdYe,f&Sd &ckdif&yftm;vkH;zsufqD;cH&
onf/ &ckid w
f csKdYjynfwiG ;f okYd 0ifjyD;wcsKdYrmS 'deef m*sfy;l &foYdk xGuaf jy;Muonf/ ,if;tcsdew
f iG f jidr;f csrf;a&;
aqmif&u
G &f ef a&muf&v
dS mMuaom &Jabmfo;Hk usyd 0f ifAv
dk &f efatmifEiS Yf tzJYG uadk rmifawmjrKdY&dS ukvm;vlBuD;
rsm;u unifwef;aus;&GmwGifxrif;auR;onf/ xrif;pm;aepOf0ifa&mufypfcwf&m t&m&SdESpfOD;ESifY
&Jabmfo;Hk OD;usqk;H Mu&onf/ bl;oD;awmifjrKdYe,f *lwmjyifwiG f ta&;ykid f OD;ausmfcidk t
f m; ukvm;rsm;u
BuKdq[
dk efjyKjyD;ypfowfcYJ Muonf/
&ckdifrsm;r&SdawmYaomtcg ukvm;rsm;u &ckdiftdrf?ajr?uRJ?EGm;rsm;ukd tykdifpD;Muonf/(,aeYxd
bk&m;?ausmif;?odrfae&mtwdtusawGYjrifekdifonf/)
&ckdifrsm; 'dem*sfyl;&&fppfajy;'kuonfpcef;rS 1946 ck ESpfOD;ykdif;rSp 0ifa&mufvmMuonf/
armifawmjrKdYe,fwGif &yf&Gm 100 cefYjyefvnftajccsvmekdifMuonf/
1942 ckESpfu armifawmjrKdYe,ftwGif; &ckdifrsm;ukdowfjzwfcJYaomukvm;tzJGYonf *syefrsm;
0ifvmaomtcg bmoma&;toGifajymif;um *sar,mwltkdvmrmtoif;ukd zJGYpnf;Muonf/ tzJGYOuX
rSm tkaH rmfrsm( bDatbDt,fv)f jzpfonf/ tkaH rmfrsmwkYd tzJYG onf taemufygupwefyufcsf0grS armfvem

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
137

aemufqufwJG 2(*)5
rl[mrwfrlZ[wfcefESifYarmfvemtDjAm[def;wkdYukd ac: rl*sm[def;tzJGYukdzJGYpnf;Muonf/ &ckdifjynfe,f
ukdyg ygupwefe,fokdY oGwfoGif;a&;tpDtpOfyifjzpfonf/ 14-4-48 aeYwGiftkHarmfrsmwkdYtzJGYonf
tpnf;ta0;wpf&yfac:,l rl*sm[pfolykefukdwkdufckduf&eftaMumif;jyum tpkd;&xHrS vufeuftul
tnDawmif;cHcYJ Muonf/ vufeuf&vmaomtcg &ckid &f yf&mG rsm;ukd jzKdzsufMuonf/ 15-5-49 aeYwiG f
e,fpyf&Sd awmifjyKdaumufuwef; &ckdif&Gmukd rD;wif&SKdYonf/ &ckdif&yf&Gm(60)ausmfzsufqD;cH&onf/
owif;pmrsm;u,if;vky&f yfuadk zmfxw
k af omtcg tpk;d &utkaH rmfrsmwkYd toif;ukrd w&m;toif;
tjzpf aMunmcJY&onf/
ygvDrefvw
T af wmfwiG af r;cGe;f wpfcak r;cJY&mwm0ef&o
dS w
l Ydku 9-6-94 &ufpjGJ zifY (u)ppfBuD;twGi;f
&ckid jf ynfrS tdE,
d okYd ajymif;a&TYomG ;olrmS -Ak'b
mom&ckid f 5100?rlqvifbmom0if &ckid f 2100/(c) 4if;
wkdYukd 1947 ck?{jyDvwGifac:,lae&mcsxm;ay;jyD;jzpfonf[k ajzMum;cJYonf/
]] tajz rlqvifbmom0if&ckdif[kqkdonfrSm rlqvifukvm;rsm;omjzpfygonf/ 4if;ukd
rlqvifbmom0if&ckdif[kokH;ESKef;xm;onfukd owd&Sdapvkdygonf}} [l 0d"l&ocifcspfarmifu 1969
ck? atmufwkdbmvxkwf aqmifyg;trSwf (15)wGifa&;om;wifjyxm;onf;
vGwv
f yfa&;&&Sjd yD;aemufwjcm;wkid ;f &if;om;rsm;enf;wl tcGiYfta&;&vk
d &k[
d if*smvlrsKd ;[laom
vlrsdK;opfwpfckukd rpwma*:zm;u 1950 ck?pufwifbmvxkwf *g'D,ef;owif;pmwGif toufoGif;
onf/ armifawmjrKdYe,fwGifvnf; ukvm;rsm;u igwkdYukd b*FvDrac:ESifY &kd[if*sm[kac:&ef &ckdifwkdYukd
ajymvmMuonf/ &ckid w
f Ydku (&GiYf *sm=avvGiYf aeMuaomvlrsKd ;)[kac:aomtcg jyifqif&efpOf;pm;vmMu
onf/ 1951 ckESpf ZGefvwGifusif;ycJYaom tv,foHausmfrlqvifnDvmcHulr &kd[if*smr[kwfbJ Arm
rlqvifuYJoYdk &ckid rf q
l vifvrl sKd ;[kac:a0:&ef qk;H jzwfcYJMuonf/ &ckid v
f rl sKd ;wkYdu igwkYd&ckid w
f iG f rlqvif
bmom0ifr&Sd[k ajymvmMuaomtcg &kd[if*smbufokdY azmufxGuf&ef xGufayguf&SmvmMuonf/
1960 ywf0ef;usifwGif&kd[if*smowif;pm?? &efukefwuokdvf&kd[if*smausmif;om;toif;txd
vSKyf&Sm;vmcJYMuonf/ 15-5-61 aeYwGif &kd[if*smbmomukd jrefrmYtoHrS toHvTifcGifY&cJYMuonf/
(xkt
d csed u
f &ckid b
f momtoHviT YfciG Yfr&ao;yg/) jrefrmYp,
G pf u
Hk sr;f twJ(G 9)pmrsuEf mS (90)wGif armifawm
bl;oD;awmife,fwGif &kd[if*smvlrsdK;wpfrsdK;&SdaMumif;a&;om;ae&m,lMuonf/ okdYaomfvnf;olwkdY\
rlvZmwd?qif;ouf&mvrf;aMumif;,Ofaus;rSKwkdYukda&;om;rxm;yg/
rl*sm[pfwYdkvufeufcsjyD;aemuf &k[
d if*smvSKyf&mS ;rSKtenf;tusO;f &Sad ecJYaomfvnf; awmfveS af &;
tpkd;&wufvmaomtcg ajray:vSKyf&Sm;rSKrsm;&yfqkdif;oGm;cJYonf/ bDatZmazmESifY a'gufwm ,lekd;pf
wkdYu &kd[if*smajratmufvSKyf&Sm;rSKukdjyKvkyfcJYMuonf/,cktcgtzJGY(3)zJGYyif uJGaeaMumif;od&onf/
1960 ausmfywf0ef;usifu ta&SYygupwefwGif aMunmcsufwpfckxGufay:cJYonf/ ,if;rSm
]]igwkdYekdifiHwGifxrif;iwfMuonf? wpfzufekdifiHwGif xrif;a&m?rdef;rrsm;ygaygrsm;onf?rif;wkdYoGm;
trsdK;orD;rsm;ukdvufxyfjyD; tpvmrfbmom0ifatmifpnf;&kH;Mu}} [ljzpfonf/
1973 ck?oef;acgifpm&if;aumuf,&l mwGif vlrsKd ;ae&mwGif b*Fv[
D
l xnfYMuaomfvnf; 1983
ckESpfwGif &kd[if*smrxnfYvQif pm&if;aumufrcH[kuefYuGufcJYMuonf/ 1978 cke*g;rif;ppfqifa&;t&

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
138

aemufqufwJG 2(*)6
ekdifiHjcm;om;rsm;ukd ppfaq;cJY&mwGif armifawmjrKdYrS vlOD;a&pm&if;t& 78923 OD;xGufajy;oGm;aomf
vnf; jyef0ifvmolrSm 109667 OD;jzpfonf/ xGufajy;Muolrsm;xJwGif jrKd?ouf?'kdif;euf?r&mrmBuD;?
&ckdif?[dELpaomvlrsdK;wpfOD;rQryg0ifyg/
jrefrmYqkd&S,fvpf vrf;pOfygwDacwfwGif wkdif;&if;om;cspfMunfpnf;&kH;nDnGwfa&;ukd ckwkH;vkyf
&ckdifvlrsdK;[ktrnfcHvsuf jrefrmjynftESHYrsm;pGm 0ifa&mufoGm;cJYMujyD; pD;yGm;jzpfxGef;aeMuonfukd
jrKdYwkdif;vkdvkdrSmawGY&onf/ jrefrmjynftESHYrnfrQavmufpdrfY0if pD;yGm;jzpfxGef;aeonfukd armifawm
pmwkdufokdYa&muf&Sdaeaom aiGykdYvTmrsm;u oufaocHvsuf&Sdonf/
1979 ck[oFmpDrcH sufaemufyidk ;f wGif jrefrmjynfrS &ckid ?f Armpaom trsdK;orD;rsm;ukd tdraf xmif
jyKekid v
f Qif tdraf xmifjyKekid o
f rl q
l viftrsdK;om;rsm;tm; rlqvif&efyaHk iGtzJYG u vufxyfaomtrsdK;orD;
\ tqifYtwef;tvkduf axmufyHYaiGay;onf/ ekdifiHYOD;aqmifvlBuD;rsm;vnf;od&SdMuonf/ wkdif;rSL;
AkdvfrSL;csKyfpkd;jrifYu 1983 ckESpfu ar,k&dyfomwGifusif;yaomtpnf;ta0;ajymMum;cJYygonf/
13-5-88 ckaeYu armifawmjrKdYwGif tvGefaMumufrufzG,faumif;aomukvm;vSKyf&Sm;rSKwpfck
jzpfyGm;cJYonf/ ukvm; 50000cefYonf armifawmjrKdYukd t&yf&SpfrsufESmrS0kdif;jyD; [pfatmfa<u;aMumf
vsuf rD;&SKdYowfjzwf&ef csDwufcJYMuonf/ vSKyf&Sm;rSKrSm n &Spfem&DcJGrSaemufwpfaeYeHeuf okH;em&DcJGxd
Mumonf/ rQrsm;jym;aomvltyk Bf uD;[pfatmfou
H dk Mum;&vQif rnfuYJoYdkcpH m;&rnfupdk Of;pm;MunfYyg/
urmajrjyifBuD;apmif;oGm;ovm;[katmufarY&onf/ ukvm;wkdYonf olwkdYbmompum;jzifY (bk&m;
ociftvku
d swu
dk yf 0GJ ifMu?rif;wkYdwidk ;f jynf igwkYdwidk ;f jynfjzpf&rnf) [l[pfatmfMuonf/ aemufwpfaeY
wGif armifawmjrKdYay: rlqvifbmom0ifwpfOD;wpfa,mufukdrQ rawGYjrif&yg/
26-8-88 aeYu armifawmjrKdYe,fwGif 'Drkdua&pDta&;tcif;pwifcJYonf/ tkyfcsKyfrSKtm;enf;
aeonfukdtcGifYaumif;,l &ckdif&yf&Gmrsm;ukdjzKdzsuf&efpDpOfcJYMuonf/ &cdkifvlrsdK;ykdif v,f,majrrsm;?
ykpeG u
f efrsm;ukd usL;ausmfzsufq;D cJYMuonf/,if;aMumifY ukvm;bufraS cgif;aqmifav;OD;? &ckid b
f ufrS
acgif;aqmifav;OD;wkdYonf uGif;qif;jyD; &ckdif&yf&Gmrsm;ukd rzsufqD;&ef av;&ufwkdifuGif;qif;w&m;
a[mcJY&onf/
6-9-88 aeY ppfawGjrKdYrS a&SYae a&Tarmif(ukvm;) armifawmrSa'gufwmxGe;f atmif(t'lavmuf)
wkYdu &k[
d if*smvlrsKd ;onf a&S;ya0oPDuyif&cdS YJaom vlrsKd ;jzpfaMumif;armifawm t-x-u ausmif;uGi;f
vlxktpnf;ta0;wGif a[majymcJYMuonf/
a'gufwmxGe;f atmiftrd o
f Ydk uReaf wmfwYdkomG ;a&mufjyD; cifAsm;&k[
d if*smvlrsKd ;vm;[kar;aomtcg
bmrQjyefrajymbJjyKH;omaeonf/ ol\tbrSmrm&rmBuD;tEG,f?trdrSmb*FvDvlrsdK;? r,m;rSm &Srf;r
jzpfonf/ ausmif;om;vli,frsm;wk;d wufa&;tzJYG (ar,k)ekid if aH &;ygwD(wHpOfwq
H yd )f twGuf a'gufwm
xGef;atmiftaejzifY &kyfjrifoHMum;rS rJqG,fw&m;a[m&mwGif&kd[if*sm0wfpkHwDxGif0wfcJYonf/
okYdaomfvnf; ekid if aH wmfjidr0f yfyjd ym;rSKwnfaqmufa&;tzJYGacwf a&G;aumufyw
GJ iG &f [
dk if*smtrnfcH
aomekdifiHa&;ygwDrsm;(wHpOfESifYpmwkdufykH;)&SKH;edrfYcJYonf/
1992 ckEpS w
f iG f wpfzef ukvm;rsm;b*Fvm;a'Y&o
fS Ydk xu
G af jy;Muonf/ wjcm;wkid ;f &if;om;wpfO;D

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
139

aemufqufwJG 2(*)7
wpfa,mufrQ ryg0ifyg/ ESpBf udrw
f idk w
f idk x
f u
G af jy;Muonf/ olwYdkvrl sKd ;csn;f bmaMumifYxu
G af jy;onfrmS
pOf;pm;p&myifjzpfonf/
uReaf wmfonf vlrsKd ;wpfrsKd ;tm; epfemapvk
d ?tcGiYfta&;ukyd w
d yf ifapvk
d a&;om;jcif;rsKd ;r[kwf
yg/ tcGiYfta&;ukyd w
d yf ifvnf;r&paumif;yg/ uk,
d af wGYrsujf rif&adS eMuolrsm;ukd vdrn
f mjyD; tcGiYfta&;
awmif;cHaerSKtay: tjzpfrSefukd wifjyjcif;omjzpfonf/
r,kMH unfeidk af vmufatmifq;dk 0g;vSaom vl0ifrKS jyemukd jrefrmjynfu t&m&Srd sm;twdtus
rod&SdcJY &yf&Gmcsay;jyD; wm0efrJYpGmaqmif&GufcJYrSKaMumifY tajctaexd qkd;0g;vmjcif;jzpfonf/
ql;avukef;&Gm(ausmufqnf)ukd uRefawmfa&mufzl;ygonf/ rlqvifbmom0ifrsm;aexkdifMu
aomfvnf; Armvk0d wf? Armvkpd mwwfMuonf/ urefvrl sdK;onf &ckid ,
f Ofaus;rSKESiYf wn
l aD tmif aexkid f
wwfMujyD; ukd;uG,frSK bmomuJGjym;onf/ ,ck&kd[if*smqkdolwkdYrSm Armpum;?&ckdifpum;rajymwwf?
em;rvnf? 0wfpm;qif,OfrSK?,Ofaus;rSKwkdYrSm olwkdY\ tajctaeukd trSeftwkdif;azmfjyaejcif;om
jzpfonf[k uRefawmfoabmaygufrdonf/
olwYdk u,
dk w
f idk pf um;ajymaomtcg (igwkYd ArmrSm ?igwkYd &ckid rf mS ) [l ok;H ESKef;MuouJYoYdk ]] igwkYd
b*FvDrSm}} [lokH;aeMuqJyifjzpfonf/
ta&;wBuD;rSwfom;&efrSm -}} &kd[if*smonf &ckdifbk&ifwkdYvufxufuyif&SdESifYcJYaomvlrsdK;jzpf
jyD;? b*FvrD mS t*Fvyd af cwfusrS 0ifa&mufvmcJYMuaomvlrsdK;jzpfonf}} [k cJjG cm;rowfrw
S &f efjzpfonf/
yk
d pkv
H ifatmif od&v
dS v
dk Qif armifawmjrKdYoYdk tvnfvm&ef zdwaf c:ygonf/ vlrsdK;wpfrsdK;\orkid ;f onf
rSm;vQifepfemekdifonf/
,if;aMumifY &k[
d if*sm[lonf ,cifu r&Scd YJ yg/ aemufraS ygufaom&moDyifomjzpfonf/ olwYdk
ajymMuonfrmS vnf; rkom;ajymMujcif;omjzpfonf/ tdE,
d ynm&Sif wpfO;D u vlonf pum;ajymwwf
ojzifY rkom;vnf;ajymonf/ ajrMuD;um; rkom;rajym[ktqk&fd cdS YJ onf/ uRefawmfYa&;om;csufEiS Yf olwYdk
vnf; ajymMuonf[k a'gufwmoef;xGe;f a&;om;aomtcsuu
f dk jznfYpu
G ef idk &f eftwGuf ajrMuD;ukv
d nf;
ar;MunfYapvkdygonf/
a'gufwmoef;xGef;a&;om;csufukd jrefrmjynf&Sd vlrsm;u zwf&SKekdifMuygonf/ ukd;um;Muyg
vdrfYrnf/ uRefawmfwkdY\ a&;om;csufukdum;zwf&SKcGifY&rnfr[kwfyg/ ,if;aMumifYtjzpfrSefukd rodMu
aom wkid ;f &if;olrsm;epfemMu&onfrmS rsm;pGmyif&ydS gaMumif;wifjyvkyd gonf/ &ckid [
f x
k ifrw
S
f wkid ;f &if;
om;tcsif;csif;qkdum vkdufvmjyD;rS tdrfokdYa&mufvQif tjyifrxGuf&? xGufvQif jcKHvTmjcKHxGuf&jcif;?
ig;ydrpm;?csOfrpm;? 0ufrpm;&bJ a,musfm;rde;f r wef;wltcGiYf ta&;r&MuojzifY 0rf;enf;yufvufjzifY
ik,
d adk eMuolwidk ;f &if;olrsm;ukv
d nf; uReaf wmfwYdkjyefvw
T af y;zl;MuygjyD/ ,if;aMumifYa'gufwmoef;xGe;f
okYd wku
d w
f eG ;f vko
d nfrmS orkid ;f wm0efwpfcv
k yd cf w
J nf;vnf;rusef&atmif uGi;f qif;avYvmokawoe
jyKjyD; tjzpfrSefukdjyefvnfwifjyapcsifygonf/ okdYr[kwfygu orkdif;a<u;wifusefcJYygvdrfYrnf/

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
140

1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/
23/
24/
25/
26/
27/
28/
29/
30/
31/

aemufqufwJG 2(*)8
armifawmjrKdYe,f&adS us;&Gmrsm;trnfpm&if;ukjd rKdYe,fajrykEH iS Yfy;l wJ
G atmufwiG af zmfjytyfygonf/
1942 ckESpf rwkdifrDu armifawmjrKdYe,ftwGif; wnf&SdcJYaom &ckdif&yf&Gmrsm;32/ ukvm;yke;f (tjyif)
txufabmfwvm
33/ ukvm;ykef;twGif;
atmufabmfwvm
34/ rSKdif;p&D
tifwv
l m
35/ zm;atmuf&Gm(azmifqdyf)
umvm&Gm
36/ tjyifa&aemufig;om;
'kdif;ykdif&Gm
37/ twGif;a&aemufig;om;
'kd;ausmfb&Gm
38/ t*Fgz&Gm
oaujyif(,ckatmifoajy)
39/ &Dcsrf;acsmif;
*sdcsKdif
40/ a&T'kdif
&Jabmufusm
41/ wyfacsmif;
&JabmfOD;&Gm
42/ 'kH;nKd&Gm
a&Tcsrf;atmif&Gm
43/ omMoatmifz&Gmopf
twGif;aMumifeaz
44/ umvma';z(nHtif;)
a&Tv&S mG
45/ oJeD
xef;acsmif;
46/ qwf&;dk us
vrku
H idk ;f
47/ avmif;ykwf
pHxGef;OD;&Gm
48/ 0ufusdef;
carmif;qdyf
49/ &D;'g;
xG;D jzL&Gm
50/ [oFm&w&def;
rD;ausmif;acgif;
51/ tif;acsmif;&Gm
i&HYacsmif;
52/ vay:&Gm
cs'kd;&SD&Gm
53/ yef;wkdif&Gm
jrausmf&Gm
54/ armifa&TZH&Gm
apwDjyifouf&Gm
55/ rdrif;om;z&Gm
apwDjyifouf&Gm
56/ awmifykwf&Gm
aMumifw;dk &Gm
57/ a0vmazmifwkH;acsmif;
ovlawmif
58/ &J&kyf&Gm
twGi;f ovlawmif
59/ ausmufjyifvS
'vm&Gm
60/ zuf0ef;acsmif;
jyKpkaumif;&Gm
61/ *g&mjyif
vSKdifoD( ouf&Gm)
62/ uRJoayguf
opfwkH;em;&Gm

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
141

aemufqufwJG 2(*)9
63/
64/
65/
66/
67/
68/
69/
70/
71/
72/
73/
74/
75/
76/
77/
78/
79/
80/
81/
82/
83/
84/
85/
86/
87/
88/
89/
90/
91/
92/
93/
94/
95/
96/

0usdef;aoQ
pHum;yif&if;
pkdifYawmjyif
ijzLacsmif;
ausmufwef;
ewfausmuf
jyKdif;acsmif;
Muifazmf
uwku
H Ref;(rif;BuD;&Gm)
awmifjyKd
atmifvSjzL&Gm
uGrf;oD;yif
oabFmvS
rD;wku
d f
&Jatmifacsmif;
eHomawmif
uRef;awmif
a*:wl&
ausmfx;DG &Gm
a*:wlom&oJacsmif;
qift;dk
eysdK;acsmif;
uRef;ayguf
xef;acsmif;
jym;&Gm
ausmufacsmif;BuD;
ausmufacsmif;aoQ
ipHabmf
uefY'&J
txufjyL;r
abmvDpsD;
azmufusDawmif
j*pfacsmif;(atmuf&Gm)
j*pfacsmif;(txuf&mG )

97/
98/
99/
100/
101/
102/
103/
104/
105/
106/
107/
108/
109/
110/
111/
112/
113/
114/
115/
116/
117/
118/
119/
120/
121/
122/
123/
124/
125/
126/
127/
128/
129/
130/

qifojD yiftxuf
qifojD yifatmuf
qifojD yiftv,f
avmif;wkHapwDjyif
zefajrmif
ajymifypf
[efZm;r
ig;pm;MuL;
atmufjyL;r
ig;cl&awmif&Gm
ig;cl&acsmif;0&Gm
a,mifA&DG mG (jrKdYopf)
pHayyif&if;
jcHjyif
usm;acgif;axmif
yDa,&Gm
a&rsufawmif
uyfyaumif;
armifvkHcavm
Muuf&;kd jyif
ief;acsmif;
yGifYjzLacsmif;&GmBuD;
yGifYjzLacsmif;&Gmacs
cspfpHb&Gm
zm;0yfacsmif;
aeylcH&Gm
armifESroJacsmif;
acsmif;ajcmuf
o&uftyk &f mG BuD;
iwkd;&Gm
&Gun
f Kdawmif
&Dcyfacsmif;
awmifzDvm
jyifjzLacsmif;

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
142
131/
132/
133/
134/
135/
136/
137/
138/
139/
140/
141/
142/
143/
144/
145/
146/
147/
148/
149/
150/
151/
152/
153/
154/
155/
156/
157/
158/
159/
160/
161/
162/
163/
164/

'uf&Gm
'kd;wef;ompnfukef;
ykPm ;qdyf
&Gmopfau
uef;usifacsmif;
u,kacsmif;aoQ
r*Fvm&GmBuD;psD;&Gm
oaujyif&Gm
0ydwf&Gm
ausmufacsmif;
'g;BuD;Zm;
uefYjyif
ausmufjyifqyd f
ausmufavSum;
yef;awmjyif
pyfcsukef;
armifOD;&Gm
oJjzLuRef;
rSifusLd;acsmif;
&DzkH;jyif
tacgif;ayguf&Gm
cGqjHk yif
opfykwfacsmif;
uif;acsmif;
twGif;uif;acsmif;
uefjyifompnf
usD;uef;jzL
arSmf0if&Gm
j*if;acsmif;
vif;bmukef;
ukid ;f BuD;
aZmrwwf
tayguf0
csD;Zm;&Gm

165/
166/
167/
168/
169/
170/
171/
172/
173/
174/
175/
176/
177/
178/
179/
180/
181/
182/
183/
184/
185/
186/
187/
188/
189/
190/
191/
192/
193/
194/
195/

aemufqufwJG 2(*)10
vmvD&Gm
pdefyef;&Gm
wHk;acsmif;atmuf
wHk;acsmif;txuf
umwd&Gm
tkef;yif&if;&Gm
'dk;wef;
unifwef;
tv,foHausmf&Gma[mif;
tv,foaH usmf&mG opf
Budrfacsmif;
uHyl;
Oa'gif;
o*Feuf
wyfw;kd jyif
ausmif;awmif
jrif;vTwfacsmif;om;&Gm
NrdKacsmif;&Gm
a&Smufudkif;&Gm
ausmufyef;wl
aZmrdukef;
cs'dk;&SDb&Gm
a&Tarmif&Gm
twGif;jyif
Budrfwef;acsmif;
tif;wif&GmBuD;
tifwif&Gm
tif;wif&GmaoQ
o0ifacsmif;
ovlacsmif;
wref;om;

&kd[if*smorkdif;vdrfukda0zefjcif;
143

aemufqufwJG 2(*)10
armifawmNrdKUe,fvuf&Sd Ak'bmomwdkif;&if;om;aus;&Gmrsm;(1992)
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/
23/
24/
25/
26/
27/
28/
29/
30/

tif;'if
yJ&Hk(ewv&Gmopf)
tv,foaH usmf
arm&0wD(ewv&Gmopf)
udik ;f BuD;
wHk;acsmif;
aAm"dukef;
tv,f&Gm
uHom,m
uHjyifompnf
&Gmom,m
opfawm&Gm
rusnf;ukef;
aiGawmif
jym;om;&Gm
atmifAv
unifacsmif;
atmifr*Fvm(ewv&Gmopf)
o&uftyk f
yDa,&Gm
jcHjyif
&Gun
f Kd
pHayyif&if;
ig;cl&
a,mifb&l mG (NrdKUopf)
atmufjyL;r
txufjyL;r
Budrfacsmif;
&efatmifjyif(ewv&Gmopf)
rif;BuD;&Gm

31/
32/
33/
34/
35/
36/
37/
38/
39/
40/
41/
42/
43/
44/
45/
46/

wref;om;
r*FvmnTefU(ewv&Gmopf)
rif;carmif; (ewv&Gmopf)
a0vmawmif
atmifoajy
a&T'kdif
&Dcsrf;acsmif;
wyfacsmif;
uyfyaumif;
awmifjyKd
oabFmvS
rD;wku
d f
eHomawmif
om,muke;f
a&aemufig;om;
w&def;

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
75

tcef;(6) a0zefpm
aZmfrif;xG#o
f nf tcef;(6) a0omvDtmeEpjEausmufpmukd uk;d um; ou#a0g[m&tcsKYd udk
&k[
d if*smbmompum;ESiYf e;D pyfaMumif; oufaoxlcYJ aomfvnf; uk,
d Yf &LS ;uk,
d yf wfjzpfum tvdraf y:cJYyHk
ukt
d cef;(2) a0zefpOfwifjycJYonf/ xkYdjyif4if;ausmufpmESiYfcsw
d q
f ufjyD; ]] &k[
d if*smpmay}} [l&Scd YJav[ef
wifjycJYaomfvnf; a'gufwmueif*Edk iS Yf a'gufwm*suv
f u
dk 'f gwkYdu b*FgvDpmay[lomqkMd uaom aMumifY
]] &k[
d if*smpmay}} rjzpfy?J ]] b*FgvDpmayomjzpfaMumif;udv
k nf;pmSKolwYkdtcef;(2)a0zefpOfzwfKS cJMh ujyD;
jzpfygonf/,cktcef;(6)wGif vufuset
f vdrt
f vSnUf rsm;jzpfaom]]e,fcsUJ qefUusiaf &;wGi&f [
kd if*smtrsKd ;
om;wdUk yg0ifjcif;}} acgif;pOfi,f? ]]ppfwiG ;f umvESiUf 1942 ckEpS v
f rl sKd ;a&;ta&;tcif;}} acgif;pOfi,feiS Uf ?
]]rl*sm[pfvKS yf&mS ;rSKay:aygufvmjcif;}}wdUk udpk pd pfwifjyoGm;ygrnf/

&cdkifjynf&Sdrlqviftm;vHk;udk&dk[if*smtoGifajymif;vdkufyHk
aZmfrif;xG#u
f ]] jrefrmhordik ;f wGi&f [
kd if*smwdUk \ e,fcsJUqefUusifa&;trsdK;om;vSKyf&mS ;rSKu@udk
arS;rSed pf mG awGUjrifae&onfrmS 0rf;enf;zG,&f mjzpfygonf/*CeP avUvmygu &d[
k if*smwdUk \e,fcsUJ qefU
usirf KS yg0ifjcif;onfrao;odrv
f aS y/}}[ked'gef;csv
D u
kd o
f nf/xdUk aemufqufvuf]]trsKd ;om;ynma&;
bufwGif ppfawGjrdKUtrsdK;om;txufwef;ausmif;\ ausmif; tkyfq&m MuD;rSm&dk[if*smtrsdK;om;
OD;ZdkifaemEdefjzpfygonf/}}[kqdkvdkufonf/rQESifUr&yfao;yJ]]oHwGJjrdKU rS&dk[if*smvlrsdK;rsm;jzpfMuaom
oD&yd scH sOD ;D bpde?f OD;b&Sif (B.S.C. yxrausmif;om;oydwaf cgif;aqmif) ESiOhf ;D xGe;f pdef (B.S.C,B.L yxr
wuov
dk af usmif;om;or*OuX)}}[lqdjk yefonf/pifppf4if;yk*Kd vw
f Ukd rSm oHwrJG aS jr'l;rlqvifrsm;omjzpf
avonf/oHwo
JG m;rlqvifwUkd onf bd;k awmfb&k m;vufxuf ajr'l;rSac:,lvmaom jrefrmpum;omajym
wwfonfUrlqvifrsm;jzpfMuonf/]]&d[
k if*sm}}trnfco
H w
l Ukd ajymaomppfwaumif;om;b*FvpD um;rsKd ;udk
em;rvnfMuacs/xdUk jyifjAdwo
d Qacwf]]&d[
k if*sm}}[laomrlqvifvrl sKd ;[lr&Sad o;aomaMumifUppfawGjrdKUrS
trsKd ;om;ausmif;tkyq
f &mMuD; Zdeaf emfEed Ef iS Uf oHwrJG aS jr'l;rlqvifwUkd tm;]]&d[
k if*smtrsKd ;om;rsm;}}[kqv
kd u
kd f
jcif;rSmvdrn
f mrSKomjzpfayonf/
xdUk aemuf olu ppfawGjrdKUom;wdik ;f odMuaom tpvmrfbmom0ifurefvrl sdK;a&SUaeMuD;OD;zd;k cdik f
ESiUf orD;a':at;nGeUf wdUk udv
k nf;]]&d[
k if*smwkid ;f cspjf ynfcsprf sm;}}[l]]&d[
k if*sm}}wHqyd cf yfEydS v
f ikd jf cif;rSmvnf;
urefvrl sKd ;udt
k odtrSwrf jyKjcif;yifjzpfonf/uG,v
f eG o
f al &SUaeMuD;OD;zd;k ckid o
f nfurefvrl sKd ;tjzpfr]S ]&d[
l if*sm}}
vlrsKd ;opftjzpfc,
H v
l v
kd rd rhf nf[rk xifryd g/taMumif;rSmurefwUkd onfajrmufO;D acwfpEo"k rrif;vufxuf
uyif r*krd if;om;&SmSK*smESit
hf wl&cdik jf ynfoUkd a&mufvmaombk&ifUav;onfawmfrq
l vifrsm;jzpf jAdwo
d Q
acwfEiS phf pfjyD;acwfrw&m;0ifvmol]]]k[
d if*sm}}trnfcpH pfwaumif;om;wdUk ESiUf a&mESmvdrk nfr[kwaf cs/
OD;zd;k cdik o
f nf ppfwaumif;om;b*FvpD um;rajymwwfaomaMumifb
h ;l oD;awmifrq
J Ee,faG;aumufyJG
0ifaomtcgb*FvpD um;ajymolrq
J E&iS rf q
l vifrsm;xHrS rJr&yJtjrJKHS ;edrchf ahJ vonf/

1942-ckvlrsdK;a&;t"dukPf;jzpf&jcif;taMumif;
aZmfrif;xG#u
f tcef;(6) ]]ppftwGi;f uvESihf 1942-ckEpS v
f rl s;kd a&;ta&;tcif;}}[laomacgif;pOf
i,fEiS w
hf ifjyaomtcg]]---rlqvif &cdik t
f "dukP;f aMumifh jzpfysucf ahJ vorQ edil if aH &;?vlrsKd ;a&;ESiq
hf ufE,
G f
aeygojzifah &;om;wifjyolrsm;bufwiG f csUJ um;rSKrsm;?bufvu
kd rf KS r&Sb
d ?Jtoifah wmfq;kH yHpk jH zifh wifjy&ef

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
76
f vkt
d yfayonf}} [la&;cJYonf/ okYdaomfaZmfrif;xG#o
f nftajymESiYftvkyrf nDyo
J Ylwifjycsurf sm; vdrn
f mrSK
rsm;ESiYf wif;Murf;jynfYaeonf/ trSet
f wkid ;f wifjycsurf mS rajympavmufomawGY&onf/
,ck 1942 ckEpS f &ckid u
f v
k m;t"du&kP;f jzpf&onfYtaMumif;&if;rsm;ukw
d ifjyaomtcg tajccHus
aomtaMumif;&if;rsm;ukd vspfvsL&SK t"du&kPf;rD;ukd &ckdifwkdYupwif&SKYdcJYav[efpGyfpJGxm;avonf/
olu ]] --- tdE,
d vlrsKd ;aygif;pkw
H Ydo
k nf--- awmifuw
k v
f rf;ukjd zwfausmjf yD; &ckid jf ynfrw
S qifY uke;f aMumif;?
a&aMumif;jzifY b*Fvm;okYdxu
G af jy;cJYMuonf/ tcsed u
f mvwGif &ckid jf ynfjrKdYBuD;rsm;rif;rJYp&ku
d v
f rT ;f rk;d
cJYonf/ vk,ufrKS ?wku
d cf u
dk rf KS rsm;?vlowfrKS rsm;ae&mtESYHysYHEYHSomG ;onf/ &ckid v
f Ol ;D a&rsm;aoma'orsm;wGif
t,lo;D aom &ckid v
f il ,frsm;u OD;aqmif aqmif&u
G jf cif;jzpfonf/ (pm-63)--- 1942 ckEpS f rwfvcefYu
rlqvif&ckid t
f "du&kP;f ajrykjH rKYde,f&ufacsmif;?yefcf g;ykifd ;f ESiYfrif;jym;jrKYde,fyef;ajrmif;BuD;jrKYdwYdkrpS wifjzpfymG ;
cJYaMumif;od&onf/ }} (pm 64)
aZmfrif;xG#\
f txufwifjycsuu
f o
dk ;Hk oyfMunfYvQi?f 'kw,
d urmppfaMumifY &ckid jf ynf rif;rJYp&ku
d f
vTr;f rk;d jyD; vlrsK;d a&;t"du&kP;f jzpfatmift,lo;D &ckid v
f il ,frsm;u zefw;D cJYonf[pk yG pf v
GJ u
dk jf cif;jzpfonf/
xkpd yG pf cGJ suo
f nf ppfBuD;rwkid rf u
D &Sad ecJYaom &ckid Ef iS Yfppfwaumif;om;rlqvifwYdkMum; rke;f wD;wif;rmrSK
tajctaerSefukdem;rvnf&ma&mufavonf/ t"du&kPf;jzpf&jcif;\t"dutajccHtaMumif;w&m;rSm
jAdwo
d QwYdku ppfwaumif;om;rlqvifwYdktm; wHcg;r&S'd g;r&S0d ifciG YfjyKcYJaomaMumifYjzpfcYJavonf/ rlqvif
OD;a&'va[mwk;d vmjzpfonf/ rlqvifO;D a&'Da&tvm;wk;d vmrSKudk rxde;f csKyv
f Qit
f em*gwf vlrsKd ;a&;
t"du&kP;f jzpfrnf[k pD;yGm;a&;yg&*l *srd ;f bwfpwm ( Jame Baxter )acgif;aqmifaompkpH rf;a&;aumfr&Sif
u 1939 ckuyif tpD&ifccH YJ jyD;jzpfonf/ udpu
dk tcef;(4)a0zefpm pm&SKolwYdk zwf&KS od&cdS YJ MuygjyD/
okawoDradk &Sa,*guvnf; jAdwo
d Qacwf tdE,
d edik if o
H m;rsm;a&mufvm jrefrmrlqvifujym;
(ZmAef')D rsm; jrefrm Ak'b
momwkYd Mum; tiftm;pkwpfcjk zpfvmjrefrmwkYd rESpjf rKdYy?Hk wif;rmrSKjzpfvmyk?H
Ak'b
momukad pmfum;xm;aom armifa&TzaD c:rlqvifwpfO;D \pmtkyaf MumiYf 1938 ckZv
l idk v
f rlqvif
qefYusifa&;qlylrSKjzpfykH? rlqvifqefYusifa&;vlxktpnf;ta0;BuD;ukd a&Twd*kHbk&m;usif;yykH? qlyljidrf
0yfatmif tpk;d &xde;f csKyfaeonfYMum;u rlqvifqefYusifa&; tk<H urSKrsm;&efuek jf rKdYawmfqufvufjzpf
yGg;yk?H a&eHacsmif;?rEav;?ppfuidk ;f ? a&Tbjdk rKdYrsm;okYdu;l pufomG ;yk?H tpk;d &u pkpH rf;a&;aumfr&Sizf YGJ pkpH rf;ckid ;f yk?H
aumfrwDu armifa&TzpD mtkyo
f nf qlyrl KS \ &kww
f &uftaMumif;&if;jzpfaomfvnf;?tajccHtaMumif;&if;
rSm ,if;rwkid rf u
D yifjzpfwnfaecJYaom pD;yGm;a&;? ekid if aH &;?vlrKS a&;taMumif;rsm;aMumifYomjzpfaMumif;?
bmoma&;aMumifYr[kwaf Mumif;txl;ojzifY atmufjrefrmekid if H tE,
d ekid if o
H m;rsm;tqufrjywf0ifa&muf
aerSKudk jrefrmwkYd pk;d &dr
f jzpfaMumif; pkpH rf;awGY&ydS ?Hk xkad wGY&cdS surf sm;ukd tajccH *srd ;f bwfpw
f macgif;aqmif
aom aumfrwDuqufvufppHk rf;&m tdE,
d ekid if o
H m;rsm; jrefrmokYd?0ifa&mufrKS xed ;f csKyo
f ifYaMumif;wifjy
Oya'wpfckukd 1941 ckwGif twnfjyKcJYykH?okdYaomf Oya'taumiftxnfray:rD jrefrmekdifiHukd *syefwkdY
odr;f yku
d cf YJ yw
Hk Ydk udk okawoejyKwifjycJYonf/ (pm-35-39)
*srd ;f bwfpw
f m\ &ckid jf ynfEiS Yf ywfoufaom 1939 ck tpD&ifcpH m? jrefrmjynfrESiYf ywfoufaom
1941 ck tpD&ifcpH mwkYdudk ok;H oyfMunfYvQif tdE,
d rS jrefrmekid if o
H Ydk tqufrjywf0ifa&mufvmaom {nfYonf
(txl;ojzifYrq
l vif) rsm;aMumifY vlrsdK;a&; t"du&kP;f jzpf&eftaMumif;cH&adS eaMumif;ay:vGiaf eonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
77
aemuftajccHtaMumif;wpfckrSm jAdwdoQtpkd;&\ aoG;cJGtkyfcsKyfa&;enf;y&d,m,fjzpfonf/
taMumif;ukpd ma&;q&mBuD;armifxifuatmufygtwkid ;f wifjyzl;ygonf/
]]--- 1940-41 ckEpS f 'kw,
d urmppfBuD;onf jrefrmekid if w
H 0Sr;f vk;H &Sd wkev
f KS yfacsmufcsm;atmif
zefw;D cJYonf/ xkt
d cg&ckid w
f idk ;f onfvnf; z&kzd &JjzpfvmcJY\/ yef;awmif;awmifuw
k v
f rf;rS vdrS Yfwufvm
aom tdE,
d wkid ;f &if;om;ppfajy;wkYd \ *,ufppfawGjrKdYtxufoYdk yifY&ku
d af v&m? ukvm;yefZif;jrpf0rS ;f
onf tajcysu
f vmcJY\--- xkt
d csed u
f &ckid w
f idk ;f jzpfysucf YJorQwYdkonf jrefrmjynfjzpfysucf YJaom enf;
twkid ;f yif/ jAdwo
d QwYdkatmifjrifpmG qkwcf mG aomtcsed o
f nf awmfveS af &;orm; jrefrmwkYdtwGut
f csed af umif;
jzpf\/ xdkYaMumifYrdrdwkdYatmifjrifpGmqkwfcGmekdifavatmifppfajy;bufawmfom;wkdYonfwkdif;&if;om;
tcsi;f csi;f &efwu
dk af y;cJY\/ xk&d efwu
dk af y;aomenf;rSm qef;jym;aomenf;r[kwaf cs/jAdwo
d Qbufawmfom;
wkYdu jrefrmtrsKd ;om;r[kwaf omolwYdkuu
dk muG,af &;taMumif;jy4if;wkYd,rl oGm;ekid af omvufeufwYdkudk
ay;tyfcYJ jcif;jzpf\/ xkv
d ufeufwYdk onfjrefrmjynftm;j*Kd[af rTcYJ avonf/ Oya'otwkid ;f &ckid jf ynf
wGif tdE,
d okYdatmifjrifpmG qkwcf mG &aom jAdwo
d Qbufawmfom;wkYdonfvufeuftrsm;tjym;ukd &ckid t
f rsK;d
om;r[kwo
f w
l Ydk xw
H iG t
f yfEcHS YJ \}}( &ckid jf ynfe,ftpD&ifcpH m?jr0wDr*Zif; ?1960 Zlvidk f pm 53-54)
q&marmifxif\a&;om;csufuo
dk ;Hk oyfMunfYvQif jAdwo
d QwkYd onfrrd w
d Ydk atmifjrifpmG qkwcf mG ekid f
atmifvufeuftrsm;tjym;ukd &ckid t
f rsdK;om;r[kwo
f l &mZykwu
f v
k m;wkYd tm;ay;tyfcYJ jcif;jzifY ukvm;?
&ckid f t"du&kP;f ukzd efw;D ay;cJYjcif;jzpfonf[k uRefyk w
f Ydk oabmaygufvmonf/
q&marmifxifu ]] jAdwo
d Qbufawmfom;wkYdonf vufeuftrsm;tjym;ukd &ckid t
f rsKd ;om;r[kwo
f l
wkYd xw
H iG t
f yfEcHS YJ \}} [ko,
G 0f u
dk af &;om;cJY\/ xko
d ,
G 0f u
dk af &;om;csufudk ]] &ckid jf ynfe,fjzpfpOforkid ;f ?
ekid if aH &; u@}}atmufygtwkid ;f wku
d &f u
dk af zmfxw
k w
f ifjyxm;onfuadk wGY&onf/
]]--- xkdtcsdef(1942-ckrwfv) rSm t*FvdyfppfwyfrS&mZykwfukvm;ppfom;rsm;ppfawGwGif
aomif;use;f vsu&f adS eonf/ &mZykwpf pfom;rsm;onfa'ocHuv
k m;rsm;ESiYfy;l aygif;jyD; &ckid t
f rsKd ;om;rsm;ukd
owfjzwfMuonf/ ppfawGjrKdYay:rS q&mBuD;armifomxGe;f \om;rsm;owfjzwfc&H onf/}} (pm-36)
&ckid ef idk if aH &;acgif;aqmifbaHk ygufomausmu
f vnf; rdr\
d uk,
d af wGYtjzpftysuu
f rdk w
S w
f rf;wifaom
tcg &mZykwpf pfom;tcsKYdt*Fvyd q
f w
k cf mG pOf vufeuftm;uk;d jzifYtekid t
f xufjyKusiYfcYJyu
Hk dk atmufygtwkid ;f
azmfjycJYonf/
]] --- ppfawGjrKdYudk t*Fvyd pf pftyk cf sKyfa&;okYd u;l ajymif;jyD;aemuf &ufowywfcefYyifrjynfYao;/
nOfY 9 em&DcefYwiG f jyif;xefaomwHcg;acgufoMH um;&aomaMumifY uRefawmfwYdk EpS Of ;D (bkaH ygufomausmf
ESiYfoil ,fcsi;f armifapmxG;D ) tonf;xdw&f awmYonf/ tdru
f 'dk g;'kwu
f idk x
f m;aomukvm; 40 cefY0idk ;f xm;
jyD; 4if;ukvm;rsm;xJwiG f &kid zf ,faoewfuidk x
f m;aom&mZykwpf pfom;tcsKdYvnf;yg\/
---&mZykww
f yfMuyfEiS Yf &mZykwpf pfom; 3-4 OD;aoewfcsed &f ,
G jf yD; tdrx
f 0J ifvmMuonf/---wtdrv
f ;Hk
arTaESmuf&mS azGMuonf/ tdro
f m;rsm;ro,f,el idk af omypn;f rsm;?t0wftxnfrsm;ESiYfwuG uReaf wmfwYdk\
t0wftxnfrsm;ygruseo
f w
l Yd,
k Ml uonf/--- uReaf wmfwYdEk pS Of ;D tm;ppfXmecsKyo
f Ydv
k u
dk &f efajymawmY onf/
---uReaf wmfwYdak emufrS &mZykww
f yfMuyfBuD;xufMuyfvu
dk v
f monf/ &mZykww
f yfom;ok;H OD;cefY vrf;rBuD;
ay:wGi&f yfuse&f pfonf/ --- uReaf wmfwYdkEpS Of ;D ESiYf waycefYumG wGi&f yfaeaom &mZykww
f yfMuyfMuD; ukd

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
78
armifapmxG;D wtm;wGe;f jyD; ]] ajy;}} [laomtoHu[
dk pfumolvnf;ajy;?usaemfvnf;ajy;?acG;ajy;0ufajy;
ajy;&onf/ }} (pm 65-67)
txufygrSww
f rf;rsm;ukMd unfYvQif jAdwo
d QwYdkonf rdrw
d YdkatmifjrifpmG qkwcf mG ekid af &;twGuf &ckid f
trsKd ;om;r[kwo
f l &mZykwu
f v
k m;rsm;xH vufeuftrsm;tjym;tyfcYJjyD; vlrsKd ;a&; t"du&kP;f jzpf&ef &efp
azmfay;cJYonf[q
k edk idk o
f nf/ &mZykwu
f v
k m;ppfom;wkYdonf t&yfom;ukvm;rsm;ESiYfy;l aygif;um vufeuf
tm;uk;d ESiYf &ckid t
f rsdK;om;wkYd udk tekid u
f sifYcYJ onf/ onfrmS jAdwo
d Qtpk;d &\ aoG;cJt
G yk cf sKyfa&;pepf\
tusKd ;qufjzpfonf/ pepfaMumifY ukvm;&ckid t
f "du&kP;f jzpf&eftajctaejzpfay:vmcJYonf[q
k edk idk f
onf/
txufygwifjycsufrsm;ukdcsKyfMunfYvQif 1942 ckukvm;&ckdifvlrsdK;a&;t"du&kPf;jzpf&jcif;\
t"dutaMumif;&if;onf jAw
d o
d Qtpd;k &\ wHcg;r&S?d 'g;r&Sd vl0ifrKS 0g'ESiYfvrl sKd ;a&;aoG;cJt
G yk cf sKyrf KS 0g' aMumifY
jzpfaMumif;em;vnfekdifonf/ xkdtajccHtaMumif;rsm;onf a'ocHwkdif;&if;om; &ckdifAk'bmomrsm;ESifY
{nfYonfrq
l vifrsm;Mum; rke;f wD;pdwrf sm;ESpaf ygif;rsm;pGmude;f atmif;aecJYavonf/

&kwfw&ufjzpf&jcif;taMumif;&if;
ukvm;&ckid t
f "du&kP;f jzpf&jcif;\tajccHtaMumif;&if;rsm;ukd a,bk,soabmuReykf w
f Ydkocd YJMuyg
jyD/ &kww
f &uftaMumif;&if;um;tb,fenf;/ aZmfrif;xG#pf yG pf o
GJ uJYoYdk ]] &ckid jf ynfjrKdYBuD;rsm;rif;rJYp&ku
d f
vTr;f rk;d --- &ckid v
f Ol ;D a&rsm;aoma'orsm;wGit
f ,lo;D aom&ckid v
f il ,frsm;uOD;aqmif ]]aqmif&u
G jf cif;}}
aMumifYavm? udpu
dk ]] jynfe,fjzpfpOforkid ;f }} okYd &iS ;f xm;onf/
]] --- ajrykjH rKYde,facsmif;BuD;&GmolBuD;nDtpfuEdk pS Of ;D ukd &ufacsmif;ukvm;rsm;uowfjzwfMuonf/
,if;tajctaeaMumifYoed ;f ausmaf tmifEiS Yfausm,
f wkYdacgif;aqmifaom &ckid w
f yfzYGJu &ufacsmif;ukvm;&Gm
ukd rD;&SKYd zsufq;D vku
d Mf uojzifY ukvm;&ckid t
f "du&kP;f pwifvmcJYavonf/}} (pm-36)
txufygrSww
f rf; &ufacsmif;&Gmqko
d nfrmS ajrykjH rKdYe,f&dS rlqvifuv
k m;rsm;aeaom&ufacsmif;
&Gmjzpfonf/ 4if;&Gmuk&d ckid &f mG olBuD;utkycf sKyo
f nf/ ukvm;wkYdonf &ckid &f mG olBuD;tkycf sKyo
f nfurdk v
l uyif
rESpjf rKdYcYJ ppftwGi;f tkycf sKyfa&;z&kzd &JjzpfaepOf &GmolBuD;nDtpfuw
dk Ydktm;&ufpufpmG owfjzwfcYJMujcif;
jzpfonf/ owfjzwfrKS onf ukvm;&ckid t
f "du&kP;f jzpfatmifpwifzefw;D vku
d o
f vkjd zpfcYJavonf/
jzpf&yfut
dk aMumif;jyK ode;f ausmfatmif?ausmf, tp&Sad om wkid ;f &if;om;tdr&f iS &f ckid w
f Ydk ua'goayguf
uJGum {nfYonf&ufacsmif;&Gmom;ukvm;rsm;tm; vufpm;acscJYjcif;jzpfonf/xkdrSpt"du&kPf;rD;BuD;
onf xde;f rekid f odr;f r&w[ke;f [ke;f awmufavmifavawmYonf/

t"du&kPf;rD;ukd qDavmif;olvm;? jidrf;owfolvm;


ukvm;&ckid v
f rl sKd ;a&;t"du&kP;f rD;BuD;w[ke;f [ke;f awmufavmifaomtcg rD;jidr;f a&;BuKd;yrf;cJYol
ta&;ykid f OD;OD;ausmcf idk u
f dk ]] &ckid w
f Ydktm; vufeufxw
k af y;cJYow
l &m;cH}} tqifYrsKd ;a&mufatmif aZmfrif;xG#f
u vSnYfywfvrd n
f mwifjycJYaMumif; pdppfawGY&&dS onf/ xkrd Qruao;? bkaH ygufomausm\
f ]] awmfveS af &;
c&D;0,f}} pmtkyyf gta&;tom;rsm;ukyd zHk sufwifjyjyD; ta&;ykid f OD;OD;ausmfcidk Ef iS Yf bkaH ygufomausmf wkYd udk

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
79
t"du&kP;f rD;jidr;f owf&eftm;xkwo
f rl sm;tjzpfrS qDavmif;olrsm;tjzpfoYdkavQmusomG ;atmifvyk Bf uHwifjy
cJYonf/ olYwifjycsuu
f adk tmufwiG af vYvmMunfYyg/
]] &ckdiftrsdK;om;ekdifiHa&;acgif;aqmifwpfOD;jzpfol bkHaygufomausmf( armfuGef;0ifyxrtqifY)
tqkt
d & - 1942 ckEpS Of ;D wGif jAdwo
d Qtpk;d &tdE,
d okYd qw
k cf mG &m &ckid jf ynfe,ftyk cf sKyfa&;ukd ta&;ykid f OD;
ausmcf idk f (tkid pf t
D ufp)f tm; ppfOya'jzifY tkycf sKy&f ef tmPmvJt
T yfcYJonf/ OD;ausmcf idk o
f nf rm&S,af vmjzifY
tkycf sKyfcYJ onf/ xkdtcsdefwGifykHrSefppfwyfrsm;onf qkwfcGmjyD;? &Jpcef;&JwyfzJGYrsm;wGifomvufeuf
cJ,rf;rsm;&Sdonf/ &JwyfzJGY0iftrsm;pkrSm &ckdiftrsdK;om;rsm;jzpfMuonf/ tjcm;wzufwiG w
f iG f ajryk?H
rif;jym;?ajrmufO;D ?aygufawmjrKdYrsm;wGif &ckid t
f ,lo;D rsm;u OD;aqmif ppftmPmjzifYu,
dk yf idk t
f yk cf sKyfa&;
rsm;xlaxmifcYJonf/ xkt
d pGe;f a&muforl sm;tm; &ckid *f P
k o
f a&&Sd orm"dvBl uD;rsm;?ynmwwfrsm;jzifY zJYGpnf;
xm;aom &ckid w
f idk ;f &if;om;nDnw
G af &;tzJYGu xde;f odr;f ekid pf rG ;f r&Sad cs/ ajrmufO;D jrKYde,fudk OD;*Ermuvnf;
aumif;?rif;jym;jrKdYe,fuOdk ;D ode;f ausmaf tmif?OD;ausm,
f ?OD;yef;atmifwYdkuvnf;aumif;? aygufawmjrKdYe,f
ukd OD;xGe;f vSatmifuvnf;aumif;? igYrif;igYcsi;f pepf(rm&S,af vm)jzifYtyk cf sKyfvsu&f o
dS nf/ (pm 63-64)
]] --- &kd[if*smwkdYwGifwkwf?'g;ESifYt&yfvkyfaoeyfrsm;om&SdjyD; &ckdifwkdYwGif &kdifazaoewf&Sdae
jcif;aMumifYjzpfonf/ 4if;kdifz,faoewfrsm;ukd t*Fvdyfta&;ykdifOD;ausmfckdifonf tpkd;&&Jpcef;
&Sd &JwyfzJGY0ifrsm;rSvnf;aumif;? jAdwdoQ&JwyfzJGYrsm;ae&yfjyef&mwGifa&mif;cscJYvnf;aumif;
&ckdifwkdY&&SdcJYonf[kqkdMuonf/}} (pm-64)
aZmfrif;xG#fonf bkHaygufomausmf\ ]] awmfvSefa&;c&D;0,f}} (yxrwJG)pmtkyf pmrsufESm 69?
72?75?76 wkYd rS aumufeKwfa&;om;cJYaomfvnf; rltwkid ;f wifjyjcif;r[kwyf ?J rdro
d abmjzifYjzwfawmuf
ykzH suaf &;om;cJYjcif;omjzpfonf/ rsO;f om;xm;aom0gusrsm;rSm aZmfrif;xG#v
f yk Bf uHa&;om;aom0gusrsm;
omjzpfonf/ xk0d gusrsm;aMumifY ta&;ykid Of ;D ausmcf idk o
f nf t"du&kP;f rjzpfatmifzseaf jzaomtkycf sKyfa&;
orm;aumif;wpfO;D r[kwyf ?J &ckid w
f Ydktm;&kid af zaoewfa&mif;aomw&m;cHwpfO;D jzpfomG ;avonf/
trSerf mS ta&;ykid Of ;D ausmcf idk o
f nf rdrw
d m0eftwkid ;f t"du&kP;f rD;jidr;f atmiftpGr;f ukeBf uKd;yrf; ol
wpfO;D omjzpfavonf/olonf a*:&cg;ESiYf&m*syw
k pf pfom;rsm;tjynfYwifxm;aom ppfoabFmjzifY r&yfrem;
vSnYfvnftyk cf sKyfcYJonf/ xkt
d aMumif;ukd bkaH ygufomausmu
f rdru
d ,
dk af wGYrw
S w
f rf; atmufygtwkid ;f
az:jyxm;\/
]]--- OD;ausmcf idk o
f nf--- ppfawGc&kid t
f wGi;f &Sd jrKYdrsm;ukad *:&cg;ESiYf&m*syw
k pf pfom;rsm;tjynfYwif
xm;aom trf?*sD?bDppfoabFmrsm;jzifYoGm;vmtkyfcsKyfvsuf&SdcJYonf/ usaemfwkdYrif;jym;tcsKyfcef;&SdpOf
waeYaomnOfY 9 em&DausmfwGif rif;jym;wpfjrKdYvkH;tkwftkwfaomif;aomif;jzpfcgajy;vTm;oHrsm;vTrf;rkd;
oGm;onf/ tcsKycf ef;wGix
f idk cf aHk y:wufusaemfwYdkMunfYMu&mvufq"GJ mwfr;D rsm;jzifYaoewfrsm;ukd toifY
ukid
f ppfpnf;urf;ESiYfwufvmaoma*:&cg;ESiYf&m*syw
k pf pfom;rsm;ESiYfar*sm OD;ausmcf idk w
f Ydu
k akd wGYjrif& onf/
ar*smonf aygufawmjrKdYwnf&maygufawmjrpfrrS if;jym;okYdvmpOf a&vrf;wGif awGYaom avSwpfp;D jynfY
ygonfY ocifarmifarmifEiS Yft&yfom; (10)OD;ausmcf efYuw
dk OD;rQt&Sirf xm;yJ aoewfEiS YfypfowfcYJjyD; rif;jym;
okYd vmjcif;jzpfonf}} (pm-73)
uk,
d af wGYrw
S w
f rf;uko
d ;Hk oyfMunfYvQif vufeufuidk pf pfom;rsm;onfa*:&cg;ESiYf &m*syw
k rf sm;
omjzpfaMumif;odeidk o
f nf/ jAdwo
d QwYdk\aoG;cJt
G yk cf sKyfa&;pepftwkid ;f &ckid u
f t
dk yk cf sKyf&ef &ckid rf [kwaf om

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
80
vlrsKd ;tm;vufeufuidk cf idk ;f jcif;jzpfaMumif;em;vnfeidk o
f nf/ aZmfrif;xG#v
f yk Bf uHa&;ouJYoYdkvufeufuidk f
rsm;rSm &ckid rf [kwaf cs/ xkYd jyif OD;ausmcf idk o
f nf &ckid v
f rl sKd ;ocifarmifarmifEiS Yf taygif;ygt&yfom;wkYd tm;
t"du&kP;f us,jf yefYatmifvyk o
f rl sm;[koo
H ,0ifum rnmrwmypfred Yfay;cJYojl zpfonf/ vky&f yfaMumifY
OD;ausmcf idk t
f m;&ckid af wmfveS af &;orm;wkYdu]] jAdwo
d Qvufuidk w
f w
k }f } trsKd ;om;a&;&efo}l } [lyifpyG pf GJ ekid f
onf/ Oya'&SKaxmifY? tkycf sKyfa&;&SKaxmifYrMS unfYvQirf l OD;OD;ausmcf idk o
f nf jynfoYl 0efxrf;aumif;wpfO;D
jzpfonf[k &SKjrifeidk o
f nf/ OD;OD;ausmfcidk \
f aqmif&u
G rf KS ukd &ckid w
f idk ;f rif;BuD;vkycf YJ z;l olq&marmifxifu
atmufygtwkid ;f cs;D usL;cJY\/
]]--- ppfjyD;umvwGif OD;OD;ausmfckdif\taMumif;ukd ppfawGjrKdYom;rsm;u trsdK;rsdK;ajymMu\?
ppfwaumif;om;rsm;uvnf; trsdK;rsdK;ajymMu\/ wOD;u4if;\aus;Zl;ukdatmufarYwoajymonf/
wOD;urltjypfwifvadk omavoHjzifYajymonf/ rnforl nfoYdkajymajymOD;OD;ausmcf idk o
f nfrrd Zd mwdcsuaf <u
e,fajrukd cspcf ifjrwfe;dk aomyk*K v
d t
f jzpfjzifYvnf;aumif;? wm0efausyeG af om jynfoYl0efxrf;wpfO;D tjzpf
jzifYvnf;aumif;?ppfawG&ckid \
f vkjH cKHa&;twGuf &Gy&f yG cf RcH RaH qmif&u
G &f if;ESiYf jAdwo
d Qbufawmfom;ppfajy;
wkYd \ vufcsuEf iS Yf usq;Hk cJY&onfudk rnforl Qjiif;ekid v
f rd Yf rnfr[kwaf cs/ (pm-54)
q&marmifxifcsD;usL;cJYouJYoYdk yif]] jynfe,fjzpfpOforkid ;f }} vnf; OD;OD;ausmfcidk \
f t"du&kP;f
rD;jidr;f a&;twGuf BuKd;yrf;cJYrKS ukd okYd rw
S w
f rf;wifxm;onf/
]] --- OD;OD;ausmcf idk o
f nf *syefrsm; 1942 ckrwfv 23 &ufaeY ppfawGjrKdYudk Ak;H MuJpOfuyif tkycf sKyf
a&;tzJYG ub
dk ;l oD;awmifoYdk ajymif;a&TYay;cJYonf/ rdru
d ,
dk w
f idk pf pfa&,mOfupdk ;D ppfawGc&kid u
f v
dk n
S Yf vnf
tkycf sKyfcYJ onf/ &ckid ef idk if aH &;acgif;aqmif OD;omZHv?S OD;atmifxeG ;f OD;? OD;atmifZaH 0wkYd EiS Yf awGY&efBuKd;yrf;
cJYonf/ --- xkYdjyif bl;oD;awmifjrKdYe,f *l'gjyif&mG ppfab;ckv
d KS aH eoluv
k m;olaX;rm&uHEiS Yft"du&kP;f
jidrf;csrf;ausat;a&;twGuf aqG;aEG;&ef OD;OD;ausmfckdifBuKd;yrf;cJYaomfvnf;ratmifjrifcJYay/okdYaomf
vufravsmYyaJ emufwpfBudr&f ckid v
f Bl uD;rsm;ukOd ;D aqmifac:,ljyD;ukvm;vlBuD;rsm;ESiYfaqG;aEG;&ef4if;&GmokYd
oabFmjzifYxyfro
H mG ;aomtcg toifYapmifYaeaomukvm;vufeufuidk u
f &kid zf ,faoewfjzifYurf;ay:rS
ypfcwfojzifY OD;OD;ausmcf idk o
f abFmay:rSmyifusq;Hk cJY&avonf/(pm 35-37)
rSww
f rf;rsm;ukMd unfYvQif aZmfrif;xG#u
f ]] &k[
d if*smrsm;wGif wkw?f 'g;ESiYft&yfvyk af oewfrsm;
om&Sjd yD;? &ckid w
f Ydk wiG f &kid zf ,faoeyf&adS ejcif;aMumifYjzpfonf/ 4if;&kid zf ,faoeyfrsm;ukd t*Fvyd t
f a&;ykid f
OD;OD;ausmcf idk o
f nf tpk;d &&Jpcef;&Sd &JwyfzYGJ0ifrsm;rS--- &ckid w
f Ydk&&Scd YJonf[q
k Mdk uonf}} [l vkyBf uHa&;om;
jyD; &ckid w
f Ydktm;vufeufay;tyfcYJ av[efpyG pf x
GJ m;jcif;rSmrrSeaf Mumif;odeidk yf gonf/
aZmfrif;xG#o
f nf OD;OD;ausmcf idk u
f o
dk mru bkaH ygufomausmu
f v
dk nf; u&ifwYdkxrH S &kid zf ,faoewf
rsm;0,fjyD; rlqvifwYdk tm; wku
d cf u
dk o
f wfjzwfarmif;xkwcf YJ onfYoabmrsdK;oufa&mufatmifatmufyg
twkid ;f a&;ao;onf/
]]--- (bkaH ygufomausm)f u&ifr&S aom vufeufrsm;ukd rlqvifrsm;tm; wku
d cf u
dk Ef iS x
f w
k &f mwGif
tok;H jyKcYJonf[o
k ;Hk oyf&ygonf/ tajctaersKd ;aMumifY &ckid jf ynftwGi;f zufjrKYdrsm;wGif &k[
d if*smrlqvif
vlO;D a& 50000 (ig;aomif;)ausmt
f oufq;Hk &SK;H cJY&onf/ ajryk?H rif;jym;?ajrmufO;D ?ausmufawmf?aygufawm?
ykPm ;uRe;f jrKYdrsm;rS &k[
d if*sm&Gmaygif; 200(ESp&f m)rD;&SKYdzsuq
f ;D jcif;cHcYJ&jyD; vlaygif;200000(ESpo
f ed ;f ausm)f

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
81
armifawm?bl;oD;awmifjrKdYe,frsm;okYd 1942 ckEpS f {jyDvESiYfarvavmufwiG f awmawmifrsm;ukd jzwfoef;
ausmfvTm;xGufajy;wdrf;a&SmifjyD;jzpfonf}} (pm-65) [ltaxmuftxm;wpkHw&mr&SdyJvkyfBuHwifjy
xm;onf/
bkaH ygufomausmu
f rl 4if;rSmrlqvif&mZykww
f yfMuyfBuD;?&kid zf ,faoewfuidk pf pfom; 3-4 OD;ESiYf
'kw?f 'g;ukid u
f v
k m;t&yfom;av;q,fcefYwYdk\ vufxrJ S toufv
k acG;ajy;0ufajy;ajy;cJY&aomfvnf;
t"du&kP;f rD;jidr;f atmiftpGr;f ukeBf uKd;yrf;cJYaMumif;uko
d m atmufygtwkid ;f rSww
f rf;wifcYJ onf/
]]--- q&mBuD;(aomMumatmif)tm; usaemfu jAdwo
d Qe,fcsYJwu
dk x
f w
k af &;ESiYfvw
G v
f yfa&;wku
d f
yJcG ef;rm;ukd tao;pdww
f ifjyonf/ vGwv
f yfa&;wku
d yf w
GJ iG f bk&H efojl Adwo
d Qe,fcsYJpepfuw
dk u
dk &f rnfjzpf&m
crG;D ?csi;f ?rlqvifEiS Yf&ckid w
f Ydkvufwn
GJ n
D yD ;l aygif;wku
d cf u
kd &f efv
dk ,aeYjzpfaeaom ukvm;&ckid v
f rl sKd ;a&;
t"du&kP;f ukt
d oufay;wm;jrpf&rnfjzpfaMumif; txyfxyfaqG;aEG;a0befjyonf/ ESp&f ufo;Hk &ufusaemf
aqG;aEG;a0befjyaomtcg q&mBuD;oHo,uif;pGmjzifYvufcHoGm;\/ ,if;aMumifYq&mBuD;u ukvm;
&ckid t
f "du&kP;f rD;w[ke;f [ke;f awmufavmifrKS atmufwiG f epfreG ;f vsu&f adS om ausmufawmfjrKdYe,fwiG ;f &Sd
aeonfY OD;ode;f ausmaf tmifxH usaemfEiS Yf awGYqaHk qG;aEG;a&;twGuf wm0ef,o
l mG ;\--- rif;jym;Akv
d w
f J
wGif OD;ode;f ausmaf tmif? OD;armifausm,
f tygt0ifow
l Ydak cgif;aqmifrsm;ESiYfusaemfwYdjk Adwo
d Qe,fcsYJwu
dk zf suaf &;
ESiYf vGwv
f yfa&;vrf;pOfut
dk ajccHjy;D 2 &uf 3 &uftxyfxyftvDvaD qG;aEG;Muonf/--- OD;ode;f ausmaf tmif
tygt0if acgif;aqmiftrsm;pkuvufco
H uJYoYdk 4if;wkYd\wyfAv
dk w
f yfom;trsm;pkvnf;vufcMH uonf/
---ukvm;&ckid t
f "du&kP;f jzpf&jcif;onf jAdwo
d Qe,fcsJYpepfq;dk rsm;teuf ]] aoG;cJt
G yk cf sKyfa&; (Divide
dk ;f w&m;cHjzpfonf/ (pm-76?77)--- uryidk ;f tajccHrsm;rnfrQyif
and Rule )onft"dut&if;cH uryi
&Sad p ,aeYvufiif;wm0efrmS jAdwo
d Qe,fcsJYpepfwu
dk zf sufa&;ESiYf vw
G v
f yfa&;omvQifusaemfwYdk \wm0ef
jzpfojzifY ,if;wm0efukd usaemftoufay;aqmif&GufekdifcJYonfukd usaemfMunfeL;rdonfrSmtrSefyif
jzpfonf/ (pm-79)
bkaH ygufomausm\
f wifjycsuu
f o
dk ;Hk oyfMunfYvQif Akv
d &f efatmifO;D pd;aom B I A wyfrsm;ra&muf
ao;rD? vlrsKd ;a&;t"du&kP;f ;rD;BuD;w[ke;f [ke;f avmifuRr;f aepOf4if;onf rD;BuD;jidr;f a&;twGuf tpGr;f ukef
BuKd;pm;cJYaMumif;ay:vGiaf eonf/ OD;ode;f ausmaf tmiftp&Sad om acgif;aqmifrsm;ESiYftBudrBf udrt
f xyfxyf
aqG;aEG;cJY &efot
l ppfrmS jAdwo
d Qe,fcsYJorm;omjzpfaMumif;acgif;aqmiftrsm;pku vufco
H mG ;onf[q
k &dk m
rD;jidr;f a&;ukrd aqmif&u
G ef idk cf YJaomfvnf;? rD;t&Sed af vsmYusatmifaqmif&u
G ef idk cf YJonf[
l um;qko
d ifYonf/
aZmfrif;xG#u
f bkaH ygufomausmpf pfawGaxmifr&S idk zf ,faoewfrsm;?usnq
f rH sm;pkaqmif;jcif;? u&if
ppfom;rsm;ukq
d ,
G ,
f jl cif;onf rlqvifrsm;uko
d wfjzwfarmif;xkw&f ef&nf&,
G o
f nf[k pGypf cGJ YJ aomfvnf;
uReykf f wkYdurl xkv
d ufeufonf rdru
d ,
dk u
f u
dk muG,&f efEiS Yf jAdwo
d Qe,fcsYJuadk rmif;xkw&f ef&nf&,
G o
f nf[o
k m
ok;H oyfro
d nf/ u&ifppfom;rsm;ukq
d ,
G ,
f jl cif;rSmvnf; rdrw
d Ydk&ckid t
f rsKd ;om;rsm;vkjH cKaH &;twGuu
f n
l rD nfY
rdwaf qGaumif;rsm;ukd pnf;&k;H odr;f oGi;f ,ljcif;omjzpfbkaH ygufomausmftm; csD;usL;oifYygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
82
t"du&kPf;rS rlvqvifOD;a&tjrwfxkwfykH
aZmfrif;xG#o
f nfbaHk ygufomausmpf mtkyu
f t
dk vJo
G ;Hk pm;vkyw
f ifjyjy;D aemuf rlqvifrsm; armifawmESiYf
bl;oD;awmifoYdkxu
G af jy;cJY&yku
H dk atmufygtwkid ;f csYJ um;vdrn
f mwifjyxm;onf/
]]--- &ckdifjynftwGif;zufjrKdYrsm;wGif &kd[if*smrlqvifOD;a& 50000(ig;aomif;)ausmf touf
qk;H &SK;H cJY&onf/ ajryk?H rif;jym;?ajrmufO;D ?ausmufawmf?aygufawm?ykPm ;uRe;f ?jrKYde,frsm;rS &k[
d if*sm&Gmaygif;
200(ESp&f mausm)f rD;&SKYdzsuq
f ;D jcif;cH&jyD; vlaygif; 200000(ESpo
f ed ;f ausm)f armifawm?bl;oD;awmife,frsm;okYd
1942 ckeSpf {jyDvESifYarvavmufwGifawmawmifrsm;ukd jzwfoef;ausmfvTm; xGufajy; wdrf;a&Smif
cJYjyD;jzpfonf/(pm-65)--- t*Fvyd t
f pk;d &u--- tdE,
d 'kuo
nfpcef;wGif &ckid f 10000(wpfaomif;)cefYEiS Yf
&k[
d if*sm 60000(ajcmufaomif;) ausmaf &muf&jdS yD;?ppfjyD;jrefrmekid if t
H pk;d &(Akv
d cf sKyaf tmifqef;tpd;k &)updppf
0ifciG Yfvufrw
S f rsm;xkwaf y;um?tqkyd g ppfajy;'kuo
nf&[
dk if*smrsm;tm;jyefvnfvufcaH c:,ljyD;jyefvnf
ae&mcsxm;ay;cJYygonf/ ---wGif bkd;awmfbk&m;vufxufESifY,if;rwkdifrDu &ckdif jynfwGif;rS
&k d [ if * smrsm;b*F v m;ok d Y xG u f a jy;cJ Y &aMumif ; txuf , cif t cef ; rsm;rS m azmf j yxm;jcif ;
tm;jzifYod&ygonf/ t*FvdyfacwfrSmxkdxGufajy;olrsm;jyefvnf0if a&muftajcpkduf vmcJYojzifY
vnf;aumif;?1942 ck t"du&kPf;twGif;xGufajy;wdrf; a&Smifolrsm;jyefvnf0ifa&muf tajc
pkdufvmcJYojzifYvnf;aumif; armifawm? bl;oD;awmifjrKdYe,frsm;wGif &kd[if*smOD;a& xlxyf&jcif;
jzpfygonf/ (pm-66)
aZmfrif;xG#\
f txufwifjycsuf armifawmESiYfb;l oD;awmifjrKYde,frsm;wGi,
f ckvuf&dS ]] &k[
d if*sm}}
trnfcrH q
l vifrsm; vlO;D a&xlxyfpmG &Sad e&onfYtaMumif;&if;rSm(1) bk;d awmfb&k m;acwf &ckid jf ynfrS t*Fvyd f
ykid t
f Ed ,
d okYdxu
G af jy;olrsm;(2) 1942 ck t"du&kP;f aMumifYxu
G af jy;olrsm;ajymif;a&TY0ifa&mufvm jzpfonf
[koufaoxlxm;aMumif;awGY&ygonf/ trSerf mS bk;d awmfb&k m;acwf &ckid jf ynfrS t*Fvyd yf idk ef ufoYdk xGuaf jy;
olrsm;rSm &ckid rf sm;omjzpfonf/ OD;a&ESpo
f ed ;f &do
S nf[ak rm&pfaumvdpu
f azmfjycJYonf/ xkt
d xJ rlqvif
rygacs/ orkid ;f ygarmua'gufwmyif;pm&if;vnf;xGuaf jy;olrsm;rSm &ckid rf sm;omjzpfonf[q
k x
dk m;onf/
rlqvifxu
G af jy;onf[rk a&;acs/
wzef 1942 ck t"du&kP;f aMumifY tdE,
d okYd xu
G af jy;Muaom rlqvifrsm;pm&if;ukd aZmfrif;xG#f
u 60000(ajcmufaomif;)[kazmfjycJYaomfvnf;? okawoDradk &Sa,*gu 22000 [komazmfjycJYonf/ (pm95)xkYdjyif rkad &Sa,*gu ?okawoD tefaxmfet
D idk 0f if( Anthony Irwin)\ ]] jrefrmuif;axmuf}}(Burmese
f &dk nfneT ;f ]] ppfjyD;aemufEiS Yf ppfjyD;aemufyidk ;f ESprf sm;twGi;f armifawmESiYf bl;oD;awmif
Outpost )pmtkyu
a'o\rlqvifO;D a&rSmtBuD;tus,w
f ;dk yGm;vm\/ xkad 'otjrJaexkid &f ef0ifa&mufvmMuolppfwaumif;
rS rlqvifwkdYrSm jAdwdoQwkdYESifY b0g;ajcxyfvkdufygvm& aus;Zl;wifMu\/xkdenf;wl 1942 ckwGif
&ckid jf ynfe,fawmifyidk ;f rS ajy;vmMuaom 'kuo
nfaxmifaygif;rsm;pGmvnf;ppfjyD;aomtcgajrmufyidk ;f okYd
0ifvmMu\}} [la&;cJYygonf/ (pm-96)
okYd jzpf aZmfrif;xG#u
f ,ckarmifawmESiYf b;l oD;awmifjrKdYe,f &k[
d if*smvlO;D a&xlxyf&jcif;rSm
bkd;awmfbk&m;acwfxGufajy;vmaomrlqvifrsm;? 1942 ckESpfxGufajy;aom rlqvifrsm;jyef0ifvmMu
aomaMumifYjzpfonf[w
k ifjyjcif;rSm bmtaxmuftxm;rQr&Sad omcsYJ um;vdrn
f mrSKomjzpfavonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
83
aZmfrif;xG#w
f ifjycJYaomvlO;D a&pm&if;ukd 1931 ckEpS f jrefrmekid if o
H ef;acgifpm&if;ESiYfwu
dk q
f idk pf pfaq;MunfY
aomtcgvnf; vlO;D a&rsm;pGmykad eaMumif;awGY&onf/ oluaoqk;H olig;aomif;?armifawmESiYfb;l oD;awmif
okdYxGufajy;olESpfodef;?tdEd,'kuonf pcef;okdYa&mufolajcmufaomif;[kqkd&m pkpkaygif; rlqvifOD;a&
310000(ok;H ode;f wpfaomif;)jzpfomG ;onf/ 1931 ckoef;acgif;pm&if;t& &ckid w
f wkid ;f vk;H &Sd tdE,
d wkid ;f &if;
om;OD;a&rSm 217800 &SdjyD;? ppfawGc&kdif jyefYESHYaexkdifaom tdEd,wkdif;&if;om;OD;a&rSm 210990 om&Sd
onf/ OD;a&xJ tdEL vnf;ygao;onf/ aZmfrif;xG#u
f rlqvifO;D a&csn;f 310000 [kazmfjyxm;&m
vlwpfoed ;f cefYyadk eonf/ ude;f *Pef;uGm[rSKuvnf; aZmfrif;xG#\
f wifjycsufrsm;onf armifawm
ESiYf bl;oD;awmifjrKYde,frsm; rlqvifO;D a&xlxyfaerSKudk zk;H zdv
dk csYJum;wifjyaomvdrn
f mrSKomjzpf aMumif;
oufaocHaeonf/
aZmfrif;xG#u
f rnfoYdkyifz;Hk zk;H ? ppfawGa*Zufw;D ,m;pmtkyyf grlqvif OD;a&pm&if;? 1931 ckoef;acgif
pm&if;rS rlqvifO;D a&pm&if; ?]] jrefrmuif;axmuf}} pmtkyyf g ppfwaumif;om;rsm;tBuD;tus,0f ifa&muf
rSKrSwfwrf;wkdYu ppfawGc&kdif ,ck&Sdaeaomrlqviftrsm;pkonf ppfwaumif;om;b*FgvDrsm;omjzpf
aMumif;azmfjyaeMuonf/

rD;jidrf;a&;BuKd;yrf;rSKrsm;ESifY&&SdcJYaom'Pf&m'Pfcsufrsm;
aZmfrif;xG#\
f 1942 ck t"du&kP;f udpw
ifjycsuf vdrn
f mvSnYf pm;xm;csufrsm;ukd pm&SKolwYdk
od&cdS YJ MuygjyD/ qufvuf t"du&kP;f rD;jidr;f a&;BuKd;yrf;rSKrsm;ESiYf ,if;rS&&Scd YJ aom'Pf&m'Pfcsurf sm;ukd
vnf;odxm;oifYtenf;i,fjznfYpu
G w
f ifjyvkyd gonf/ aZmfrif;xG#pf mtkyf udpr sm;ukrd wifjycJYacs/
txufwifjycJYouJYoYdk ta&;ykid f OD;OD;ausmcf idk o
f nf vlrsKd ;a&;t"du&kP;f rD;BuD;csKyjf idr;f a&;twGuf
tpGrf;ukefBuKd;pm;cJYaomfvnf; atmifjrifrSKr&yJ rlqvifwkdY\vufcsufjzifYusqkH;cJY&\/xkdtwGif;
bl;oD;awmifjrKdYoYdk OD;OD;ausmcf idk af jymif;a&TYay;cJYaom c&kid 0f ef&;Hk tzJYG0if u&ifwyfpo
k nf jrKdYay:&Sv
d il ,frsm;
ukd pnf;k;H jrKYduv
dk ma&mufwu
dk cf u
dk af om ukvm;rsm;tm; tpGr;f ukecf ck u
H muG,af ecJYMuonf/ tjcm;wzuf
vnf; ppfawGrS bl;oD;awmifoYdk ppfab;ckv
d KS &H efvu
dk yf gcJYot
l &yfvBl uD;rsm;ESiYf b;l oD;awmifjrKdYom;&ckid f
vlBuD;rsm;yl;aygif; tzJYG0if(10)OD;ygaomuk,
d pf m;vS,rf sm;onf bDtidk af twyfzYGJacgif;aqmifAv
dk &f efatmif
ESiYfppfawGoYdkomG ;a&mufawGYqjHk yD; ukvm;tE&m,fuw
dk ifjycJYMuonf/ Akv
d &f efatmifonf xku
d mv(1942arv) ppfawGjrKYduo
dk rd ;f yku
d x
f m;jyD;jzpfonf/ Akv
d &f efatmifu ]] bDtidk af twyfrmS jAdwo
d QwYdkudk wku
d x
f w
k f
jyD; ppfawGjrKdYukd odrf;,l&eft"dujzpfaMumif;?jzpfyGm;qJvlrsdK;a&;t"du&kPf;wGifyg0if&efroifYaMumif;
aqG;aEG;cJYonf/ }} (jynfe,fjzpfpOf ?pm-40)
xdYkaemuf ]]t"du&kP;f ajyjidr;f a&;twGuef idk if aH &;t&pnf;&k;H ajz&Si;f edik &f ef &ckid w
f idk ;f vk;H qkid &f m wkid ;f
&if;om;tpnf;t&k;H rS OD;omZHvS ESiYf OD;ynmoD[? rlqvifzufrS a&SYaeOD;bk;d ckid Ef iS Yf OD;,mqif;wkYd yg0if
aom jidr;f csrf;a&;tzJYG udk zJYG pnf;vsuf? &aoYawmifrw
S qifY bl;oD;awmifoYdk apvTwcf YJ onf/}} (jynfe,f
jzpfpOf- pm -40)
xkt
d zJYG bl;oD;awmifoYdk a&mufpOf bl;oD;awmifudk ukvm;wkYd oo
J rJ rJ w
J u
dk cf u
dk af eMuonf/]] jidr;f
csrf;a&;tzJYG bl;oD;awmif&Sad epOf Akv
d 7f efatmifwyfrS Akv
d 7f efaemif? Akv
d rf sdK;nGeYf wkYd acgif;aqmifaom

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
84
wyfpw
k pfpk um;rsm;jzifY armifawmokYd csw
D ufjyD; vlxt
k pnf;ta0;usi;f yum jAdwo
d Qe,fcsYJ qefYusiaf &;?
wkid ;f &if;om;pnf;vk;H nDnw
G af &;udk t"duxm;jyD; w&m;a[mcJYonf/w&m;yJjG yD;vQif xrif;pm;yJEG iS Yf {nfcH
jyD;aemuf bDtidk af twyfudk ukvm;rsm;0kid ;f 0ef;wku
d cf u
dk o
f jzifY--- wyfpw
k pfcv
k ;Hk usq;Hk cJY&onf/ (jynfe,f
jzpfpOf 41)
xkjd zpf&yfudk ppfawGoYdk owif;ykYd cYJ ojzifY Akv
d &f efatmifu,
dk w
f idk f tajctaeukpd pHk rf;&ef wyfc(GJ 2)ck
jzifY atmifaZ,soabFmpD;cDswufvmcJYonf/ ]] bl;oD;awmifoYdka&mufjyD;aemuf Akv
d &f efatmifu,
dk w
f idk f
pkpH rf;jyD;--- ukvm;uk,
d pf m;vS,Ef pS Of ;D wm0efruif;[k,q
l ojzifY tzJYG 0ifEpS Of ;D ESiYf rq
l vifuv
k m;rsm;pGm
ukd zrf;qD;csKyfaESmifppfaq;jyD; tjypfr&S[
d ,
k q
l umtm;vk;H jyefvw
T cf YJ onf/}} (jynfe,fjzpfpOf 41?42)
Akv
d &f efatmifwyfzYGJEiS Yfb;l oD;awmifoYdkvu
dk yf gcJY&ol bkaH ygufomausmu
f xkt
d a&;tcif;ukd ]] awmf
v
S eS af &;c&D;0,f? yxrwJ}G } atmufygtwkid ;f wifjycJYonf/
]] Akv
d &f efatmifwyfxu
G
f ESp&f ufcefYwiG f bl;oD;awmifjrKdYudk rjywfrvyftm;prf;aeaomukvm;
ppfajy;rsm;ESiYf vufeufuidk rf q
l viftrsKd ;om;wkYd onf bl;oD;awmifjrKdYuadk wmifayguf0rSaevma&muf
ypfcwfMuonf/ awmifayguf0wGiaf wmifuek ;f rsm;rSusepGmae&m,lxm;&m?&eforl sm;onf tenf;i,frQom
ypfcwfeidk jf yD;? usq;Hk olrsm;ESiYf 'Pf&m&olrsm;ukd ,lcg jyefqw
k o
f mG ;\/ usaemfEiS Yf u;dk uku
d cf efYumG ae&m&Sd
wyfom;wpfO;D usnq
f x
H cd v
H u
dk &f \/ukvm;&ckid v
f rl sKd ;a&;t"du&kP;f wm;qD;a&;twGuf Akv
d &f efatmifEiS Yf
twl OD;ynmoD[ESiYfwuG &ckid rf q
l viftrsK;d om;acgif;aqmif?txufwef;a&SYaeBuD;OD;zk;d ckid Ef iS Yftxufwef;
a&SYae OD;,mqde;f wkYdygvmMuonf/,if;yk*K v
d rf sm;ESiYftwlAv
dk &f efatmifEiS YfusaemfwYdk ukvm;&ckid v
f rl sKd ;a&;
t"du&kPf;tm;wm;qD;&eftpGrf;ukefBuKd;pm;Muaomfvnf; pepfwuspDpOfxm;aom uvdrfjcKHrlqvif
acgif;aqmifrsm;vufxw
J iG Af v
dk &f efaemifEiS Yf&ckid o
f m;wpkaoG;at;at;ESiYfvyk Bf uHowfjzwfcMH u&onf/ (pm92?93)
Akv
d &f efatmifonf t"du&kP;f rD;jidr;f a&;twGuf tpGr;f ukeBf uKd;yrf;aepOf &efuek pf pf&;Hk rSbt
D idk af t
wyfu&dk yk o
f rd ;f &eftrdeYf &&So
d jzifY?bl;oD;awmifrS 1942 ckZeG v
f (26)&ufaeYwiG q
f w
k cf mG &efppD OfawmYonf/
xkYd aMumifY bl;oD;awmifjrKdYom;rsm;txl;pk;d &drx
f w
d v
f efYjyD; Akv
d &f efatmifwyftok;H jyKaom ]] atmifaZ,s}}
oabFmESifYwJGxm;onfY ]]rD;0}} oabFmokdYxdef;rekdifodrf;r&tvkt,ufwufMuawmYonf/ 4if;oabFm
ukd rormolwYdku azmufxm;ojzifY a&'va[m0ifjyD;epfjrKyo
f mG ;&m vl 400 cefYaoqk;H cJYonf/ (jynfe,f
jzpfpOf 42)
Akv
d &f efatmifonf t"du&kP;f rD;jidr;f a&;twGut
f pGr;f ukeBf uK;d yrf;cJYaomfvnf; ratmifjrifyJ ppfawG
okYd qkwcf mG vmcJY&onf/ xkYdaemuf ppfawG?rif;jym;?ajrmufO;D ?ausmufawmfpaom jrKdYrsm;wGif &ckid w
f idk ;f vk;H
qkid &f m wkid ;f &if;om;tpnf;t&k;H 0if ekid if aH &;acgif;aqmifrsm;ukd OD;pD;apum jrKdYjytkycf sKyfa&;tzJYG rsm;zJYG &ef
vrf;nTepf pD Ofay;onf/ ppfa&;uku
d m; *syefrsm;uyif OD;pD;csKyfuidk x
f m;avonf/
okYd jzifY vlrsdK;a&;t"du&kP;f jzpfymG ;cJYaom &ckid jf ynfajrmufyidk ;f rSm wjznf;jznf;wnfjidrv
f mcJY
\/&ckid af cgif;aqmifwYdku aygufawm?rif;jym;?ajrmufO;D ?ausmufawmfjrKdYe,frsm;&Su
d v
k m;&Gmrsm;ukd tum
tuG,af y;cJYavonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
85
&ckid &f mG rsm;rD;&SKYdc&H jyD; &ckid v
f rl sKd ;ESpaf omif;cefYaoqk;H cJY&aom bl;oD;awmifEiS YfarmifawmjrKYde,frsm;
wGifum; &ckdifwkdYemvSefrxlekdifatmif tiftm;enf;oGm;waMumif;? *syefwkdYu bl;oD;awmifjrKdYe,fukd
ajcukw,
f x
l ed ;f odr;f xm;waMumif; ukvm;&ckid v
f rl sKd ;a&;t"du&kP;f rD;BuD;rSmcsKyfjidr;f oGm;cJYawmYonf/
aMuuJGbG,fvlrsdK;a&;t"du&kPf;ukdpm&if;csKyfvkdufvQif uRefkyfwkdY&ckdiftrsdK;om;wkdYtwGuf
tpm;xk;d r&ekid af om qk;H &SK;H rSKrsm;&Scd YJonf/ (1) t"du&kP;f &ckid v
f rl sKd ;ESpaf omifcefYtoufq;Hk &SK;H cJY&onf/
(2) bl;oD;awmifEiS YfarmifawmjrKdYe,frS &ckid &f mG rsm;tm;vk;H ESiYf&aoYawmifjrKdYe,frS &ckid &f mG tcsKYdr;D &SKYdzsuq
f ;D
jcif;cH&onf/ (3) vlaoqkH; v,fajrrsm;ukd jyefvnfxlaxmifr&jzpfcJY&onf/ (4)ppfwaumif;om;
rlqvifrsm;xyfrH0ifa&mufaexkdifcJYMuaomaMumifY rlqvifOD;a&rsm;onfxufrsm;vmcJY &ckdif&Gmrsm;
jyefvnfxal xmifr&jzpfcYJ&onf/

t"du&kPf;tusdK;qufrl*sm[pfolykef
aZmfrif;xG#u
f tcef;(6) ]] rl*sm[pfvKS yf&mS ;rSKay:aygufvmjcif;}} acgif;pOfi,fudk wifjyaomtcg
okawoDradk &Sa,*gpmtkyu
f dk nTe;f t"dutaMumif;&if;(5)csu&f o
dS nf[rk adk &Sa,*guqkcd YJav[ef rdrv
d &dk m
qJ
G atmufygtwkid ;f wifjyxm;onf/
d & rl*sm[pfvKS y&f mS ;rSKay:ayguf&jcif;\t"dutaMumif;&if;rsm;rSm]]--- Moshe Yegar \tqkt
(1) &k[
d if*smrsm;onf 1942 ckEpS w
f iG f pGeYfvw
T cf YJ&aom &ckid jf ynftwGi;f bufjrKdYrsm;&Sd aus;&Gm
rsm;wGif jyefvnftajcpku
d af exkid cf iG Yfr&&Scd YJjcif;/
(2) b*Fvm;&Sd a&mify&l pf cef;okYd 1942 ckEpS v
f rl sdK;a&; t"du&kP;f rSwrd ;f a&Smifcv
dk o
Hk mG ;olrsm;
teuf vlaygif; 13000(wpfaomif;ok;H axmif)ausmjf yefvnf0ifa&mufciG Yf r&&Scd YJ jcif;/
(3) xGuaf jy;oGm;ol'u
k o
nfrsm;\v,fajrOpmypn;f rsm;odr;f qnf;cH&jcif;/
(4) jAdwo
d Qtpk;d &0efxrf;jzpfcYJ orl sm;trsm;tm;jzifY tvkyjf zKwfc&H jcif;/
(5) jAdwo
d Qtpk;d &u uwday;cJYaom uk,
d yf idk t
f yk cf sKyaf &;a'or&&Scd YJjcif;wkYdjzpfonf/}}(pm 67)
aZmfrif;xG#u
f rkad &Sa,*gajymav[efEiS YfwifjycJYaomfvnf; trSw(f 1)?(2)?(3)wkYdrmS rl*sm[pfoyl ek f
wkYd u zqyvtpk;d &uk,
d pf m;vS,t
f zJYG EiS Yf 1948 Zlvidk v
f jidr;f csrf;a&;aqG;aEG;MupOfwifjycsufrsm;om
jzpfonf/ trSw(f 4)ESiYf(5)wkYdom rkad &Sa,*g\ okawoejyKawGY&cdS surf sm;jzpfonf/ aZmfrif;xG#u
f olyek f
wkYdwifjycsuEf iS Yfradk &Sa,*g\awGY&cdS surf sm;ukad &marTum rkad &Sa,*g\tmabmfjzpfav[efvn
S Yfpm;wifjy
xm;jcif;jzpfonf/
rl*sm[pfolykefx&jcif;ESifYywfoufaomtajccHtaMumif;&if;rsm;ukd pm&SKolwkdYodxm;oifYaom
aMumifY rkad &Sa,*g\ okawoejyKawGY&cdS sufrsm;ukd bmomjyef atmufwiG af zmfjytyfygonf]]---rl*sm[pfoyl ek x
f rSKonf &ckid jf ynfajrmufyidk ;f armif;awm?bl;oD;awmifEiS &hf aohawmifjrdUk e,f\
a'otcsdKUjzpfyGg;cJh\/---e,fajr\vlOD;a&trsm;pkonf rlqvifrsm;jzpf\/jAdwdoQwdkUpdk;rdk;pOf
pD;yGg;a&;?vlrSKa&;udprsm;aMumifh Ak'bmomESifhrlqvifwdkUMum; rESpfjrdKUrSKrsm;wdk;yGg;cJhonf/--(xdt
k aMumif;rsm;) pkyv
kH maomtcg wif;rmrSKrsm;jzpfco
hJ nf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
86
4if;wif;rmrSKonfjAdwo
d QwUkd qkwcf gG pOfEiS hf *syefwyfrsm;ra&mufao;rDumv aygufuaJG pedik af omtqifh
odUk a&mufcahJ vonf/Ak'b
momvlrsm;pk&o
dS nfU&cdik jf ynfawmifyikd ;f vl&rf;um;tkypf rk sm;onfrq
l vifmG rsm;
udw
k u
kd cf u
kd Mf u\/Gmom;rsm;udt
k pkvu
kd t
f jyHKvu
kd o
f wfjzwfMu\/---rlqvifrsm;ajrmufyikd ;f odUk oGeq
f if;
ajy;cJ&h \/---&cdik w
f Ukd tm;vufwek Uf jyefwu
kd cf u
kd o
f wfjzwfrKS rsKd ;udk ( armifawm?bl;oD;awmif&v
dS rl sm;pkrl
qvifrsm;u) jyKvyk Mf uaomaMumif?h 4if;a'orSA'k b
momrsm;xGuaf jy;cJ&h \/---enf;jzif&h cdik jf ynfonf
oD;jcm;a'oESpcf t
k jzpfyikd ;f jcm;apcJo
h nf/wpfcrk mS Ak'b
mom?tjcm;wpfcrk mS rlqvifjzpf\/}}(pm-95)
]]*syefwUkd onf &cdik jf ynfoUkd 1942-ckEpS u
f ek af omtcgcsO;f eif;0ifa&mufc\
hJ /---1945-ckxt
d yk pf ;kd
cJMh u\/rlqviftrsm;pkonf jAdwo
d Qvv
kd m;olrsm;jzpfMu\/olwUkd onfe,fpyftjcm;wbuf(&cdik zf uf)
uif;axmufMu\/olvQKd vkyMf u\/odUk r[kwf ajratmufvKS yf&mS ;rSKrsm;vkyMf u\/jAdwo
d QwUkd onf(armif
awm?bl;oD;awmif)olwUkd \&yfwnfcsuu
f dk tiftm;awmifw
h if;ap&efEiS rhf q
l vifvUl tzGUJ tpnf;\opm&Sd
rSKudk tm;ay;&eftwGuf rlqviftrsKd ;om;e,fajrxlaxmifciG jhf yKrnf[ak Mujimavonf/xdak 'otm;vH;k udk
1945-ckEpS q
f ef; jAdqo
d QwUkd odr;f ydu
k ef ikd cf \
hJ /--ppfjyD;aemufEiS hf ppfjyD;aemufyikd ;f ESprf sm;twGi;f xdak 'o(armifawm?bl;oD;awmif)wGif rlqvifO;D a&
rSm tMuD;tus,fwdk;yGg;vm\/ xdka'o tjrJaexdkif&ef0ifa&mufvmMuaom?ppfwaumif;om;wdkUrSm?
jAw
d o
d QwUkd ESib
hf 0g;ajcxyfvu
dk yf gvm& aus;Zl;wifMu\/---jrefrmedkifiHvGwfvyfa&;&vmaomtcgrlq
vif t &m&S d t &mcH r sm;tvk y f j zKwf c H & \/ xdkae&mrsm; &cdkifAk'bmomrsm;udktpm;xdk;cJhMu\/
4if;wdUk onf?pGeUf ypfxm;cJ&h aom &cdik f mG ysurf sm;udk jyefvnfxal xmif&efMudK;yrf;Mu\/---jAdwdoQwdkUuwd
ay;cJhaome,fajrxlaxmifcGifh&&Sda&;ukdrlqvifwdkUjyefajymif;owd&vmMu\/tpd;k &udt
k Murf;rzufyJ
qefUusiv
f mMu\/rdryd ikd v
f ,fajrudjk yefvnftaecs&efvmMuaom&cdik f mG om;rsm;udo
k ydwaf rSmufMu\/
a&ESi&hf u
d m uif;rJah p&efjyKvkyMf u\/4if;wdUk pdwf KS yfatmifjzpfeikd o
f rQenf;vrf;rsm;udv
k yk Mf u\/tqH;k pGef
xd&k cdik f mG om;rsm;awmifyikd ;f odUk jyefomG ;Muatmiftedik t
f xufjyKMuavonf/ppftwGi;f (jAdwo
d QEiS *f syefwUkd )
pG e f U ypf x m;cJ h M uaomvuf e uf r sm;ud k p G J x m;onf U rl q vif v l q d k ; tzG J U rsm;vS n f U vnf M u\/
rlqvifrsm;pGmwdUk onf armifawma'oudjk refrmedik if rH cS x
JG u
G af &;arQmrf eS ;f Mu\/ukvm;wefjrpfEiS rhf ,ljrpf
Mum; rlqvifjynfe,fxlaxmif&ef (odkUr[kwf) ygupwefESifhaygif;&efpdwful;Mu\/---&cdkif
rlqvifrsm;onf ygudpw
efEdkifiHxlacmifcgeD; ygudpw
efESifhyl;aygif;a&;ud kygudpw
efacgif;aqmif
tvD*sief m (Ali Jinnah) xHpma&;tultnDawmif;Mu\/(pm-96) xdpk w
d u
f ;l ud&k [
kd if*smwdUk uOD;pm;ray;
Muacs/tvD*sief mu xdt
k MuHtpnftm;axmufco
H w
l pfO;D r[kwaf Mumif;ukAd v
kd cf sKyfatmifqef;tm;tmrcH
csuaf y;vdu
k \
f /1947-ckMo*kwv
f ygupwefvw
G v
f yfa&;&vmonfUwdik af tmifxu
kd pd rlqvifwUkd tm;
tcsed t
f wefMumzdEydS x
f m;cJ
h jidro
f ufaecJ\
h /odUk aomf xdv
k QKd xm;aom(ygudpw
efvv
kd m;aom)tcsuo
f nf
1948-ck{jyDvwGit
f opfwpfzefvKS yf&mS ;vm\/ armfvADwUkd onf rlqvifbmomr[kwo
f &l cdik w
f Ukd tm;?
bmoma&;ppfyq
JG ifE&JG efvKHS UaqmfMu\/tcsed w
f t
dk wGi;f yifr*l sm[pfwUkd onfb;l oD;awmifjrdKUe,fawmifbZm
Gm pka0;edik cf MhJ u\/rl*sm[pfwUkd tm;jzdKcGi;f &ef vufeufwyfqifxm;aom&Jbw
k w
f pfp;D udak pvTwcf UJ \/
xd&k b
J w
k o
f nf? qD;MudKypfcwfc&H \/ &Jrsm;usqH;k cJ\
h / wdu
k cf u
kd rf KS onf rl*sm[pfoyl ek x
f rSKudt
k pjyK
apcJah vonf/}} (pm-97)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
87
rdak &Sa,*g\a&;om;csurf sm;udak vhvmMunfUvQiaf Zmfrif;xG#w
f ifjycJah omtcsu(f 5)csut
f euf
trSw(f 4) (5) ESpcf suo
f m rSeu
f efaMumif;awGU&ygrnf/ 4if;tcsurf sm;udo
k o
d matmif pmvH;k rnf;tapmif;jzifU
jyxm;ygonf/odUk jzpf aZmfrif;xG#v
f n
S Uf pm;wifjycsurf sm;udak b;z,fjyD;?rdak &Sa,*g\okawoejyKcsuf
rsm;udck sKyfMunfUvQif odUk &edKifygonf/
jAdwo
d Qacwf ? tdE,
d edKifio
H m;rsm; wHcg;r&S'd g;r&S0d ifa&mufcrhJ KS tusdK;qufonf ? jrefrm?&cdik f
wdik ;f &if;om;Ak'b
momrsm;ESi?hf {nfUonftEd ,
d om;wdUk Mum; pD;yGg;a&;?vlrKS a&;udpr sm;wGif wif;rmrke;f wD;rSK
rsm;udk jzpfapcJo
h nf/ &cdik jf ynfwiG f ? ppftwGi;f umv ? vlrsdK;a&;t"du&kP;f jzpfapcJjh yD;? armifawmESiUf
bl;oD;awmifr&S cdik rf sm;xGuaf jy;&um ? 4if;a'orlqvifwUkd tm;vlO;D a&tompD;&apcJo
h nf/odUk jzifh
4if;a'oonf bd;k bGm;ydik &f cdik yf ikd ef ufa'otjzpfrS {nfUonfrq
l vifvrl sm;pkvrT ;f rd;k aoma'otqifo
h Ukd
avsmu
h somG ;cJ&h onf/ xdt
k ajctaeudt
k cGiahf umif;,l ? armifawmESib
hf ;l oD;awmife,fukd jrefrmedik if rH S
cGx
J u
G jf yD; ygupwefeiS yhf ;l aygif;&efxMd uHcMhJ uonf/ xdt
k MuHjzifh rl*sm[pfoyl ek x
f vmcJUjcif;jzpfonf/
onfrmS rdak &Sa,*g\wifjycsurf &S ,laoma,bk,stjrifjzpfygonf/
rdak &Sa,*g\usr;f atmufygtcsurf sm;udv
k nf; qufvufaz:jycJah o;onf/
]]---rl*sm[pfolykefxjcif;onftcsdefwdktwGif;vsifjrefpGmjyefUyGg;oGm;onf/ taMumif;rSm
A[kdtpdk;&onf a&mifpHkolykefrsm;udk&ifqdkifae&jzpfonf/---owd&Sdaomrlqvifacgif;aqmifwdkUu
olyek w
f Ukd \pnf;urf;r&Sad omtjyKtrlu&kd yfwefU&efMudK;yrf;cJo
h nf/ vlvufwpfqyk pf mvky&f yfjzpfaMumif;?
rlqvifvrl sm;pkraxmufcMH uaMumif;?olwUkd ud,
k w
f ikd f olyek w
f Ukd xH'u
k c aH e&olrsm;jzpfaMumif;?tpd;k &tm;
wifjyMuonf/---tpd;k &onf olyek w
f Ukd ESiahf qG;aEG;&ef 1948-ck Zlvikd v
f wGiu
f ,
kd pf m;vS,t
f zGUJ udak pvTwf
cJo
h nf/}} (pm-97)
]]olyek w
f Ukd u 4if;wdUk onf a&S;&mpkEpS af ygif;rsm;pGmu rlqvifwUkd \tquftEG,&f cdik w
f ikd ;f &if;om;
rsm;jzpfaMumif; ? tdref ;D csi;f ppfwaumif;om;rsm;ESihf bmompum; ? ,Ofaus;rSK ? vlrsKd ;EG,f ? ud;k uG,rf KS wdUk
wlapumrl uGjJ ym;jcm;em;MuaMumif; ? t,lonf;&cdik w
f Ukd u rdrw
d Ukd tm;ygupwefEikd if o
H m;rlqvifwUkd ESihf
wyHpk w
H nf;yifjzpfonf[k owif;vTiMhf ujcif;omjzpfaMumif; wifjyMuonf/
(tpdk;&u) rlqvifwdkUtm;ppfrSKxrf;cGifhrjyKcJhacs/ rlqvifHk;0efxrf; ? &J ? GmolMuD;wdkUukd
&cdkifom;wdkUtm;tpm;xdk;cefUxm;cJUonf/ 4if;&cdkifwdkUu rlqvifwdkUtm;rcHcsifatmifqufqHjcif; ?
rwlrwefcjJG cm;jcif; ? olwUkd \tMuD;tuJrsm;tm;]]ukvm;}}[kqufqjH yD;oa&mfjcif; ? aiGtwif;awmif;jcif;
ESiv
hf mbf,jl cif; ? pdwx
f ifwikd ;f zrf;qD;jcif;wdUk udjk yKvkyMf uonf/---&cdik w
f Ukd u &d[
k if*smwdUk rSm ygudpw
ef
vdv
k m;olrsm; yl;aygif;vdo
k rl sm;jzpfonf[k pGypf o
GJ wif;vTiMhf uonf/---1942-ckt"dukPf;umv
armif ; xk w f c H c J h & aomrl q vif w d k U tm; rl v aus;G m rsm;jyef v nf t ajcpd k u f & ef c G i f h r jyKMuacs/
ppftwGif; xGufajy;cJh&aom&dk[if*sm 13000 wdkUrSm tdEd,ESifhygupwef'kuonfpcef;qufvuf
aexkdifMu&jyD;jyefcGifYr&Muay/ jyefcGifY&Muolrsm;rSmvnf; w&m;r0ifaomygupwef EdkifiHom;
rsm;tjzpfowfrSwfcHcJhMu&onf/ (t"dukP;f umv) 4if;'kuonfwdkU\Opmypnf;ESifh v,fajrrsm;
udk odrf;,lcHcJhMu&onf/ rl*sm[pfw
f Ukd onf uefUuGurf KS ? nnf;wGm;rSKrsm;twGut
f ajz wpfpw
kH pfck
rQr&MuonfUaemufro
S mvufeufuikd Mf ujcif;jzpfavonf/---awGUqkaH qG;aEG;rSKrsm;ratmifjrifcahJ cs/(pm98)

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
88
rdak Sa,*g\txufrw
S w
f rf;?trnf;a&mifjzifah pmif;xm;aom0gusrsm;rSm aZmfrif;xG#af z:jycJah om
tcsu(f 1)(2)(3)wdUk jzpfygonf/xdt
k csurf sm;onf rl*sm[pfwUkd awmif;qdak omtcsurf sm;jzpfaMumif;pmSKol
wdUk awGUMuygrnf/xdt
k csurf sm;udk rdak Sa,*g\tqdjk zpfav[efaZmfrif;xG#u
f vSnUf pm;a&;cJjh cif;jzpfygonf/
okawoDrdkaSa,*g\wifjycsufrsm;udkavhvmMunfUvQif wdkif;&if;om;Ak'bmomESifh{nfU
onfrlqvifrsm;ppftwGif; t"dukPf;jzpfjcif; ? rlqvifrsm;uvlOD;a&tompD;&oGm;um
&cdik w
f Ukd \bd;k bGm;ydik af jrudt
k ydik pf ;D vdjk cif; ? tvdrk jynfUaomtcgbmoma&;udck w
k ;kH vkyjf yD; rl*sm[pfoyl ek f
xjcif;paom ta&;tcif;wdkUonf jAdwdoQe,fcsJUwdkU\wHcg;r&Sd 'g;r&Sdvl0ifrSK0g'rSjrpfzsm;cHvmaom
jyemrsm;jzpfaMumif;awGUMu&ygrnf/
rl*sm[pftay:&cdkifokawoDwdkUtjrif
rdak &Sa,*g\okawoejyKcsurf sm;ukzd wfKS jyD;aemuf rl*sm[pfoyl ek x
f jcif;udpu
kd &cdik o
f ak woDwUdk u
rnfoUkd jrifMuygovJ/pmSKow
l Ukd odatmiftenf;i,fwifjyygrnf/ OD;pGm]]cifMuD;azsm}f }\okawoewifjycsuf
rsm;udak vhvmMunfUMuygrnf/ cifMuD;azsmu
f ]]&cdik w
f efaqmifr*Zif;}} (1953) odUk az:jyxm;ygonf/
]]---rl*sm[de;f qdo
k nfrmS jynfaxmifpjk refrmedik if aH wmfEiS &hf cdik t
f rsKd ;om;rsm;tm; vufeufuikd
f wdu
k f
cdu
k &f ef vQdKU0Suzf UJG pnf;xm;aom rlqvifoyl ek w
f yfzUJG udak c:qdak vonf/ rl*sm[de;f olyek jf zpfay:vmyHrk mS ?
armifawmjrdkUwGif rlqviftrsdK;om;rsm;wnfaxmifaom]]ZlrD,mwltlvmrm}}toif;wpfoif;&SdcJh\/
toif;\tMuHOmPf ? rlqvift&m&St
d csKd U\ulnrD KS EiS rhf q
l vifrsm;onf 1947-ckEpS w
f iG f rl*sm[pfoyl ek f
tzGUJ wpfzUJG udx
k al xmifcMhJ uavonf/
4if;wdUk \&nf,
G cf surf mS armifawm ? bl;oD;awmifEiS hf &aohawmife,frsm;udjk ynfaxmifpjk refrm
Edik if rH cS x
JG u
G jf yD; ? ygudpw
efEiS yhf ;l aygif;Edik af tmifjrefrmtpd;k &ESi&hf cdik w
f Ukd tm;vufeufuikd af wmif;qdEk ikd af tmif
jzpfavonf/ rl*sm[def;wyfzGJUonf ZkrD,mwltlvmrmtoif;\ nTefMum;csuftwdkif;aqmifGuf&\/
4if;toif;u 1942-ck ukvm; &cdik t
f "dukP;f tjyD; ukvm;wdUk rw&m;ydik q
f ikd x
f m;aomv,fajrrsm;rS
oD; pm;crsm;udk rl*sm[de;f taxGaxGupd r sm;twGuaf umufccH o
hJ nf/ xdUk jyif4if;toif;0ifwUkd ESihf tcsKd Uaom
tpd;k &trSKxrf;rlqvifrsm;xJrS &cdik Af 'k b
momrsm;ESijhf refrmtpd;k &udw
k u
kd cf u
kd &f efvufeuf0,frnf[0k g'
jzefUjyD; ? aiGtajrmuftjrm;pkaqmif; vufeufc,
J rf;rsm;0,fcMhJ uonf/ aiGaumufc&H mvlMum;aumif;
atmif pmoifausmif;rsm;twGuf&HyHkaiGpktaMumif;jyMuonf/wu,fvnf;vljrifaummif;atmif
(13)ausmif;udw
k nfaxmifziG v
hf pS cf MhJ uonf/ xdpk moifausmif;rsm;ud]k ]tm&fbmompmoifausmif;}}[krq
l vif
bmomjzifah c:Nuonf/bmomomoempmoifausmif;rsm;[kt"dyg ,f&onf/
xdt
k oif;\qH;k jzufcsut
f & tm&fbmompmoifausmif;rsm;zGiv
hf pS Ef ikd af tmifarmifawme,frS armfvAD
]]tmZDZma&mfref}} ? armfvAD]],lqw
k }f }wdUk u tdE,
d jynf ayS0gjrdKUae rlqvifomoem*dP
k ;f tky]f ]rkvemrl[m
rwfrZl [wfcef}}ESi]hf ]rlvemtDjAm[de;f }}wdUk uko
d mG ;a&mufyifah c:Muonf/ 4if;wdUk a&mufvmjyD;armifawme,f
]]'lvm&m}}Gm tm&fbmompmoifausmif; 1947-ck 'DZifbmvtwGi;f wGif pnf;a0;aqG;aEG;Muonf/
xdktpnf;ta0;wGif tm&fbmompmoifausmif;rsm; tm&fADbmomESifh tl&f'lpmudkoif&ef ?
jrefrmpmukv
d ;kH 0roif&ef ? jrefrmtpd;k &uuefUuGuv
f Qif rlqvifwUkd wnDwnGwaf wmfveS Mf u&efq;kH jzwf
csrw
S af y;cJo
h nf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
89
olyek w
f yfAv
kd rf sm;tjzpf (1)Zmzg[lqed ;f (2)'l'rl sm (3)r[mrwfqif(ac:)tdpk iftv
l mESiw
hf yfom;wdUk tm;
cefUxm;jyD;]]rl*sm[def;vd*f}}[ltrnfay;zGJUpnf;ay;cJhonf/jrefrmtpdk;&udkwdkufcdkufrnfUtcg
rl*sm[def;wyfom;wdkUvdkufem&ef nTefMum;vTmrsm;onf ZlrD,mwltlvmrm toif;odkUa&muf
olyek w
f Ukd tm;a0iSay;Muonf/ 4if;nTeMf um;vTmyHpk (H 1)udk armifawme,fta&SUcarmif;qdyf mG olMuD;]]t'l0gvD}}
xHrS&&Sd oufqdkif&mtpdk;&trSKxrf;wdkUu 1948-ck ? {jyDv(11)&ufaeU ? 'dkif,m&DeHygwf(11^48)t&
ay;ydUk xm;jyD;jzpfonf[v
k nf;Mum;od&ygonf/
xdUk jyif Zlr,
D mwltv
l mrm toif;vlMuD;wdo
k nf 1948-ck{jyDv(14)&ufaeUwGif rl*sm[pfoyl ek w
f Ukd ukd
ESrd Ef iS ;f &eftaMumif;jyjyD; ? armifawmjrdKU zqyv aumfrwDuv
dk uf0g;MuD;tky&f eftwGu?f 4if;aumfrwD
rlqvifvMl uD;rsm;xnfUoGi;f &eftpnf;ta0;wpf&yfudk unifwef;Gmpmoifausmif;usi;f yqH;k jzwfcMhJ u
jyefonf/ ,ck zqyv aumfrwD tcsKd Urlqvifrsm;0ifa&mufvyk u
f ikd af ejcif;rSmvnf; pHepfoabm
twdik ;f yifjzpfonf[q
k Ekd ikd af yonf/
1948-ck ZGev
f twGi;f wGif bDattkarmrf sm;ESihf Z[m[lped w
f Ukd u rl*sm[de;f tpd;k &trnfwyfb*FgvD
pmjzifYwpfrsKd ; ? tl&'f pl mjzifw
h pfzkH ? aMumfjimpmGurf sm;jzifjh zefUcsMD uonf/4if;pmGurf sm;wGif jrefrmf Edik if aH wmf
tpd;k &tm; 4if;bmomt,ltqt&]]ygyrif;}}[kq\
kd /xdUk aMumifh ygyrif;ESihf ygyvlrsKd ;tkycf sKyf t&yf&yf
rlqvifwUkd tm;csKycf s,jf cif;rSvw
G af jrmufatmif tm;vH;k aomarmifawm ? bl;oD;awmifEiS hf &aohawmife,f&dS
rlqvifwUkd onf rl*sm[de;f wdUk ESiw
hf nDwnGww
f nf;&ifabmifwef;vsuf x<uwku
d cf u
kd Mf u&efwu
kd w
f eG ;f
aMumif;yg&Sad vonf/}} (pm-23?24?29)
okawoDcifMuD;azsm\
f rl*sm[de;f ay:aygufvmyHEk iS v
hf KS yf&mS ;yHrk sm;udw
k ifjyjyD;aemuf ? &cdik Ef ikd if aH &;
acgif;aqmif bl;oD;awmifZmwd OD;pHxeG ;f atmif\ ud,
k af wGUrSww
f rf;wGiv
f nf;? rl*sm[pfEiS yhf wfouf
rdr\
d tawGUtMuHKudrk w
S w
f rf;wifc&hJ m pmSKolwUkd avhvmEdik af tmif vd&k if;aumufEKS wf atmufwiG af z:jy
tyfygonf/
]]r[mrwfEiS rhf pl wmbD (aemufumvrl*sm[pfAv
kd )f wdUk acgif;aqmifaomabmif;bDeuf tuse uf
qifw0l wfxm;aomvli,fwpfpo
k nf 1947-ck ? arv yxroDwif;ywfwpfaeUwGif eHeuf (11)em&Dtcsed f
cGqkH mG &Juif;a&SUrSpw
D ef;vrf;avQmufum ]]ygudpw
efZed 'f bwf}}[laoma<u;aMumfou
H dk a<u;MumfomG ;Mu
avonf/onfrmS olwUkd &nf,
G cf suu
f akd z:jyvdu
k jf cif;yifjzpfayonf/xdUk aemufaus;Gmaygif;rsm;pGmrS
udk,fpm;vS,frsm;yg0ifaomtpnf;ta0;MuD;usif;yvsuf vufeufudkifawmfvSef&efqHk;jzwfjyD;aemuf
vufeufuikd o
f yl ek t
f zGUJ \A[dXk meudk bl;oD;awmifjrdKUta&SUawmifbuf(7)rdik cf efUuGmaom 'jyKacsmif;Gm
owfrw
S v
f u
kd Mf uavonf/
ywf0ef;usiaf us;Gmrsm;\tultnDjzifh ? tzGUJ om;rsm;ae&efwef;vsm;rsm;pGmudk &kwcf si;f vkyEf ikd cf hJ
avonf/
xdak e&mrSA[dpk cef;jyKywf0ef;usiaf us;Gmrsm;udo
k mG ;a&mufpnf;H;k Muavonf/ tqdak usmf Zmazg&f
um0gvf onf Armwpfjynfv;kH vSnUf vmoljzpfonfUtjyif aqGMuD;rsdK;MuD;rSaygufzgG ;vmoljzpf OuX
jzpfvm&m ol\pnf;&H;k a&;pGr;f &nfaMumifo
h mvG,u
f pl mG MuD;rm;vmavonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
90
jrdKUay:vlMuD;vlaumif;trnfcHwpfcsdKUuvnf; rjidrfrouftdaNErSrqnfEdkif/'jyKacsmif;odkUoGm;
vdkuf ? jrdKUodkUjyefvmvdkufjzpfaeayonf/jAdwdoQwdkUpGefUypfxm;cJhaom vufeufusnfqHrsm;pGm Gmwdkif;
wGif&Sdae&m vufeufudkif (2700) ESpfaxmifhckESpf&mxd vG,fulpGmzGJUpnf;EdkifcJhavonf/
bl;oD;awmifjrdKUe,f rl*sm[pfvSKyf&Sm;vmaomtcgarmifawmjrdKUe,ftv,foHausmfGmwGif
aeaom *srD,wLtlvrmtzGJU ? twGif;a&;rSK; q&m'l'lrsmonf vufeufudkif (300)ausmfjzifh
rl*sm[pftzGUJ odUk 0ifa&mufvmavonf/*sr,
D wLtlvrmtzGUJ onftrnftm;jzifh bmoma&; trnfjzpfa
omfvnf; EdkifiHa&;OD;pD;aqmifGufaeaomtzGJUjzpf trwfavmif;aG;cs,fjcif; aG;aumufyGJwGif
0ifa&mufacgif;aqmif0g'jzefUcsDjcif; ? rJqG,fjcif; ? EdkifiHa&;qHk;jzwfcsufrsm;csrSwfjcif; wdkUudkjyKvkyfcJh
avonf/
udpu
dkxdkpOfu &Jpcef;rSL;jzpf ? aemufumv ygvDreftrwfjzpfcJhaomrpwmtbdkcdkufESifh
uRefKyfaqG;aEG;cJYb;l onf/ 4if;ujAdwo
d QwdUk jrefrmEdik if o
H Ukd jyef0ifvmpOf rlqvifrsm;\tultnDuv
kd
kd
jAdwo
d QwUkd utm;ay;cJ&h mrS jzpfay:vm&jcif;jzpfaMumif; ? jrefrmEdik if u
H jdk yefvnford ;f ydu
k jf yD;aemuf ud,
k yf ikd f
tk y f c sKyf a &;&aomrl q vif j ynf e ,f a y;rnf [ k a jymcJ h z l ; aMumif ; ? xd k t pG J t vrf ; &S d j cif ; ?
&cdkifrlqvift"dukPf;jzpfbl;jcif;wdkUaMumifh jzpfay:vm&jcif;jzpfonf[kajymbl;ygonf/ xdkUaMumifh
rl*sm[pfaomif;usr;f rSKonf *sr,
D wLtlvrmtzGUJ ESirhf oufqikd [
f q
k &kd rnfrmS ,kwrd wefaompum;rQom
jzpfayrnf/
]]uReKf yfonf bl;oD;awmifjrdKUukd rl*sm[pf0ikd ;f xm; &ufaygif; (40)ausmw
f u
kd cf u
kd af epOf jrdKUapmifh
taysmfxrf;wyf\ acgif;aqmifrQomr[kwf ? wpfjrdKUvHk;\vHkjcHKa&;twGufwm0efcHwpfOD;vnf;jzpfae
cJhayonf/ bl;oD;awmifudkwdkufcdkuf&efcsDwufvmaom rl*sm[pfwyfa&SUrS ygudpweftvHudkifvsuf
acgif;aqmifcsDwufvmaom rlqvifvlMuD;rsm;udk rsufaphjzifhwyfwyfxifxifjrifcJhbl;ygavjyD/
jrdKUwGi;f rSvnf;vdt
k yfaomypn;f rsm;udk ulnaD y;ydUk aeonf[v
k nf;od&jyef&m owdMuD;pGmESiahf pmifah &Smuf
ae&avonf/}}
rl*sm[pfwdkUonf bl;oD;awmifjrdKUe,fajrmufydkif;rS bl;oD;awmifjrdKUudkwdkufcdkuf&efqif;vmpOf
Gmwdkif; Gmwdkif;rS Adkvf&SKul&fESifh Zmaz:um0g&fwdkUtm;MudKqdkcsD;usL; ? yef;uHk;pGyfjcif;rsm;jyKMuonf/
]]ygudpwefZdef'bwf}}[laom a<u;a<umfoHrsm;rSmvnf; yJhwifxyfrQqlnHoGm;onf[kod&ayonf/
um;e,fole,fom;rlqvifvlxk\ qEMuD;wpf&yf[k,lqzG,fr[kwfygvm; /
ygupwefoYdk uidk ;f nGwaf omvlrsm;onftb,frmS jrefrmekid if u
H jdk rwfe;dk ekid yf grnfenf;/ xkYd jyif
rl*sm[pfwkdYonf ygupwefjynfyrS BuKd;ukdifaeaomolrsm;\nTefMum;csufrSjyifyokdYrxGufekdifacs/}}
(ukd,fawGYar,kajr ?pm-10?11?12)
OD;pHxeG ;f atmif\uk,
d af wGYrw
S w
f rf;ESiYftxufcifBuD;azsm\
f okawoejyKcsuw
f Ydkut
dk csKyf oabm
ok;H oyf&vQif? rl*sm[pfwYdk \&nf&,
G cf sufonf armifawm? bl;oD;awmif?&aoYawmife,frsm;ukd oD;jcm;
rlqvifjynfe,fxlaxmifekdifatmif jrefrmekdifiHawmftpkd;&ESifY&ckdifvlrsdK;wkdYukd wkdufckduf&efjzpfayonf/
rlqvifjynfe,fxlaxmifekdifaomtcg aemufwqifY 4if;e,fukdjrefrmekdifiHrScJGxkwfjyD; ygupwefESifY
yl;aygif;&efvnf;&nf&G,fxm;ayonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
91
OD;pHxeG ;f atmifEiS YfcifBuD;azsmw
f Ydk\wifjycsuw
f Ydkonf wu,fYjzpf&yfreS rf sm;jzpfaomaMumifY pma&;
q&mBuD;armifxifeidk if o
H w
d ifjycJYaom tcsufrsm;ESiYf vnf; oabmtm;jzifYxyfwjl zpfaeaMumif;ok;H oyf
awGY&&dS ygonf/ q&mBuD;\wifjycsuu
f dk pm&SKow
l YdkavYvmekid af tmifatmufwiG af umufEKS ww
f ifjyvku
d yf g
onf/

q&mBuD;armifxif\tjrif
]]--- ekid if aH &;zJYGpnf;&m tm;&ESpo
f rd Yfjcif;r&SMd uaomtcsed w
f iG f jrefrmekid if H &JabmfjzL?uGejf rLepf
wkYd onf awmckMd uavonf/awmckad om*,ufonf&ckid w
f idk ;f ukt
d BuD;tus,f&u
dk af vonf/ xkt
d cg
rl*sm[pfvKS y&f mS ;onfvnf;a&mifawmfjyefEiS Yftwla&mvTwaf vonf/ ppfjyD;acwf ppfwaumif;om;wkYd\
0g'onf ewfjrpfwbufurf;&Sd r,lawmifwef;a'oESiYfuv
k m;yefZif;jrpf0rS ;f a'owkYdudk e,fopftjzpfjzifY
tajcpku
d &f ef[al om0g'jzpfonf/ 4if;0g'ukad oG;xk;d ay;aomolrmS &ckid w
f idk ;f wGiEf pS af ygif;rsm;pGmaexkid o
f mG ;
cJYaom ppfwaumif;trsdK;om;wpfOD;jzpfonf/ 4if;onf4if;\wkdif;&if;om;tm;vkH;wkdY vlvkH;vl&if;ESifY
csDwuf tajcpku
d &f efjyifqifxm;cJY&m? jrefrmekid if v
H w
G v
f yfa&;&onf[q
k o
dk nfEiS Yf wjyKdief uf4if;wkYd \
jyifqifcsufwkdYonf wrsdK;wzkHjzpfvmcJYavonf/xkdtcsdef jrefrmekdifiHtpkd;&onfvnf;vl0ifvlxGuf
jyemukd txl;*&kpu
dk Mf unfYMuyfvmcJY&avonf/ xkYdaMumifY&ckid w
f idk ;f xJoYdkppfwaumif;vlrsKd ;rsm;tvG,f
wul0ifxu
G o
f mG ;vm&ef rjzpfeidk af omtcg? tqkyd gppfwaumif;trsKd ;om;onf 'umjrKdYraS e jrefrmekid if H
tpkd;&tm; qefYusifaom 0g'jzefYcsufwkdYukd owif;pmtoD;oD;wGif vSKHYaqmfay;cJYavonf/ aemifaom
tcg xkrd *l sm[pfvKS yf&mS ;rSKonf wjznf;jznf;BuD;us,fvmjyD;vQif olyek af cgif;aqmifumqifonfvnf;
emrnfBuD;bkYd &mjzpfvmcJYavonf/}} (pm-58)
q&mBuD;armifxif\txufwifjycsuf ]] ppfjyD;acwfppfwaumif;om;wkdY\0g'onf ewfjrpf
wzufurf;&Srd ,lawmifwef;a'oESiYfuv
k m;yef;Zif;jrpf0rS ;f a'o(armifawmESiYfb;l oD;awmif)wkYdudk e,fopf
tjzpfjzifY tajcpkduf&ef[laom0g'jzpfonf/}} qkdaompum;onf okawoDcifBuD;aysmfwifjycJYaom]]
armifawm?bl;oD;awmifEiS Yf&aoYawmife,frsm;ukjd refrmekid if rH cS x
GJ w
k jf yD; ygupwefEiS Yfy;l aygif;ekid af tmif-- jzpfavonf/}} [laompum;ESifYwxyfwnf;jzpfavonf/ wpfOD;ESifYwpfOD;BuKdwifndESKdif;jcif;r&SdyJ
tjrifcsif;wlnDaeMuonf/ 4if;wkdYESpfOD;tjrifonf rl*sm[pfolykefudp ukd,fawGYrSwfwrf;a&;cJYol
OD;pHxeG ;f atmif\wifjycsuEf iS Yv
f nf;woabmwnf;jzpfaMumif;awGY&onf/
csKyv
f u
dk v
f Qif xkyd *k K v
d o
f ;Hk OD;vk;H onf jAdwo
d Qacwf wHcg;r&S'd g;r&S0d ifa&mufcYJMuaom ppfwaumif;
om;rlqvifrsm;u wkid ;f &if;om;&ckid w
f Ydk xuf vlO;D a&tompD;&oGm;onfudk vufeufobG,t
f ok;H cs
e,fopfxlvkdaom&nfrSef;csuf&SdaMumif;rD;armif;xkd;jycJYMuonf[k okH;oyf&ygonf/ xkde,fopfukd
ygupwef ekid if EH iS Yfy;l aygif;vkad om &nfreS ;f csu&f adS Mumif;ukv
d nf;jrefrmekid if o
H m;rsm;odatmif BuKw
d ifowd
ay;cJYMuonf[v
k nf; qked idk yf gonf/
ppfwaumif;om;rlqvifwYdkonf rdrw
d Ydk\e,fopfxv
l adk om ekid if aH &;&nfreS ;f csuu
f ]dk ] rl*sm[pf}}
(bmoma&;ol&aJ umif;) rsuEf mS zk;H pGy
f vufeufuidk w
f u
dk cf u
kd t
f aumiftxnfazmfcYJ Mujcif;jzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
92

rl*sm[pfukd ]] &kd[if*smrsdK;cspfrsm;}} wJY


aZmfrif;xG#o
f nfrakd &Sa,*gusr;f udk ud;k um;rl*sm[pfoyl ek x
f &jcif;taMumif;&if;udw
k ifjyaomtcg
rd r d v d k & mqG J j yD ; vS n f U ywf a &;om;cJ h y H k w d k U uk d txuf w G i f a z:xk w f w if j ycJ h y gjyD / quf v uf
olyek rf sm;jydKuGu
J sqH;k cJ&h yHEk iS yhf wfoufaomudpr sm; aZmfrif;xG#u
f rl*sm[pfwUkd tm;]]&d[
k if*smrsdK;cspf}}rsm;
tjzpf*P
k ,
f cl yhJ kH ? rl*sm[pfwUkd jydKucJG &hJ rSKrmS vnf;]]&d[
k if*sm&Jtyk rf sm;}}wdu
k cf u
kd cf
hJ omjzpfonf[q
k ckd yhJ w
kH Ukd udk
wifjyjyD; ? olUtqdrk sm;cdik rf mrSK&Srd &Su
d v
kd nf; okawoDrakd &Sa,*gusrf;ESichf sd efx;kd pdppfomG ;ygrnf/
aZmfrif;xG#fu rl*sm[pfvSKyf&Sm;rSKay:ayguf&jcif;ta&;MuD;aomtaMumif;t&mtcsdKUrSm]]--1942-ck rlqvif&cdkift"dukPf;\'Pf&m'Pfcsufrsm;aMumifhpdk;&drfaMumif;Mupdwf&Sdaejcif; ?
&cdik t
f rsKd ;om;wdUk wGif ajratmufvufeufuikd t
f zGUJ tpnf;rsm;&Sad ejcif;wdUk aMumifjh zpfonf/&d[
k if*smrsm;u
4if;wdUk wGiv
f ufeufuikd t
f zGUJ tpnf;r&Syd gu 1942-ckEpS u
f uJo
h Ukd qH;k SKH ;epfemrSKrsm;ESi&hf ifqikd &f zG,&f o
dS nf[k
t,ltq0ifaecJo
h nf/ rl*sm[pfvKS y&f mS ;rSKukd u0gvf*sma0g&f ? OD;qGmav ? OD;&&S'd pf onfUvli,fwpfpu
k
OD;aqmifxlaxmifcJhjyD; rMumrDAdkvfumqifucsKyfudkifMuD;pdk;vmum emrnfxifay:vmcJhonf/
rl*sm[pfrsm;onfaemifwiG f rdrw
d Ukd vkrsdK;udyk gESyd pf ufuvljyKvmvlx\
k axmufct
H m;ay;rSKukrd &cJah cs/}}
ponfjzifh wifjycJo
h nf/ (pm-68)
odUk aomfxt
kd qdEk iS q
hf efUusijf yD;tcef;f (8)]]jrefrmhwyfrawmfEiS w
hf ikd ;f &if;om;&d[
k if*smrsm;}}acgif;pOf
i,fatmufrl ]]---&cdkifjynfe,frS&dk[if*smrsm;onfvnf; rdrdwdkU\tcGifhta&;qHk;HSK;cJh&aomaMumifh
vGwv
f yfa&;&&Sjd yD;aemufyikd ;f &d[
k if*smrs;kd cspv
f il ,fwpfcsKd U]]rl*sm[pf}}trnfjzifv
h ufeufuikd u
f m &cdik jf ynfe,f
armifawm ? bl;oD;awmifa'oudt
k ajccHjyD; zqyv tpd;k &udak wmfveS yf ek u
f efcyhJ gonf/}}[l *kP,
f w
l if
jycJjh yefonf/ (pm-100)
aZmfrif;xG#\
f a&;om;csufEpS cf u
k Edk KdS if;,SOo
f ;kH oyfvQif yxrwifjycsuf]]rl*sm[pfrsm;onf--vlxkaxmufcHtm;ay;rSKukdr&cJhacs/}}[l vlxkbufrS&yfwnfonfUoabma&;cJhaomfvnf; ?
'kw,
d wifjycsuf um;]]&d[
k if*smrsKd ;cspv
f il ,fwcsKd U---zqyv tpd;k &ukad wmfveS yf ek u
f efcyhJ gonf/}}[l
rl*sm[pfolykefwdkUtm;]]&dk[if*smrsdK;cspfvli,f}}rsm;tjzpfvufcHa&;om;cJhaMumif;awGU&onf/
odkUjzpfvlxkaxmufcHrSKr&aomrl*sm[pfolykefrsm;udk]]rsdK;cspf}}rsm;[kowfrSwfcJhaomaZmfrif;xG#ftm;
olyek rf sm;udv
k v
kd m;ol ? olyek w
f Ukd \]]e,fopfxal &; ? ygupwefEiS yhf ;l aygif;a&;}}rl0g'udv
k ufco
H [
l o
k wf
rSw&f rnfjzpfonf/
xdUk jyifaZmfrif;xG#o
f nf rl*sm[pftm;jrefrmhwyfrawmfrx
S ;kd ppfqifvufeufcsc&hJ onf[rk a&;bJ
]]OD;Ektpd;k &u vufeufuikd &f [
kd if*smrsm;ukad csrKS e;f rypfEikd
f vufeufcstvif;0ifvm&ef uwdu0wftrsKd ;
jzifph nf;H;k odr;f oGi;f cJ}h }&onf[k olyek w
f Ukd tm;trTr;f wifa&;om;cJo
h nf/rl*sm[pftiftm;ud]k ]e,fc&H [
kd if*sm
acgif;aqmifwpfcsdKUESifh&dk[if*sm&JwyfzGJU0ifrsm;u OD;aqmifwdkufcdkufjzdKcGJcJhonf/}}[lvnf;
atmufygtwdik ;f <um;0ga&;om;cJah o;onf/
---]]rl*sm[pfrsm;\tiftm;ukd xdpk Ofu (1950u?) e,fc&H [
kd if*smacgif;aqmifwpfcsKd UESi&hf [
kd if
*sm&JwyfzUJG 0ifrsm;uOD;aqmifwu
kd cf u
kd jf yD;jzdKcGcJ o
hJ nf/ xdrk *l sm[pfrsm;udw
k u
kd cf u
kd af csrKS ef;&mwGijf ynfoUl &J

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
93
wyfzUJG udk &d[
k if*smtrsdK;om;rsm;jzpfMuaom &Jtyk Of ;D umqif ? 'k&t
J yk Of ;D rD&mrwfwUkd OD;aqmif Gyf yG cf RHcRH
wdu
k cf u
kd cf &hJ m4if;wdUk \wdik ;f jynftay:wm0efoo
d pm&Srd KS ut
dk odtrSwjf yK*P
k jf yKonfUtaejzifh 1955-ckwiG f
Edik if aH wmfrS &Jo&l b
J UJG udyk ifcs;D jrichf ahJ yonf/}} (pm-68)
]]---xdpk Ofu (1948 ?49 ? 50 u)OD;Ektpd;k &uvnf; xdv
k ufeufuikd f &d[
k if*smwyfrsm;udw
k u
kd cf u
kd jf y;D
acsrKS e;f ypfEikd o
f nfUtajctaer&Sad omaMumifh &d[
k if*smvlxu
k pkd nf;H;k umxdv
k ufeufuikd o
f rl sm;vufeufcsjyD;
tvif;0ifvm&ef uwdu0wftrsKd ;rsKd ;ay;jyD;pnf;H;k odr;f oGi;f cJyh gonf/ xdv
k ufeufcsyo
JG Ukd xdpk Ofu'kw,
d
wyfrawmfumuG,af &;OD;pD;csKyf Adv
k rf KS ;csKyfatmifMuD;wufa&mufcyhJ gonf/}} (pm-101)
aZmfrif;xG#w
f ifjyaomtxufpmyd'k Ef pS cf w
k iG f yxrpmyd'k o
f nf 1950 ywf0ef;usif wyfrawmfu
rl*sm[pftm;wdu
k cf u
kd af omtajctaeudak &;jcif;jzpfonf/a&mifpo
kH ykl ek rf sm;aMumifh OD;Ektpd;k &tusyt
f wnf;ESihf
&ifqdkifae&csdefjzpfonf/ rl*sm[pfrsm;vufxJodkUa'owpfckvHk;usqHk;roGm;&atmif jrefrmhwyfrawmfrS
csi;f wyf&if;wpfcu
k umuG,x
f ed ;f odr;f xm;&csed jf zpfonf/ xdt
k aetxm;udak Zmfrif;xG#o
f &kyaf z:aomtcg
]]e,fcH&dk[if*smacgif;aqmifwpfcsdKUESifh &dk[if*sm&JwyfzGJU0ifrsm;uOD;aqmifwdkufcdkufjzdKcGJcJhonf/--&Jtyk Of ;D umqif ? 'k&t
J yk Of ;D rD&mrwfwUkd OD;aqmifGyf yG cf RcH Rw
H u
kd cf u
kd cf &hJ m---1955-ckEpS w
f iG f Edik if aH wmfrS
ol&bGUJ udyk ifcs;D jrichf ahJ yonf/}}[le,fc&H [
kd ed *f smrsm; ? &d[
k if*sm&Jtyk f ? 'k&t
J yk rf sm;OD;aqmifwu
kd cf u
kd cf
hJ om
rl*sm[pfwUkd jydKuGcJ &hJ av[ef a&;cJo
h nf/&d[
k if*smwdUk tm; xdak 'oudu
k muG,u
f ,fwifcahJ omol&aJ umif;
rsm;tjzpfo&kyaf z:cJjh cif;jzpfonf/
'kw,
d pmyd'k w
f iG f 0gusEpS af Mumif;ygonf/yxr0guswiG f OD;Ektpd;k &\uwdu0wfaMumifo
h yl ek w
f Ukd
vufeufcscahJ v[efa&;jyD; 'kw,
d 0guswiG f Adv
k rd KS ;csKyfatmifMuD;u xdv
k ueufcsyo
JG Ukd wufa&mufcahJ v
[ef qufpyfa&;cJhonf/ wdkodkUqufpyfa&;cJhaomaMumifh pmSKolwdkUu olykefwdkUvufeufcs&jcif;onf
OD;Ektpd;k &\uwdu0wfaMumifo
h mjzpfonf/wyfrawmf\xd;k ppfaMumifrh [kw[
f
l wpfvw
JG pfacsmrf w
S ,
f l
oGm;Edkifonf/trSefrSmOD;Ektpdk;&uwdu0wfay;cJhonfqdkaomckESpfonf 1950 ckESpfjzpf olykefwkdY
vufeufcsaomckEpS o
f nf 1961-ckEpS jf zpfonf/jzpf&yfEpS cf k Mum; 10-ESpv
f ;kH vH;k tcsed u
f mG a0; aeonf/
aZmfrif;xG#\
f uavmifvn
S Yfpm;csuaf Mumifh tcsed Ef pS cf w
k pf pyfwnf;jzpfomG ;jyD; jzpf&yfEpS cf rk mS vnf; wpfjydKif
wnf;jzpfcahJ v[efoabmaygufomG ;Edik o
f nf/
rl*sm[pfoyl ek rf sm;vufeufcs&jcif;\t"dutaMumif;&if;rSm 'kw,
d umuG,af &;OD;pD;csKyfAv
kd rf KS ;
csKyfatmifMuD;OD;pD;aom]]rkwfokefppfqifa&;}}aMumifhvnf;aumif; ? jrefrmESifhygupwefESpfEdkifiHtpkd;&\
e,fpyfta&;yl;aygif;aqmifu
G &f efoabmwlnrD KS &cJo
h jzifh olyek w
f Ukd arQmv
f ifch suu
f ek q
f ;kH cJ
h vnf;aumif;
jzpfonf/xdt
k aMumif;tjynfUtpHu
k kd rdak &Sa,*g\usr;f rSv&kd if;aumufeKwfbmomjyef atmufwiG af z:
jytyfygonf/
]]---(1948-ckwiG jf yKvkycf ahJ omtpd;k &ESio
hf yl ek w
f Ukd )awGUqHak qG;aEG;a&;rsm;ratmifjrifcahJ cs/olyek f
wdUk vsifjrefpmG tiftm;wd;k cJ\
h / rdrad us;Gmysufrsm;jyefvnfxal xmifaecJMh uaom&cdik f mG om;rsm;armif;
xkwcf cH MhJ u&\/ rl*sm[pfwyfrsm;ESihf tpd;k &wyf ? vHjk cHKa&;&Jrsm;Mum;wdu
k yf rJG sm;jyif;xefc\
hJ / 1949-ck
ZGev
f wGit
f pd;k &wyfrsm;vufxJ ppfawGqyd u
f rf;jrdKUomusefawmhonf/rl*sm[pfwUkd um;&cdik af jrmufyikd ;f
wpfcv
k ;kH ukyd ikd pf ;kd xm;Edik cf \
hJ /tpd;k &onf tjrJwrf;wyfzUJG rsm;udrk ydUk ay;Edik af omaMumifeh ,fpyftxl;wyfzUJG

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
94
(BTF) zGUJ wdu
k cf u
kd af p\/ 4if;wyfzUJG rsm;onf rlqvifwUkd tm;&ufpufenf;rsdK;pHjk yKvkyMf u\/ rl*sm[pf
wdkUuvnf;&cdkifwdkUtm;&ufpufrSKrsdK;pHkjzifhwHkUjyefMu\/ygupwefowif;pmwdkUu &cdkifrlqvifwdkUtm;
zdESdyfaerSKudk pwifa&;om;vmaomtcg jrefrm ? ygupwefESpfEdkifiHMum;wif;rmrSKrsm;jzpfay:vm\/}} (
pm-98)
]]1950-wGif 0efMuD;csKyfOD;Ekonf ygudpwefoHtrwfESifhtwlarmifawmodkUa&mufvm\/
xdck &D;aemufyikd ;f xdak 'owGiaf jymif;vJrKS rsm;jzpfco
hJ nf/ wyfrawmft&m&SMu
d ;D rsm;ESiw
hf yfzUJG rsm;udak jymif;
vJcsxm;cJh\/---(jrefrmowif;pmwdkUu) rl*sm[pfwkdUonf ygupwefwdkUxHrS aiGESifhvufeufrsm;&&Sd
onf[al omaumV[mvowif;rsm;udjk yefvnfa&;om;vmMu\/xdo
k wif;rsm;udEk pS Ef ikd if t
H pd;k &rsm;jiif;
y,fcMhJ uonf/---rl*sm[pfwUkd &&Sad omtultnDonf w&m;0if&&Sad omtultnDrsKd ;r[kwyf J ygupwef
om;wkUd u 4if;wdUk tm;bmoma&;ol&aJ umif;rsm;tjzpfoabmxm;jyD; yk*Kd vfa&;t&axmufyjhH cif;rsdK;jz pf
avonf/---&cdik &f [ef;awmfrsm;u&efuek f tpmiwfcq
H EjyjyD;rl*sm[pfwUkd tm;uefUuGuMf u\/zdtm;
ay;rSK\tusKd ;qufrmS tpd;k &u 1954-ckE0kd ifbmvwGif ]]rkwo
f ek pf pfqifa&;}}trnfjzif x
h ;kd ppfqifc\
hJ /
rl*sm[pfwUkd \t"dupcef;rsm;udo
k rd ;f ,lEikd cf jhJ yD; 4if;wdUk \acgif;aqmiftrsm;tjym;usq;kH cJah vonf/xdrk S
p 4if;wdUk \jcdr;f ajcmufrKS avsmu
h somG ;\/4if;wdUk onftzGUJ i,frsm;tjzpfoUkd ul;ajymif;oGm;Mu\/4if;tzGUJ
i,frsm;onf tpd;k &MuD;Muyf&ef cufcaJ ome,fpyfrsm; &cdik Ef iS rhf q
l viftay:vk,ufwu
kd cf u
kd jf rJ ? jcdr;f
ajcmufjrJjzpf\/}} (pm-99)
]]---rl*sm[pfacgif;aqmifumqif (Kassam) udk ppfwaumif;wGizf rf;rd\/---umqiftm;jrefrm
tpd;k &xH vTrJ ay;cJah cs/ (pm-100) umqifonf tcsKyfrv
S w
G v
f mjyD;aemuf ppfwaumif;wGif a[mfwnf
wpfcw
k nfaxmif\/ 4if;\wyfzUJG rsm;onfjydKuo
JG mG ;aomfvnf; rdom;pkrsm;twGuf ygupwefe,fpyfa'o
pcef;wpfckwnfaxmifcJh\/ 4if;wdkUonf ykefuefrSK ? arSmifcdkvkyfief; ? vk,ufwdkufcdkufjcif;rsm;udkquf
vufjyKvkyaf e&m rl*sm[pf 290udak rmifawmawmifyikd ;f Adv
k rf KS ;csKyfatmifMuD;zrf;rdaomumv 1961-ck ?
Zlvikd v
f (4) &ufaeUtxdjzpf\/rl*sm[pfwUkd onfjrefrmtpd;k &ESiyhf gudpw
eftpd;k &wdUk \e,fpyfta&;twGuf
yl;aygif;aqmifu
G &f efoabmwlnrD KS &cJch sed rf pS arQmv
f ifch suu
f ek q
f ;kH cJMh uavonf/---rl*sm[pfwUkd onf
bl;oD;awmifjrdKUwGif 1961-ck ed0k ifbmv(16)&ufaeU Adv
k rf KS ;csKyfatmifMuD;xHvufeufcscJMh u\/(pm101)---odUk jzifrh *l sm[pfyek u
f efrKS ed*;kH csKyfco
hJ nf/odUdk aomf xdo
k Ukd ed*;kH rcsKyfrD xdo
k yl ek x
f rSKonfEikd if aH &;
tusdK;oufa&mufrKS rsm;udjk zpfapcJo
h nf/xdyk ek u
f efrKS onf&cdik Af 'k b
momESirhf q
l vifwUkd Mum;MuD;rm;aom
rke;f wD;rSKudw
k nf&adS pcJo
h nf/}} (pm-101)
rkda&Sa,*g\ txufygokawoejyKwifjycsufrsm;ukdavYvmMunfYvQifOD;eKtpkd;&onf 1949
ckEpS w
f iG f ppfawG?armifawm?bl;oD;awmifjrKdYuu
G u
f u
G u
f av;rQuko
d m umuG,ef idk cf YJ aMumif;awGY&onf/
e,frsm;wGiu
f m; rl*sm[pftygt0ifa&mifpo
Hk yl ek rf sm;u vTr;f rk;d BuD;pk;d aeMuonf/ rl*sm[pfrsm;onf &ckid f
t&yfom;rsm;ukd &ufpufenf;rsKd ;pko
kH ;Hk cJYMuaomaMumifY? &ckid &f [ef;awmfrsm;u &efuek jf rKdYawmf tpmiwf
cH qEjyuefYuu
G Mf uaomtcg OD;eKtpk;d &raeomawmYbJ 1954 ckwiG f ppfqifa&;vkycf YJaMumif;awGY&onf/
ppfqifa&;aMumifY rl*sm[pfwYdk tiftm;jyKduo
GJ mG ;jcif;jzpfonf/ aZmfrif;xG#u
f xkjd zpf&yfreS u
f zdk ;Hk uG,f

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
95
xm;cJYjyD; ]] &kd[if*smt&yfom;rsm;? &kd[if*sm&Jtkyf? 'k&Jtkyf}} wkdYOD;aqmifwkdufckdufaomaMumifY olykefwkdY
jyKdu&GJ av[ef<um;0gwifjyxm;aMumif;awGY&onf/ xkYd jyif? aZmfrif;xG#o
f nfAv
dk rf LS ;csKyfatmifBuD;OD;pD;
1961 ckwiG f xk;d ppfqifcYJaomaMumifY? rl*sm[pf 290 ukzd rf;rdjyD;vufeufcscYJMu&jcif;ukv
d nf; zk;H uG,x
f m;
cJYonf/ OD;eK\uwdu0wfaMumifYom olykefwkdYvufeufcs&av[efvSnfYpm;wifjyxm;onf/ ,if;okdY
vSnYfpm;wifjy&jcif;rSm OD;eK\uwdu0wfux
dk if&mS ;ap&efEiS Yf?rl*sm[pfwYdt
k m;vufeufcstnHYco
H rl sm; tjzpf
r&SKjrifapvkyd ?J rlqvifrsKd ;cspo
f &l aJ umif;rsm;tjzpf&KS jrifapvk
d vSnYf pm;wifjyjcif;jzpfvrd Yf rnf[o
k ;Hk oyf
&ygonf/

rkda&Sa,*grwifjycJYaom tv,foHausmfnDvmcH
okawoDradk &Sa,*gu ]] rl*sm[pfyek x
f rSKonf ekid if aH &;tusKd ;oufa&mufrKS rsm;ukd jzpfay:apcJYonf}}
[la&;cJYaMumif;txufwiG w
f ifjycJYygonf/ b,fvt
dk usKd ;oufa&mufrKS rsm;vJ[k pm&SKolwYdkov
d Mdk uyg
vdrYfrnf/ olu ]] rl*sm[pfwYdkonf &ckid yf gwDujynfaxmifpjk refrmekid if aH wmfyidk ef uf &ckid jf ynfe,fxal xmif
cGiYfawmif;qkcd suu
f dk uefYuu
G cf YJMuonf/}} [k axmufjycJYonf/ (pm-101) xkYdjyif]] &ckid t
f rwfO;D ausmrf if;
u rlqvifwYdk \ tcGiYf ta&;ukd pdwcf svufcs&Sad p&ef tmrcHcsufay;cJYaomfvnf; rlqviftrwfrsm;u
vufrcHMuaomaMumifY ygvDrefwGif; All-Arakan tzJGYzJGY&efBuKd;yrf;rSKratmifjrifcJYykH? armifawmESifY
bl;oD;awmifrS rlqviftrsm;pku xkad 'oukd rlqvifwYdk tm; uk,
d yf idk t
f yk cf sKyfciG Yf ay;&efEiS Yf A[kt
d pk;d &u
wkduf&kduftkyfcsKyfa&;? &ckdift&m&Sdrsm;MoZmvTrf;rkd;rSKvkH;0r&Sda&;wkdYukd awmif;qkdMuykH? tedrfYqkH;tm;jzifY
armifawmESiYfb;l oD;awmife,fEpS cf u
k o
dk ;D jcm;c&kid zf YGJjyD; A[kt
d pk;d &uwku
d &f u
dk t
f yk cf sKyfa&;wifjyMuyk}H } (pm102) wkYduv
dk nf;axmufjycJYygonf/rSeaf yonf/ rkad &Sa,*gokawoejyKwifjyouJYoYdk rlqvifynmwwf
wkYd\ vSKyf&mS ;rSKrsm;onfr*l sm[pfoyl ek x
f aepOfumvtwGi;f rSjzpf&yfreS rf sm;jzpfayonf/ xkv
d KS yf&mS ;rSKrsm;?
zdtm;ay;rSKrsm;onf rl*sm[pfoyl ek x
f rSKEiS YfwoD;wjcm;pDrjrifoifYy?J rkad &Sa,*gok;H oyfjyouJYoYdkr*l sm[pfEiS Yf
wpdww
f nf;wBuHwnf;ay:aygufcYJ aomekid if aH &;tusKd ;oufa&mufrKS rsm;yifjzpfonf[jk rifoifYayonf/
ekid if aH &;vSKy&f mS ;rSKrsm; xif&mS ;aomjzpf&yfwpfcrk mS ]] tv,foaH usmn
f v
D mcH}} jzpfonf/ nDvm
cHudk armifawmjrKdYe,fawmifyidk ;f tv,foaH usmfaus;&Gm 1951 ck ZGev
f wGiu
f sif;ycJYonf/ nDvmcH
okYd &ckid jf ynfe,fEiS Yf jrefrmekid if t
H &yf&yfrS rlqvifu,
dk pf m;vS,rf sm;wufa&mufcYJ Muonf[t
k qk&d o
dS nf/
nDvmcHonf &ckid jf ynfe,fajrmufyidk ;f ukd odr;f ,lvadk om ppfwaumif;om; rlqvifwYdk\ &nf&,
G cf suf
ukd twdtvif;azmfxw
k cf YJaom nDvmcHvnf;jzpfayonf/ nDvmcHrS tpk;d &xHoYdkt*Fvyd b
f momtdyzf iG Yf
ay;pmjzifY wifjyawmif;qkcd surf sm;onf aemifumv ppfwaumif;om;rlqvifwYdktwGuv
f rf;nTeo
f zG,f
jzpfcYJonf/ 0efBuD;csKyfO;D eKu 1961 ckwiG f &ckid jf ynfe,fay;&efppD Ofaomtcg? armifawmESiYfb;l oD;awmif
rS rlqvifrsm;jyif;xefpGmuefYuGufjyD; rdrdwkdY\qEukdwifjycJYMuonf/ 4if;wifjycsufrsm;tm;vkH;onf
tv,foHausmfnDvmcHrSqkH;jzwfcsrSwfcJYaomrlukdyiftajccHavonf/ rkda&Sa,*gusrf; 4if;nDvmcH
taMumif;azmfjycsurf sm;ryg&S
d pm&SKolwYdkavYvmekid af tmifv&dk if;aumufeKwfwifjyvku
d yf gonf/
&ckid w
f idk ;f wGif &ckid Ef iS Yfrq
l ifwYdkrmS t"duvlrsKd ;ESprf sKd ;jzpfayonf/ vlO;D a&tm;jzifY &ckid u
f trsm;qk;H

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
96
jzpf?rlqvifu'kw,
d trsm;qk;H jzpfayonf/ --- &ckid Ef iS Yf rq
l vifvrl sKd ;wkYd tm; jynfaxmifpBk uD;twGi;f
ukd,fykdiftkyfcsKyfcGifYe,fajrrsm;owfrSwfay;oifYygonf/ atmufygudpr sm;wGif&ckdifESifYrlqvifwkdYtm;
twlwuGy;l wJaG qmif&ufapoifYygonf/
(1) &ckid w
f idk ;f umuG,af &;twGuf wpfcw
k nf;aomumuG,af &;tzJYG tpnf;wGiyf ;l wJaG qmif
&Guaf &;
(2) vlrsKd ;ESp&f yfpvk;H ESiYf oufqidk af om ppfawGoabFmqdyt
f yk cf sKyfa&;ukd twlwuGy;l wJG
tkycf sKyfomG ;a&;
(3) ESpOf ;D ESp0f wkYd\tusKd ;ESiYfoufqidk af om (1)twlwuGy;l aygif;umuG,af &;(2) oabmFqyd f
ukEd pS Of ;D ykid t
f ok;H jyKa&;udpr sm;ESiYf ywfouf rlqvifEiS Yf &ckid w
f ef;wl&nfwpl w
d 0f ifpm;rSK
&SMd uygonf/ xkYd aMumifY twlwuGy;l wJaG qmif&u
G af &;rlt&? &ckid w
f idk ;f umuG,af &;udpE iS Yf ppfawGoabFm
qdyt
f yk cf sKyfa&;udpw
Ykd wiG &f ckid v
f rl sdK;ESiYf rq
l vifvrl sdK;wkYd onf ig;q,f&mckid Ef KS ef;pDa0pkyg0ifaompepfudk
usiYfo;Hk oifYygonf/
&ckid w
f idk ;f ajrmufyidk ;f ukd &Sr;f jynfe,f?u&ifjynfe,fwYdkenf;wlvw
G v
f yfaomrlqvifjynfe,ftjzpf
tjrefq;Hk zJYGpnf;ay;oifYygonf/ ,if;rlqvifjynfe,fwiG f jynfaxmifpt
k pk;d &uGyu
f rJ KS atmuf? jynfe,f
ppfwyf? jynfe,f&w
J yfzYGJ? jynfe,fvjHk cKaH &;wyfzYGJrsm;vnf;&So
d ifYygonf/ --- &ckid jf ynfajrmufyidk ;f rlqvif
jynfe,frS ukd,fpm;vS,fwpfOD;ukdA[kdtpkd;&tzJGYwGif rlqvifa&;&m0efBuD;tjzpfcefYxm;ay;oifYyg
onf/ --- jynfaxmifpt
k pk;d &\ vufeufuidk t
f zJUG tpnf;? tjrJwef;wyfzYGJ? ,m,DwyfzYGJ? &JtzJYG ? ynma&;
0efxrf;ESiYf w&m;a&;0efxrf;rsm;tygt0ifA[k0d efxrf;tzJYGtpnf;rsm;wGirf q
l ifrsm;tm;oifYwifYrQwaom
tcsK;d tpm;tvku
d cf efYxm;ay;&eftmrcHcsuaf y;xm;oifYygonf/---tpvmrftxufwef;ausmif;ESiYf aumvdyaf usmif;rsm;ukv
d nf;wnfaxmifciG YfjyKoifYygonf/ xkd
ausmif;rsm;wGif tm&ADpmrsm;? tpvmrforkid ;f ESiYftpvmrf,Ofaus;rSKrsm;ukv
d nf;oifMum;cGiYfjyKoifYyg onf/
rlqvifrv
l wef;?tv,fwef;ausmif;rsm;wGif bmomtm;vk;H ukd tl&'f b
l momjzifY oifMum;cGiYf jyKoifYyg
onf/ rlqvifrsm;tm;,if;wkYd\qEoabmxm;rygbJEiS Yftjcm;pmayukd twif;tMuyfroifMum;apoifY
yg/}} ( OD;vSxeG ;f jzL?ekid if aH wmfaumifp0D if?&ckid jf ynfe,f( ) Budraf jrmuftpnf;ta0; pD&ifcpH m?1974ck)
ae&mwGipf um;csy
f wifjyvko
d nfrmS txufaumufeKwcf surf sm; ]] rlqvif}} [laoma0g[m&
ok;H ESKef;onfYupd jh zpfygonf/ tv,foaH usmfnv
D mcHusif;ypOf 1951 ck ZGev
f xd? ,ckwiG w
f iG o
f ;Hk aeMu
aom ]] &k[
d if*sm}} a0g[m&ray:ao;acs/ armifawmESiYf b;l oD;awmifrrS q
l vifwYdk onfppfwaumif;om;
b*FgvDvrl sKd ;rsm;jzpfMuaomfvnf; ]] b*FgvD} [krcH,v
l Mdk uaomaMumifY 0denf;a&Smifum pmwrf; ]] rlqvif}}
[lok;H pJcG YJjcif;jzpfonf/ ]] &k[
d if*sm}}[laoma0g[m&ukd xkpd mwrf;aemufyidk ;f wGirf S ?ygvDreftrSwrf pwm
D iG o
f ;Hk pJcG YJjcif;
*gzg;&fu 1951 ck Mo*kwv
f (20)&ufxw
k f *g'D,efowif;pm (The Guardian )pwifww
jzpfonf/ 4if; ]] &k[
d if*sm}} a0g[m&onf ppfwaumif;om;b*FgvDvrl sdK;?rlqvifrsm;uku
d ,
dk pf m;jyKaom
a0g[m&opfjzpf\/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
97
tv,foHausmfnDvmcHrSqkH;jzwfcsrSwfcJYaomtxufaumufeKwfcsufrsm;ukd 1960 ck twGif;
]]&k[
d if*sm}}trnfcH rlqvifrsm;wifjyaom tqkjd yK&ckid jf ynfe,ftay:oabmxm;wifjycsurf sm;ESiYfEKS id ;f ,SOf
MunfYMuygrnf/ OD;pGm ygvDreftrwf rpwmplvwefrmrl;wifjyaom tcsurf sm;ukd rkad &Sa,*gusr;f rSaumuf
eKwfazmfjyygrnf/ 4if;onf armifawm? bl;oD;awmife,frSty ?ppfawGtp&Sdaom tjcm;jrKdYe,frsm;&Sd
rlqvifvx
l u
k dk uk,
d pf m;jyK &ckid jf ynfe,fppHk rf;a&;aumfr&Six
f pH mwrf;wifcYJonf/ 4if;pmwrf;onf &ckid f
jynfe,fwpfcv
k ;Hk ukjd ynfe,fzYGJpnf;ay;&efvv
dk m;olrq
l vifwYdk\ qEux
dk w
k af zmfjyaompmwrf;jzpfonf/
armifawmESiYf b;l oD;awmifrq
l viftrsm;pkwifjyaomrlrmS plvwefrmrl;rlEiS Yf uJjG ym;jyD;4if;jrKdYe,frsm;ukd
]]&k[
d if*sm rlqvif jynfe,f}}tjzpfo;D jcm;zJYG pnf;&efvv
dk m;Muonf/
rpwmplvwefrmrl;u rdrdwkdYonf ]] tqkdjyK&ckdifjynfe,fukdpnf;urf;csufESpfcsufwGiftajccH
axmufcrH nf/ tu,f &ckid Af 'k b
momwkYdu rlqvifwYdak wmif;qkcd suu
f adk xmufcyH gu? tu,fjynfe,f
zJYGpnf;ykH bmoma&;?,Ofaus;rSK?pD;yGm;a&;?ekid if aH &;?tkycf sKyaf &;?ynma&;wkYd rlqvifwYdktwGut
f mrcHcsuf
ay;yguaxmufcrH nf/ jynfe,fopfjynfe,ftBuD;tuJonf rlqvifwvSnY?f rlqvifr[kwo
f w
l vSnYf
jzpf&rnf/ jynfe,ftMuD;tuJonf rlqvifjzpfvQif? vGwfawmfOu|onfrlqvifr[kwfoljzpf&rnf/
okYd aomf 'kw,
d Ou|onf rlqvifjzpf&rnf? okYd a&SYaemuftpDtpOfajymif;vsuftvSnYf usjzpf&rnf/
enf;twkid ;f tjcm;aumfrwDEiS Yf tzJYG pnf;rsm;ukd zJYG pnf;&rnf/ jynfe,f0efBuD;tzJYG \ ok;H ykw
H pfyo
Hk nf
rlqvifjzpf&rnf/ rlqvifwYdktwGut
f usKd ;oufa&mufrKS r&Sad om? jynfe,faumifp0D ifu,
dk pf m;vS,w
f YdkrJ
ray;aom? rnfonfYOya'ukrd QaxmufcrH nfr[kw/f rlqvifrsm;aexkid &f ma'o cefYtyfrnfY&mxl;twGuf
jynfe,ftMuF;tuJonf 0efBuD;tzJYG0ifrv
l qifu,
dk pf m;vS,rf sm;\tBuHjyKcsujf zifYaqmif&u
G &f rnf/ tpk;d &
0efxrf;rsm;?vlxak &;&mvkyif ef;rsm;? rsLeDpyD ,f(pnfyif)&mxl;rsm; ponfjzifY cefYxm;vQif rlqvifrsm;ukd
vlO;D a&\tcsK;d tvku
d cf efYxm;&rnf/ --- rdrw
d Ydku;dk uG,o
f nfYbmomr[kwyf J rnfonfYbmoma&;twef;
ukrd Q twif;?tusyw
f ufa&mufciG YfrjyK&/ pmoif&mXmewkid ;f bmom&yfwidk ;f ukd rdrb
d mompum;jzifYoifjy
cGiYf jyK&rnf/ rlqvifwYdk udk olwYdk \&k[
d if*smbmompum;?uk;d um&mbmomwkYd w;dk wufa&;aqmif&u
G &f ef
vk;H 0vGwv
f yfaom txl;tcGiYfta&;ay;&rnf/ rlqvifa&;&mrsm;ukad qmif&u
G rf nfY rlqviftxl;t&m&Sd
xm;&rnf/ 4if;tvkyrf mS rlqvifwYdktvkq
d EEiS Yf 4if;wkYd tay:tekid t
f xufyw
d q
f Ydkxm;jcif;rsm;ukpd pHk rf;jyD;
jynfe,ftMuD;tuJxw
H ifjy&rnf/ }} (pm-104)
qufvufwjcm;rlqviftzJYGtpnf;rsm;uku
d ,
dk pf m;jyKwifjyaomtcsurf sm;ukv
d nf; aumufeKwf
wifjyygrnf/ atmufwiG af zmfjyaomaumufeKwcf surf sm;onf 1960 ckatmufwb
dk mv(27)&ufaeY owif;
pm&Si;f vif;yJG }} &ckid rf q
l viftzJYG tpnf;acgif;aqmifrsm;}}u wifjyaom &ckid jf ynfe,fppHk rf;a&;aumfr&Sif
xH wifjycJYonfqadk om pmwrf;ygtcsuaf ygif;(22)csurf S aumufeKwfcsurf sm;jzpfygonf/ tcsurf sm;
ukt
d v,foaH usmn
f v
D mcHq;Hk jzwfcsurf sm;rS aumufEKS wfcsurf sm;ESiYfvnf;aumif;? rpwmplvwefrmrl;\
wifjycsuyf gaumufeKwfcsurf sm;ESiYf vnf;aumif; pm&SKolwYdkEKS id ;f ,SOo
f ;Hk oyfMunfY&efjzpfygonf/
]]---(1)ekdifiHjcm;om;rSwfykHwifvufrSwf(okdYr[kwf) ekdifiHjcm; ekdifiHul;vufrSwfukdifaqmif
xm;olrsm;rSty use&f adS eaom &ckid jf ynfwiG f ,ckaexkid v
f suf&o
dS l rlqviftm;vk;H ukjd ynfaxmifpjk refrm
ekid if o
H m;rsm;[kowfrw
S af y;&rnf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
98
(2) &ckid jf ynfe,ftwGi;f rnfonfYae&mrSrqkd a&G;aumufc&H onfY rlqvifygvDreftrwfrsm;tm;
vH;k onf &cdik jf ynfe,fru
S ,
kd pf m;jyKwufa&mufonfUrlqvifr[kwo
f yl gvDreftrwfrsm;enf;wl&cdik jf ynf
e,faumifpw
D iG f tzGUJ 0ifrsm;tjzpfyg0if&rnf/
(4) &cdik af &;&m0efMuD;tjzpf jynfaxmifpt
k pd;k &tzGUJ wGif tzGUJ 0iftjzpfyg0if&rnf/&cdik jf ynfe,fO;D pD;
&mxl;udk jynfe,faumifp&D rdS q
l vifEiS rhf q
l vifr[kwo
f t
l zGUJ 0ifrsm;xJrS tvSnUf usaG;aumufwifajrmuf
ay;&rnf/rlqvifr[kwo
f w
l pfO;D onf OD;pD;&mxl;ukw
d pfEpS o
f ufwrf;xrf;aqmifvQirf q
l viftzGUJ 0ifonf
aemufwpfEpS o
f ufwrf;udx
k rf;aqmif&&eftwGujf zpf&rnf/
(5) jynfe,fO;D pD;onf rlqvifjzpfvQif jynfe,faumifpOD u|onfrq
l vifr[kwo
f jl zpf&rnf/
'kw,
d Ou|rSm rlqvifjzpf&rnf/odUk a&SUaemuftpDtpOfajymif;tvSnUf usjzpf&rnf/
(6)---0efMuD;tzGUJ wGif oH;k yHw
k pfyx
kH ufrenf;aomOD;a&onf rlqvifrsm;xJrjS zpf&rnf/
(7)---rlqvifrsm;\oD;jcm;vlwef;pm; ? vlUtzGUJ tpnf;wpf&yftjzpfcpH m;ae&onfU&ydik cf iG Ehf iS hf
tcGit
hf a&;udx
k cd u
kd af prnfUOya'Murf;wpf&yfujdk ynfe,faumifp&D rdS q
l viftzGUJ 0iftrsm;pkuoabmrwl
vQif Oya'tjzpfjy|mef;jcif;rjyK&/
(9) jynfe,f&mxl;0eftzGUJ wGif rlqvifrsm;tcsKd ;usyg0ifap&rnf/xdYk jyif4if;tzGUJ OuX&mxl;udrk l
qvifrsm;ESirhf q
l vifr[kwo
f rl sm;twGi;f tvSnUf us&&Sad p&rnf/
(11) jynfe,fXf mezGUJ tpnf;trsm; ? jynfe,frMS uD;MuyfonfUwpfjcm;aom&mxl;tzGUJ rsm;ESib
hf w
k f
tzGUJ rsm; ? aumfyakd &;&Si;f rsm;ESijhf rLeDpy,ftoif;tzGUJ rsm;tm;vH;k wGif rlqvifrsm;onfwef;wl&nfwt
l cGihf
ta&;rsm;&&Sad p&rnf/--(14) jynfe,ftpd;k &onf jynfe,ftwGi;f &Srd q
l vifEiS v
hf el nf;pkrsm;\ynma&;ESihf pD;yGg;a&;tusKd ;
udt
k xl;or0g,rpdu
k
f jriw
hf ifay;&rnf/--(15) jynfe,f\b@ma&;ESijhf ynfaxmifpt
k pd;k &xHr&S aomcGaJ 0&Hyek af iGrsm;udo
k ;kH pG&J m rlqvifEiS hf
rlqvifr[kwo
f {l &d,mrsm; tjzpfeikd q
f ;kH vlO;D a&tcsKd ;tpm;tvdu
k cf aJG 0owfrw
S af y;&rnf/
(21)--- ygupwefrS Ak'b
momrsm;ukjd yefvnfae&mcsxm;&mwGijf ynfe,ftwGi;f rlqvifr[kwf
olrsm;\ae&mwGio
f mcsxm;&rnf/
(22) ar,ke,fjcm;c&kid w
f iG ef ,fjcm;tkycf sKyaf &;ukzd suo
f rd ;f jyD;aemuf,if;tkycf sKyaf &;ukd &ckid jf ynf
e,frv
S t
TJ yf,al omtcg?4if;a'ouko
d ;D jcm;a'owpfct
k jzpftyk cf sKy&f rnfjzpfjyD; ,ckvuf&jdS ynfoYl0efxrf;
tkyfcsKyfa&;ukdajymif;vJjcif;aomfvnf;aumif;?0ifpGufjcif;aomfvnf;aumif;r&Sdap&/}} (*g'D,ef? 1960?
atmufwb
dk m (27)&uf)
txufyg*g'D,efowif;pmygaumufEKS wfcsurf sm;ukt
d v,foaH usmn
f v
D mcHq;Hk jzwfcsurf sm;ESiYf
vnf;aumif;? rpwmplvwefrmrl;\wifjycsufrsm;ESiYf vnf;aumif;?pm&SKolwYdk EKS id ;f ,SOo
f ;Hk oyfMunfY&ef
jzpfygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
99
pmwrf;ok;H ckaumufEKS wfcsurf sm;ukd ESKid ;f ,SOo
f ;Hk oyfMunfYvQif ]] &k[
d if*sm}} trnfcH ppfwaumif;
om;rlqvifwkdYonf vlOD;a&tompD;&onfukdtaMumif;jyjyD;? &ckdifjynfe,f ajrmufykdif;?armifawm?
bl;oD;awmif ESiYf&aoYawmifwpdww
f ykid ;f ukrd q
l vifo;D jcm;jynfe,f(okYdr[kw)f rlqvifo;D jcm;a'otjzpf
zJYG pnf;vko
d nfYtcsufwifjyykw
H Ml uaMumif;awGY&ygonf/ ekid if aH wmftpk;d &u 4if;wkYd tm;jrefrmekid if o
H m;
rsm;tjzpf todtrSwjf yK&rnfYtjyif? ygupwef&daeMuaom&SdckdifAk'bmomrsm;ukdyif rlqvifjynf
e,f aexkdifcGifYrjyKonfYqEvnf;tjrifwlMuavonf/ rlqvifoD;jcm;jynfe,f? oD;jcm;a'o
rzJYG pnf;yJ ? &ckid jf ynfe,fwpfcv
k ;Hk ukjd ynfe,fzYGJ pnf;ay;&efvv
dk m;aom rpwmplvwefrmrl;url?&ckid Af 'k
bmom wkYdxrH S rlqvifwYdktwGuf tmrcHcsuu
f o
dk mawmif;onf/ okYdaomfxt
dk mrcHcsurf mS rlqvifo;D jcm;
jynfe,fzYGJ pnf;a&;rlxuf wif;usyfaMumif;awGY&onf/
tm;vk;H csKyv
f u
dk v
f Qif rl*sm[pfoyl ek x
f rSK\tusKd ;qufonf&ckid w
f Ydktm; rdrw
d Ydk\bk;d bGm;ykid &f ckid af jr
&ckid jf ynfe,fxal xmifciG Yfuydk ifrq
l vifwYdk\taESmifYt,SuEf iS Yfruif;vGwef idk af om taetxm;rsKd ;a&muf
apavonf/ armifawm? bl;oD;awmif ?&aoYawmifwpdww
f ykid ;f ukv
d nf; &ckid w
f Ydkrykid af wmYy?J ppfwaumif;
om; b*FgvDrq
l vifwYdk \ vlO;D a&tompD;&rSKuGe,
f uf &ckid v
f el nf;pku tcsKyftaESmifc&H ovkjd zpfap
avonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
100

tcef;(7) a0zefpm
ppfwaumif;EG,frlqvifrsm;ukdwkdif;&if;om;qkdygvm;
aZmfrif;xG#o
f nf tcef;(7)wGif ]] Oya'aMumif;ESiYf&[
dk if*sm}}acgif;pOfwyfjyD; ]] Zmwdt& jynfaxmifpk
om;jzpfow
l Ydk twGuf jynfaxmifpo
k m;jzpfrKS onf tajccHvYl tcGiYf ta&;w&yfjzpfonf}} [k ed'gef;csDvu
dk f
onf/ xkYdaemufuv
k or*vYltcGiYfta&;aMunmpmwrf;tyk'd (f 15)rS aumufeKwjf yD; ]] vlwidk ;f onfeidk if o
H m;
tjzpfucdk ,
H yl idk cf iG Yf&o
dS nf}} [ktm;jznfYwifjyum? rdru
d ,
dk u
f Zdk mwdt& jynfaxmifpjk refrmekid if o
H m;jzpfav
[ef?xkYdaMumifY jrefrmekid if o
H m;tjzpfucdk ,
H yl idk cf iG Yf&adS v[efwifjyvku
d o
f nf/ ]] &k[
d if*sm}} trnfco
H w
l YdkrmS
Zmwdt& jynfaxmifpjk refrmedik if o
H m;jzpfonf[q
k v
dk [
dk efwo
l nf/ vlYtcGiYf ta&;ta&jcKHjyD; ]] &k[
d if*sm}}
trnfco
H w
l YdktwGut
f cGiYfta&;awmif;aomwifjycsurf sKd ;jzpfonf[q
k &dk rnf/
okYdwifjyjyD; jrefrmekid if o
H m;jzpfrKS EiS YfpyfvsO;f 1947 ckEpS f jynfaxmifpjk refrmekid if zH YGJpnf;tkycf sKyf
ykt
H ajccHOya'yk'rf (10)ESiYfy'k rf (11)wkYdudk uk;d um;azmfjyonf/ qufvuf 1948 ckEpS jf ynfaxmifpk jrefrm
ekid if o
H m;jzpfrKS tufOya'ukv
d nf;atmufygtwkid ;f azmfjyonf/
]](3)(u)/ tajccHOya'yk'rf (11)tvkYdigS jrefrmekid if w
H idk ;f &if;om;trsKd ;rsKd ;qko
d nfrmS ucsi?f u&if?
u,m;?csi;f ?jrefrm?&ckid o
f Ydkwnf;r[kw&f rS ;f vlrsKd ;ukv
d nf;aumif;? 1823 ck (jrefrmou&mZf 1185 ck)rwkid f
rDumvrSp jynfaxmifpw
k iG f yg0ifaome,fajrwpfcck k rdrw
d Ydk\yif&if;wkid ;f jynftjzpfjzifYtajcpku
d af e
xkid cf YJ aomrsdK;EG,pf rk sm;ukv
d nf;aumif;qkv
d o
dk nf/ }} (pm-71)
tufOya' ]] 1823 ckrwkdifrDumvrSp}} [laomckESpfuefYowfcsufyg0ifonf/ ckESpfukd
qkyu
f idk jf yD;aZmfrif;xG#u
f atmufygtwkid ;f wifjyvku
d o
f nf/
]]-- jAdwo
d QwyfrLS ;a&mbwfqef\ 1825 ckEpS Zf v
l idk v
f (21)&ufaeYtpD&ifcpH mt& xkpd Ofu &ckid f
jynf vlO;D a&wpfoed ;f cefY&&dS m Ak'b
mom0if&ckid af jcmufaomif;ESiYf rq
l ifo;Hk aomif;cefY&adS Mumif;yg&S&d m?
rlqifo;Hk aomif;rSqif;oufvmolwYdkrmS jrefrmekid if \
H wkid ;f &if;om;jzpfaMumif;ukt
d jiif;yGm;p&mtvQi;f
r&Sed ikd af y/}} (pm-74)
tjiif;yGm;p&m&Syd gonf/ &Syd rHk mS okYdjzpfonf/ rlqvifo;Hk aomif;rSmrif;ygBu;D tp&Sad omajrmufO;D
acwfb&k ifrsm;u b*Fg(12)jrKdYrS zrf;qD;,lvmaom okYH yef;rsm;?ay:wl*yD ifv,f'g;jyrsm;xHr0S ,f,al om
rlqvifrsm;?oQmoQL*smaemufvu
dk af v;onfurefrsm;? bk;d awmfb&k m;ac:,lvmaom ajr'l;rlqvifrsm;
polwYdkjzpfonf/ 4if;wkYd\Zmwdeidk if rH mS tdE,
d omjzpfonf/ &ckid jf ynfr[kwaf cs/ &ckid jf ynf taeMumcJYaom
tdE,
d om; (trsm;tm;jzifY b*FgvDvrl sdK;)jzpfonf[u
k m;qked idk o
f nf/
aZmfrif;xG#w
f ifjyaom rlqvifo;Hk aomif;rSm tdE,
d orkid ;f okawoDygarmubem*s\
D wifjycsuf
jzpfayonf/ vlOD;a&ukdcsJYum;vkd aZmfrif;xG#fu ?bkd;awmfbk&m;tkyfpkd;aomESpf(40)acwfwGif &ckdif
jynfrS t*Fvyd yf idk ef ufoYdkxu
G af jy;Muaom &ckid 'f u
k o
nfrsm; rlqvifrsm;vnf;ygaMumif;vlO;D a&cJw
G ef;
awmif;cHonfY oabmESiYf atmufygtwkid ;f wifjyjyefonf/
]] --- 1784 ckEpS w
f iG f ArmusL;ausmaf &;ppfab;'PfEiS Yf 1785 ckEpS f aemufyidk ;f av;jrKYd0eftyk cf sKyaf &;
umvtwGif;jynfwGif;vkHjcKHa&;r&Sd ppfwaumif;okdYxGufajy;wdrf;a&Smif ckdvSKHcJYMuolrsm;onf 1826
ckEpS af emufyidk ;f jynfwiG ;f vkjH cKHrKS tawmftoifY&v
dS mojzifYjyefvnf0ifa&mufvmcJYMuonf --- ,if;wGif

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
101
Ak'bmom0if &ckdifvlrsdK;rsm;tjyif rlqvifrsm;?awmifay:vlrsdK;pkrsm;vnf; trsm; tjym;yg0ifcJYonf/}}
(pm-74)
av;jrKdY0efacwf(bkd;awmfbk&m;ESpf 40 acwf) ppfwaumif;okdYxGufajy;olrsm;udpu
kd arm&pf
aumvpfuvnf;aumif;? orkid ;f ygarmua'gufwmyif;uvnf;aumif;rSww
f rf;wifcYJMuonf/ aumvpf
uESpo
f ed ;f [kazmfjy? a'gufwmyif;u,if;OD;a&xufavsmYazmfjycJYonf/ wpfO;D ESiYfwpfO;D vlO;D a&azmfjy
rSKjcm;em;Muaomfvnf; ?4if;'kuo
nfrsm;rSm&ckid o
f m;rsm;omjzpfonf[ak zmfjyMuonf/ rlqvifyg0ifonf
[kra&;Muacs/ udpu
t
dk cef;(4)a0zefpm ]] bk;d awmfb&k m;acwf&ckid jf ynfvOl ;D a&}} acgif;pOfi,fatmuf
wGiaf 0zefwifjycJYjyD;jzpfygonf/
xkYdjyifaZmfrif;xG#o
f nftcef;(4)yif jAdwo
d Qacwf wHcg;r&S?d 'g;r&S0d ifvmMuaomrlqvifrsm;ukd
a&S;acwfuyif&cdS YJ aom ]] e,fcw
H idk ;f &if;om;rlqvifrsm;jzpfonf}} [kvrd n
f mcJY&m ]] {nfYonfrsm;omjzpf
onf}} [kacsywifjycJYonf/ taxmuftxm;tjzpf rpwmprwfpmtkyEf iS Yfradk &Sa,*gusr;f ukn
d eT ;f cJYonf/
xdYkjyif tcef;(6)vnf; 1942 ckt"du&kP;f umv xGuaf jy;cJYorl sm; 2 ode;f &So
d nf[v
k rd n
f mjyD;
,ckumvarmifawmESifYbl;oD;awmif rlqvifOD;a&wkd;cJY&onf[kwifjycJYao;onf/ 4if;vdrfnmrSKukd
tcef;(6) ]] t"du&kP;f umvrlqvifO;D a&tjrwfxw
k yf }Hk } acgif;pOfi,fatmufa0zefwifjycJYygonf/
aZmfrif;xG#fonf ,cktcef;(7)wGifwzef? 1948 ckESpfjynfaxmifpkjrefrmekdifiHawmfom;jzpfrSK
tufOya'tykd'f 3(u)ukd ukd;um;jyD;? 1823 ckrwkdifrDav;jrKdY0efacwf&ckdifjynfrSxGufajy;ol 2 odef;rS
rlqvifO;D a&cJw
G ef;awmif;um?,ckrq
l vifO;D a&ukt
d ajccHOya'ESiYfnaD omvlO;D a&tjzpfwifjyjcif;jzpfonf/
rQEiS Yfr&yfao;yJ jAdwo
d Qacwf (91)Xmetkycf sKyaf &; rif;wkid yf iftrwfrsm;a&G;aumufwifajrmuf
&aomtcg ?armifawmESiYf b;l oD;awmife,frS a&G;cs,fccH YJ ol rpwm*eDrm&fuefudk ]] jrefrmwkid ;f &if;om;
uk,
d pf m;vS,}f } [laZmfrif;xG#u
f atmufygtwkid ;f vdrn
f mwifjycJYonf/
]]--- 1932 ckEpS ef 0dk ifbmvwGif taxGaxGa&G;aumufyu
GJ si;f ycJYonf/ &ckid af 'owGiw
f idk ;f &if;om;
jrefrmrJqEe,f(9)e,fESifYtdEd,om;rsm;twGufppfawGjrKdYay:(1)e,f?aygif;rJqEe,f(10)e,ftwGuf
rif;wkid yf iftrwf(10)OD;ukad &G;cs,fcYJ &m &k[
d if*smwkYd u jrefrmwkid ;f &if;om;rJqEe,frrS aJ y;ykid cf iG Yf &&Sjd yD;?
&k[
d if*sm vlrsKd ;OD;*eDrm&fuefonf armifawm? bl;oD;awmif rJqEe,frjS refrmwkid ;f &if;om;uk,
d pf m;vS,f
tjzpf a&G;cs,jf cif;cHcYJ &onf}}(pm-75)
aZmfrif;xG#w
f ifjycsuftwkid ;f qkv
d QifraJ y;ydik cf iG &hf &Sad omrlqvifwUkd onf jrefrmwdik ;f &if;om;rsm;
jzpfMujyD; rpwm*eDrm&fuefonf vnf; jrefrmwdkif;&if;om;udk,fpm;vS,fjzpfoGm;avonf/xdkrlqvif
tm;vH;k vnf;]]&d[
k if*sm}}vlrs;kd jzpfuek o
f nf/tvSnUf tywftvdrt
f nmaumif;olaZmfrif;xG#o
f nf zefqif;&Sif
uJo
h Ukd jAdwo
d Qacwf0ifvmoltEd ,
d om;wdUk tm; rdru
d avmifjzif]h ]jrefrmwdik ;f &if;om;}}toGio
f Ukd vnf;aumif;?
&d[
k if*smvlrsKd ;tjzpfoUkd vnf;aumif; ?ajymif;vJay;edik cf ahJ omfvnf; rpwmprwf\ ppfawGa*Zwfw;D ,m;
rSww
f rf;udu
k m; ajymif;vJeikd pf rG ;f r&Sed ikd yf g/xdrk w
S w
f rf; wdik ;f &if;om;Ak'b
momrsm;ESihf {nfUonftEd ,
d
edkifiHom;wdkUukd oef;acgifpm&if;vlOD;a&twdkif;wduspGmaz:jyxm;jyD;jzpfonf/4if;oef;acgifpm&if;
]]&d[
k if*sm}}vlrsd K;[lr&Syd g/b*Fvv
D rl sKd ;ESit
hf pvmrfbmom0if]]uref}}vlrsKd ;[lom&Syd gonf/ordik ;f trSef

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
102
w&m;udrk nforl Qz;kH uG,
f r&Edik af Mumif;aZmfrif;xG#ef m;vnfoifo
h nf/
zqyv tpdk;&vufxuf ygvDreftaxGaxGaG;aumufyGJoHk;Mudrfusif;ycJh&m armifawmESifh
bl;oD;awmife,frrS q
l viftrwfrsm;yg0if,OS jf ydKifciG &hf jyD;vTwaf wmftrwfrsm;tjzpfaG;cs,cf cH &hJ aMumif;
aZmfrif;xG#u
f pm-76 tus,w
f 0ifw
h ifjycJah o;onf/ 4if;wdUk rSmjrefrmwdik ;f &if;om;rsm;jzpfaomaMumifh
rJay;cGiEhf iS ahf G;cs,cf yH ikd cf iG &hf cJjh cif;jzpfonf[v
k nf;qdv
k u
kd o
f nf/ xdt
k cGit
hf a&;rsm;udak rmifawmESib
hf ;l oD;
awmifrS rlqvifrsm;&cJMh uonfrmS rSeaf omfvnf;4if;wdUk tm;wdik ;f &if;rsm;tjzpftodtrSwjf yKjcif;r[kwaf cs/
]]&dk[if*sm}}trnfcHrlqvifwdkUtm; wdkif;&if;rsm;tjzpftodtrSwfrjyKaMumif;udk e0w tpdk;&vufxuf
tMudrf (100) ajrmufowif;pm&Si;f vif;yJG ay:vGicf o
hJ nf/
1988-ckESpf rqv tpdk;&jyKwfusjyD;aemuf e0w tpdk;&wufvmonf/1990-ckwGif
ygwDp'kH rD u
kd a&pDtaxGaxGaG;aumufyu
JG si;f y&efppD Of&m armifawmESib
hf ;l oD;awmifjrdKUe,frS rlqvifygwD
(7)ckaG;aumufy0JG ifcMhJ uonf/ e0w tpd;k &onfjynfaxmifpw
k ikd ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;pm&if;]]&d[
k if*sm}}vlrsKd ;
udkxnfUoGif;jcif;rjyKacs/ xdkudpu
dk e0w tpdk;&\13^7^90-aeUjyKvkyfcJhaomtMudrf(100)ajrmuf
owif;pm&Sif;vif;yGJwGif twGif;a&;rSK; (1) AdkvfcsKyfcifnGefUu]]tcsdKUaomEdkifiHa&;tzGJUtpnf;rsm;onf
w&m;0iftodtrSwrf jyKonfUvlrsKd ;rsm;udw
k ikd ;f &if;om;vlrsKd ;wpfrsKd ;jzpfonf[ak wmif;qdv
k mjcif;udak wGU&aMumif;
rdrw
d Ukd Edik if w
H iG f vGwv
f yfpmG ud;k uG,cf iG jhf yKxm;onfUtwGub
f moma&;tay:wGit
f ajccHjzpfay:vmonfU
vlrsdK;udt
k odtrSwrf jyKaMumif;wdkif;&if;om;vlrsdK;pm&if;wGif,cifurygbJ ,cktcgwdkif;&if;om;
tqifh&Sd&efMudK;yrf;rSKrsm;onftE&m,f&SdEdkiftajccHOya'a&;qGJ&mtav;teufpOf;pm;&efvdktyf
rnfjzpfaMumif;}}&Si;f vif;rdeUf Mum;cJo
h nf/owif;pm&Si;f vif;yGjJ yKvkyjf yD;aemuf ,cifu]]&d[
k if*sm}}ygwD
trnfcH&eftqifoifhjzpfaecJhMuaom armifawmESifhbl;oD;awmifjrdKUe,frsm;rSrlqvifygwDrsm;onf
ygwDtrnfrsm;udw
k pfrsKd ;wpfzakH jymif;jyD;rSwyf w
kH ifcMhJ u&onf/4if;ygwDrsm;rSm(1) trsKd ;om;vlUtcGit
hf a&;ESi;hf rdu
k &ufwpfygwD
(2) ar,kzUHG jzdK;wd;k wufa&;ausmif;om;vli,frsm;tzGUJ csKyf
(3) wdik ;f &if;om;vlrsd;k pkb0opfxak xmifa&;ygwD
(4) wdik ;f &if;EG,zf mG ;yl;aygif;a&;ygwD
(5) trsdK;om;ygwD
(6) &cdik v
f rl sKd ;pkrsm;'Dru
kd a&pDtzGUJ csKyf
(7) ureftrsKd ;om;'Dru
kd a&pDtzGUJ csKyf-wdUk jzpfonf/
odUk ]]&d[
k if*sm}}trnfccH iG rhf & trnfopfajymif;cJMh u&aomjzpf&yfreS u
f akd Zmfrif;xG#u
f atmufyg
twdik ;f vdrn
f mwifjycJo
h nf/
]]---wdik ;f &if;om;&d[
k if*smrsm;vnf; tjcm;nDaemifwikd ;f &if;om;rsm;enf;wl 1990-aG;aumufyJG
wGif touf(18)ESpjf ynfUolwikd ;f rJay;Edik cf iG &hf &Scd yhJ gonf/&d[
k if*smEdik if aH &;ygwDrsm;vnf;xlaxmifciG Yfw&m;0if
&cJyh gonf/}} (pm-87)
odUk wifjyjyD; txufaz:jyyg ygwD(7)ckukd ordik ;f tusO;f ESiw
hf uGqufvufaz:jyxm;ao;onf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
103
aZmfrif;xG#u
f ]]wdik ;f &if;om;&d[
k if*smrsm;}}? ]]&d[
k if*smEdik if aH &;ygwDrsm;}}[k oH;k ESKe;f cJyh gvsuf ygwDtrnfrsm;
]]&dk[if*sm}}[laomtrnfudkbmaMumifhraz:jyMuygvdrfh/ar;cGef;twGuftajzudk twGif;a&;rSK;(1)\
owif;pm&Si;f vif;yGrJ ed Uf cGe;f awGUEdik yf gonf/]]&d[
k if*smtrnfco
H rl q
l vifwUkd onf]]wdkif;&if;om;vlrsdk;
pm&if; ,cifurygbJ ,ckrSwdkif;&if;om;tqifh&Sd&efMudK;yrf;rSKrsm;onftE&m,f&SdEdkifaMumif;}}
axmufjyjyD;]]&d[
k if*sm}}wdik ;f &if;om;[laomtoH;k tESKef;udyk ,fcsc
hJ txufygwDrsm;]]&d[
k if*sm}}trnfukd
raz:jycJMh ujcif;jzpfonf/
xdUk jyifaZmfrif;xG#o
f nf ]]rqv tpd;k &acwfjynfoUl vTwaf wmfaG;aumufyJG 1947-ckEpS zf UJG pnf;
tkycf sKyyf t
kH ajccHOya't& tzd;k ? tzGm;? rdbESpyf g;ESirhf rd u
d ,
kd w
f ikd jf refrmEdik if o
H m;jzpfygrS vlxu
k ,
kd pf m;vS,f
tjzpfaG;cs,yf ikd cf iG &hf adS Mumif; owKwGi;f 0efMuD;a'gufwmnDnED iS Ehf ikd if jH c;a&;Xme'kw,
d 0efMuD;OD;0if;udw
k Ukd
,if;Oya'ESirhf nDjynfoUl vTwaf wmfu,
kd pf m;vS,t
f jzpfreS Kwx
f u
G cf MhJ u&aMumif;? &d[
k if*smtrsKd ;om;wdUk rSm
jynfoUl vTwaf wmfEiS jhf ynfoUl aumifpt
D qifq
h ifah G;cs,w
f ifajrmufyt
JG m;vH;k wGif rJay;cGihf ? aG;cs,cf yH ikd cf iG hf
&&Scd ahJ Mumif;}} pm-(77)wifjycJo
h nf/xdrk Qomru pmrsuEf mS (92)wGiv
f nf;]]e0w tpd;k &acwfwiG f &d[
k if*sm
vlrsKd ; touf (18)ESpjf ynfUjyD;oltm;vH;k onf 1990-ckarv (27) &ufaeUwGiu
f si;f yaom jrefrmEdik if \
H
aemufqHk;taxGaxGaG;aumufyGJMuD;wGif0ifa&muf,SOfjydKifcGifh&cJhonfrSm &dk[if*smvlrsdK;onf
jrefrmEdik if w
H ikd ;f &if;om;vlenf;pkwpfcjk zpfjcif;aMumifjh zpfonf}}[kvnf; wifjyjyefonf/
wifjycsufrsm; rqv tpkd;&vufxufwGif a'gufwmnDnDESifhOD;0if;udkudkwdkUonf 1947ckESpf zGJUpnf;yHkt& EdkifiHom;rsm;r[kwfjynfolUvTwfawmfudk,fpm;vS,frsm;tjzpfeKwfxGufcJh&onf[k
aZmfrif;xG#u
f axmufjycJo
h nf/rSeaf yonf/4if;yk*Kd vfEpS Of ;D rSm rsdK;d;k Zmwdt&Edik if o
H m;rsm;r[kwMf uaom
aMumifh zGUJ pnf;yHEk iS rhf nDd;k d;k om;om;&Si;f &Si;f vif;vif;ESKwx
f u
G cf MhJ ujcif;jzpfEikd o
f nf/odUk aomfaZmfrif;xG#u
f
rqv acwf]]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifrsm;jynfoUl vTwaf wmfEiS jhf ynfoUl aumifpt
D qifq
h ifw
h iG u
f ,
kd pf m;
vS,frsm;tjzpfaG;cs,fcHcGifh&cJhonf[kqdkjcif;rSm vdrfnmrSKoufoufomjzpfavonf/&cdkifjynfe,f
rlqvifrsm;udkygwD0iftjzpfyifcGifhrhjyKcJhacs/t&HygwD(odkU)ygwDrdwfaqGtjzpfjzifhomauseyfMu&onf/
rlqvifaus;Gmrsm;wGiaf us;Gmaumifpt
D qifh omOu|tjzpfwm0efay;cJjh cif;jzpfonf/
xdUk jyif rqv acwf e*g;rif;pDrcH sufjzifEh ikd if o
H m;[kwrf [kwpf pfaq;&efppD OfjyD; pwif ppfaq;
H&k adS o; ? &cdik jf ynfe,fr]S ]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifrsm;rdru
d ,
kd u
f rkd vHrk vJ xdwx
f w
d jf ymjym jzpfum vlav;
odef;ausmfwpfzufEdkifiHodkUxGufajy;cJhMuaMumif;urmodjzpfayonf/olwdkUrdrdzmom bmaMumifh
xGufajy;MuygovJ/tajzrSm&Sif;aeonf/olwdkUrSmjrefrmwdkif;&if;om;jzpfzdkUa0;pG?EdkifiHom;tqifh
yifr&SMd uaomaMumifh tppfaq;rcH&yJ aJ MumufvefUwMum;xGuaf jy;Mujcif;jzpfonf/aZmfrif;xG#u
f 1990ck aG;aumufyJG ]]&d[
k if*sm}}trnfcv
H rl sKd ; rJay;cGihf ? aG;cs,cf yH ikd cf iG &hf cYjJ cif;rSm]]wdik ;f &if;om;vlenf;pk}}jzpf
aomaMumif[
h k qdv
k u
kd af o;onf/ e0w tpd;k &onf rdrw
d Ukd tkycf sKyfa&;wnfjidrv
f matmiftajctaet&
,m,DciG jhf yKjcif;omjzpfygvdrrhf nf/]]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifwUkd tm;]]wdik ;f &if;om;}}[ltodtrSwjf yKjcif;
r[kwaf cs/tcsufrmS twGi;f a&;rSK;(1)\tMudr(f 100)ajrmufowif;pm&Si;f vif;yGJ ay:vGix
f if&mS ;jyD;
jzpfonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
104
rlqvifwdkU\ar(13)&ufaeUarmifawmudkpD;eif;rnfUtMuH
aZmfrif;xG#fonftcef;(7)udk]]Oya'aMumif;ESifh&dk[if*smrsm;}}acgif;pOfMuD;wyfwifjyjyD;aemuf?
acgif;pOfi,ftrsKd ;rsKd ;cG
J ]]&d[
k if*sm}}trnfco
H w
l Ukd \Edik if aH &;vSKyf&mS ;rSKrsm;udw
k ifjyonf/4if;acgif;pOfrsm;
]]88-'Drdkua&pDvSKyf&Sm;rSKESifhwdkif;&if;om;&dk[if*smrsm;}}[laomacgif;pOfi,fwpfckvnf;yg0ifonf/
olwifjyaomtaMumif;t&m 88-ck'Drdku&pDta&;tcif;ay:aygufvmyHkudktus,fw0ifha&;jyD;
4if;ta&;tcif;ESiahf rmifawmrS 1988-ckarv(13)&ufaeUjzpfysucf ahJ om rlqvifwUkd \armifawmjrdKUe,fukd
wpfcsed w
f nf; ? wpfjydKiw
f nf; pD;eif;rnfUtMuHwUkd qufpyfae[efajAmifususvrd n
f mwifjyxm;onf/olu---1988-ckEpS f arv(13)&ufaeUwGif &cdik jf ynfe,farmifawmjrdKUwGiw
f pfygwDtmPm&Sipf eH pfukd
qefUusiaf omvlxt
k <kH urSKMuD;ay:aygufcyhJ gonf/xdt
k <kH urSKMuD;udk a'ocH&[
kd if*smESiYf&cdik w
f Ydu
k yl;aygif;jyD;
pDpOfcYaJ omfvnf; rqv \vHx
k ed ;f wyfzUJG u ypfcwfErdS Ef iS ;f &m &d[
k if*smvli,fEpS af ,mufycJG si;f jyD;aoqH;k jyD;
vltrsm;tjym;xdcu
kd 'f Pf&m&oGm;ygonf/}} (pm-85)
aZmfrif;xG#fu]]wpfygwDtmPm&SifpHepfudkqefUusifaomvlxktHk<urSKMuD;[kvnf;ajAmifusus
vdrn
f mvdu
k o
f nf/ pifppfvSKyf&mS ;rSKonf armifawmjrdKUay:rS rqv ygwDut
kd <kH uqEjyjcif;r[kwaf y/
vSKyf&mS ;rSK &ckid w
f u
kd yg0ifjcif;vH;k 0(vH;k 0)r&Sad cs/&cdik o
f m;wdUk vH;k 0rygcJh rkH u rlqvifwUkd vQKd U0Supf pD Of
aom vSKyf&mS ;rSKMuD;onf armifawmjrdKUay:ESiahf rmifawmjrdKUe,fwpfcv
k ;kH &Sv
d el nf;pk&cdik v
f rl sKd ;tm;vH;k udk
wpfjydKifwnf; wpfcsdefwnf;pD;eif;&ef aumufuspf,kwfrmpGmMuHpnfcJhjcif;omjzpfonf/rlqvifwdkU\
tMurf;zufrKS MuD;udak Zmfrif;xG#u
f ]]&d[
k if*smESi&hf cdik w
f Ukd yl;aygif;jyD;pDpOfco
hJ nf/}}[k ajAmifususvrd n
f m
wifjycJjh cif;omjzpfayonf/&Spaf v;vH;k 'Dru
kd a&pDt<kH urSKMuD;udt
k a&jcHKjyD;]]wpfygwDtmPm&Sipf eH pfqefUusif
vlxt
k <kH urSKMuD;}}jzpfav[eft&Surf &Sv
d rd n
f mvdu
k af o;onf/
aZmfrif;xG#fenf;wl armifawmjrdKUay:rSrlqvifacgif;aqmifa'gufwmxGef;atmifqdkoluvnf;
1988-ck pufwifbmv(6)&ufaeUjyKvkyaf omarmifawmjrdKUvlxpk nf;a0;yGMJ uD; atmufygtwdik ;f rdeUf cGe;f
ajymcJo
h nf[k aZmfrif;xG#u
f *kP,
f pl mG rSww
f rf;wifxm;onf/
]]---armifawmjrdKU'Dru
kd &pDwu
kd yf aJG umfrwDacgif;aqmif&[
kd if*smtrsKd ;om;a'gufwmxGe;f atmifu
]]Mo*kwv
f (13)&ufaeUarmifawmjrKd U'Dru
kd a&pDawmif;qdq
k EjyyGo
J nfjrefrmEdik if 'H rD u
kd a&pDwu
kd yf \
JG tpjzpfaMumif;
wdu
k yf u
JG 'kd rD u
kd a&pD&&So
d nfxrd avsmUaomZGJ vHUk vjzifh onf;vH;k nDnw
G pf mG qidEo
JG mG ;MuzdUk tav;teuf
wdu
k w
f eG ;f ygaMumif;}}ponfjzifrh ed Uf Mum;cJyh gonf/ [lrSww
f rf;wifxm;onf/ (pm-86)
ar(13)&ufudkaeU pGJajymif;yHkzsufjyD;]]Mo*kwfv(13)&uf }}[kvSnfUpm;xm;jcif;jzpfygonf/
ar(13)&ufu]dk ]'Dru
kd a&pDwu
kd yf t
JG p}}[ka<u;aMumf<um;0gvdu
k af o;onf/rlqvifwUkd \twifU&JpmG tH<k u
vSKyf&mS ;rSKonf armifawmjrdKUay:ESijhf rdKUe,fwpfcv
k ;kH &S&d cdik Af 'k b
momvlenf;pk\touft;kd tdrv
f jkH cHKa&;
twGuf tvGet
f a&;MuD;aomaMumifh armifawmjrdKUe,foC
H em,utzGUJ OuX ? jrdKUrq&mawmfb&k m;u
A[do
k C
H em,utzGUJ odUk (28^9^88)aeU pma&;wdik Mf um;cJyh gonf/4if;wdik Mf um;pmrSv&kd if;aumufeKwf
atmufwiG w
f ifjytyfygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
105
armifawmjrdKU
28 ? 9 ? 88
Ou|
Edik if aH wmfoC
H em,utzGUJ
&efuek jf rdKU
armifawmjrdKUe,ftem*wfomoemawmfta&;tcif;ESiyhf wfoufwifjyavQmuf
taMumif;t&m/
/armif
xm;csuf/
]]---&cdik f mG a[mif;*smtzGUJ [ktrnfcx
H m;aomukvm;qd;k wpfpo
k nf b*Fvm;'wfcsf
odUk cdv
k KHS um Gma[mif;*sm[laompmapmifux
kd w
k af 0jyD;urmodUk jzefUcsx
D w
k v
f iT ahf eMuqJjzpfygonf/olwUkd
tqdt
k & 1979-ckEpS f [oFmpDrcH suft&jrefrmjynfrjS yefvnfvufccH o
hJ nfUukvm; 186996 ausmftjyif
b*Fvm;'wfcsfESifhtjcm;rlqvifEdkifiHrsm;ig;odef;cGJcefU&Sdaeao;onfjzpf&m,if;wdkUukdvnf;
jyefvnfvufcH&rnf[kawmif;qdkaeMuygonf/awmif;qdck suu
f t
kd aumiftxnfaz:onfUtaejzifh
13 ? 5 ? 88 aomMumaeUn(9)em&DausmfwGiuk
fu v
k m;igaomif;cefUarmifawmjrdKUudk awmifbuf ?
ta&SUbuf ? ajrmufbufwdkUrS0dkif;&HjyD;&cdkifAk'bmomrsm;udkowfypf&efMudK;pm;cJhMuygonf/
,if;aeUutrSwf(4)&yfuGuf&SdjrdKUopfbkef;MuD;ausmif;udk vufwifzsufqD;cJhMujyD; A[dkausmif;wdkufudk
0dik ;f &Hxm;cJMh uygonf/jynfolU&JwyfzGJUESifhtrSwf(2)vHkxdef;wyf&if;wdkU\tcsdefrDwm;qD;EdkifrSKaMumifh
&cd k i f r sm;uG y f r suf c H & rS K ab;rS v G w f a jrmuf c J h y gonf / 4if ; wd k U \vk y f & yf o matmif j rif c J h y gu
b*F v m;'wf c sf E d k i f i H r S v l E S p f o d e f ; cG J u d k c suf c sif ; oG i f ; ,l j yD ; rl q vif e ,f a jrtjzpf o d r f ; yd k u f u m
b*Fvm;'wfcsfEdkifiH\tpdwftydkif;tjzpfoGwfoGif;&efMuD;rm;,kwfrmaomMuHpnfrSKMuD;jzpfygonf/
]]---odUk jzpfygt&Sib
f &k m;rsm;odUk wifjyavQmufxm;cJo
h nfwUkd ukt
d av;teufEv
S ;kH oGi;f ,lawmf
rlMuyg&efEiS hf t&Sib
f &k m;rsm;uvnf; oufqikd &f mtmPmydik t
f zGUJ tpnf;rsm; ? yk*Kd vrf sm;odUk omoemawmfukd
axmufxm;vsuef nf;vrf;nTejf yMo0g'ay;Muyg&efav;jrwf&u
kd sKd ;pGmjzifah vQmufxm;wifjytyfygonfb&k m;/
OuXq&mawmf
jrdKUe,foHCem,utzGJU
jrdKUrausmif;wdkuf
armifawmjrdKU/
txufavQmufxm;wdik Mf um;pmudo
k ;kH oyfMunfUvQif]]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifrsm;\tE&m,f
rnfrQMuD;rm;aMumif;aumif;pGmoabmaygufEikd yf gonf/xdt
k E&m,fuw
kd m;qD;&ef armifawmESib
hf ;l oD;awmif
jrdKUe,f&dS &cdik Af 'k b
momvlenf;pku bmrSwwfEikd rf nfr[kwaf cs/jynfaxmifpw
k ikd ;f &if;om;nDtpfuw
kd Ukd \
tultnDEiS o
hf m[efUwm;xm;Edik rf nfjzpfygonf/
arv (13)&ufaeUta&;tcif;ukd wpfzufEikd if rH S 1988-ckpufwifbmv(2)&ufaeUpGjJ zifx
h w
k f
k u
l ]]&k[
kd if*sm
a0aom]]aomMumtywfpOf}} (Friday Weekly)f/f }}pmapmif ]]rdEk 'l ifemqm}}(Monuddin Naser) qdo
jyemapmapmtajzay:a&;}} (Roingya Issue Calls for Early Solution) acgif;pOfEiS hf aqmif;yg; a&;az:
jycJo
h nf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
106
4if;aqmif;yg;]]jrefrmtpd;k &onf jrefrmvl0ifrKS MuD;Muyfa&;Oya'udjk yXmef;vQuf &d[
k if*smrlqvifrsm;tay:
wGif ppfqifa&;MuD;(12)MuDrjf yKvyk cf ahJ Mumif; ? vl0ifrKS MuD;Muyfa&;Oya'wGif &cdik rf q
l vifrsm;onfvrl sKd ;jcm;
rsm;jzpfMujyD; jrefrmjynfwiG af ecGirhf &So
d rl sm;jzpfMuonf[ak z:jyxm;aMumif; ? az:jyxm;onfUtwdik ;f zdEyS f
cH&aomaMumifhrlr lq vif w pf o ef ; ausmf o nf o l w d k U \v,f , majrrsm;rS x G u f c G g oG m ;cJ h & aMumif ;
jrefrmEdik if o
H m;jzpfrKS Oya'opfwpfcjk y|mef;&ef 1979-ckEpS w
f iG f *VKepf rD cH suu
f ckd srw
S cf ahJ Mumif; ? ,if;Oya'wGif
&d[
k if*smrsm;tm; {nfUEdik if o
H m;tjzpfjy|mef;aMujimjyD; rJqEay;ydik cf iG Ehf iS u
hf ,
kd pf m;vS,af G;cs,fciG w
hf Ukd udk
ydwfyifcJhaMumif; ? tcsufrSmrlqvifrsm;twGuftqdk;0g;qHk;pDrHcsufwpf&yfjzpfaMumif; ?
,cktcgb*Fvm;'wfcsfEdkifiH&SdaeMuaom&dk[if*smrlqvifav;odef;ig;aomif;cefUonftrdajrodkU
jyef&efpdwfjyif;jyaeMuaMumif;}}ponfjzifh az:jyxm;onf/
aqmif;yg;a&;olonf]]&cdik &f [
kd if*smtpvmrfwyfO;D }}OuXjzpfo]l ]&Sub
f [lped }f }}(Shabbir Hussin)
ESihf awGUqHak r;jref;pOf Ou|u]]&cdik jf ynfe,f&rdS q
l vifrsm;wdu
k yf 0JG ifaeonfrmS MumjyDjzpfaMumif; ? ,ckvnf;
jrefrmvlxu
k tmPm&Sipf eH pftm;tH<k uwdu
k cf u
kd af erSKwGio
f w
l Ukd vnf;yl;wGyJ g0ifaeMuaMumif;}}ajymMum;
onf[q
k \
kd /
qufvufaqmif;yg;a&;olu]]rMumao;rD jrefrmjynfrx
S u
G cf gG oGm;&jyDjzpfaomtpd;k &t&m&Sd
wpfO;D ESiahf wGUqHpk Of 4if;t&m&Su
d -jyD;cJah omarv(13)&ufaeUwGif &cdik jf ynf&rdS q
l vifrsm;qEjyyGMJ uD;wpfck
usi;f ycJah Mumif; ? jrefrmtpd;k &u tpd;k &0efxrf;tcsKd Uukpd nf;&H;k a&;orm;rsm;[kowfrw
S
f 4if;wdUk trsm;pkukd
&mxl;csxm;jyD; tjcm;olrsm;udx
k ed ;f odr;f xm;cJah Mumif;-ajymMum;oGm;onf[ak &;xm;ao;onf/
xdkUaemufaqmif;yg;a&;olu]]wdkif;jynfrSpGefUcGgoGm;aomrlqvifwpfoef;teuftrsm;pkrSm
aqmf'Dtma&;AD;,m; ? ygupwef ? yifv,fauGUEdkifiHrsm;ESifhtdEd,EdlifiHwdkUwGifaexdkifvQuf&SdMuaMumif;
---tu,f &cdik rf q
l vifrsm;onftrsKd ;om;aphpyfaqG;aEG;yGw
J iG yf g0ifciG rhf &cJv
h Qiaf emufq;kH vufeufpu
JG ikd f
vsufaoG;jzif&h if;&awmhrnfjzpfaMumif;}}a&;om;xm;onf/
aqmif;yg;a&;ol\tmabmfuo
kd ;kH oyfMunfUvQijf refrmtpd;k &\vl0ifrKS Oya'ukjd yif;xefpmG a0zef
xm;aMumif;awGU&onf/4if;Oya'aMumifrh q
l vifwpfoef;xGuaf jy;cJ&h onf/,ckjrefrmEdik if v
H x
l t
k <kH urSK
MuD;umv rlqvifav;ode;f ig;aomif;trdajrodUk jyef0if&efpw
d jf yif;jyaeMuonf[q
l v
kd u
kd &f m]]yGv
J efUwke;f
zsmcif;}}&eftMuHyifjzpfonf/
txufwiG w
f ifjycJah omarmifawmjrdKUe,foC
H em,utzGUJ Ou|q&mawmf bk&m;\ wkid Mf um; pm
]]rlqvifig;odef;cGJcefUudkvufcH&efawmif;qdkaeMuonf/}}[laz:jyxm;csurf mS vkyMf uHa&;om;csuf
r[kwaf Mumif;odEikd yf gonf/arv(13)&ufta&;tcif;onfvnf; jrefrmtpd;k &\ vl0ifrKS Oya' ud&k ifrqdik 0f hH
rdrdqEtavsmufxGufajy;oGm;Muaomrlqvifrsm;tvHk;t&if; ESifh0ifvmEdkifatmif armifawmjrdKU
ESijhf rdKUe,fwpfcv
k ;kH udt
k csdeu
f u
kd v
f Qyfwjyuf0ifp;D &efprD jH cif;jzpfonfrmS xif&mS ;onf/jynfo&Il w
J yfzUJG ESihf
trSw(f 2)vHk xde;f wyf&if;wdUk tcsed rf u
D ,fayvdUk om armifawmom;&cdik f vlenf;pkwUkd toufab; rSvufrwif
av;vGwaf jrmufc&hJ onf[q
k &kd ygrnf/
hf

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
107
]]&d[
k if*sm}}trnfcrH q
l vifwUkd onf armifawmESib
hf ;l oD;awmifEpS cf u
k kd oD;jcm;rlqvifa'otjzpf
e,fopfxal xmifvakd omtMuH&adS Mumif;udk &cdik w
f ikd ;f rif;MuD;vkycf zhJ ;l ol pma&;q&mMuD;armifxifa&;cJzh ;l
aMumif;txufwifjycJjh yD;jzpfygonf/4if;wifjycsurf mS arv(13)&ufaeUta&;tcif;\&nf,
G cf suEf iS Yf
udu
k n
f aD eaomaMumifjh yefvnfwifjy&vQi-f
]]---ppfjyD;acwf ppfwaumif;om;wdkU\ppf0g'onfewf
ewfjrpfwpfbufurf;&Sdr,lawmifwef;
a'oES i f h u k v m;yef Z if ; jrpf 0 S r f ; wd k U uk d e ,f o pf t jzpf j zif h t ajcpd k u f & ef [ l a om0g'jzpf o nf /
xd0k g'udak oG;xd;k ay;olrmS &cdik w
f ikd ;f wGiEf pS af ygif;rsm;pGmaexdik o
f mG ;cJah omppfwaumif;trsKd ;om;wpfO;D jzpfonf/
4if;\wdkif;&if;om;tm;vHk;udkvlvHk;vl&if;ESifhcsDwuftajcpdkuf&efjyifqifxm;cJh}}[ka&;cJyh gonf/
q&mMuD;\ta&;tom;]]e,fopftjzpftajcpdkuf&ef}}[laomaz:jycsuf ? ]]4if;\wdkif;&if;om;
tm;vHk;udkvlvHk;vl&if;ESifhcsDwuftajcpdkuf&ef}}[laomaz:jycsufwdkUrSm arv(13)&ufvSKyf&Sm;rSK\
&nf,
G cf suEf iS v
hf nf;aumif; ? ]]aomMumaeUpOf}}rSaqmif;yg;&Si\
f a&;cJah omtcsurf sm; (rlqvifwpfoef;
ausmfwdkif;jynfrSpGefUcGgoGm;cJh& ? av;odef;ig;aomif;trdajrodkUjyef&efpdwfjyif;jyaeMu) ESifhvnf;aumif;
wpfxyfwnf;jzpfaeavonf/]]&d[
k if*sm}}trnfcpH pfwaumif;om;rlqvifwUkd \]]vlv;kH vl&if;ESichf sw
D ufjyD;
e,fopfxal &;0g'}}udjk ynfaxmifpo
k m;nDtpfuw
kd Ukd \tiftm;ESio
hf m[efUwm;Edik rf nfjzpfygonf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
108

tcef;(8)a0zefpm
jynfaxmifpkudkopm&Sdyg
aZmfrif;xG#u
f tcef;(8)ud]k ]vGwv
f yfa&;acwf&[
kd if*smvlrsdK;rsm;tay:tpd;k &rsm;\todtrSwjf yKrSKrsm;}}
[lacgif;pOfwyfxm;\/xdUk aemuf0efMuD;csKyfO;D Ek\toHviT rhf ed Uf cGe;f aumufeKwfcsuf ? 0efMuD;csKyfEiS u
hf m
uG,af &;0efMuD;a[mif;OD;AaqG\vlxt
k pnf;ta0;rdeUf cGe;f aumufeKwcf suf ? 0efMuD;csKyv
f ufatmufe,fjcm;
a'otkyfcsKyfa&;rSaMujimcsuf ? jrefrmhpG,fpHkusrf;twGJ(9)rSaumufeKwfcsuf ? jrefrmhtoHwdkif;&if;om;
tpDtpOfEiS &hf [
kd if*smtpDtpOf ? wyfrawmfacwfa&;pmapmifaumufeKwcf suf ? 'kw,
d umuG,af &;OD;pD;csKyf
Adv
k rf KS ;csKyfatmifMuD;\ 8^7^61-aeU rl*sm[pfrsm;vufeufcstcrf;tem;rdeUf cGe;f wdUk udak cgif;pOfi,f(7)ck
cG
J az:jyxm;\/
aZmfrif;xG#\
f wifjycsurf sm;udck sKyMf unfUvQif OD;Ek?OD;AaqG?Adv
k rf KS ;csLyfatmifMuD;wdUk onf edik if aH wmf
tMuD;tuJrsm;taejzifh rl*sm[pfolykefxrSKudkcsKyfjidrf;ap&efMudK;yrf;cJhMupOf pnf;&Hk;a&;y&d,m,ftjzpf
ajymqdkcJhMucsufrsm;jzpfaMumif;awGU&onf/xdkyk*dKvfwdkUonf EdkifiHa&;tajctaet& rlqvifwdkU\
x<uaomif;usef;rSKud,
k m,Dajyjidr;f ap&efvu
kd af vsmrSKtcsdKUay;cJ&h onfu4kd if;wdUk \rdeUf cGe;f rsm; awGU&
onf/om"utm;jzifh]]&dk[if*sm}}[laoma0g[m&udkxnfUoGif;oHk;ESKef;jcif;rdsK; ? jrefrmhtoHrS]]&dk[if*sm}}
tpDtpOfukd 15^5^61 rS 1^10^65 xd toHviT chf iG ahf y;jcif;rsKd ; ? armifawmESib
hf ;l oD;awmifjrdKUe,frsm;udk
]]ar,ke,fjcm;c&dkif}}[lowfrSwftkyfcsKyfcJhjcif;rsdK;jzpfonf/odkUaomf4if;wdkUtm;jrefrmEdkifiHwdkif;&if;om;
vlrsdK;wpfrsdK;jzpfonf[k todtrSwfjyKjcif;rsdK;r[kwfacs/todtrSwfjyKvnf;r&Edkifacs/taMumif;rSm
4if;wdUk wGiZf mwdEikd if &H
Sd jzpfonf/4if;wdUk onftEd ,
d rSwpfqifjh refrmEdik if o
H Ukd 0ifa&mufvmMuaomb*FgvD
vlrsKd ;rsm;omjzpfayonf/
odYkjzpf OD;Ektp&Sad om Edik if t
H MuD;tuJwUkd onf Edik if aH &;tajctaet& y&d,m,fo;kH onfUoabm
rsdK;ESihf vdu
k af vsmrSKtcsdKUvkyaf y;cjhcJ if;jzpfonf/xdo
k Ukd vdu
k af vsmcJah omfvnf;4if;wdUk tm; ucsif ?u,m; ?
u&if ?csi;f ?rGe?f jrefrm?&ckid ?f &Sr;f paomwkid ;f &if;om;vlrsKd ;rm;pm&if;xnfYoiG ;f todtrSwjf yKcJYjcif;r[kwf
acs/ xko
d YdkxnfYoiG ;f vku
d yf gu?4if;wkYdtm; wkid ;f &if;om;vlrsKd ;rsm;omcHpm;ykid cf iG Yf&adS om]] jynfe,fxal xmif
cGiYf }} ukad y;&rnfjzpfayonf/ armifawmESiYf b;l oD;awmifjrKdYe,furdk q
l vifjynfe,ftjzpfzYGJpnf;ay;&rnf
jzpfayonf/ xko
d Ydk xal xmifay;ygu rl*sm[pfoyl ek w
f Ydk tm;vufajrmuft&SK;H ay;onfYoabmoufa&muf
oGm;ayrnf/ xkt
d rSm;rsKd ;uked idk if t
H BuD;tuJvyk o
f w
l YdkrusL;vGecf YJz;l ay/ tpk;d &tqufqufonf ]] &k[
d if*sm}}
trnfcH rlqvifwYdkawmif;qkad om ]]wkid ;f &if;om;vlrsKd ;tjzpftodtrSwjf yKa&;?rlqvifjynfe,fxal xmif
ay;a&;}} wkYd ucdk iG Yf rjyKcJYMuacs/ aZmfrif;xG#u
f xko
d abmw&m;ukd em;rvnfaomaMumifY 4if;wkYd tm; ekid if H
acgif;aqmifwYdku ]] jrefrmekid if w
H idk ;f &if;om;&k[
d if*smvlrsKd ;rsm;}} [k todtrSwjf yKcJYav[efpm&SKolwYdktm;
vSnYf pm;wifjycJYjcif;jzpfayonf/
tpk;d &tqufqufeidk if aH cgif;aqmifwYdkonf taemufzufe,fpyf&]dS ] &k[
d if*sm}}trnfcrH q
l vifwYdk\
ta&;ukd owdBuD;pGmxm; ukid w
f ,
G cf YJMuonf/ jAdwo
d Qe,fcsYJwYdk\tusKd ;pD;yGm;twGuf tdE,
d om;wkYdtm;
jrefrmekid if o
H Ydkvw
l ef;pm;rsKd ;pkw
H cH g;r&S?d 'g;r&S0d ifciG YfjyKcYJ&mrS use&f pfcYJaom vl0ifrKS jyemtarGq;dk BuD;onf

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
109
jrefrmtpk;d &tqufquftwGuaf cgif;cJp&mjyemwpfcjk zpfcYJ onf/ xkt
d arGq;dk aMumifY 'kw,
d urmppf
BuD;rwkid rf D 1938 wGif ukvm;Armt"du&kP;f jzpfymG ;cJYonf/ ppfumv 1942 ckwiG u
f v
k m;&ckid t
f "du&kP;f
jzpfymG ;cJYonf/ 1948 ckwiG f rl*sm[pfoyl ek x
f cJYonf/ ]] olyek x
f rSKaMumifY ekid if aH &;tusKd ;oufa&mufrKS
rsm;ay:aygufcYJonf}} [k okawoD rkad &Sa,*gajymcJYonfYtwkid ;f ?rlqvifynmwwfwYdku ekid if aH &;tcGiYf
ta&;trsKd ;rsKd ;awmif;cJYMuonf/ zqyvtpk;d &u 4if;wkYdEiS Yftay;t,lvyk
f vku
d af vsmrSKtcsKYdvyk af y;cJY&
onf/ rlqvifwYdkuvnf; rl*sm[pfoyl ek t
f m;vufeufcsapjcif;? ygvDreftrwf rpwm*gzm&fu ]] rdrw
d Ydk
rSm jrefrmekid if rH S cJx
G u
G v
f o
dk rl sm;r[kw?f ygupwefvv
dk m;olrsm;r[kw}f } aMumif;owif;pm&Si;f vif;yJv
G yk f
jcif;-wkYd jzifY jrefrmtpk;d &,kMH unfatmifaqmif&u
G cf YJ Muonf/
]] rdrw
d YdkrmS cJx
G u
G v
f o
dk rl sm;r[kw?f ygupwefvv
dk m;olrsm;vnf;r[kw}f } [laomrpwm*gzg;&f\
uwdpum;onf rlqvifvx
l t
k ay:rnfrQMoZmoufa&mufrKS &ydS goenf;/ tar;twGuv
f aHk vmufaom
tajzukdrlqvifwkdYuay;&tkH;rnfjzpfonf/ xkduwdpum;wnfjrJapvdkaomawmif;qkdtm;xkwfrSKrsdK;ukd
rl*sm[pfrsm;vufeufcstcrf;tem;rdeYf ceG ;f Akv
d rf LS ;csKyfatmifBuD;urdeYf Mum;cJYaMumif;awGY&onf/
Akv
d rf LS ;csKyaf tmifBuD;rSm wyfrawmf'w
k ,
d OD;pD;csKyjf zpfaomaMumifY 4if;\rdeYfceG ;f onf zqyvtpk;d &
\oabmxm;ukx
d if[yfaponf[q
k o
dk ifYonf/ rdeYfceG ;f \tESpo
f m&onf vufeufcsol rl*sm[pfoyl ek f
rsm;ESiYfwuG?armifawmESiYfb;l oD;awmif&dS rlqvifvx
l t
k m;jrefrmekid if o
H m;rsm;tjzpfjrefrmekid if t
H ay:opm
&SMd u&ef vkv
d m;aomrdeYfceG ;f jzpfonf/ rpwm*gzg;&fuwday;cJYaom pum;rsKd ;ukd zqyvtpk;d &u rlqvif
vlxx
k rH &S ,lvo
dk nf/ xko
d abmrsKd ;ay:atmif Akv
d rf LS ;csKyaf tmifBuD;rdeYfMum;cJYyu
Hk dk aZmfrif;xG#pf mtkyf pmrsuf
ESm 101?102 wkYd raS umufeKwfwifjyvku
d yf gonf/
]]--- jrefrmekid if v
H w
G v
f yfa&;&wJYtcsed u
f pjyD; ,aeYwidk af tmif armifawma'ow0ku
d rf mS awmfveS f
a&;qkjd yD;awmY tpk;d &ukv
d ufeufuidk jf yD;wku
d cf u
dk cf YJ wYJ &Jabmftaygif;wkYd &J h ,cktvif;0iftcrf;tem;rSm
uReaf wmfpum;tenf;i,fajymvkyd gw,f/uRefawmfyxrOD;qkH;ajymvkdwJYtcsufuawmY uRefawmfwkdY
ar,kc&kdifue,fole,fom;rsm;tm;vkH;eJYywfoufjyD;oufqkdifaewJYtcsufyJjzpfygw,f/ uReaf wmf
wkYd 'Dar,kc&kid q
f idk &f if? taemufbufrmS ygupwefe,fpyfeYJ e,ferdwcf si;f qufaeygw,f/ e,ferdwcf si;f
qufaewJYtavsmuf 'De,ferdw&f J h ta&SYbufeYJ taemufbufrmS rlqvmrfbmomuk,
d MHk unfouf0ifwYJ
vlrsKd ;pkrsm;&Syd gw,f/ taemufbufrmS &Sw
d YJ vlawGudk ygupwefvYdkac:jyD; ta&SYbufrmS &Sw
d YJ?jrefrmjynfrmS
aexkid w
f YJ val wGudk &k[
d if*smvkYd ac:ygw,f/ uRefawmfenf;enf;ajymcsifwmuawmY tckvdk ygupwefeJY
qufpyfaewJY 'De,fwe,fxJrSm 'DvlrsdK;wpfrsdK;wnf;wkdif;jynfESpfjynfcJGjyD;&Sdaewmr[kwfygbl;/
w&kyfjynfeJYqufpyfaewJYe,frSmvJ'DvkdyJ vlrdsK;csif;qufaewm&Sdw,f/ Oyrm ucsifjynfe,frSm
qkd&if vDql;qkdwJYvlrsdK;&Sdw,f/ w&kyfjynfbufrSmvnf;vDql;awG&Sdw,f/--- rGefvlrsdK;[m Arm
jynfxJrSm&SdovkdyJ?,kd;',m;e,fxJrSmvnf;&Sdw,f/ 'Dtwkdif;yJ ygupwefeJYqufpyfaewJYa'orSm
vnf; ygupwefbufrSm bmoma&;tm;jzifYwlwJYvlawG&Sdovkd jrefrmjynf&J Y 'De,fxJrSmvnf;
&kd[if*smqkdwJYvlrsdK;awG&Sdw,f/
tck'rD mS <ua&mufvmwJY y&dowfpw
Hk YJ tcsed rf mS uReaf wmfwYdkwnfYwnfYvif;vif;ajymcsiyf gw,f/
uRefawmfwkdY'De,fpyfuvlawG[m [kdbufeJY'DbufaqGrsdK;awG&Sdw,f/ aqGrsdK;awG&Sdaeayr,fYvkdY

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
110
[kdzufrSm&SdwJYvlawGu ygupwefyJjzpf&r,f/ 'DbufrSm&SdwJYvlawG[mvnf; jrefrmjynfaxmifpk
om;awGyJjzpf&r,f/ 'Dtwkid ;f e,fpyfrmS aewJYval wG[m wdwu
d sus ?&Si;f &Si;f vif;vif;pdwu
f dk ,wdjzwf
xm;zkYd vw
dk ,f/---uRefawmfwkdYe,ftwGif;rSm&SdwJY &kd[if*smqkdwJYvlawG[m jrefrmjynfaxmifpkukd
opmapmifYodjyD;awmY taemufbufrSm &SdaewJYvlawG[mygupwefukd opmapmifYodrSvnf;
obm0usw,f/
,ck<ua&mufvmwJY ar,kc&kdifu jrKdYrd jrKdYbrm;eJY &JabmfawGukd uRefawmfajymcsifwmuawmY
taemufygudpwefrSm &JabmfwkdYaqGrsdK;awG&Sdcsif&Sdr,f/ a,murawG&Sdcsif&Sdr,f/ om;orD;awG
&Sdcsif&Sdr,f/ tJ'DawmY aqGrsdK;awmfwmuawmfwmyJ/ okdYayr,fvkdY vlrsdK;taeeJYu jynfaxmifpk
jrefrmekdifiHom;awGjzpfwJYtwkdif; jynfaxmifpkukdopmapmifYod&r,fqkdwmukd ,wdjywfqkH;jzwf
xm;apcsifygw,f}}
Akv
d rf LS ;csKyfatmifBuD;\ txufygrdeYf ceG ;f aumufeKwfcsuf]] vlrsdK;wpfrsdK;wnf;?wkdif;jynfu
f adk wGYMuygrnf/ om"utjzpf vDq;l vlrsKd ;ESiYf rGev
f rl sKd ;
ESpfjynf}} qkad ompum;ukad y:vGiaf tmifwifjycsuu
ukad zmfjyxm;onf/ xkv
d rl sKd ;ESprf sKd ;onf wkid ;f jynfEpS jf ynfcJ
G &Sad eMuaom om"ursm;jzpfonf/ xkv
d rl sKd ;
rsm;onf rdrad exkid &f m wkid ;f jynfudk opmcH&onf/ xked nf;wl ]] &k[
d if*sm}} trnfcaH om vlrsKd ;onfvnf;
jrefrmjynfaxmifpu
k dk opmcH&rnf/ &k[
d if*smESiYfvrl sKd ;wlorl sm;?aqGrsKd ;rsm;?om;orD;rsm;ygupwefbuf
&Sad eonf/ 4if;wkYdonf ygupwefuo
dk pmcH&rnfjzpfonf/ ]] xkdtcsufukd,wdjywfqkH;jzwfxm;apcsif
w,f]] [kqkdcJYonf/
ae&mwGif Akv
d rf LS ;csKyfatmifBuD;vkcd siaf omtcsurf mS ]] rdrdaexkdif&mwkdif;jynfukdopmcH&ef}}
jzpfonf/ jrefrmekid if b
H uf rlqvifrsm;u ]] &k[
d if*sm}} [laomtrnfucdk ,
H v
l v
kd Qif,yl gap/ xkt
d csuf
onf y"mer[kwf/ jynfaxmifpktay:opmcHa&;omjzpfonf[k oabmwm;ykH&ygonf/ xkdYaMumifY
]]&k[
d if*sm}} qkad omvlrsdK;trnfuv
dk ufco
H ;Hk pJcG YJ jcif;jzpfygvdrYf rnf/ jrefrmbufrrS q
l vifrsm;onf vlrsdK;
trnfopf ]] &k[
d if*sm}} trnfudk cH,Ml uaomfvnf;? ygupwefbufrS b*FgvDrq
l vifrsm;ESiYfvrl sKd ;wpfrsKd ;
wnf;omjzpfonf[o
k abmxm;aMumif;ukd txufred YfceG ;f ay:vGiaf eygonf/]] ygupwefbufrSm&Jabmf
wkdY aqGrsdK;awG&Sdcsif&Sdr,f/ a,murawG&Sdcsif&Sdr,f/ om;orD;awG&dcsif&Sdr,}f } qkad ompum;rsm;onf
jrefrm ekid if b
H uf (armifawmESiYf bl;oD;awmif) aeaom rlqvifrsm;ESiYf ygupwefbuf (ppfwaumif;
c&kid b
f uf) aeaom rlqvifwYdk rmS vlrsdK;wpfrsdK;wnf;jzpfaMumif; &nfneT ;f aompum; rsm;jzpfonf/
aZmfrif;xG#u
f jrefrmacgif;aqmifrsm;onf 4if;wkYd tm; ]] wkid ;f &if;om;&k[
d if*smvlrsdK;}} [l tod
trSwjf yKcYJaMumif; oufaojyvk
d Akv
d rf LS ;csKyaf tmifBuD;\ rdeYfceG ;f ukd jrefrmYtvif;owif;pmrSaumufeKwf
jyD;tjynfYtpHak zmfjycJYjcif;jzpfonf/ rdeYfceG ;f tmabmfudk jcKiH o
Hk ;Hk oyfMunfYvQif ]] &k[
d if*sm}} trnfco
H w
l Ydktm;
]] wkid ;f &if;om;}} tjzpf todtrSwjf yKjcif;r[kwyf ?J ]] &k[
d if*smqkw
d YJ vrl sdK;}} [l ac:a0:ok;H pJcG YJ aomfvnf;
]] jynfaxmifpu
k o
dk pmapmifYo&d r,f}} qkad omtmabmfomjzpfaMumif;awGY&onf/

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
111

ed*kH;
aZmfrif;xG#af &;aom &k[
d if*smorkid ;f tvdrt
f nmukd BuKd;pm;azmfxw
k af 0zefwifjycJYygjyD/ pm&SKol
wkYd vnf; ]] &k[
d if*sm}} trnfcw
H pfwaumif;EG,rf q
l vifwYdk \ orkid ;f rSeu
f &dk iS ;f &Si;f vif;vif;odcYJ MujyD[k
,kMH unfygonf/
a0zefwifjycsufwYdk udk jyefcsKyfMunfYvQif olwYdk onf jAdwo
d Qukv
d edk aD cwf v,f,mtvkyo
f rm;
rsm;tjzpf vGwv
f yfpmG 0ifxu
G o
f mG ;vmcGiYfcYJMu&mrS &ckid af jrwGif tajcpku
d cf YJMuolrsm;jzpfMuonf/ 4if;wkYd
onf ESpf 60 (1870-1930)twGi;f ppfawGc&kid w
f iG f w[kex
f ;dk wk;d yGm;oGm;jyD;?armifawmESiYfb;l oD;awmif
jrKdYe,frsm;wGiu
f m;a'ocH&ckid o
f m;wkYdxufyif vlO;D a&ykrd rdk sm;jym;oGm;avonf/ jAdwo
d Qtpk;d &u olwYdk\
wHcg;r&S'd g;r&S0d ifxu
G cf iG YfjyKcYJrKS udk tcsed rf [
D efYwm;ekid &f efppD OfcYJaomfvnf; 'kw,
d urmppfaMumifYtcGiYfrom
cJYay/
'kw,
d urmppfuyfq;dk MuD;onfuReykf w
f Ydk&ckid o
f m;wkYdtm; 'kut
rsKd ;rsKd ;ay;cJYonf/txl;ojzifY 1942
ck vlrsKd ;a&;t"du&kP;f bl;oD;awmifEiS YfarmifawmrS &ckid o
f m;rsmtouf?tk;d tdr?f v,f,m?Opm"ersm;pGm
qk;H &SK;H cJY&onf/ xkq
d ;Hk &SK;H rSK'Pf&m'Pfcsurf sm;ukd ukpm;cGiYfr&rD 1945 ckEpS w
f iG f jAdwo
d QtoQio
f cif a[mif;
wkYd u &ckid af jrukjd yefvnford ;f ,l&m taxmuftul&&ef pnf;&k;H onfYoabmESiYf jAdwo
d QwYdkuarmifawm
ESiYf bl;oD;awmifrS rlqvifwYdktm; ]] rlqvifo;D jcm;a'o}} xlaxmifciG Yfay;rnf[al om vdrn
f mrSKrufv;Hk
wpfcak y;um? 4if;wkYd\vkyt
f m;ukt
d ok;H cscYJMuonf/ jAdwo
d QwYdkcsw
D ufvmpOf? ppfwaumif;om; rlqvif
tajrmuftrsm;z0g;ajcxyfuyfvkdufygvmMuonf/ okdYjzifY armifawmESifYbl;oD;awmif vlOD;a&
wk;d oxufw;dk oGm;cJYonf/
]] rlqvifo;D jcm;a'oxlaxmifciG Yf ay;rnf}} [laom jAdwo
d Qppft&m&Sw
d Ydk\ pum;onf rlqvif
wkYdtm;ajrmufay;ovkjd zpfapcJYonf/ rlqvifwYdkrmS &ckid w
f Ydkxuf vlO;D a&tompD;&jyD;jzpf&um;?xkt
d csuf
ukd vufeufobG,t
f ok;H cs ?jAdwo
d QwYdkvrd n
f mcJYaom oD;jcm;a'oxlaxmifa&;oabmw&m;ukt
d aumif
txnfazmf&ef pDpOfvmMuawmYonf/ armifawm?bl;oD;awmifEiS Yf &aoYawmifwpfpw
d w
f pfyidk ;f ukzd YJ xw
k f
jyD; ygupwefEiS Yfy;l aygif;&efxd BuHpnfcYJMuonf/ rl*sm[pfoyl ek x
f rSKonf xkMd uHpnfrKS \ o&kyo
f uefyif
jzpf\/ tjcm;wbufwiG f rlqvifygvDreftrwfrsm;u ? rlqvifo;D jcm;jynfe,fzYGJ ay;&efEiS Yf ?tedrYf q;Hk
tqifYtjzpf armifawmESiYfb;l oD;awmifuo
dk ;D jcm;c&kid zf YGJpnf; A[kt
d pk;d &utkycf sKy&f efawmif;qkMd uonf/
awmif;qkrd KS onfvnf; txufMuHpnfrKS ESiYf w
GJ ygvmaomekid if aH &;&nfreS ;f csuyf ifjzpfonf/
rlqvifwYdw
k ifjycJYaom ]] jynfe,fxal xmifciG Yf}} onf wkid ;f &if;om;wkYdomcHpm;cGiYf&adS om tcGiYfta&;
jzpfayonf/ ]] &k[
d if*sm}} trnfcH ppfwaumif;EG,b
f *FgvDrq
l vifwYdkrmS xkt
d cGiYfta&;ukcd pH m;cGiYfr&Sad cs/
xkt
d wm;tqD;ukad usmfvmT ;&ef ]] &k[
d if*smrlqvifwidk ;f &if;om;vlrsdK;}} [laom orkid ;f vdrw
f pfcu
k zdk efw;D
jyD; pme,fZif;rsm;wifjycJYMuonf/ ]] rlqvifjynfe,f}} xlaxmifciG Yf &a&;ukv
d nf;awmif;qkcd YJ Muonf/
jrefrmtpk;d &tqufqufonf rlqvifwYdk \ ]] vlv;Hk vl&if;ESiYf e,fopfxal &;}} 0g'ukad umif;pGm
em;vnfMuonf/ xkYdaMumifY4if;wkYd\ awmif;qkcd suu
f ydk ,fcsjyD;?4if;wkYdtm; {nfYeidk if o
H m;tjzpfom oabm
xm;Muonf/ rqvtpk;d &vufxuf ekid if o
H m; Oya'opfwpfcjk y|mef;cJYonf/ 4if;Oya'jzifYppfaq;rSwyf Hk

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
112
wif&efppD Ofaomtcg ]] &k[
d if*sm}} trnfcH rlqvifwYdkppfaq;rcH0YHyJ wzufeidk if o
H Ydkxu
G af jy;Muonf/ xku
d pd
onf urmY'u
k o
nfjyemjzpfomG ;um ukvor*uMum;0ifajz&Si;f ay;cJY&onf/ xkYdaMumifY ]] &k[
d if*sm}}
[laom rlqvifvrl sKd ;opftrnfuv
dk nf; ekid if w
H umrD',
D mrsm; rMumcPMum;cJYMu&onf/ ]] &k[
d if*sm}}
[laom a0g[m&vnf;trsm;od a0g[m&jzpfomG ;awmYonf/ 4if;wkYduvnf; ajray:enf;?ajratmufenf;
teKenf;?tMurf;bufenf; enf;rsdK;pko
H ;Hk tpGr;f ukev
f KS yf&mS ;MuaomaMumifY ]] &k[
d if*sm}} orkid ;f vdru
f dk
wu,fYjzpf&yfreS o
f rkid ;f ? tzdEydS cf rH q
l vifrsm;\ vlYtcGiYfta&;vSKyf&mS ;rSKowif;rSet
f jzpfvrGJ mS ;pGmrSw,
f cl YJ
Muonf/ ,ckaZmfrif;xG#w
f ifjyxm;aom ]] wkid ;f &if;om;&k[
d if*smrsm;}} pmtkyo
f nfvnf;? 'Dru
dk a&pDEiS Yf
vlYtcGiYfta&; ta&jcKjH yD; jynfya&mufjrefrmpmzwfy&dowftm; vdrn
f mvSnYfpm;wifjyxm;aom orkid ;f om
jzpfavonf/
aZmfrif;xG#\
f orkid ;f vdrv
f nf vlYtcGiYf ta&jcKHwifjyaom omreforkid ;f vdrrf Qomr[kwyf ?J &ckid f
Ak'b
momwkYd\ Zmwdajrukd rlqvifvOl ;D a&ESiYfwa&GYa&GY0g;rsKd ord ;f ,l&ef&nf&,
G af om rlqvife,fcsYJorkid ;f
rsKd ;jzpfonf[k rSw,
f o
l ifYaMumif;ed*;Hk csKyfwifjytyfygonf/

ckdifjr0g

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
113

tukd;tum;rsm;
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/

ausmfouf?a'gufwm ?jynfaxmifpjk refrmekid if aH wmforkid ;f ? &efuek ?f 1961


auom&?toQif? rm&,kEiS Yf aA'g&Si;f wrf;? 'Dru
dk a&pDyEHk ydS w
f u
dk ?f &efuek ?f 1317
cifBuD;azsm?f &ckid jf ynfrS rl*sm[de;f [lonf? &ckid w
f efaqmifr*Zif;?1959-60
pErmvvuFm& ? &ckid &f mZ0ifopf?[Hom0wDy#d uwfyEHk ydS w
f u
dk ?f rEav;?1293
pHomatmif? &ckid 'f *Fg;rsm;?a':apmapmpmay? &efuek ?f 1979
pHomatmif? tmeEpjE?&Sp&f mpk&ckid af 0omvDrif;?wuov
dk rf sm;ykEH ydS w
f u
dk ?f 1975
pHomatmif? at'D 6 &mpk ESiYf ,if;rwkid rf D &ckid jf ynfo;Hk tu&m? Ormatmifpmay? tif;pde?f 1974
pHxeG ;f atmif? uk,
d af wGYar,kajrESiYf &k[
d if*sm? vufEydS pf ufrl ?1969
azarmifwif? OD;? bmomavmuusrf;? pmayAdrmefyEHk ydS w
f u
dk ?f &efuek ?f 1978
bkaH ygufomausmf?awmfveS af &;c&D;0,f ?twJ(G 1)? oEmatmifpmay?&efuek ?f 1973
/
? &kd[if*smtrnfcH b*FgvDrsm;jyempmwrf;?1989
armifxif? &ckid jf ynfe,ftpD&ifcpH m ?jr0wDr*Zif; ?Zlvidk ?f 1960
armifat;csr;f ? (ajrmufO;D acwftapmykid ;f &ckid o
f rdik ;f ?r[m0dZm bJYG ,u
l sr;f )
armifat;csrf;? &cdik o
f rdik ;f udo
k ak woejyKvkyaf &;? &cdik Uf wefaqmifr*Zif;?1975-76
jrefrmhq&kd ,
S v
f pfvrf;pOfygwDA[dXk mecsKyf? &cdik ?f &efuek ?f 1976
&cdik jf ynfe,fjynfoUl aumifp?D &cdik jf ynfe,fjzpfpOfordik ;f ? twG(J 4)? 1983
vSxeG ;f jzL?OD;? &cdik jf ynfe,fp;D yGg;a&;b@mwdu
k ?f py,f,mpmaywdu
k ?f &efuek f
omxGe;f atmif? OD;? &cdik rf [m&mZ0ifawmfMuD;? &cdik jf ynfowif;pmyHEk ydS w
f u
kd Mf uD;? 1288
oef;xGe;f ? a'gufwm? acwfa[mif;jrefrm&mZ0if? r[m'*kepf may? &efuek ?f 1964
trsKd ;om;ygwD? &cdik ^f &d[
k if*sm?-&cdik jf ynfEikd if aH &;ordik ;f ESiUf tem*wf&cdik jf ynfvufppJG mapmif?
trSwf(1) ? trSwf(5) ? trSwf(6) ? &efukef ? 1989
tke;f armif? OD; ?ausmif;tkyMf uD;(usdKufvwftek ;f )? jrefrm&mZ0ifordik ;f (jrefrmjyef)? jynfMuD;r@dKif
yHEk ydS w
f u
kd ?f &efuek ?f 1597
OD;omxGef;? OD;? y@dwf? ajrmufOD;jrdKUbk&m;ordkif;? )'kwd,tMudrf_? 1948
REFERENCES

1.

Arshad , M.&Rahma , H .,History of Indo-Pakistan , Third Edition ,

Decca , 1964.
2.

Banerjee , A.C., The Eastern Frontier of British India , 1784-1826 , Third Edi
tion , Calcutta , 1964.

3.

Ba Tha , Roewengyas in Arakan , The Guardian , Burma's National mazazine ,


Rangoon , May , 1964.

&k[
d if*smorkid ;f vdru
f adk 0zefjcif;
114
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.

Collis ,M.S .,and U San Shwe Bu , Arakan's Place in the Civilision of the Bay ,
B.R.S 50th Anniversary Pyblication No.2 Rangoon
Collis , M.S ., The Land fo the Great Image , Faber and Faber LTD ,London ,
1942
Devies , H.A ., An Outline History of the World , Fourth Edition , Oxford
University Press , 1964.
Forchammer , E., Papers on Subjects Relating to the Archeology of Burma :
ARAKAN , Rangoon , 1891.
Grantham, S.and Maung Lat, Burma Gazetteer, Akyab District ,Vol.B.No.1,
Rangoon, 1956 (Reprint).
Gutman, P., Ancient Arakan, Ph.D. Thesis, Australian National University,
1976.
Hall D.G.E , Burma, Second Impression, London, 1950.
"
" History of South-East Asia, Fourth Edition, Macmillan, 1988.
Harvey, G.E., Histroy of Burma, London ,1925
Jamini Mohan Ghosh, Magh Raiders in Bengal, Calcutta, 1960.
Jacques Leider, These Budhist Kings with Muslim Names, 1995.
Johnston, E.H., Some Sanskrit Inscriptions of Arakan, Bullentin of the
School of the Oriental and African Studies, London,1944, PP.357-85.
Langhan Carter, Archives of an Arakan Family, JBRS, Vol. XVIII,part II.,
Rangoon ,1938.
Moshe Yegar, The Muslims of Burma, 1972.
Pern, B.R., King-Bering, B.R.S. 50 the Anniversary Publication No.2, Rangoon,
1960.
Phayre,P.Sir Arthur,Coins of Arakan of Pegu and of Burma, London,1882.
"
"
"
,History of Burma ,Second Edition, 1967.
Sittwe Maung, Rohingya Affairs, Rakhine Tan-Zaung Magazine
(English Section) Rangoon, 1961.
Sayyid Fayyag Mahmud, The Story of Indo-Pakiston, Oxford University,
Press, 1963.
Sircar, D.C " Imscriptions of the Chandras of Arakan, " Epgraphia Indica,
XXXII, (1967), PP. 61-66.
Smart, R.B., Burma Gazetteer, Akyab District, Vol.A, Rangoon,1957.(Reprint)
Smith, V.A., The Oxford History of India, Second Adition,1923
Sunity Bhusham Qanungo, A History of Chittagong, Vol.1, Chittagong, 1988.
Tydd, W.B ., Burma Gazetteer, Sandoway District, Vol.A, Rangoon,
1962(Reprint)

You might also like