MET-315 EKSTRAKTF METALURJ

DERS NOTLARI

DO.DR. HALL ARIK EYLL-2009

Metalrji
Metalrji : Metal ve alamlarn, cevher veya metal
ieren hammaddelerden, kullanm srecine uygun kalitede retilmesini, saflatrlmasn, alamlandrlmasn, ekillendirilmesini, korunmasn, ve "retim - kullanm" mr iindeki evresel kayg ve sorumluluklar da dikkate alarak insanlarn ihtiyalarna cevap verecek zellikte ve biimde hazrlanmasn hedef alan bir bilim ve teknoloji daldr. Metalurji, kapsam itibaryla, retim metalurjisi (ekstraktif metalurji) ve fiziksel metalurji (malzeme) olmak zere iki ana ksma ayrlmaktadr

Ekstraktif Metalrji Doada metal d kum ve kaya gibi safszlklarla bir arada bulunan ve cevher olarak adlandrlan deiik metal bileimlerinden bu metallerin deiik metotlarla elde edilmesi ve akabinde saflatrlmas uygulamalarnn tmne birden retim metalrjisi diyoruz. Aadaki tabloda metalrji ierisinde yeralan deiik uygulamalarn sralamas verilmitir.

Periyodik tablo

Position of Metals and Non-metals in the Periodic Table

Metaller

Kolaylkla elde edilebildii iin, ilk bulunan ve kullanlan metaller bakr, gm ve altn eklinde sralanmaktadr. yle ki bu metaller bazen yaanan dneme adn vermitir. Demir a, Bronz a gibi. Bugn metallerin retimi ve tketimi o kadar nemli hale gelmitir ki metal iermeyen bir yaam dnebilmek neredeyse imkanszdr. nk bu metalleri temel olarak, binalarn inasnda, tamaclkta, haberlemede, elektrik iletiminde, ev eyalarnda, bilimsel donanmlarda, bozuk paralarda vb. alanlarda youn bir ekilde kullanmaktayz. Bugn bilinen mevcut elementlerin %75inden fazlas metaldir. 103 elementin 92 tanesi doal olarak olumu olup, bunlarn 80 adedi metaldir.

Ametaller
Metalik olmayan 22 adet element ise yerkrede, atmosferde ve okyanuslarda bulunmaktadr. Oda scaklnda metal olmayan elementlerin yars gaz haldedir. Metal olmayan elementlerde miktar olarak ilk sray oksijen alr. nk yerkabuunun yaklak %50si atmosferdeki havannda %21ni oksijen oluturmaktadr. Miktar olarak ikinci srada silisyum bulunmakta yer kabuunun yaklak %26sn silisyum oluturmaktadr. Okyanuslardaki suyu da nemli lde hidrojen ve oksijen oluturmaktadr. Periyodik tabloyu inceleyecek olursak IA gurubu daha reaktif alkali metaller olarak adlandrlrken IIA grubu toprak alkali metaller olarak isimlendirilmektedir. I ve IIA aras elementler ise gei metalleri olarak isimlendirilmektedir.

Metallerin Fiziksel zellikleri

Oda scaklnda sv halde bulunan cva ve gallium dnda metaller kat halde bulunur. Yzeyleri parlatlabilir ve yanstrlar. Metaller snektir tel eklinde ekilebilir. rnein 100 g gm 200 m uzatlabilir Bakla kesilebilen yumaklktaki sodyum ve potasyum harici metaller serttirler. Son kabuklarnda 1-3 aras valans elektronu bulundururlar. Serbest elektronlarndan dolay metaller iyi iletkendirler. Gm ve bakr s ve elektrii en iyi ileten iki metaldir. Metaller yksek younlua sahiptirler. Metaller ierisinde ridyum ve Osmiun en yksek lityum ise en dk younlua sahip metallerdir. Metaller yksek ergime ve kaynama noktasna sahiptirler. Metaller ierisinde tungsten en yksek ergime derecesine sahipken, gm dk kaynama, sodyum ve potasyum ise dk ergime derecesine sahip metallerdir. Metaller elektropozitiftirler. Elektron kaybedip katyon oluturma eilimindedirler. Normal olarak elektron almazlar. Nao 1e- -------> Na+ Alo 3e- ------> Al+3

Ametallerin zellikler

- Oda scaklnda ametallerin bazlar gaz (oksijen) bazlar kat (karbon) halde bulunur. - ok krlgandrlar ve ekil deitirme zellikleri yoktur.

- Is ve elektrii ok zayf iletirler.

- Elektronegatif karakterdedir. Genellikle elektron almay veya elektronlarn ortak kullanma eilimindedirler. - Genellikle oksijenle asidik veya doal oksit olutururlar.

Yerkrenin kimyasal kompozisyonu

Element
Demir (Fe)
Oksijen (O) Silisyum (Si) Magnezyum (Mg)

Yer Kre
31,9
29,7 16,1 15,4

Ktasal Kabuk
5,1
46,6 27,7 2,1

Okyanusal Kabuk
8,2
44,9 24,1 4 7,8 7,7

Manto
6,3
44,8 21,5 22,8

ekirde k
85
6

Nikel (Ni)
Kalsiyum (Ca) Alminyum (Al) Kkrt (S) Krom (Cr) Sodyum (Na) Mangan (Mn) Fosfor (P)

1,82
1,71 1,59 0,63 0,47 0,18 0,17 0,12

0,01
3,6 8,1 0,05 2,8 0,1 0,1 1,6

0,2
2,5 2,3 0,03 0,26 0,27 0,1 0,009

5,2

1,9 0,9 0,3 0,35

Metallerin reaktiflik serisi

Metallerim byk ounluu elektropozitiftir ve doada elektron kaybederek dier elementlerle bileik oluturma eilimindedirler. Metallerin bileik oluturma hz farkllk gsterirler. Yandaki izelgede en aktif metal potasyum, en dk aktiflikteki ise altndr.

Altn, Platinyum gibi birka metal dnda btn metaller doada bileik halde bulunmaktadr.

Oxides

Carbonates
Marble or limestone (CaCO3) Calamine (ZnCO3)

Halides
Fluorspar (CaF2) Cryolite (Na3AlF6) Horn Silver (AgCl) Rock salt (NaCl)

Sulphides
Zinc blende (ZnS) Galena (PbS)

Sulphates
Anglesite (PbSO4)

Zincite (ZnO)

Haematite (Fe2O3.xH2O)Magnetite (Fe3O4)

Iron pyrites (FeS2)

Baryl (BaSO4)

Bauxite (Al2O3.2H2O)

Siderite (FeCO3)

Cinnabar (HgS)

Gypsum (CaSO4.2H2O) Epsom salt (MgSO4.7H2O)

Cuprite (Cu2O)

Magnesite (MgCO3)

Metals like gold and platinum occur in the free metallic form not acted upon by air or water The rest of the metals occur in the combined form as compounds. Copper is one of the metals which occur in free as well as combined state Aluminium is the most abundant metal in the earth's crust The second most abundant metal in the earth is iron and the third one is calcium

Metallerin Doada bulunuu

Mineral : Doal ekilde oluan homojen, belirli bir kimyasal bileime sahip ve belirli bir kristal yaps olan inorganik kristallemi kat bileiklerdir.

Buna gre minerallerin zelliklerini yle sralayabiliriz

1. 2. 3. 4. 5. Doal olarak oluur, Herhangi bir paras btnnn zelliklerini tar, Belirli bir kimyasal forml vardr, Kat halde olup nadiren svdr, norganiktir (yani doada bulunur).

rnek, Hematit (Fe2O3).

MNERALLER

http://www.mta.gov.tr/mineraller/mineraller.html

Cevher

Herhangi bir metalin minerallerini ieren ve ekonomik deeri olan kayatr. bir kayacn cevher olabilmesi iin ekonomik deeri olmas kritiktir. rnein bir altn rezervi iin ,zerinde yaplan fizibilite almalarnn ardndan eer o rezerv kar edilebilecek ekilde iletilebilecekse ,yani ekonomik deeri varsa , rezervdeki altndan "altn cevheri" olarak bahsedilebilir. Deerli olarak bilindii halde ekonomik olarak iletilemedii ,yani cevher sfatn alamad iin ayaklarmzn altnda yatan yz binlerce ton rezerv vardr. rnek (Fe2O3,SiO2,Al2O3, )

EKSTRAKTF METALURJNN KISIMLARI

Cevher Hazrlama Pirometalrji Hidrometalrji Elektrometalrji

0123-

Cevher Hazrlama

retim iin cevher hazrlamann temelde iki amac vardr 1- Ekonomik 2- Teknolojik

Cevherdeki Minerallerin Serbest Hale Getirilmesi

Bir cevher ierisinde istenen ve istenmeyenler olmak zere birden fazla mineral tr bulunabilir. Bunlar birbirinden ayrabilmek iin serbestleme boyutu denen boyuta kadar krma ve tme ilemleri ile boyut kltme ilemine tabi tutulmas gerekir. Boyut kltme ilemi temel olarak maksada ynelik olarak yaplr. a. Cevherin gerekli ve gereksiz ksmlarn birbirinden ayrabilmek iin fiziki serbestlemeyi salamak b. Cevheri zenginletirme cihaznn kabul edebilecei boyuta getirmek. c. Endstrinin istedii zelliklere uygun hammadde haline getirmek

Krma

Kat bir maddenin mekanik kuvvetler etkisiyle daha kk paralara blnmesi ilemidir. Teknolojide krma, kaba (50 mmden byk) ve ince krma (50-5 mm) eklinde uygulanr.

eneli Krc

PE/PEX Series Jaw Crusher has the features of high crushing and even product size ratio. It can be used to crush material, whose compression strength is not more than 320Mpa. PE Series is used in primary crushing, while PEX series is used in secondary crushing and fine crushing.

eneli Krcnn zellikleri

Model
PE-250400 PE-400600 PE-500750 PE-600900 PE-7501060 PE-8001060 PE-8701060 PE-9001060 PE-9001200 PE-10001200 PE-12001500 Size of Feed Opening(mm) 250400 400600 500750 600900 7501060 8001060 8701060 9001060 9001200 10001200 12001500

Max Feed Size (mm)

210 340 425 500 630 680 750 780 780 850 1020

Discharge Range Opening (mm)

20-60 40-100 50-100 65-180 80-180 100-200 170-270 200-290 95-225 195-280 150-300

Capacity (m3/h )
3-13 10-35 25-60 30-85 72-150 85-143 145-235 170-250 100-240 190-275 250-500

Motor Powerkw 15 30 55 55- 75 110 110 110 110 110 110 160

PEX-150750
PEX-250750 PEX-2501000 PEX-2501200 PEX-3001300

150750
250750 2501000 2501200 3001300

120
210 210 210 250

18-48
25-60 25-60 25-60 20-90

5-16
8-22 10-32 13-38 10-65

15
22 30-37 37 75

eneli Krc
Cevher besleme
Izgara

Volan

Eksantirik Biyel kolu

Dn yay

ekil 4. eneli Krcnn ematik Gsterimi. Sert eneler siyah renkte gsterilmitir

Konik Dner Krc

ekil 5. Dner Krcnn ematik Gsterimi

Konik Dner Krc

Snflandrma Aamalar

Konik Krc

Dner Krc

ekil 5. Dner Krcnn ematik Gsterimi

Merdaneli Krc
Besleme

ekil 7. Merdaneli Krcnn ematik Gsterimi.

EK KIRICI
Besleme

rn

ekil 8. eki Krcnn ematik Gsterim

tme
tme : Malzeme boyutunu 5 mmnin altna indirme ilemine tme ad verilir. tme ilemleri 5-0,5 mm arasnda kaba 500-50 m arasnda ince tme olarak ikiye ayrlr. 50-5 m tane boyutu aralnda yaplacak tmeler ok ince tme, 5 m altndaki tmeler kolloid tme olarak snflandrlr.

rn k 100 m Motor Snflandrclara

Sulu ortamda bilyeli tcnn ematik gsterimi

tme

Besleme

Fandan hava girii

Sklona gidi

Motor

Hava akm ierisindeki tmenin ematik gsterimi

Cevher Hazrlama

Cevher Hazrlamann Komple ematik Olarak Gsterimi.

Dier Snflandrclar

Zenginletirme
Zenginletirme, deerli mineralleri deersiz olanlardan ayrma ilemidir. Bu ayrma ilemi minerallerin fiziksel, fizikokimyasal ve kimyasal farkllklarndan istifade etmek suretiyle yaplmaktadr. Zenginletirme ilemi sonucunda kazanlan deerli rne konsantre deersiz rne ise atk denmektedir. Halen dnyadaki zengin maden yataklarnn tkenmi olmas dk tenrl cevherler zerine almak zorunluluu, cevher zenginletirme metotlarnn nemini her gn biraz daha artrmaktadr.

Ayrclar

Krma ve tme sonunda iki veya daha fazla farkl mineral ieren malzeme minerallerin fiziksel, kimyasal v.b. zellik farkllklarndan istifade ederek birbirinden ayrlabilir. Bu tr uygulamalar iin manyetik ayrma ve elektrostatik ayrma verilebilecek en basit rneklerdir

Manetik Ayrc 1
Elektromanyetikler Beslemee Gl

Zayf

ManetikZayf

Manetik olmayan

Manetik Ayrc 2

Manetik Ayrc 3

Manetik Ayrc 4

Manetik Ayrc 5

Dner elik disk Mknatslar Syrc Manetik konsantre Pulp girii

Pulp k

Ya sistem Manetik ayrcnn ematik grnm

Elektro statik Ayrc

Besleme

Elektrik iletimi olan paracklar

letken olmayan paracklar

PROMETALURJ
Pirometalurji, yksek scaklklar gerektiren bir ekstraktif metalurji metodu diye tarif edilebilir.
Pirometalurji inde Yeralan Uygulamalar; kurutma kalsinasyon kavurma sinter yapma ergitme destilasyon konvertisaj atele tasfiye dkm v.b uygulamalar eklinde sralanabilir.

Kurutma
Kurutma : Istmak suretiyle cevher, konsantre, katk maddeleri ve baz hallerde havann rutubetinin alnmasdr. Kurutma genellikle souk kat maddeleri scak hava veya gazlarla temas ettirmek suretiyle yaplr ve suyu uurulur. Gazlarn kurutulmas Bazen hava veya gazlarn ierisindeki rutubetin alnmas istenmektedir. Havann rutubeti alndnda bu havaya kuru hava denmektedir. Havann kurutulmasnda en ok kullanlan metot rutubetli havay kalsiyum klorr veya silika jel ierisinden geirmekle yaplr.

Kavurma
Kavurma : Yksek scaklklarda gazlarla katlarn reaksiyonlarn ieren metalurjik bir uygulamadr. Verilebilecek en
karakteristik rnek ergime olmakszn slfr cevherlerin okside dntrlmesi ilemidir. Klasik olarak bir slfrn kavrulmasnda meydana gelecek kimyasal reaksiyonlar aada verildii ekildedir. MSn + 1,5nO2 MOn + nSO2. rnek: CuS + 1,5O2 CuO + SO2 and 2ZnS + 3O2 2ZnO + 2SO2 2 PbS + 3 O2 2 PbO + 2 SO2 Slfrlerin kavrulmas ile aa kan slfrdioksit (SO2) byk ounlukla slfrik asit retiminde deerlendirilmektedir.

Kalsinasyon
Bu uygulamada cevher hava iermeyen bir ortamda yksek bir scakla kadar stlarak kimyasal yapnn paralanmas gerekletirilir.Genellikle karbonat halindeki cevherler veya su ieren cevherler kalsine edilirler.
Magnezit Kalker Dolomit Simitsonit MgCO3 --------------------- MgO + CO2 CaCO3 ----------------------- CaO + CO2 Mg Ca (CO3)2 -------------- MgO + CaO + 2CO2 ZnCO3 ---------------------- ZnO +CO2 625C 910 C 730 C

Kavurma ve Kalsinasyon leminin Karlatrlmas

Zenginletirme sonras atklardan nemli lde arndrlm ve retilmek istenen metalce daha konsantre haldeki cevherin okside dntrlmesi ya kavurma yada kalsinasyon ilemiyle gerekletirilmektedir. Kavurma ve kalsinasyon arasndaki temel farkllklar aadaki tabloda gsterilmektedir.

Kalkoprit Mineralinin Kavrulmas

2 CuFeS2 (k) --------------------- Cu2S (k) + 2 FeS (k) + S2 (g) Cu2S (k) + 3/2 O2 (g) ------------------ Cu2O (k) + SO2 (g) Cu2O(k) + 1/2 O2 (g) ---------------- 2 CuO (k) 3 FeS (k) + 5 O2 (g) ------------------ Fe3O4 (k) + 3 SO2 (g) 2 Fe3O4 (k) + 1/2 O2 (g ) ------------- 3 Fe2O3 (k) 1/2 S2 (g) + O2 (g) ----------------------- SO2 (g) FeS2 (k) ------------------------------------ FeS (k) + 1/2 S2 (g)

Metal Oksitlerin Metale ndirgenmesi

Is Kullanarak indirgeme Reaktiflik serisinde ok dk olan metallerin oksitlerine tatbik edilir. rnek :

C
Karbon (metalurjik kok) Kullanarak ndirgeme Bu metot orta derecede rektif metallerin oksitlerin indirgenmesi iin kulanlr. Metalurjik kok pahal olmayan ve en yaygn tketilen indirgeyicidir. nnek:

CO

Karbonmonoksitle ndirgeme Karbonmonoksit gl bir indirgeyicidir. En fazla yksek frndaki hematitin indirgenmesinde kullanlr. rnek:

Al

Alminyum Kullanarak ndirgeme Aluminyum pahal bir indirgeyicidir.reaktiflii yksek metallerin oksitlerini indirgemek iin kullanlr. Fakat bu metallerin rektiflik serisinde aluminyumun altnda olma mecburiyeti vardr. rnek :

Elektroliz

Elektrolizle ndirgeme Bu uygulama reaktiflik serisinde Alminyumun zerinde yksek reaktiflikteki metallerin oksitlerini indirgemede kullanlr. Ayn zamanda alminyumoksidin indirgenmesi iin de kullanlr. rnek:

Aglomerasyon lemleri

Toz haldeki demir cevherlerini ve eitli cevher hazrlama yntemleriyle zenginletirilmi demir cevheri konsantrelerini yksek frnlarda kullanlabilecek hale getirme ilemlerine genel olarak AGLOMERASYON ad verilmektedir. Aglomerasyon genellikle toz cevherlerin ve konsantrelerin boyut bytme ilemleri olarak grlse de boyutla beraber yksek frna yklenecek demir cevherlerinde aranan dier baz zellikleri (sertlik, mukavemet, indirgenebilirlik, gzeneklilik v.b.) de yakndan ilgilendirmektedir.

Sinterleme

Sinter harmannn kalnl : 10-30 cm Max. Sinter scakl : 1450 C Cevher boyutu 0-10 mm Kok-Kireta boyutu : 0-3 mm Sinter harman karm yaklak % 65 cevher % 3,5 kok % 7,5 kireta % 24 geri dnen toz sinter

ekil 1 Sinterlemede akm emas A- Geri dnen ince Sinter B-C- ince cevher D- Kok E- Kireta, F- ok ince tozlar 1- Kartrma tromeli, 2- Besleyici, 3- Ateleyici, 4- Toz tutucu, 5- Sinter krc, 6- Scak elek 7- Soutucu, 8-Souk elek, 9- Yksek frna gnderilen elek st, 10- Elek alt rn 11- Geri dnen (elek alt)ince sinter toz, 12- Toz Tutucu,13- Fan,14- Baca

Peletleme

ekil 2. Peletlemede akm emas

Ergitme, Katk Maddeleri, Konvertisaj ve Destilasyon

Ergitme : Uygun frnlarda ve yksek scaklklarda, arjn kimyasal reaksiyonlar ve s neticesi eritilmesidir. Ergitme ilemleri iin endstriyel lde dey (Yksek frn, Water jaket frn) veya yatay (Reverber frn) frnlar kullanlmaktadr Katk maddeleri : Ergitme tipi frnlara yklenen cevher, konsantre gibi maddelere ilaveten bunlarla birlikte uygun zellikte cruf yapc metal iermeyen maddeler katlr ve bu maddelere katk maddeleri denir. Bu maddeler genellikle kireta (CaCO3), dolomit (Mg.Ca (CO3)2) ve kuvars (SiO2) dr. Konvertisaj : Sv haldeki metal veya ara rn iine basnl hava fleyerek yabanc maddeleri bnyeden uzaklatrmaktr.Yabanc maddeler gaz halinde frn terk ettikleri gibi, sv hale geenler de crufa karrlar. Konvertisajn retim metalurjisinde iki nemli tatbik sahas vardr. Destilasyon : Metal veya metal bileimlerinin buharlatrlp bu buharlarn daha sonra sv veya kat olarak kondanse edilmesidir. Destilasyon metodu, buharlama scakl dk olan metal veya metal bileimlerine uygulanr. Cva, kadmiyum ve inko bu metallerdendir.

Kimyasal Prensipler
Tabiatta bulunan cevherler, zengin olduklar zaman dorudan doruya, fakir iken muhtelif cevher zenginletirme metotlarndan en uygun olan tatbik etmek suretiyle konsantre haline getirildikten sonra eitli kimyasal reaksiyonlar sonucu saf metallere evrilirler. Stokiometri : Kimyasal reaksiyonlarn arlk bakmndan ilikilerini kapsamaktadr. rnein bakr slfr (kalkopirit : CuFeS2) mineralinin kavrulma veya oksitlenme reaksiyonunu ele alalm. 2 CuFeS2 + 6 O2----------------------------- Cu2O + Fe2O3 + 4 SO2 Bir elementin atom-gram arl : o elementin avagadro says (6,02x1023) kadar gerek atomunun bir araya gelerek oluturduu arldr. rnein: 1 gram hidrojen ierisinde 6,02x1023 adet gerek hidrojen atomu vardr 27 gram alminyum ierisinde 6,02x1023 adet gerek alminyum atomu vardr Yaklak 56 gram (55,845 g/mol) demir ierisinde de yine avagadro says kadar gerek demir atomu bulunmaktadr.

 Bunlara paralel olarak 44 gram karbondioksit (CO2) gaz ierisinde 6,02x1023 tane CO2 molekl, 32 gram oksijen gaz ierisinde 6,02x1023 adet gerek oksijen (O2) molekl vardr. Bir bileimin mol gram arl da o bileimin molekl arl kadar grama eittir. Bylece demirin gram atom arl 55, 89 gram iken, FeS2n gram-mol arl ise (55,89+32,02x2) 119,98 gramdr.Ayn ekilde baka arlk niteleride kullanlabilmektedir. rnein kilogramatom veya ton-atom eklinde

rnek Problem
rnek problem : 1000 kg kalkopiriti (CuFeS2) 1 nolu reaksiyona gre kavuralm. Elde edeceimiz Cu2O, Fe2O3 ve SO2in arlklaryla bu reaksiyon iin gerekli oksijenin arln hesaplaynz. 2 CuFeS2 + 6 O2----------------------------- Cu2O + Fe2O3 + 4 SO2 (1)

Yaklak atom arlklarndan hareketle hesap edilen mol arlklar u ekildedir. CuFeS2 = 184 Fe2O3 = 160 Cu2O = 144 SO2 = 64 O2 = 32

zm

1000 kg CuFeS2 = 1000/184 = 5,43 mol 2 mol CuFeS2den 1 mol Cu2O elde edildiine gre 1/2x 5,43 = 2,71 mol Cu2O 1 mol Cu2O ; 144 kg geldiine gre 2,71 x144 = 391 kg Cu2O 1/2x 5,43 x 160 = 435 kg Fe2O3 4/2 x 5,43 x 64 = 696 kg SO2 6/2 x 5,43 x 32 = 522 kg O2

zmn Devam Solda 1000 Kg Kalkopirit (CuFeS2) 522 kg Oksijen (O2) Toplam = 1522 Kg bulunur. Eitliin sa tarafnda 391 kg Cu2O 435 kg Fe2O3 696 kg SO2 Toplam = 1522 Kg

bulunur.

Termokimya : Kimyasal denklemlerin tamam, ayn zamanda reaksiyonun s bilanosunu gsterir ve ne kadar s alndn veya verildiini ifade eder. Bir ok kimyasal reaksiyonun en nemli ynn bylece termokimya tekil eder.
Kalori : 1 gram suyun scakln 1 C ykselten s miktarna kalori denir Kilo Kalori : 1 kg suyun scakln 1 C ykselten s miktarna kilo kalori denir

Reaksiyon ss
C + O2 ------------ CO2 + s Yukardaki reaksiyonda basn ve scaklk sabit olsa da reaksiyon sonucu bir s aa kmaktadr. Meydana gelen reaksiyon bir sistemden dier bir sisteme geii ifade eder. Reaksiyon 20 Cde kat karbon ve gaz haldeki oksijen ile balamakta ve neticede 20 Cde gaz haldeki CO2 ile sonulanmaktadr. 20 Cde C + O2 sisteminde oksijen moleklleri ve karbon atomlarnn vibrasyon hareketlerinden doan ve depo edilmi bir s enerjisi vardr. Ayn ekilde 20 Cde CO2 sisteminde de CO2 molekllerinin dourduu ve depo edilmi bir s enerjisi vardr. CO2in s enerjisi, C + O2 sisteminin s enerjisinden daha azdr. Bylece bir sistemden dier bir sisteme gei (dnm) olduu zaman enerji ierikleri arasndaki fark kendini s olarak gsterir ve bu s etrafa dalm olur. Bu sya Reaksiyon ss denir ve H ile gsterilir. Yukarda verilen reaksiyonda darya s verildii iin H = - (negatif deerdedir). Bylece yukardaki denklemi u ekilde yazabiliriz. C + O2 ------------ CO2 + H = -97200 Cal.

Reaksiyon Iss
Ayn ekilde aadaki reaksiyonlarda yazlabilir
2 C + 2 O2 ------------ CO2 2 C + O2 ------------ 2 CO C + O2 ------------ CO Cu2S + O2 ------------ 2 Cu + SO2 2 Cu + SO2 ------------ Cu2S + O2 H = -194400 Cal. H = -58320 Cal. H = -29160 Cal. H = -51980 Cal H = + 51980 Cal

H = - olduu zaman, sistem darya s vermektedir ve reaksiyon egzotermiktir. H = + olduu zaman, sistem dardan s almaktadr ve reaksiyon endotermiktir.

Gaz Kanunlar
Avagadro Kanunu : Ayn scaklk ve basnta muhtelif gazlarn eit hacimlerinde

ayn sayda molekl vardr. Yine normal artlar altnda (0 C ve 1 atmosfer basn altnda) btn gazlarn 1 forml gram 22,4 litre (0,0224 m3) hacme sahiptir. Normal koullar altnda baz gazlarn 22,4 litresinin arlklar u ekildedir. CO2 : 44 gram SO2 : 64 Cl2 : 71 O2 : 32 H2 :2 He :4 Hava : 28,96 gram Bir kimyasal reaksiyonda, denklemin heriki tarafndaki arlklarn birbirlerine eit olmalar gerekirken, hacimleri eit olmayabilir. Gazlar kendi aralarnda reaksiyon yaptklar zaman, toplam hacim azalr, oalr veya eit kalabilir. Verilen muhtelif artlar altndaki gazlarn hacimleri standart artlara evrilerek mukayeseler yaplabilir. Standart artlar altnda 1 mol kg. gaz hacmi 22,4 m3 kadardr.

rnek problem
Bir bakr konvertrnde 8000 Kg Cu2S bulunmaktadr. Cu2S okside etmek iin konvertre hava flenmektedir. Cu2S + O2 --------------- 2 Cu + SO2 reaksiyonuna gre gerekli hava miktarn bulunuz. 32 kg kkrt (S) iin 22, 4 m3 oksijen gerekmektedir. Yada 1 kg kkrt (S) iin 22,4/32 m3 oksijen gerekmektedir. Konvertrdeki kkrt miktar 32/160x 8000 = 1600 kg
22,4 1600 x 32 = 1120 m3 okjsijen gerekmektedir.

Havada hacimce % 21 oksijen bulunduuna gre 1120/0,21 = 5330 m3 hava gerekmektedir.

Yanma
Yaktn yanmasyla oluan reaksiyona yanma denir. Yanma reaksiyonlar pirometaluri uygulamalarnda byk nem tamaktadr. Oksitlenmesi sonucu s veren her medde bir yakt olarak kabul edilebilir. En ok kullanlan yaktlar, maden kmr, kok kmr, akaryaktlar, gaz yaktlar, odun kmr ve odundur. Baz metalurjik ilemlerde yakt gibi s veren baka maddelerde vardr. Bunlardan silisyum, manganez ve metal slfrler nemlidir. Yaktlar ierisinde yanan maddeler, karbon hidrojen ve muhtelif hidro karbon bileimleridir. Yanma sonucu elde edilen rnler ise, CO2 ve H2O dur. Maden kmr, kok ve dier kat yaktlarn kompozisyonunda daima az veya ok miktarda kl vardr.

Kalorifik G (Is gc)

Bir nite (arlk veya hacim olarak) yakt tamamen yakldnda vermi olduu s miktarna, o yaktn kalorifik gc denir. Kat ve sv yaktlarda kilogram yakt bana kalori olarak gaz yaktlarda ise metrekp bana kalori olarak ifade edilir. Elementlerin veya bileimlerinin kalorifik gleri yanma reaksiyonu sonucu elde edilen slar bilinmekle hesap edilebilir. rnekler C + O2 ------------ CO2 H = -97200 Cal. 97200 / 12 = 8100 cal/gr = (8100 kcal/kg) Karbon iin bulunan s gc 2 C2H2 + 5 O2------------ 4 CO2 + 2 H2O H = - 613160 cal

C2H2 asetilen yani 0,0224 m3 n vermi olduu s miktar 306580 cal s vermekte.O halde 1 m3 asetilenin verdii s miktar 13686,6 kcal/m3 olarak bulunur bu deer Asetilenin kalorifik gcn ifade eder.

Metalurjik Yaktlar
Oksitlenmesi sonucu endstriyel ilemler iin gerekli sy verebilen ve havann oksijeni ile hzla yanabilen her eit malzemeye yakt denir. Yanma deyimi daha ok yaktlar iin kullanlmaktadr. Tam yanmama deyimi : Yaktn tamamnn yanmamas (rnein yakt yandktan sonra arta kalan crufta bir miktar karbon kalmas) anlalr.

Yetersiz yanma: Karbonun tamamnn (CO2) yapmayp, bir ksmnn (CO) yapmas anlalr. Yaktn ate alma scakl : Yaktn yanmaya balad scaklk anlalr. Ate alma scakl sabit bir deer olmayp, yaktn fiziksel yaps ve atmosfere basncna bal olarak deimektedir. Kl : Kat yaktn kompozisyonunda olup, onun yanmayan ksmn tekil eder. Cruf : Yakt yakldktan sonra geride kalan kat kitledir.

Yaktlarn Snflandrlmas
I. Kat Yaktlar A. Tabii Odun Linyit kmr Ta kmr Antrasit B. Suni Pulverize kmr Biriket kmr Karbonize yaktlar Odun kmr Kok kmr

Yaktlarn Devam
II. Sv Yaktlar A. Tabii a) Ham petrol B. Suni Destilasyon rnleri (benzin, motorin fuel-oil) Kmr katran Artk yalar III. Gaz Yaktlar Tabii a) Doal gaz B. Suni Kok gazlar Yksek frn gaz

Metalurjik Kok Kmr

Demir ve demir d metallerin retiminde kullanlan yksek frnlarda tketilen yegane yakt metalurjik kok kmrdr. Kok kmr ta kmrnden destilasyon ilemi sonucu elde edilmektedir. Kok kmr kok frnlarnda dtan endirekt olarak stlmak suretiyle kok kmr elde edilmektedir. Kok kmr retiminde koktan ayr btn destilasyon rnleri ( kok gaz, katran, naftalin, hafif yalar ve amonyum slfat gibi) yan rnler elde edilmektedir. Kmr gazlarnda CO, CO2, H2O, H2, N2, H2S, S ve NH3 bulunup, bu gazlar kimya sanayiinin nemli bir hammadde kaynan tekil etmektedir. Kok frnlarnn scakl 800-1000 C olup, koklatrma sresi yaklak 18-20 saat kadardr.

Plverize Kmr

Pulverize Kmr: Adndan da anlalaca zere, maden kmrnn pudra inceliinde tlmesiyle elde edilen kmre plverize kmr denmektedir. Yaklmak istendiinde basnl hava ile frnn cehennemliine pskrtlmekte ve orada gaz zelliinde yanabilmektedir. Plverize kmr esas olarak iki maksat iin kullanlmaktadr. - ri kmre nazaran daha mkemmel ve tam olarak yanmaktadr. -Kmr ocaklarndan kan kmrn inceleri ve dk kalite kmrler bu ekilde deerlendirilmektedir.

Doal Gaz

En iyi gaz yakt olup, gaz yaktlar iinde en yksek kalorifik gce sahiptirler (6,200-10,700 kcal /m3 ). Genel olarak metan (CH4), etan (C2H6) ve az miktarda H2, CO, CO2, N2, ve H2O ihtiva etmektedir. A.B.D lerinin Ohio eyaletinde karlan doal gazn kimyasal analiz sonular % olarak u ekildedir

H2 : 1,89 CH4 : 92,84 CO : 0,2 C2H6 : 0,35 N2 : 3,82 CO2 : 0,75

retim Metalurjisinde Yaktlarn Seimi

Fiyat Temini Yaktn Bahis Konusu leme Uygunluu Yaktn Temizlii

REFRAKTERLER

Yksek scaklklara, korozif eriyiklere, iinde toz bulunan frn gazlarnn akna dayankl her eit frn yapmaya elverili malzemeye refrakter malzeme denir. Kavurma, ergitme ve sl ilemlerde kullanlan frnlarn zellikle i ksmlar uygun refrakter malzemelerle kaplanmtr.
Refrakter malzemeler genel olarak iki temel maksat iin kullanlr

Isl izolasyon Isl iletkenlik

Refrakterlerin Snflandrlmas

Refrakterler kimyasal yaplarna gre u ekilde snflandrlr. I. Asit yapl refrakterler -Almina Silikat malzemeler II. Bazik Refrakterler - Almina Refrakterler. - Kalsiyum ve magnezyum oksitler. (MgO), (CaO) III. Ntr Refrakterler - Suni olarak yaplan refrakterler (Zirkon karbr, Silisyum karbr)

Almina-Silika Refrakterler
Bu eit refrakter tulalara ate tulas veya amot tulas da denmektedir. Refrakter malzeme kompozisyonunda Al2O3 ve SiO2den baka FeO, MgO ve CaO gibi oksitlerde bulunmaktadr. Bir ok amot tulann ham maddesini kaolin (Al2O3 .2SiO2 . 2H2O) tekil etmektedir. amot tula yaplrken kil su ile kartrlp preslenerek ekillendirilir. Tnel frnlarda 36 saat sreyle kurutulduktan sonra scaklk 1280-1350 C ye ykseltilir. Tulalar bu scaklkta 2-3 gn tutulur. amot tulalar yksek scaklklarda ani scaklk deiimlerine kar dayankldrlar. Bu tulalarn kalitesi ve fiyat ierisindeki almina yzdesi arttka ykselmektedir.

Cruflar
Kavrulmu cevher veya konsantrelerin veya zengin cevherlerin dorudan doruya ergitilmesi sonucu birbirine karmayan belli bal ayr faz elde edilir. Bunlar; Gaz faz Metalin bulunduu eriyik faz eitli silikatlarn oluturduu cruf fazdr yi bir crufta aranan zellikler Dk ergime scakl Younluunun dk olmas Dk viskozite

HDROMETALURJ
Hidrometalurji : Sulu ortamlarda yaplan ilemlerle, cevher, konsantre, kalsine v.s. maddelerin zlp metallerin sonradan ayrlmas diye tarif edilebilir. Hidrometalurji ilem kademeleri ou zaman cevher zenginletirme ilem kademelerini ( tme, snflandrma, filtrasyon) iine almaktadr.
Hidrometalurji bir bakma laboratuarlarda kullanlan sulu retim metotlarnn endstriyel lde tatbikidir. Uygun sulu solsyonlar kullanlmak suretiyle mineral iindeki metal znmekte ve metal iermeyen gang minerali ise znmeksizin artk malzemede kalmaktadr. Metallerin bu ekilde uygun solsyonlarla znmesine li denmektedir. nce taneli ham maddeler, mekanik kartrclardan veya basnl havadan faydalanmak suretiyle solsyon ile devaml surette kartrlarak li yaplr. Li ilemi tamamlandktan sonra zelti artklardan ayrlmak (filtre etmek vs.) suretiyle zengin li solsyonu elde edilir. Bu solsyondan metalin elde edilmesi aadaki ekillerde olabilir. Kimyasal keltme, Elektroliz, zeni buharlatrmak

Hidrometalurjideki ilem basamaklar

- Cevher, konsantre v.b maddelerin hazrlanmas - Metal ieren mineralin li edilmesi

- Zengin li solsyonunun znmeyen artklarnn ayrlarak alnmas

- Li solsyonundaki metalin keltilmesi - keltinin ilenip satlr hale getirilmesi (ergitme, tasfiye ve dkm vb.)

Hazrlk lemi
Li yaplacak hammaddelerin hazrl u ekilde yaplr - Krma ve tme

- Daha sonraki ilemlerde reaktif tketimine sebep olacak ve ilemin yrmesine zorluk karabilecek baz znebilen tuzlarn, hammaddeyi ykamak suretiyle bnyeden uzaklatrlmas.
- znmeyen metal bileiklerin znebilir hale gelmesi, zararl baz elementlerin uurulup bnyeden atlmas iin yaplan kavurma ileminin yaplmas.

Li
Kullanlacak zc solsyonun ucuz, daima kolaylkla temin edilebilen ve bahis konusu metal bileimleri hzla zebilen bir zellikte olmas gerekmektedir. Kullanlan belli bal zcler Su, slfirik asit, klorr asit, sodyum hidroksit, amonyak bileimleri, sodyum siyanr, ferritik klorr ve ferritik slfattr. Zengin Li Solsyonunun Atklardan Ayrlmas Li ilemi tamamlandktan sonra, li solsyonu znmeyen artklardan ayrlr. Artklarn solsyondan ayrlmasnda filtrasyondan faydalanlabilir. Metallerin keltilmesi Li solsyonlarndaki metalleri keltmek u ekillerde olabilir Kimyasal yoldan keltme znmeyen anot kullanmak suretiyle elektronik keltme (Elektrovinning) Buharlatrma suretiyle

ELEKTROMETALURJ
Elektrometalurji : Cevher veya metal ihtiva eden her eit ham madde iindeki metalleri elektrik enerjisinden faydalanarak retmeye elektrometalurji denir. Gerekte Elektrometalurji elektro kimyann bir ksmn tekil etmektedir. Elektro metalurjide elektro kimya metotlarnn metallere tatbiki sz konusudur. Elektro-kimyann iki temel blm vardr. 1. Elektroliz (Elektrik enerjisi, elektroliz yapmak iin kullanlmaktadr.) 2. Elektrotermik (Elektrik enerjisi, tamamen s temin etmek amacyla kullanlmaktadr) Elektroliz : Elektrik cereyannn sulu veya eriyik elektrolitlerden gemesiyle meydana gelen kimyasal ayrma neticesi katot da metal iyonlarnn ve anot da metalik olmayan iyonlarn serbest hale gelmesi olaydr.

Alminyum ve Alminyum retimi

1- Giri 2- Alminyumu retimi ve Kullanm Alanlar 3- Alminyumun zellikleri 4- Alminyumun Yerkrede Bulunuu ve nemli Mineralleri 5- Alminyumun retimi 6- Alminyumun ekillendirilmesi

Giri

Alminyum gl bir elektropozitif ve olduka reaktif bir metaldir. Havayla temasnda alminyum hzl bir ekilde yzeyinde tok ve effaf bir oksit tabakas oluturur ve bu oksit filmi malzemenin daha fazla korozyona uramasn nler. Bu nedenle alminyumdan yaplan paralar kararmaz veya paslanmazlar. Alminyumun elie gre yaklak te biri kadar daha hafiftir. Lityum Berilyum ve magnezyumdan sonra en hafif metaldir. Arlna karlk mukavemeti alminyumun uak yapmnda, demir yollarnda, motor gvdelerinde ve dier pek ok alanda kullanmn faydal hale getirmitir.

Giri

Yksek sl iletiminden dolay alminyum pek ok piirme kaplarnda, iten yanmal motorlarn pistonlarnda kullanlmaktadr. Ayn apta verilen bir alminyum tel bakrn % 63 kadar elektrik iletimine sahiptir. Fakat arlk olarak bakrdan daha hafiftir. zellikle elektrik iletiminde uzun mesafeli hatlarda arlk ok nemlidir. Bu nedenle bugn 700 000 volt elektrik akm iletmede alminyum iletkenler tercih edilmektedir.

Alminyumun retimi ve Kullanm Alanlar Aliminyum kolay souyup sy emen bir metal olmas nedeniyle soutma sanayinde geni bir yer bulur bakrdan daha ucuz olmas ve daha ok bulunmas ilenmesinin kolay olmas ve yumuak olmas nedeniyle bir ok sektrde kullanlan bir metaldir. Aliminyum genel manada soutucu yapmnda, spot klarda, mutfak gereleri yapmnda, hafiflik esas olan aralarn yapmnda (uak, bisiklet vs.)kullanlr. bunun yannda sanayide nemli bir madde olan aliminyum gnlk hayatta her zaman karmza kan bir metaldir

Alminyumun zellikleri

1- Kimyasal Gsterimi 2- Atom Numaras 3- Atom Arl 4- Younluu 5- Ergime Derecesi 6- Buharlama Scakl 7- Kristal Yaps

: Al : 13 : 26,981 : 2,7 g/cm3 : 660 C : 2519 C : YMK

Alminyumun Yerkrede Bulunuu ve nemli Mineralleri

Alminyum yerkabuunda en fazla bulunan metaldir. Alminyum doada genellikle alminyum silikat veya silikat alminyumun sodyum, potasyum, demir, kalsiyum, ve magnezyum gibi metallerle karm halinde bulunmaktadr. Fakat hibir zaman serbest halde bulunmaz. Alminyumun retildii cevherler boksit olarak isimlendirilir. Bu cevher Gibbsite (Al (OH)3) ve Bhmite (AlO (HO)) yada Diaspore (AlO (HO)) karmndan ibarettir.
Mineral Kompozisyonu Maksimum Alumina Miktar Kristal Yaps Younluk Hzl Dehidrasyon iin Scaklk gr/cm3 C % Birimi Gibbsite Al(OH)3 65,4 Monoklinik 2,42 150 Bhmite AlO(OH) 85,0 Ortorombik 3,01 350 Diaspore AlO(OH) 85,0 Ortorombik 3,44 450

Alminyum retimi - Krlm ve tlm boksit cevheri % 30 kostik soda (NaOH) ieren 150-230 C aralndaki byk bir basn tankna konur. Tankn basnc dk scaklklarda 4 atm. Fakat en yksek scaklkta bu basn 30 atm. kadardr. Scakln geni bir aralkta olmasnn nedeni cevherdeki karm halde bulunan alminyum monohidrat ve alminyum trihidratla alakaldr. Trihidrat yap 150 Cde znebilirken, monohidrat yap daha yksek scaklklarda veya daha konsantre kostik soda zeltilerinde znebilmektedir. Ancak scaklk ykseltildiinde zeltiye alnan silikann miktar artmaktadr ve kostik soda (NaOH) zeltisi artldnda alminyum hidroksit kelmesi daha zor ve pahal olmaktadr. NaOH ierisinde znen silikat sodyum silikat oluturur fakat bu bileim znemeyen almina silikat oluturmak iin sodyum alminatla birleir. Oluan almina silikat krmz bir amur oluturur.

Basn tank (Otoklav) Gibbsite Al(OH)3 + Na+ + OH- ------------> Al(OH)4- + Na+ Bhmite veya Diaspore AlO(OH) + Na+ + OH - + H2O ---> Al(OH)4- + Na+ keltme Al(OH)4- + Na+ ---> Al(OH)3 + Na+ + OH-

Kalsinasyon 1200 C 2Al(OH)3 -------------> -Al2O3 + 3H2O

Ergitme
Daha sonra kelti filtre edilir ve elde edilen -Al2O3a 12001300 Cde kalsine edilir ve ergitmeye hazr hala getirilir. Bu aamada Al2O3n silis ve demirden tamamen arndrlmas gerekir. Aksi halde her iki element indirgeme sonras elde edilen alminyum ierisinde safszlk olarak kalacaktr. Al2O3 elektrolitik olarak Hall-Heroult ilemi ile alminyuma indirgenir. Alminann znmesi yaklak 970 Cdeki ergiyik haldeki oranlar srasyla % 87; %5; ve % 8 olan kriyolit(Na3AlF6), AlF3, CaF2 olan bir kar ierisinde gerekleir. 2Al2O3 + 3C ---> 4Al + 3CO2

ekil 26. Hall-Heroult Elektrolitik Alminyum retim nitesinin ematik Gsterimi

Al2O3 dan Elektrolizle Metalik Al Eldesi

cathode anode net

4 Al3+ + 12 e -----------> 6 O2 4 Al3+ + 6 O2

4 Al(l)

------------> 3 O2(g) + 12 e ------------> 4 Al(l) + 3 O2(g )

Metalik inko retimi

1- inkonun zellikleri 2- inkonun Tketim Alanlar ve Yzdeleri 3- inkonun Yerkrede Bulunuu ve nemli Mineralleri 4- inko retim Yntemleri - ndirgeme yntemi - Hidrometalurjik yntem

inkonun nemli zellikleri

inkonun kimyasal sembol Atom numaras Atom arl zgl arl Ergime scakl Buharlama scakl Buharlama ss inkonun bileiklerinde ald de. Kristal Yaps

: Zn : 30 : 65,37 : 7,14 g/cm3 : 420 oC : 907 oC : 426 Kcal/kg : +2 : Hegzegonal

inkonun Tketim Alanlar ve % Miktarlar

Galvanizlemede (kaplamada) Prin imalat inko esasl alamlar Kimyasallarda (antiseptik madde) Dier uygulamalarda

% 48 % 18 % 15 % 8 % 11

nemli inko Mineralleri

1. Sfelarit 2. Smitsonit 3. Hemimorfit 4. Willemit 5. Zinkit

ZnS ZnCO3 2ZnO.SiO2H2O Zn2SiO4 ZnO

67,09 52,14 54,28 58,68 80,34

inko slfr inko karbonat inko hidrosilikat inko silikat inko oksit

Sfelarit

ndirgeme Yntemi
Bu yntemle metalik inko retiminde uygulama aamalar 1- Konsantre inko cevherinin elde edilmesi

Krma, tme, Ayrma (Flotasyonla) ile Konsantre inko Cevheri Elde Edilir.

2- Kavurma

: 2 ZnS + 3 O2 = 2 ZnO + 2SO2 : 2 ZnO + 2 SO2 + O2 = 2 ZnSO4

3- Yksek frnda indirgeme ZnO + C ------------------------- Zn + CO ZnO +CO ----------------------- Zn + CO2 CO2 + C ------------------------- 2CO

Yksek Frnda ndirgeme Yntemiyle inko ve Kurun retimi

Muf Frnlarnda Metalik inko retimi

ndirgeme Yntemiyle Yksek Frnda Metalik inko ve Kurun retimi

Hidrometalurjik Yntemle Metalik inko retimi

li

: ZnO + H2SO4 = ZnSO4 + H2O

Elektroliz

: ZnSO4 + H2O Dogru Akm = Zn + H2SO4 + 1/2 O2

METALK BAKIR RETM

nemli Bakr Mineralleri
Copper pyrite or chalcopyrite (CuFeS2). Chalocite (Cu2S). Malachite green [CuCO3.Cu(OH)2]. Azurite blue [2CuCO3.Cu(OH)2].

Bornite (3Cu2S.Fe2S3).
Melaconite (CuO) etc.

Ergitme Yntemiyle Bakr retimi

Konsantrasyon lemi Krma ve tme ile gerekli boyuta getirilen cevher flotasyonla konsantre cevher durumuna getirilir. Flotasyon tanknda konsantre cevher yzerek yzeyde toplanrken atk tankn tabannda yeralr

Kavurma
Daha sonra konsantre bakr cevheri hava ieren frnda kavrulur. Kavurma ile slfr okside edilir (SO2 eklinde). Bu arada arsenik ve antimon gibi dk ergime dereceli atklar uucu oksitler eklinde ortamdan uzaklarlar Kavurma esnasnda gerekleen reaksiyonlar
2CuFeS2 + O2 ---> Cu2S + 2FeS + SO2 S + O2 ---> SO2 4As + 3O2 ---> 2As2O3 4Sb + 3O2 ---> 2Sb2O3

Daha sonra bakr ve demir slfr tekrardan oksitlenerek kendi oksitlerini olutururlar. 2Cu2S + 3O2 ---> 2Cu2O + 2SO2 2FeS + 3O2 ---> 2FeO + 2SO2

Ergitme
Daha sonra kavrulan cevher kok ve silika ile kartrlarak yksek frna yklenir. Frn ierisine scak hava gnderilerek demir oksit (FeO) demir silikata (FeSiO3) dntrlr.
FeO + SiO2 ---> FeSiO3 Cu2O + FeS ---> Cu2S + FeO FeSiO3 (cruf) ergiyik MAT bakrn zerinde yzer.

Bessemer Konvertrnde Ergitme

Metalik bakr bessemer konvertrlerinde ergiyik MAT bakrdan elde edilir. Ergiyik MAT bakr zerinde basnl hava fleyicileri olan konvertre yklenir. Daha sonra ergiyik MAT ierisine hava flenir.Hava bakr slfr (Cu2S) ksmen bakr okside (Cu2O) dntrr ki buda dier ksm oluturan bakr slfrle (Cu2S) reaksiyona girerek metalik bakr oluturur. 2Cu2S + 3O2 ----> 2Cu2O + 2SO2

2Cu2O + Cu2S ----> 6Cu + SO2

Bilister Bakrdaki Safszlklar ve Etkileri

Bessemer konvertrnden alnan ve bilister yada ham bakr olarak isimlendirilen bakr % 99 saflktadr. Bu bakr temel olarak demir az miktarda da As, Zn, Pb, Ag ve Au iermektedir. Bu safl bozan atklar bakrn mekanik zelliklerini olduu gibi elektriksel zelliklerini de olumsuz etkilemektedir. Bu sebeple bu atklarn bakrdan uzaklatrlma mecburiyeti vardr.

Bilister Bakrn Saflatrlmas

Bilister yada ham bakrn saflatrlmas elektroliz ilemi ile gerekletirilir. Elektroliz ileminde bilister bakr bloklar halinde anot kutbunda ince saf bakr plakalar ise katot kutbunu oluturur. Elektroliz ileminde elektrolit iletkenlii artrmak iin bir miktar H2SO4 eklenmi bakr slfattan ibarettir. Elektrolitik ilemde optimum potansiyel farkllk 1.3 volt kadardr. Elektroliz esnasnda saf bakr katot plakalar zerinde toplanrken atklar ise elektrolit ierisinde anot amuru olarak elektroliz hcresinin tabannda birikirler

Elektroliz Esnasndaki Elektrokimyasal Deiim

Cu Cu+2 + 2e- (anot kutbunda) Cu+2 +2e- Cu (katot kutbunda) This electrically refined copper is 100% pure.

Bakr retiminin ematik Gsterimi