You are on page 1of 48

12/12/2017

SASARAN PEMBELAJARAN
Mahasiswa mampu mencari kapasitansi
kapasitor sederhana : plat sejajar, bola,
dan silinder.
Mahasiswa mampu mencari besaran-
besaran : muatan induksi, polarisasi,
konstanta dielektrik.

12/12/2017
Kapasitor terdiri dari dua buah konduktor
yang diberi muatan berlainan jenis dan
sama besar. Kedua konduktor terisolasi
dalam suatu ruangan.
Kapasitor berfungsi sebagai penyimpan
muatan atau energi.

12/12/2017
KAPASITOR
Terisolasi berarti medan di dalam ruangan
tersebut hanya dihasilkan oleh kedua
muatan pada konduktor.

+Q -Q

12/12/2017
Kemampuan sebuah kapasitor
menyimpan muatan atau energi
dinyatakan dengan
KAPASITANSI (C)
Makin besar nilai C maka makin besar muatan atau
energi yang dapat disimpan sebuah kapasitor

Ukuran kapasitansi dalam S.I dinyatakan dalam


farad atau F
Contoh : C = 0,0001 F
12/12/2017
Kapasitansi ( C ) didefinisikan
sebagai berikut :
Q
C= atau Q = C V
V
Di mana
Q adalah besar muatan pada kapasitor
V besar beda potensial antara kedua konduktor
Jadi C >0
12/12/2017
PERHITUNGAN KAPASITANSI
BEBERAPA KAPASITOR
SEDERHANA
BERDASARKAN BENTUK KONDUKTOR
ADA 3 MACAM KAPASITOR YAITU :
Kapasitor Plat Sejajar
Kapasitor Silinder
Kapasitor Bola
Dalam mencari C kita terlebih dahulu
menghitung beda potensial antara kedua
konduktor (lihat bab tentang Potensial).
12/12/2017
KAPASITOR PLAT SEJAJAR
Terdiri dari dua buah plat identik yang dipasang sejajar
Asumsi :
- Luas plat (A) >> jarak antar plat ( d )
- Medan listrik di ruang antar plat konstan ( E )

+Q A -Q
+Q -Q
E

Q
E= i [ N/C]
o A

12/12/2017 0 d x
d
KAPASITOR PLAT SEJAJAR
Beda potensial V dicari menggunakan
persamaan berikut :

(2)

V=V2 -V1 =- Edr


(1)

Diperoleh


V= d
o
di mana = Q/A muatan per satuan luas
12/12/2017
KAPASITOR PLAT SEJAJAR
+Q -Q + -
E E

0 d x 0 d x

Q
Eo = i [ N/C] Eo = i [ N/C]
o A o
d

E o dr = dx V2 -V1 dx - d
12/12/2017 o 0
o o
KAPASITOR PLAT SEJAJAR
d

E o dr = dx V2 -V1 dx - d
o 0
o o
Besar beda potensial antara kedua plat adalah :


V d
o
Jadi kapasitansi kapasitor plat sejajar adalah :

C= Q = A O

V d
12/12/2017
KAPASITOR PLAT SEJAJAR
C= A O

d
Kapasitansi tidak bergantung pada
muatan (Q ) dan beda potensial (V)
Kapasitansi bergantung pada dimensi
kapasitor ( A ) dan ( d ) serta materi
yang mengisi ruang antar plat ( o ).
12/12/2017
KAPASITOR SILINDER
Terdiri dari dua buah silinder sama
panjang yang dipasang sepusat.

Dalam hal ini kita ambil dua buah silinder


tipis dengan jari-jari a dan b ( a < b ).

L
L

a
12/12/2017
b
KAPASITOR SILINDER
Misalkan silinder kecil diberi muatan +Q
dan silinder besar diberi muatan Q.
L
Penampang lintang
L

a E
a
b
b
+Q
-Q
Q 1
Eo = r di mana r diukur dari sumbu silinder
2 o L r
12/12/2017
KAPASITOR SILINDER
Mari kita menghitung besar beda potensial
antara kedua silinder menggunakan
persamaan berikut : (2)

V=V2 -V1 =- E o dr
(1)
b
Q 1 Q 1 Q b
E o dr = dr Vb -Va dr - ln( )
2 o L r a
2 o L r 2 o L a

Jadi besar beda potensial antara kedua konduktor

Q b
V ln( )
12/12/2017
2 o L a
KAPASITOR SILINDER
Kapasitansi ( C ) adalah

Q 1
C = = 2 o L
V b
ln
a

12/12/2017
KAPASITOR BOLA
Terdiri dari dua buah bola yang dipasang
sepusat, berjari-jari a dan b ( a < b ).

a a
b b

Misalkan kedua bola adalah bola tipis


12/12/2017
KAPASITOR BOLA
Berapa besar beda potensial antara kedua
bola? menjawab pertanyaan di atas,
Untuk
misalkan bola yang lebih kecil diberi
muatan +Q dan bola yang lain Q.

a -Q +Q
b

Q 1
12/12/2017
Eo = r di mana r diukur dari pusat bola
4 o r 2
KAPASITOR BOLA
Berdasarkan E di atas, maka beda potensial
antara kedua bola adalah
(2)

V=V2 -V1 =-
(1)
Ed r

b
Q 1 Q 1 Q 1 1
Edr =
4 o r 2
dr Vb -Va
a
4 o r 2
dr ( )
4 o b a

Q b-a
V ( )
4 o ab
12/12/2017
KAPASITOR BOLA
Kapasitansi ( C ) adalah

Q ab
C= = 4 o
V b-a

12/12/2017
DIELEKTRIK
BAHAN DIELEKTRIK DILETAKKAN DALAM
RUANGAN ANTAR KONDUKTOR PADA
SUATU KAPASITOR DENGAN TUJUAN
UNTUK MEMPERBESAR KAPASITANSI
AKAN DITINJAU SECARA MAKROSKOPIK
DAN MIKROSKOPIK
UNTUK MEMPERMUDAH PERSOALAN
DITINJAU KAPASITOR PLAT SEJAJAR
RUMUS YANG DIHASILKAN BERLAKU
UNTUK SELURUH KAPASITOR, KECUALI
BEBERAPA RUMUS HANYA BERLAKU
UNTUK KAPASITOR PLAT SEJAJAR
12/12/2017
TINJAU MAKROSKOPIK
Tinjauan makroskopik berdasarkan hasil empirik
(percobaan)
Ruangan kapasitor mula-mula vakum.
Kapasitor diisi muatan dengan cara dihubungkan
dengan sumber DC Vo .
Kemudian setelah penuh sumber dilepas.

A A +Qo -Qo

A
vakum Co = o Eo = Qo/(Ao)
d

d
12/12/2017
Vo
TINJAUAN MAKROSKOPIK
Sumber dilepas berarti tidak ada sumber muatan, maka muatan pada kapasitor tetap (Qo).
Setelah sumber dilepas, beda potensial antar konduktor diukur diperoleh :

+Qo -Qo Vo +Qo -Qo

Eo = Qo/(Ao)
VOLTMETER

Hasil yang diperoleh sama dengan beda potensial


12/12/2017
sumber DC
TINJAUAN MAKROSKOPIK
Bagaimana beda potensial jika setelah dilepas
ruang antar konduktor diisi dielektrik?
V
+Qo -Qo Hasilnya adalah <1
Vo
dielektrik E
Artinya <1
Eo

E adalah medan di dalam kapasitor


setelah diberikan dielektrik
V?

12/12/2017
TINJAUAN MAKROSKOPIK
Konstanta pembanding besaran
potensial/medan listrik sebelum dan sesudah
diisi dielektrik dikenal sebagai konstanta
dielektrik () atau permitivitas relatif (r)
Vo
V= , di mana 1

Persamaan di atas berlaku untuk semua kapasitor, tidak
hanya untuk plat sejajar.

Bagaimana kapasitansi setelah diisi dielektrik ?

12/12/2017
Ingat, Muatan kapasitor tetap!
Berdasarkan persamaan Q = CV diperoleh :

C o Vo
Q o = C o Vo = CV C = C o
V
C = C o

12/12/2017
TINJAUAN MIKROSKOPIK
ADA BEBERAPA HAL BARU YANG
HARUS DIPERHATIKAN YAITU :
MOMEN DIPOL LISTRIK (p)
POLARISASI (P)
ORIENTASI DIPOL
DISPLACEMENT (D)

12/12/2017
MOMEN DIPOL (p)
PANDANG SEPASANG MUATAN TITIK (+Q DAN Q) YANG DIPISAHKAN OLEH
JARAK d.

-Q +Q

MOMEN DIPOL MEMILIKI ARAH DARI Q KE +Q DENGAN BESAR p = Qd


-Q +Q
p = Qd

JIKA KE KANAN ADALAH X POSITIF, MAKA

12/12/2017
p = Qd i
POLARISASI (P)
POLARISASI (P) DIDEFINISIKAN SEBAGAI
MOMEN DIPOL (p) PER SATUAN VOLUME (V).

p DI MANA

P= ARAH P SAMA DENGAN ARAH p


V VOLUME DARI DIELEKTRIK

12/12/2017
ORIENTASI DIPOL
SECARA UMUM SETIAP BAHAN
MEMILIKI MUATAN NEGATIF DAN
POSITIF.
MUATAN TERSEBUT DAPAT BERDIRI
SENDIRI (MONOPOL) ATAUPUN
BERPASANGAN (DIPOL)
SECARA UMUM , ARAH DIPOL DALAM
BAHAN DIELEKTRIK ACAK
12/12/2017
ORIENTASI DIPOL
UNTUK MEMUDAHKAN, PASANGAN MUATAN
(DIPOL) DIGAMBARKAN DENGAN TANDA
PANAH.

-Q +Q

SECARA UMUM , ARAH DIPOL DALAM BAHAN DIELEKTRIK ACAK,


SEHINGGA MOMEN DIPOL TOTAL MENDEKATI NOL.
12/12/2017
TINJAUAN MIKROSKOPIK
SEKARANG TINJAU KAPASITOR PLAT SEJAJAR DAN
BAHAN DIELEKTRIK
+Qo -Qo
+Qo -Qo

Eo = Qo/(Ao)

BAGAIMANA ORIENTASI DIPOL JIKA


BAHAN DIELEKTRIK DILETAKKAN DI
DALAM KAPASITOR?
12/12/2017
TINJAUAN MIKROSKOPIK
INGAT MUATAN POSITIF DAN NEGATIF
SALING TARIK-MENARIK!
+Q -Q

VAKUM

DIPOL

PERHATIKAN BAHWA ARAH DIPOL MENJADI


KAPASITOR BERUBAH, CENDERUNG SEARAH MEDAN
LUAR (EO)
12/12/2017
Orientasi dipol tanpa medan luar Orientasi dipol saat dikenakan medan luar

p0 p tidak nol

Dielektrik saat dikenakan medan luar -q +q

12/12/2017
Sekarang perhatikan 2 pasang plat
yang bermuatan Q dan q
+Q -Q -q +q

+Q -q +q -Q

Eo = (Q/oA) i E = (q/oA)(-i)

PERHATIKAN MEDAN DIE = Eo + E atau E = [(Q/oA) (q/oA)] i


DAERAH ANTARPLAT
12/12/2017
KEMBALI KE KAPASITOR DAN
DIELEKTRIK
Muatan Q disebut muatan bebas (dapat
diatur dengan mengatur beda potensial
sumber)
Muatan q disebut muatan induksi
(bergantung pada jenis bahan dielektrik)
Karena Q dapat diatur, maka Eo juga dapat diatur
Karena q tidak dapat diatur, maka E juga tidak dapat diatur
Perhatikan medan di dalam ruangan kapasitor setelah ada dielektrik!

Medan E bergantung pada muatan Q dan q


12/12/2017
Apakah medan E dapat diatur?
Jelas bahwa medan di dalam ruangan
kapasitor sebelum diisi dielektrik Eo lebih
besar dibandingkan dengan setelah diisi
+Qdielektrik -Q
E +(Q-q) -(Q-q)

+Q -q +q -Q

Eo = (Q/oA) i E = [(Q-q)/oA] i

Hal ini sesuai dengan hasil eksperimen (tinjauan makroskopik)

E = Eo/
12/12/2017
Mari kita memformulasikan persamaan yang
lebih umum (berlaku untuk semua kapasitor)
Perhatikan Eo, E, dan E!
E akan kita kaitkan dengan polarisasi P
Perhatikan muatan induksi q! Misalkan jarak antara muatan q dan +q sama dengan
jarak antar plat d.

-q +q
p = qd i P =(qd/V) i
V = Ad = volume kapasitor

E = [(Q/oA) (q/oA)] i = Eo P/o o Eo = o E + P


12/12/2017
Mari kita memformulasikan persamaan yang
lebih umum (berlaku untuk semua kapasitor)
Persamaan oEo = oE + P berlaku umum
Eo bergantung muatan bebas (Q)
P bergantung muatan induksi (q)
E bergantung Q dan q
Bagaimana dengan oE + P?

Karena oEo hanya bergantung Q, maka oE + P hanya bergantung Q


Besaran ini dikenal dengan vektor perpindahan D = oEo = oE + P

Perhatikan bahwa D tidak bergantung pada bahan dielektrik!


12/12/2017
Mari kita memformulasikan persamaan yang
lebih umum (berlaku untuk semua kapasitor)
Polarisasi P merupakan tanggapan bahan
terhadap medan.
Secara umum P = Plinier + Pnon-linier
Plinier = oE, = suseptibilitas bahan
dielektrik
merupakan kemampuan bahan dielektrik
menanggapi medan E.
E P

12/12/2017
Mari kita memformulasikan persamaan yang lebih
umum (berlaku untuk semua kapasitor)
Tinjau kasus linier P = oE
oEo = oE + P = oE + oE = o(1 + ) E
(1 + ) = , konstanta dielektrik atau
(1 + ) = r, permitivitas dielektrik relatif
oEo = o(1 + ) E = or E = E
Di mana adalah permitivitas dielektrik
Perhatikan o (tanpa dielektrik) diganti oleh
(dengan dielektrik)
oEo = o(1 + ) E = or E = E (berlaku umum)
12/12/2017
KESIMPULAN
MEDAN LISTRIK (E) DALAM SUATU
BAHAN BERGANTUNG PADA MUATAN
BEBAS (Q) DAN SUSEPTIBILITAS ()
VEKTOR PERPINDAHAN (D)
BERGANTUNG PADA MUATAN BEBAS
(Q)
POLARISASI P BERGANTUNG PADA
MUATAN INDUKSI (q)
12/12/2017
KESIMPULAN
Kapasitor plat sejajar, sumber dilepas
muatan bebas tetap
+Q -Q +Q -Q

dielektrik
vakum

Co = oA/d C = A/d
Eo = (Q/oA) i Eo = (Q/A) i
Vo = Q/Co V = Q/C = Vo/
D = (Q/A) i D = (Q/A) i
12/12/2017
KESIMPULAN
Kapsitor silinder, sumber dilepas (muatan bebas tetap)
Penampang lintang Penampang lintang

vakum dielektrik
-Q -Q
Eo E
+Q +Q

1
Co = 2 o L 1
b C = 2L Co
ln b
a ln
Q 1 a
Eo = Q 1
2 o L r E=
2L r
Q b
Vo ln( ) Q b V
2 o L a V ln( ) = o
2L a
12/12/2017
KESIMPULAN
Kapasitor bola, sumber dilepas (muatan bebas tetap)

vakum dielektrik

-Q +Q -Q +Q

ab ab
C o = 4 o C = 4
b-a b-a
Q 1 Q 1
Eo = E=
4 o r2 4 r 2
Q b-a Q b-a
Vo ( ) V ( )
4 o ab 4 ab

12/12/2017
Rangkaian Kapasitor :Seri dan Paralel
Perhatikan dua buah kapasitor (C1 dan C2) berikut ini!

C1 C2
SERI C1 C2

1/C=1/C1+ 1/C2

C1 C1

PARALEL

C2 C2

12/12/2017 C = C1+C2
Rangkaian Kapasitor :
Pengisian Kapasitor
R
Perhatikan rangkaian RC berikut ini ! Pada saat saklar S
ditutup (t = 0) I = /R.
C

Setelah saklar ditutup! Berdasarkan hk. Kirchoff


diperoleh = IR + Q/C. S

Mengingat I = dQ/dt dan d/dt = 0, maka diperoleh


R
dI/I = -(1/RC) atau I = (/R)e-t/RC. Atau
Q = C (1 - e-t/RC) C
I
RC = = konstanta waktu kapasitif.

Pada saat t = RC, muatan kapasitor bertambah


sekitar 63%

12/12/2017
Rangkaian Kapasitor :
Pengosongan Kapasitor
R

Pandang rangkaian RC di samping! Pada saat C


saklar ditutup ( t = 0 ), muatan pada kapasitor Qo

Setelah saklar ditutup! Berdasarkan hk. Kirchoff S


diperoleh 0 = IR + Q/C.
Mengingat I = dQ/dt , maka diperoleh R
0 = R(dQ/dt) + Q/C dI/I atau Q = Qoe-t/RC.
C
Atau I = - (Qo/RC)e-t/RC I
RC = = konstanta waktu kapasitif.

Pada saat t = RC, muatan kapasitor berkurang


menjadi sekitar 63%

12/12/2017

You might also like