You are on page 1of 76

dr. H.

SUTARA

BAGIAN ANATOMI
FKU UNSWAGATI CIREBON
2010

1
.

Fungsi ekstremitas inferior adalah :


Lokomosi
Mempertahankan keseimbangan
Penopangan beban

Ektremitas inferior t/d empat bagian yaitu :


1. Os pelvis
2. Paha
3. Tungkai bawah
4. kaki

osseus extremitas inferior

2
1. os coxae
Extremitas inferior t/d cingulum pelvicum
dibtk oleh os pelvis dan kerangka bebas

Cingulum pelvicum dengan os sacrum, os


coccygis membentuk kerangka pelvis

Menghubungkan os sacrum dan os femur


pada acetabulum, bersendi dengan os
sacrum pada articulatio sacroiliacca

3
Terdiri dari 3 os yaitu os ilii, os ischii dan os
pubis yg menyatu pd usia 15-17

1. Os illi
Bagian dari os coxae yg terbesar,
membentuk pelvis major
Permukaan dalam fossa iliaca posterior tdp
tuberositas iliaca, dimn dibwhnya tdp facies
auricularis
Pd bagian ujung kranial tdp cekungan
tempat bersendi dengan caput femoris
disbt acetabulum
Bagian atas dibatasi o/ crista iliaca, ke
anterior pd SIAS berjalan sbg labium
externum dan labium internum disertai
linea intermedia, ke superior dan posterior
di akhiri sbg SIPS, dibwh ini tdp SIPI, didpn
bwah SIAS tdpt SIAI, linea glutea anterior,
inferior dan posterior

4
2. Os ischii
Membentuk dorsocaudal
acetabulum dan os coxae
Mempunyai spina ischiadica,
yang memisahkan anatara
spina ischiadica major dan
minor
Bagian bawah berhubungan
dengan os pubis terdapat
tuberositas ischiadica

5
3. Os pubis

t/d corpus, ramus superior dan ramus


inferior, dimn keduanya membatasi foramen
obturatorium
Eminentia iliopectinea adalah peninggian
peralihan antara ramus superior os pubis
dan os illii
Dekat ujung superior, tdp symphisis pubica
yg menghdp tubeculum pubicum, disini
crista pubica berjaln ke medial dan pecten
ossis pubis berjalan ke lateral menuju linea
arcuata illii
Sulcus obturatorius tltk inferior thd
tuberculum obturatorium anterior dan
tuberculum obturatorium posterior
Mbtk bagian ventral acetabulum dan
ventromedial os coxae.

6
Os coxae dan pelvis dalam posisi anatomis
Spina ischiadica di ujung kranial symphisis pubica
Bagian dlm corpus ossis pubis mghdp tegak lurus ke kranial
Acetabulum menghadap ke laterocaudal
Foramen acetabulum tltk mediocaudal thd acetabulum

7
Femur, tulang terpanjang dan terberat
dalam tubuh, terdiri dari :
a. caput femoris,

b. collum femoris dan

c. distal

8
a. Caput femoris
dibedakan mjd 3 permukaan yaitu facien anterior, lateral dan
medial yg keduanya dipisahkan o/ linea aspera, di dekatnya
tdp foramen nutricium
Tdp labium medial dan lateral yg berakhir pd tuberositas
glutea, pd puncak tengah tdpt fovea capitis femoris

b. Collum femoris
ke bawah tdp line intertrochanterica di posteriornya tdp
crista inertrochanterica, antar trochanter major dan minor
tdp fossa intertrochanterica

c. Distal
dibtk o/ epicondylus lateral dan medial yg dipisahkan o/
fossa intercondyloidea, didepannya tdp facies patelaris
Di bwh epicondylus lateral tdp sulcus popliteus dan diatas
epicondylus medialis tdp tuberculum adductorium

9
Teridri atas, ujung proximal corpus dan ujung distal
Ujung proksimal (caput) tdp condilus medial dan
condilus lateral yg bersendi dg apex capitis fibulae
dan proximal bersendi dg condylus femoris, facies
auricularis superior dipisahkan o/ eminentia
intecondiloidea, di samping kanan dan kiri tpt
penonjolan tuberculum intercondiloideum medial dan
lateral, dan di bagian belakang tdp fossa
intercondiloidea anterior dan posterior
Mempunyai dataran brp margo anterior dan
posterior, dua facies yaitu lateralis dan medialis
Corpus tibiae tdp crista anterior yg tajam ke
proximal mjd tuberositas tibiae yg memisahkan
facies medialis dan lateralis, diantara tuberositas
tibiae tdp takik disbt linea musculi solei
Diproksimal posterior daerah kasar dpt linea poplitea
di lateralnya tdp foramen nutricium
Ujung distal tdpt malleolus medalis yg bersendi dg
os talus. sulcus malleolaris, di lateralnya tdp incisura
fibularis

10
Fibula lebih ramping dibanding Tibia, t/d
proximal, corpus dan distal, tltk pd posterolateral
dr os tibia
Proximal fibulae tdp capitulum fibulae dan
facies auricularisnya, sdg tonjolan disebelahnya
adalah apex capitulum fibulae
Corpus fibulae, pinggir paling tajam crista
anterior yg memisahkan facies lateralis dan
medialis
Crista medialis memisahkan facies meidalis dan
facies posterior, crista lateralis memisahkan
facies posterior dan lateralis
Corpus tibiae dg corpus fibulae dihbgkn o/
selembar membran interossei cruris
Distal fibulae, bagian ujung kecil dan gepeng
malleolus lateralis, facies auricularis bersendi dg
os tali
Di posterior tdp celah yg dalam disbt fossa
malleolaris

11
Ossa Tarsi
Ossa tarsi t/d tujuh tulang
yaitu :
a) Talus,

b) Calcaneus,

c) Os cuboideum,

d) Os naviculare,

e) dan tiga os cuneiforme

Hanya tulang talus,


bersendi dengan tulang-
tulang tungkai bawah

12
Bagiannya t/d corpus tali, collum tali dan caput tali
Terletak di duapertiga anterior calcaneus, dan juga bersendi dg os tibiae, os fibulae
dan os naviculare
Bagian yg berhubungan lgsg dg os calcaneus disbt sustentaculum tali
Ke posterolateral tdp tonjolan disbt tuberositas tali lateralis ke cranial tdp sulcus
tendinis musculi flexoris hallucis longis
Ke arah medial mbtk tuberculum tali medialis

13
Mempunyai 4 facies yaitu facie superior, posterior, lateral dan medial
Tulang kaki paling bsr, ke proximal bersendi dg tali ke anterior dg os
cuboideum pd facies articularis cuboideum
Tepi atas permukaan medial tdp sustentaluculum tali dan di lateral tpt rigi
sbg trochanter fibularis, di posterior memiliki tonjolan tuber calcanei dg
processus medialis tuber calcanei, processus tuber calcanei anterior dan
processur lateralis tuber calcanei

14
Paling lateral pd basis ossa tarsi distal
Anterior dr tuberositas ossis cuboidea, pd permukaan lateral
dan permukaan inferior tdp alur pd os cuboideum
t/d beberapa bagian yaitu :
1. Facies anterior

2. Facies posterior

3. Facies dorsalis

4. Facies plantaris

5. Facies medialis

6. Facies lateralis

15
t/d beberapa bagian yaitu :
1. Facies anterior

2. Facies posterior

3. Facies dorsalis

4. Facies plantaris

5. Facies medialis

6. Facies lateralis

Terletak antara caput tali dan os cuneiforme

16
Ada 3 macam, yaitu :
1. Os cuneiforme primer/medial

2. Os cuneiforme secunder/intermedial

3. Os cuneiforme tertier/lateral

Masing2 os cuneiforme ke posterior bersendi dg os naviculare


dan ke anterior dg basis metatarsalis yang sesuai
Disamping itu, os cuneiforme lateral bersendi dg os cuboideum

17
Terdiri dr 5 ossa metetarsi, yg diberi angka mulai dr sisi medial kaki
Masing-masing t/a :
1. Basis metatarsi (ujung proksimal)

2. Corpus metatarsi

3. Caput metatarsi

Basis metatarsi I-V bersendi dg os cuneiforme dan os cuboideum


Caput metatarsi bersendi dg phalanges proksimalis

18
Pd permukaan plantar caputnya tdp ossa sesamoidea medial dan
lateral yg menonjol disbt tuberositas ossis metatarsi I
Paling pendek dan tebal, corpus bersisi tiga

b. Os metatarsi II, III dan IV


Corpus pipih

c. Os metatarsi V
Pipih dari atas sampai ke bawah
Sisi lateral disebut tuberositas ossis metatarsi V

19
Terdiri dr 14 phalanges, dimana jari kaki I t/d 20 phalanx (yaitu
phalanx proksimal dan phalanx distal)
Phalanx jari kaki I (digiti primi/hallux) pendek, lebar dan kuat
Ke empat jari kaki masing-masing dpt dibedakan sebuah basis
phalanx pd ujung proksimal, corpus phalanx dan caput phalanx pd
ujung distal
Phalanx distal terdapat tuberositas phalanx distalis

20
* Bentuk segitiga gepeng
* Terdiri atas :
1. Apeks menghadap ke distal

2. Facies lateral

3. Facies medial

21
dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009
22
1. Fascia Superficialis
.

* Tltk di dalam kulit, t/d jaringan ikat jarang


* Terkandung di dalamnya :
a. lemak yg variabel,
b. saraf kulit,
c. vena superficilais (v.saphena
magna dan v.saphena parva),
d. pembuluh limfe,
e. kelenjar limfe
* Fascia superficialis panggul dan paha
bersambung dg fascia pd bagian caudal
dinding abdomen ventrolateral dan
glutea
* Dipatella fascia ini tdk mengandung
lemak dan membaur dg fascia profunda,
tp tdp lemak lagi pd fascia superficialis
tungkai bawah

23
2. Fascia Profunda
* Jaringan ikat padat antara fascia superficialis dan otot
* Menyelubungi paha berubah menjadi fascia lata; dan saat menyelubungi tungkai
bawah menjdi fascia cruris
* superficialis panggul dan paha bersambung dg fascia pd bagian caudal dinding
abdomen ventrolateral dan glutea
* Dipatella fascia ini tdk mengandung lemak dan membaur dg fascia profunda, tp tdp
lemak lagi pd fascia superficialis tungkai bawah

2. a. Fascia Lata

* Fascia lata melekat pada :


anterior pd ligamentun inguinale, arcus pubis, corpus osis pubis dan tuberculum
pubicum
Lateroposterior pd crista iliaca
Posterior pd os sacrum, os coccygis, ligamentum sacrotubulare, dan tuber
ischiadicum
* Tractus iliotibialis fascia lata yg ada dilateral yg mlkt pd tuberculum iliacum dan
tibiae
* Hiatus saphenus, lubang di fascia lata yg tltk distal ligamentum inguinale dan
laterodorsal tuberculum pubicum, dilalui o/ v.saphena magna kmd bermuara ke
v.femoralis ditutupi o/ fascia cribrosa (sievelike)
.

24
2.b. Fascia Cruris

* Melekat pd tepi anterior dan medial tibiae


* Di distal tungkai bawah menebal pd
retinaculum musculorum extensorum superior
retinaculum musculorum extensorum inferior
* Di bagian dalam fascia ini melepaskan septum
intermusculare cruris anterior dan septum
intermusculare posterior, keduanya bersama
membran interosseus cruris membagi tungkai
bawah dlm 4 kompartement yaitu :
Anterior / ekstensor
Laterale / fibular, peroneal
Posterior / fleksor

25
dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009
26
1. Plexus Sakralis .

Tltk pd dinding dorsal pelvis minor dan disini


berhbgn dg permukaan ventral m.piriformis
Dua saraf utamanya adalah n.ischiadicus dan
n.pudendus yg meninggalkan pelvis mll foramen
ischiadica major
N.ischiadicus dibtk oleh rami anterior n.spinales L4-
S3, mll foramen ischiadicus msk daerah glutea
N.pudendus dibtk dr plexus sacralis mll cabang yg
dilepaskan dr rami anterior n.sacralis II-IV,
mensarafi otot perineum dan berahir sbg
n.dorsalis penis atau n.dorsalis clitoridis, jg
mengurus persarafan sensoris alat kelamin luar

27
Nervus Asal Segmental Distribusi

1. N.ischiadicus L4,L5,S1,S2,S3 rami articulares ke artic coxae dan rami muscu


laris ke fleksor paha, otot tungkai bawah, kaki

2. N.gluteus superior L4,L5,S1 m.gluteus medius dan minimus


3. N.gluteus inferior L5,S1,S2 m.gluteus maksimus
4. Nervus ke m.piriformis S1,S2 m.piriformis
5. Nervus ke m.quadratus L4,L5,S1 m.quadratus femoris dan m.gemellus inferior
femoris & m.gemellus inf

6. Nervus ke m.obturator L5,S1,S2 m.obturator internus dan m.gemellus superior


internus & m.gemellus sup

7. N.pudendus S2,S3,S4 struktur dlm paha perineum : sensoris ke alat


kelamin,rami musculares ke sphincter urtethra
dan sphincter ani externus dan internus

8. Nervus ke m.levator ani S3,S4 m.levator ani dan m.coccygeus


dan m.coccygeus

9. N.cutaneus femoralis post S2,S3 rami cutanei ke bokong dan permukaan paha
sebelah dorsal

10. N.cutaneus perforans S2,S3 rami cutanei ke bagian medial bokong


11. N.splanchnici pelvici S2,S3,S4 viscera pelvis melalui plexus hypogastricus
inferior (plexux pelvicus)

28
1. Plexus Lumbalis

Anyaman saraf yg dibtk o/ rami


anterior nervosum lumbaliorum I-IV.
Semua ramus anterior menerima
ramus communicans griseus dr
truncus simphaticus, dan dua ramus
anterior paling kranial melepaskan
ramus communicans albus ke
truncus symphaticus
Cabang plexus lumbalis sebagai
berikut :
1. N.obturatorius (L2-L4)
2. N.femoralis (L2-L4)
3. Truncus lumbosacralis (L4,L5)
4. N.ilioinguinalis dan
N.iliohypogastricus
5. N.genitofemoralis (L1,L2)
6. N. Cutaneus femoralis lateralis
L2,L3)

29
1. Vena Superficialis .

A. V. saphena magna
Terpanjang dlm tubuh, mulai dr medial
arcus venosus dorsalis pedis ke
malleolus medialis, ke sepertiga distal
tibiae menuju epicondylus medial
(femur)
Ke arah superolateral pd fascia
superficialis, mll hiatus saphenus pada
fascia lata, dan bermuara ke v.femoralis
B. V.saphena parva
Mulai dr lateral arcus venosus dorsalis
pedis, melintas dorsal malleolus lateralis
dg n.suralis, naik disisi tendo achilles ke
fossa poplitea, menembus fascia
poplitea profunda berakhir pd v.poplitea

30
2. Penyaluran limfe

Penyalurannya mll ln.superficialis dan ln.profunda


Ln.superficialis, terbanyak mengikuti v.saphena, yg
v.saphena magna berakhir pd ln.inguinalis superficialis
kmd disalurkan ke ln.iliaci extena dan ln.inguinales
profundus
V.saphena parva, berakhir pd ln.popliteales tdp dlm
jaringan lemak dibelakang lutut
Ln.profundus, berakhir pd ln.popliteales kmd
disalurkan ke proksimal mll ln.inguinales profundus
kemudian ke nl.iliaci externi

31
dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009
32
.

A. DAERAH GLUTEA

1. LIGAMENTUM GLUTEA
Kerangka pelvis dipersatukan o/ ligamentum sacrotubulare
dan ligamentum sacrospinale, mengubah takik pd os ischii
mj foramen ischiadicum majus, tempat organ keluar masuk
pelvis (n.ischiadicus) dan foramen ischiadicus minor, tempat
keluar masuk perineum (n.pudendus)

33
2. OTOT GLUTEA

Ada dua kelompok otot besar dan kecil


Musculus gluteus
1. M.maksimus,
2. M.medius
3. dan M.minimus
utk ekstensor dan abduktor paha pd articulatio
coxae

Otot kecil
1. M.piriformis,
2. M.obturator internus,
3. M.obturator eksternus,
4. kedua musculi gemelli ,
5. dan M.quadratus femoris;
utk ekstensor paha pd articulatio coxae

34
2.1. M. GLUTEUS MAXIMUS
Serabut superficial berasal
dari crista iliaca, spina iliaca
posterior superior, sacrum
dan coccygis
Serabut profunda berasal
dari ala osis ilei
Bagian proximal memancar
ke tractus iliotibialis dan
bagian distal berinsertio
pada tuberositas glutea,
berfungsi sebagai otot
abduktor
Persarafan : N. gluteus
inferior (L5-S2)

35
2.2. M. GLUTEUS MEDIUS
Berasal dari permukaan glutea ala
osis ilei
Berinsertio pada trochanter major
Berfungsi sebagai otot abduktor
Persarafan : N. gluteus superior
(L4-L5)

36
2.3. GLUTEUS MINIMUS
Berasal dari area glutea ala ossis ilei
Berinsertio pada trochanter major
Fungsi abductor
Persarafan : N. gluteus superior (L5-S1)

2.4. M. PIRIFORMIS
Berasal dari permukaan pelvis os sacrum,
lateral terhadap foramina sacralia dan
pinggir incisura ischiadica major
Berinsertio pada permukaan anteromedial
ujung trochanter major
Berfungsi sebagai rotator lateral dan
abduktor juga ekstensio paha
Persarafan : Pleksus sakralis (L5-S2)

37
2.5. M. OBTURATORIUS INTERNUS
Berasal dari permukaan dalam tulang
panggul sekitar foramen obturatoria dan
dari membrana obturatoria
Berinsertio pada fossa trochanterica
Bersama m. gluteus maksimus dan m.
quadratus femoris membentuk rotator
lateral

2.6. M. GEMELLUS SUPERIOR


Berasal dari spina ischiadica dan m.
gemellus inferior
Berfungsi membantu m. obturatorius
internus
Persarafan : N. gluteus inferior, flexus
sacralis (L5-S2)

38
2.7. M. QUADRATUS FEMORIS
Berasal dari tuber ischiadicum
Berfungsi sebagai rotator lateral yang kuat
adduktor paha
Persarafan : N. gluteus inferior, flexus
sacralis (L5-S2)

39
.

B. OTOT PAHA ANTERIOR


Termasuk oto paha anterior
adalah :
1. M.iliopsoas
2. M.tensor fasciae latae
3. M.pectineus
4. M.sartorius
5. M.quadriceps femoris

40
B.1. M.ILIOPSOAS
Mrp gabungan antara m.psoas major dan
m.iliacus dan dikelilingi o/ fascia iliaca
M.iliacus berasal dr fossa iliaca dan jg dr
daerah SIAI, insertio pd trochanter minor
.

M.iliopsoas berfungsi utk fleksi tungkai,


membengkokkan badan ke depan dan
mengangkat badan dari berbaring
Fungsi lain jg rotator lateral sendi panggul
Persarafan : plexus lumbalis dan n.femoralis
(L1-L4)

B.2. M.TENSOR FASCIAE LATAE


Berasal dr SIAS dan berjalan distal thd
trochanter major masuk tractus iliotibialis
Insertio pd condylus lateralis tibiae
Berfungsi menekan caput femoris pd
acetabulum, fleksor, rotator medial dan
abductor, jg membantu berkas anterior
m.gluteus medius dan minimus
Persarafan : N.gluteus superior (L4-L5)

41
B.3. M. PECTINEUS
Berasal dari eminentia iliopectinea
sepanjang pecten ossis pubis
Berinsertio pada linea pectinea dan
proximal linea aspera
Persarafan : N. femoralis (L2-L3)
dan ramus anterior n. obturatorius
(L2-L4)

B.4. M. SARTORIUS
Berasal SIAS, berjalan miring pd
paha dalam fascianya menuju ke
pes anserinus superficialis
Bekerja pd dua sendi yaitu flexor pd
sendi lutut dan rotator medial
tungkai bila lutut difleksiokan
bersama otot pes anserinus, jg
berfungsi fleksi dan rotator lateral
sendi panggul
Persarafan : N. femoralis (L1-L3)
.

42
B.5. QUADRICEP FEMORIS,

terdiri atas empat bagian:

a. M. RECTUS FEMORIS
Bagian lurus berasal dari spina iliaca antrior
inferior
Bagian reflektif dari pinggir atas lekuk sendi
panggul

b. M.VASTUS INTERMEDIUS
Berasal dari permukaan anterior dan lateral
femur
Sebgian serabutnya membentuk articulasio
genu, yang berinsertio pada kapsula sendi
lutut

43
a. M.VASTUS MEDIALIS
Berasal dari permukaan lateral trochanter
major, linea intertrochanterica, tuberositas
glutea dan labium lateral linea aspera
Persarafan : N. femoralis (L2-L4)

b. M. SARTORIUS
Berasal dari spina iliaca anterior superior
Berfungsi fleksor pada sendi lutut, rotator
medial tungkai dan fleksi pada sendi panggul
Persarafan :N. femoralis (L1-L3)

44
.

C. OTOT PAHA MEDIAL


Termasuk oto paha medial
adalah :
1. M.gracilis
2. M.obturator externus
3. M.adductor longus
4. M.adductor brevis
5. M.adductor magnus

45
C.1. M. GRACILLIS
Berasal dekat symphisis pubis dari ramus inferior ossis pubis
Berinsertio bersama dengan m. semitendinosus dan m.
sartorius sebagai pes anserinus superficialis
Berfungsi sebagai fleksi sendi lutut dan adduksi
Persarafan : Ramus anterior N. obturatorius (L2-L4)

C.2. M. OBTURATORIUS EXTERNUS


Berasal dari permukaan luar pinggir medial foramien
obturatoria dan membrana obturatoria
Berfungsi sebagai rotator lateral dan adduktor lemah
Persarafan : N. obturatorius (L1-L4)

46
C.3. M. ADDUCTOR BREVIS
Berasal dari ramus inferior ossis pubis dan mencapai sepertiga
atas labium medial linea aspera
Berfungsi sebagai adductor, rotator lateral dan fleksor lemah
pada sendi panggul
Persarafan : Ramus anterior n. obturatorius (L2-L4)

C.4. M. ADDUCTOR LONGUS


Berasal dari ramus superior ossis pubis, berinsertio pada
sepertiga tengah labium medial linea aspera
Berfungsi sebagai adductor, rotator lateral, fleksio (anteversio)
dalam batas tertentu
Persarafan : Ramus anterior N. obturatorius (L2-L4)

C.5. M. ADDUCTOR MAGNUS


Berasal dari ramus inferior ossis pubis dan ramus inferior ossis
pubis sampai tuber ischiadicum
Berfungsi sebagai adduktor kuat, bagian yang melekat pada
linea aspera bekerja sebagai rotator lateral
.

47
* Sebuah ruang fasial dibagian sepertiga superomedial paha, dibatasi
oleh :
a. proksimal o/ ligamentum inguinale
b. Medial o/ m.adductor longus
c. Lateral o/ m.sartorius
d. Alas dibtk o/ ligamentum inguinale, puncaknya trltk pd titik
silang antara tepi medial m.sartorius dan medial m.adductor
longus
e. Dasar o/ m.iliopsoas, m.pectineus, dan m.adductor longus
f. Atap trigonum adalah fascia lata dan fascia cribrosa

* Struktur dr lateral ke medial terdapat :


a. N.femoralis
b. A.femoralis
c. V.femoralis termasuk v.saphena magna
d. Femoral sheath/sarung femoral

48
1. N.femoralis (L2-L4)
Cabang flexus lumbalis terbesar, terbentuk dalam abdomen
Stlh masuk trigonum femorale terpecah mjd beberapa cabang terminal yg
mensarafi otot paha anterior
Mencabangkan articular ke articualtio coxae dan articulatio genu, jg
cabang ke kulit extremitas inferior sebelah anteromedial

2. N.saphenus
Cabang kulit n.femoralis, mengiringi a.femoralis dalam canalis
adductorius dan menjadi dangkal antara m.sartorius dan m.gracilis
Mensarafi kulit dan fascia pd aspek anterior dan medial pd lutut, tungkai
bawah dan kaki

3. A.femoralis
Mrp lanjtan a.iliaca externa, tertutupi fascia lata melintas ke distal pd
m.psoas major, m.pectineus, dan m.adductor longus mbtk dasar trigonum
femorale
Membelah trigonum femorale dorsal m.sartorius dalam canalis
adductorius kmd melewati hiatus tendineus utk mjd a.poplitea

49
4. A.profunda femoris
Cabang a.femoralis terbesar, melintas lateral
a.femoralis, kmd dibelakang a/v. femoralis
Meninggalkan trigonum femorale antara
m.pectineus dan m.adductor longus, sbl posterior
m.adductor longus melepaskan a.perforans utk
mendarahi m.adductor magnus dan musculus
hamstring
5. A.circumflexa femoris
Cabang a.profunda femoris
Melingkari paha, beranastomose dg arteri lain utik
mendarahi otot paha dan ujung proksimal femur

6. A.circumflexa femoris medialis


Mendarahi caput femoris dan collum femoris

7. A.Circumflexa femoris lateralis


Mendarahi caput femoris dan otot paha lateral
,

..

50
8. A.obturatoria
Cabang a.iliaca externa, lewat foramen
obturatorium mbtk ramus anterior dan posterior
Ramus posterior melapaskan ramus acetabularis
utk mendarahi caput femoris

9. V.femoralis
Berakhir posterior ligamentum inguinale dan
berubah mjd v.iliaca externa

10. Sarung femoral


Selubung facial serupa corong melintasi proksimal
pembuluh femoralis dan canalis femoralis
Mrp lanjutan fascia transversalis abdomen ke distal
t/d 2 sekat vertical mjd 3 kompartement, lateral utk
a.femoralis, medial utk v.femoralis dan tengah utk
canalis femoralis

51
11. Canalis femoralis
Terletak antara tepi medial sarung femoral dan
v.femoris
Pd ujung abdomen lebih lebar, yakni anulus
femoralis
Anulus femoralis, ujung atas sempit atau
lubang abdominal canalis femoralis, luas
sekitar 1 cm, tertutup jaringan lemak disbt
septum femorale
Batas anulus femoralis adalah :
Lateral, sekat antara anulus femoralis dan
v.femoralis
Posterior, ramus superior ossis pubis
Medial, ligamentum lacunare dan conjoint
tendon
Anterior, bagian medial ligamentum
inguinale
.

52
.

D. OTOT PAHA POSTERIOR


Termasuk oto paha posterior adalah
musculi ischiocruralis (otot-otot
hamstring) :
1. M.biceps femoris
2. M.semitendinosus
3. M.semimembranosus

53
D.1. M. BICEPS FEMORIS
Mempunyai caput longum (berjalan pada dua sendi dan
berasal dari tuber ischiadicum bersama m. semitendineus) dan
caput breve (hanya bekerja pada satu sendi)
Berfungsi sebagai fleksi sendi lutut dan rotator lateral tungkai
Persarafan : Caput longum N. tibialis (L5-S2), caput breve N.
peroneus communis (S1-S2)

D.2. M. SEMITENDINEUS
Berasal dari caput communis dan bekerja pada dua sendi,
ekstensio pada sendi panggul, fleksi pada sendi lutut dan rotasi
medial tungkai
Persarafan : N. tibialis (L5-S2). M

54
D.3. SEMIMEMBRANOSUS
Berasal dari tuber ischiadicum
Di bawah ligamentum collaterale medial, tendonya pecah
menjadi tiga bagian yaitu yang berjalan ke anterior menuju
condilus medial tibiae, pergi fascia poplitea dan yang
meneruskan diri ke dinding posterior kapsula sebagai lig.
Poplitea obliqum
Berfunsi sebagai ekstensi pada sendi panggul dan fleksi
serta rotasi medial sendi lutut.
Persarafan : N. tibialis (L5-S2)

55
* Bentuk belah ketupat, terletak dibelakang lutut, dibatasi oleh
a. Superolateral o/ m.biceps femoris

b. Superomedial o/ m.semimembranosus dan m.semitendinosus

c. Inferolateral dan inferomedial o/ caput lateral dan medial


m.gastrocnemius
d. Posterior/atap o/ kulit dan fascia

e. Anterior/dasar o/ fascia poplitea femoris, ligamentum poplitea


obliqum, dan fascia penutup m.popliteus

* Struktur yg terdapat dlm fossa poplitea adalah :


a. Arteri dan vena poplitea

b. N.tibialis dan n.fibularis communis

c. V.saphena parva

d. Nl. Poplitea dan pembuluh limfe

56
1. Fascia poplitea profunda
Selembar fascia profunda yg kuat dan menutupi struktur neurovascular
Yang melintas dari paha ke tungkai bawah mll fossa poplitea

2. A.poplitea
Mrp lanjutan dr a.femoralis, bangunan terdalam di fossa poplita
Mulai melintas inferolateral fossa poplitea dan berakhir pd tepi bawah
m.popliteus, kmd bercabang mjd a.tibialis anterior dan a.tibialis posterior

3. V.poplitea
Terbentuk pd tepi distal m.popliteus, berakhir pd hiatus tendineus
(adductorius) kmd beralih mjd v.femoralis
Letak lbh superficial dr a.poplitea, keduanya dibungkus o/ lapisan yg
sama

4. N.ischiadicus
Berakhir pd sudut atas fossa poplitea dan bercabang mjd n.tibialis dan
n.fibularis communis

57
5. N.tibialis
Cabang terminal n.ischiadicus
Di medial lbh besar terletak
superficialis diantara nervus, arteri
dan vena

6. N.fibularis communis
Cabang akhir n.ischiadicus
Meninggalkan fossa poplitea
menyilang diatas caput lateral
m.gastrocnemia, kmd diblkg caput
fibulae sbl melingkari collum fibulae

58
E. OTOT TUNGKAI BAWAH
Kelompok otot Pars Superficialis
.

1. M.gastrocnemium
2. M.soleus
3. M.plantaris
Kelompok otot Pars Profunda
4. M.popliteus
5. M.flexor hallucis longus
6. M.flexor digitorum longus
7. M.tibialis posterior

59
E.1. M. GASTROCNEMIUS
o Berasal dari proximal terhadap condilus medial juga sebagian
serabut berasal dari lutut, berkepala dua bersama m.soleus mbtk
m.triceps surae
o t/d 3 bagian memiliki tendo melekat pd os calcaneus, yakni tendo
achilles, fungsi fleksi kaki ke arah plantar pd pergelangan kaki
o Berinsertio pada tuber calcanei

E.2. M. SOLEUS
o Berasal dari capitulum dorsal fibulae dan lengkung tendinosa
antara capitulum fibulae dan tibiae
o Berinsertio pada tuber calcanei

E.3. M. PLANTARIS
o Berasal dari caput lateral m. gastrocnemius, proximal terhadap
condilus lateral femoralis dan capsula lutut
o Persarafan : N. tibialis (S1-S2)
.

60
E.4. M. POPLITEUS
o Berasal dari epicondilus lateal femoris
o Insertio pada permukaan posterior tibiae
o Berfungsi sebagai fleksi sendi lutut dan rotasio medial tungkai
o Persarafan : N. tibialis (L4-S1)

E.5. M. FLEXOR HALLUCIS LONGUS


o Berasal dari duapertiga distal permukaan posterior fibula
o Berfungsi sebagai plantarfleksi jari I dan pada jari lain membantu
supinasio
o Persarafan : N. tibialis (S1-S3)

E.6. M. FLEXOR DIGITORUM LONGUS


o Berasal dari permukaan posterior tibiae
o Berfungsi sebagai supinator, dan menyokong arkus plantaris
o Persarafan : N. tibialis (S1-S3)

61
E.7. M. TIBIALIS POSTERIOR
o Berasal dari membrana interossea dan
permukaan tibia yang berhubungan
dengan fibula
o Bagian medial lebih tebal melekat pada
tuberositas ossis naviculare, sedangkan
yang lateral lebih lemah berinsertio pada
tiga ossis cuneiforme
o Persarafan : N. tibialis (L4-L5)

62
F.1. OTOT DORSUM PEDIS .

a. M. EXTENSOR DIGITORUM BREVIS


Berasal dari calcaneus
Berfungsi sebagai dorsofleksio jari II V
Persarafan : N. peroneus profundus (S1-S2)

b. M. EXTENSOR HALLUCIS BREVIS


Berjalan ke aponeurosis dorsalis jari I, berorigo
pada os calcaneus
Berfungsi sebagai dorsofleksi jari I
Persarafan : N. peroneus profundus (S1-S2)

63
A. OTOT IBU JARI
1. M. ABDUCTOR HALLUCIS
Berasal dari processus medialis tuber calcanei
Berinsertio pada os sesamoid medial dan basis phalanx proksimal
Berfungsi sebagai abduktor dan fleksor kaki
Persarafan : N. plantaris medialis (L5-S1)

2. M. FLEXOR HALLUCIS BREVIS


Berasal dari os cuneiforme medial, lig.plantare longum dan
tendo m. tibialis posterior
Mempunyai dua caput kepala, caput medial dan lateral
Berinsertio pada os sesamoid lateral dan phalanx proximal
Berfungsi sebagai plantarflexi
Persarafan : N. plantaris medialis (L5-S1)
3. M.ADDUCTOR HALLUCIS
Mempunyai dua kepala, caput obliqum berasal dari os
cuboideum dan cuneiforme lateral dan dari basis metatarsal
II dan III, Sedangkan caput transversum berasal dari lig.
Capsulare articulasio metatarsophalange jari III-V
Kedua kepala berinsertio pada os sesamoid lateral ibu jari
Berfungsi sebagai adduksi ibu jari dan plantarfleksi phalanx
proximal
Persarafan : Ramus profunda N. plantaris medialis (S1-S2)

65
1. M. OPPONENS DIGITI MINIMI
Berasal ligamentum plantare longum , berinsertio pada
metatarsal V
Berfungsi plantarfleksio metatarsal V
Persarafan : N. plantaris lateralis

2. M. FLEXOR DIGITI MINIMI


Berasal dari basis metatarsal V, berfungsi sebagai
plantarfleksio
Persarafan : N. plantaris lateralis (S1-S2)

3. M. ADDUCTOR DIGITI MINIMI


Berasal dari prosessus lateralis tuber calcanei
Berfungsi sebagai plantarfleksi jari V
Persarafan : N. plantaris lateralis (S1-S2)
1. mm. LUMBRICALES
o Berasal dari permukaan medial setiap tendo m.flexor digitorum longus
o Berfungsi plantarfleksi dan pergerakan empat jari lateral menuju ibu jari
o Persarafan : N. plantaris medialis ke lumbricales I,II,III dan N.plantaris latealis
ke lumbricales IV (L5-S2)
2. M. QUADRATUS PLANTAE
o Berasal dari pinggir medial dan lateral permukaan plantar calcanei
o Persarafan : N. plantaris latealis (S1-S2)

3. mm. INTEROSSEI PLANTARES


o Berasal dari sisi medial metatarsal III-V, Sedangkan mm.interossei dorsalis
berasal dari permukaan metatarsal yang berlawanan dari lig.plantare
o Berfungi sebagai plantarfleksi pada articulasio metatarsophalangea
o Persarafan : N. Ramus profundus n. plantaris lateralis (S1-S2)

4. M. FLEXOR DIGITORUM BREVIS


o Berasal dari permukaan bawah tuber calcanei, dinamakan juga m. perforatus
o Berfungsi sebagai plantarflexio phalanx tengah
o Persarafan : N. plantaris medialis (L5-S1)

67
dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009
68
.

1. FRTICULATIO COXAE

Permukaan artikular, caput femoris bersendi dg


acetabulum os coxae
Kedalaman acetabulum diperluas o/ labrum acetabulare
Ligamentum transversum asetabuli melekat didaerah
labrum bagian inferior, melanjut sbg ligamentum capitis
femoris, yg melekat pd puncak acetabulum disbt fovea
capitis femoris dan melanjut ke tiap sisi disbt facies
auricularis acetabuli

69
ligamentum, di depan o/ ligamentum iliofemorale yg melkt
pd SIAI dan tepi acetabulum, srt linea intertrochanterica sbl
distal yg berfungsi utk cegah hiperekstensi articulatio coxae
.

saat berdiri
Daerah bawah o/ ligamentum pubofemorale yg mlkt pd tepi
acetabulum dan eminentia iliopubica; berfungi utk
hiperabduksi pd articulatio coxae dan mengetat saat
ekstensi dan abduksi articulatio coxae
Belakang o/ ligamentum ischiofemorale mlkt pd tepi
acetabulum dan kraniolateral collum femoris, medial dr alas
tronchanter major; berfungsi cegah tjdnya hiperekstensi
Gerak articulatio coxae : flexi-extensi, abduksi-aduksi,
endorotasi-eksorotasi dan sirkumduksi
Vascularisasi : cab. A.circumflexa femoralis lateralis dan
a.circumflexa femoralis medialis (cab. A.obturatoria utk
caput femoris)
Inervasi : N.femoralis, n.obturatorius, n.ischiadicus dan
n.gluteus superius

70
2. ARTICULATIO GENUS

Permukaan artikular, t/d 3 persendian yaitu :


1. Lateral dan medial; antara condylus femur dan
condylus tibia
2. Intermedier antara patella dan femur
Ligamentum ; ligamentum collaterale fibulae mlkt dr
epicondylus laterale femoris ke permukaan lateral
caput fibulae; ligamentum collateral tibiae lkt dr
epicondylus medialis femoralis ke condylus medialis
srt mediale tibiae
Ligamentum popliteum obliqum mlkt dr condylus
medialis tibiae ke posterior capsula articularis fibrosa
Ligamentum popliteum arcuatum mlkt blkg caput
fibulae ke belakang articulatio genus

71
Ligamentum cruciatum anterior mlkt area
intercondylaris tibiae sampai posterior sisi medial
condylaris lateralis femur, fungsi utk hiperekstensi
articulatio genus
Ligamentum cruciatum posterior mlkt posterior area
intercondylaris tibia ke anterior permukaan lateral
condylus medial femur, fungsi menghidari hiperfleksi
articualatio genu
Gerak articulatio genu : fleksi dan ekstensi, rotasi lutut
Vascularisasi : cabang a. Yg membtk rete articulare
genus
Inervasi : caban g n. Obturatoria, n. Femoralis, n.
Tibialis dan n.fibularis communis

72
3. ARTICULATIO TIBIOFIBULARIS

Articulatio tibiofibularis superior, lkt pd tepi


permukaan articular fibula dan tibiae
Gerak articulatio : dorsofleksi dan fleksi plantar kaki
Vascularisasi : a.inferior lateralis genus dan
a.reccurens tibialis anterior
Inervasi : n.fibularis communis
Articulatio tibiofibularis inferior, diperkuat o/
ligamentum interosseum dan di depan o/ ligamentum
tibiofibulare inferior anterior dibelakang ligamentum
tibiofibulare inferior posterior
Geral articulatio : dorsofleksi talus
Vascularisasi : ramus perforans a.fibularis, rami
malleolaris medialis dan a.tibialis posterior
Inervasi : n.fibularis profundus, n.tibialis dan
n.saphenus

73
4. ARTICULATIO PERGELANGAN KAKI

Ligamentum talofibulare anterior, meluas ke


anteromedial dr malleolus lateralis ke collum tali
Ligamentum talofibulare posterior, posterior thd fossa
melleoli ke tuberculum laterale tali
Ligamentum calcaneofibulare, posteroinferior dr ujung
malleolus lateralis ke lateral calcaneus
Gerak articulatio : dorsofleksi dan fleksi plantar
Vascularisasi : arteri dr rami melleolaris a.fibulae dan
a.tibialis posterior dan anterior
Inervasi : n.tibialis dan n.fibularis profundus

74
5. ARTICULATIO KAKI

Articulatio yg penting adalah :


1. articulatio tarsi transversa t/d articulatio
talocalcaneonaviculare dan articulatio
calcaneocuboidea
2. Articulatio subtalaris
Ligamentum calcaneonaviculare dr sustentaculum tali
dan permukaan posteroinferior os naviculare
Ligamentum plantare longum dr permukaan plantar
calcaneus ke os cuboideum
Ligamentum calcaneocuboideum plantare dr anterior
permukaan inferior calcaneus ke inferior os cuboideum

75
76

You might also like