Ulusal Metroloji Enstitüsü

GENEL METROLOJİ

TÜBİTAK UME
P.K. 21 41470 Gebze - KOCAELİ
Tel: 262 6466355
Faks: 262 6465914
http: // www.ume.tubitak.gov.tr
 METROLOJİNİN TANIMI

Kelime olarak metreden türetilmiş olup anlamı

ÖLÇME BİLİMİ’dir.

Metrolojinin Görevi :
Bütün ölçme sistemlerinin temeli olan birimlerin (SI ve
türevleri) tanımlayarak bilim ve teknolojinin kullanımına
sunmak ve yapılan bütün ölçümlerin güvenilirliğini ve
doğruluğunu sağlamaktır.
 Metrolojinin Faaliyet Alanları

 BİLİMSEL METROLOJİ
UME
 ENDÜSTRİYEL METROLOJİ
TSE, İKİNCİL LABORATUVARLAR
 YASAL METROLOJİ
SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ÖLÇÜLER VE
STANDARTLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
 DİĞER
BAKANLIK MERKEZ LABORATUVARLARI, SİLAHLI
KUVVETLER, ASKERİ LABORATUVARLAR
 Metrolojinin Tarihçesi
 İlk Çağlarda Ölçme
 Ortaçağ ve sonrasında, gelişen Ölçme teknikleri ve
Ölçümbilim
 Uluslararası standartta metre ve kütle prototiplerinin
doğuşu ve metre Konvansiyonu (1875)
 Metre Konvansiyonu ardından ölçüm bilimde gelişmeler
 Ülkemizde metroloji alanındaki gelişmeler,
 20.yy.’da metroloji ve Uluslararası alanda gerçekleştirilen
çalışmalar
 Ortalama “ayak” uzunluğunun tespiti

1576
foot = ayak
ft=0.3048m =30.48cm

1994
594mmx420mm -(A2)
yerine 1.98x1.40ns
Uzunluk Birimi Yard’ın Tanımı
M.Ö.4000 yıllarında Firavun
dirseği en yaygın uzunluk
standardı olarak
kullanılıyordu.

463.3mm =1 dirsek =1.5ayak

= 2 karış=6 el genişliği=24
parmak

M.Ö. 1101 yılında Kral

1.Henry’ nin burnundan el
başparmağı-na kadar olan
mesafe YARD olarak
tanımlanmaktaydı.
 SI BİRİMLER SİSTEMİ
m

cd kg

mol s

K A
 SI BİRİMLER SİSTEMİ

• Uzunluk : Metre(m)
Metre, ışığın saniyenin 1/299792458 kesri zaman aralığında vakum
ortamda katettiği yolun uzunluğudur.
• Kütle : Kilogram (kg)
Uluslararası kilogram prototipinin kütlesine eşit birimdir.
• Termodinamik Sıcaklık Birimi : Kelvin (K)
Termodinamik sıcaklık birimi Kelvin, suyun üçlü noktasının
termodinamik sıcaklığının 1/273.16 kesridir.
• Madde miktarı : mol (mol)
Karbon 12’nin 0.012kg’da atom sayısını içeren madde miktarıdır.
 SI BİRİMLER SİSTEMİ
• Zaman : Saniye (s)
Sezyum 133 atomunun taban durumunun iki ince yapı düzeyleri
arasındaki geçişe karşılık gelen ışınımın 9192631776 periyodunun
süresidir.
• Elektrik Akımı : Amper (A)
Amper sonsuz uzunluktaki ihmal edilebilir dairesel kesiti olan,
birbirinden 1 metre uzaklıkta yerleştirilmiş iki paralel
iletkenin,birbirlerini etkiledikleri metre başına 2x10-7 N’luk kuvveti
üreten sabit akım olarak tanımlanır.
• Işık Şiddeti : Kandela (cd)
Steradyan başına 1/683 Watt radyant şiddeti olan 540x1012 hertz
frekanslı monokromatik ışınım yayan bir kaynağın verilen bir yöndeki
ışık şiddeti kandela olarak tanımlanır.
 Kütle Birimi ve Kütle Prototipi

Kütle birimi Kilogram;

yoğunluğu 21500kg/m3
olan %90 Platin ve %10
İridyumalaşımından yapılmış, 39
mm çap ve 39 mm yüksekliğe
sahip silindir biçimli ağırlıktır.
 Türetilmiş Birim : Newton

 Büyüklük: Kuvvet
 Birimler Sistemi: SI
 Kuvvet Birimi: Newton (N)

“1 kg’lık kütleye 1 m/s2’lik ivme

veren etki 1 N’dur.”

 Newton’un İkinci Kanunu :

F=m.a
 Kuvvetin Birimi(L).(M).(T)-2
 Standartlar Hiyerarşisine Ait Kavramlar

ULUSAL STANDARD : Bir ülkede resmi olarak tanımış ve ülkedeki diğer tüm
standartlar için değeri referans teşkil eden yüksek doğruluklu standarttır.
REFERANS STANDARDI : TKS laboratuvarı ve diğer firmaların ölçüm
yerlerinde bulundurulan ve buralarda yapılan ölçümler için değeri referans
teşkil eden yüksek doğruluklu standarttır.
TRANSFER STANDARDI : Referans standartlarla kalibre edilmiş ve değeri
firma veya kuruluş içersinde alt seviye çalışma standartları için referans teşkil
eden standarttır
ÇALIŞMA STANDARDI : Referans standartları ve uygun ölçme cihazları ile
kalibrasyonu yapılmış, sıklıkla kalibrasyon ve kontrol işlemlerinde kullanılan,
nispeten daha düşük doğruluğa sahip standarttır.
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

 Kalibrasyon ; belirli koşullar altında, bir ölçme cihazı veya bir

ölçme sisteminin gösterdiği değerler veya, bir maddi ölçüt veya
bir referans malzemenin verdiği değerler ile ölçüm standartları ile
gerçekleştirilen ve bunlara karşılık gelen değerler arasındaki
ilişkiyi kuran işlemler dizisi olarak tanımlanır.
 Test ; Bir ürün veya cihazın belirlenen şartlara uygunluğunun
kontrol edilmesidir.
 Analiz ; Verilen bir maddeyi veya malzemeyi oluşturan yapı
taşlarını bulmak için yapılan işlemler dizisidir.
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

 İzlenebilirlik ; bir ölçüm sonucunun veya bir ölçüm

standardının değerinin belirli referanslarla, genellikle ulusal veya
uluslararası standartlarla, tamamının ölçüm belirsizliği
belirlenmiş olan kesintisiz bir karşılaştırmalı ölçüm zinciri
ileilişkilendirilebilmesi özelliğidir.
 Birincil ve İkincil Seviye Kavramları

Laboratuvar Seviyesi

Birincil (Primer) İkincil (Seconder)

Seviye Seviye

Uluslar arası
Ulusal Karşılaştırmalı
Laboratuvar Ölçümler

Kalibrasyon
Endüstriyel
Akreditasyon (Bir
Laboratuvar
üst seviyeden)

Tanıma Göre Oluşturulan Primer Sistemlerden Türetilmiş ve

En Üst Seviye Sistemler Mutlaka Kalibrasyona Gerek Duyan
Sistemler
İzlenebilirlik Şeması
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

Ölçüm ; bir büyüklüğün değerinin bulunmasına

yönelik işlemler dizisidir.

Ölçme İşlemi
Ölçülecek nesnenin Ölçülecek büyüklüğün Ölçülecek metodun
belirlenmesi belirlenmesi belirlenmesi

Ölçme sonuçlarının Ölçülecek cihazların

Ölçme işleminin
değerlendirilmesi ve seçilerek ölçüm
yapılması
kontrol edilmesi düzeneğinin kurulması
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

ÖLÇÜM
Ölçüm Esasları

Fiziksel Büyüklükler ;kuvvet, basınç, sıcaklık vb.

“Ölçüm sonucu ölçme yöntemine bağlı değildir.”

Fiziksel Olmayan Büyüklükler

(Endüstriyel büyüklükler); sertlik, yüzey pürüzlülüğü vb
“Temelinde herhangi bir yasa veya kanun mevcut değildir ve
ölçüm yöntemine bağlı olarak ölçüm sonucu değişir.”
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

Ölçüm Yöntemleri
Doğrudan Ölçüm; termometre ile sıcaklık, terazi ile kütle ölçümü
Dolaylı Ölçüm ; kuvvet ölçümünde F = W=m.g formülüne dayalı
bir ölçüm ile sonuca varılması
“Fiziksel olmayan büyüklükler için dolaylı ölçme metodu söz konusu olamaz.”
Ölçüm Çeşitleri
Mutlak Ölçüm; ölçme büyüklüğünün değerinin, aynı büyüklük için
belirlenmiş olan referansa göre bulunması
Mukayeseli Ölçüm; Fiziksel büyüklüğün temel veya türetilmiş aynı çeşit bir
referans ile mukayese yapılarak doğrudan ölçülmesi
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

MUTLAK ÖLÇÜM

X ÖLÇÜLEN STANDART

MUTLAK ÖLÇÜM YAPAN ÖLÇÜM CİHAZI

REFERANS KULLANILARAK YAPILAN ÖLÇÜM
A) KARŞILAŞTIRMALI ÖLÇÜM

R X ÖLÇÜLEN STANDART
KARŞILAŞTIRMALI ÖLÇÜM YAPAN CİHAZ

B) YERİNE KOYMA METODU

R: REFERANS
R X R X: ÖLÇÜLEN STANDART

MUTLAK ÖLÇÜM YAPAN CİHAZ

1 2 3
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

Ölçüm Hatası; ölçüm sonucundan, ölçülen büyüklüğe ait gerçek değerin

çıkartılmasıyla elde edilen değerdir.
Ölçüm Doğruluğu (accuracy); ölçüm sonucu ile ölçülen büyüklüğün gerçek
değeri arasındaki yakınlık derecesidir. Nitel bir kavram olduğundan sayısal
olarak ifade edilmemelidir.
Kesinlik (precision); sistemin tekrarlanabilirliğinin bir ölçüsüdür.
Tekrarlanabilirlik; aynı ölçüm koşulları altında (aynı ölçüm prosedürü, aynı
gözlemci, aynı koşullar altında kullanılan aynı ölçme cihazı, aynı konum, aynı
kullanım koşulları, kısa zaman aralığında tekrar) gerçekleştirilen, aynı ölçülen
büyüklüğe ait birbirini izleyen ölçüm sonuçları arasındaki yakınlık derecesidir.
Eğilim (bias); ölçme cihazı göstergesinin sistematik hatasıdır ve ulaşılmak
istenen değerden sapmasıdır.
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

Ölçüm Belirsizliği; ölçüm sonucu ile beraber yer alan ve ölçülen büyüklüğe,
gerçek değerinin içinde bulunduğu değerler aralığına karşılık gelebilecek
değerlerin dağılımını karakterize eden parametredir.
Ölçüm belirsizliğinin İstatistiksel İfadesi ; ölçüm hatası sistematik ve rasgele
olmak üzere iki bileşenden oluşur.
Ölçüm hataları, genel olarak belirsizlikle ifade edilir. Hata dağılımı,
istatistiksel metotlar kullanılarak ifade edilir.
Rasgele hata, tekrarlanabilirlik koşulları altında aynı ölçüm sonsuz sayıda
yapıldığında, her bir ölçüm değerinin sonsuz sayıdaki ölçümün
ortalamasından sapmasıdır ve belirli bir istatistiksel dağılım gösterir.
Rasgele hatanın istatistiksel dağılımını, normal dağılım eğrisi ya da
“Gaussian Eğrisi” gösterir.
 Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar

Yüksek Kesinlik Düşük Kesinlik

Yüksek
Doğruluk

Düşük
Doğruluk
Metroloji ile ilgili Temel Kavramlar
 Uluslararası Metroloji Sistemi
Metre Konvensiyonu (1875) Diplomatik
Antlaşma
Conférence générale des poids et
mesures (CGPM) Üye Ülke
Hükümetleri
Üye ülke delegelerinden oluşur ve 4
yılda bir toplanır

Comité international des poids et

mesure (CIPM) Uluslararası

CGPM tarafından seçilen 18 kişiden Kuruluşlar

oluşur . BIPM ve Metre
Comités consultatifs (CC)
Konvensiyonu il ilgili işleri gözetir.
Teknik Komiteler
BIPM’de yılda bir toplanır
CIPM’e ilgili konularda Ulusal
danışmanlık yapar. Herbiri CIPM
Laboratuvarlar
mensubu bir üye tarafından Bureau internanal des poids et
yönetilir ve ulusal laboratuvarların mesures (BIPM)
temsilci ve uzmanlarından oluşur
Sevre (Fransa)’de çeşitli ülkelerden
gelen 70 civarında personelle çalışan
Uluslararası Metroloji
Laboratuvarları
 Uluslararası İzlenebilirlik ve Ölçüm Güvenliği
BIPM

ULUSLARARASI
TÜRKİYE ALMANYA
ULUSAL ULUSAL
İKİLİ
UME ÇALIŞMA EUROMET ÇALIŞMA PTB
IMEKO
TRANSFER TRANSFER AKREDİTASYON
AKREDİTASYON

REFERANS EAL REFERANS

TKS DKD LABORATUVARI
LABORATUVARI
ÇALIŞMA ÇALIŞMA

TRANSFER TRANSFER
ENDÜSTRİYEL
ENDÜSTRİYEL LABORATUVAR
LABORATUVAR
REFERANS REFERANS

ÇALIŞMA ÇALIŞMA
 Uluslararası İzlenebilirlik ve Ölçüm Güvenliği

BIPM CIPM CGPM

Türkiye I Almanya
UME PTB
I
K,A K,A K,A K,A K,A K,A

K,A K,A K,A K,A K,A K,A

A: Akreditasyon I: Intercomparison K: Kalibrasyon

Uluslararası İzlenebilirlik ve Ölçüm Güvenliği

BIPM R Güven
Ç

UME R Uluslar arası

Karşılaştırma
Ç

AKREDİTE R Akreditasyon
Lab
Ç

Yeterli R Lab Yeterlilik

Lab Belgesi
Ç

Üretim Ç ISO 9000

 Scheme of equivalence of national
measurement standards through key comparisons

Seventy five institutes

Participate in CC activity
Fifty key comparisons have
been identified

T.J. Quinn
12-02-1997
LABORATUVARLAR ARASI TANIMA PROSEDÜRÜ
1. Bir Kuruluşun Diğerince Tanınması
LABORATUVARLAR ARASI TANIMA PROSEDÜRÜ
2. Bir Kuruluşun Diğerince Tanınması
 Uluslararası Organizasyonlar

EOTC Avrupa Test ve Sertifikalandırma Organizasyonu

EAC Avrupa Sertifikalandırma Akreditasyonu Birliği
EAL Avrupa Laboratuvar Akreditasyonu Birliği
EOQ Avrupa Kalite Organizasyonu
EQS Avrupa Kalite Sistemi Değerlendirme ve Sertifikalandırma Komitesi
EUROLAB Avrupa Test ve Analiz Laboratuvarları Organizasyonu
ILAC Uluslararası Laboratuvar Akreditasyonu Birliği
IAF Uluslararası Akreditasyon Forumu
EURACHEM Avrupa Analitik Kimya Laboratuvarları Birliği
 Bölgesel Organizasyonlar

30.06.1999 tarihi itibariyle BIPM tarafından tanınan

bölgesel organizasyonlar:

 EUROMET : Avrupa
 COOMET : Rusya, Doğu Avrupa ve Küba
 SIM : Küba hariç Kuzey, Orta, Güney
Amerika
 APMP : Asya-Pasifik Bölgesi
 SADCMET : Güney Afrika Ekonomik Bölgesi
 MENAMET : Kuzey Afrika ve Orta Doğu
 AKREDİTASYON

Laboratuvarların test ve belgelendirme

kuruluşlarının uluslar arası kabül görmüş
kriterlere göre değerlendirilmesi, onaylanması
ve düzenli aralıklarla denetlenmesi ile bu
kuruluşların fonksiyonel olarak birbirlerine
denk olmasının sağlanmasıdır.
 Akreditasyon Koşulları

Akreditasyon koşulları büyük ölçüde WECC kuralları ve

EN 45000 normlarınca belirlenmiştir. Bir TKS -
laboratuvarı şu şartları yerine getirmelidir :

 Laboratuvar ve teknik donanım, planlanan kalibrasyon

için yeterli olmalıdır,
 TKS laboratuvarı standartları, ulusal standartlarına
izlenebilir olmalıdır,
 Ölçüm yöntemleri, cihaz listeleri, kalibrasyon prosedürü,
cihazların periyodik kontrolleri gibi bilgiler, kalibrasyon
laboratuvarı personeli için hazırlanmış bir el kitabında
tespit edilmiş ve UME tarafından onaylanmış olmalıdır,
 Akreditasyon Koşulları

 Başvuruyu yapan, TKS laboratuvarı için yeterli tecrübe, bilgi ve

beceriye (teorik-pratik) sahip bir yönetici ve vekil tayin etmiş
olmalıdır,
 Başvuruyu yapan kuruluş, TKS laboratuvarını işletme, niyet ve
durumunda olduğunu belgelemelidir.
 AKREDİTASYON

LABORATUVAR ÜRÜN
•Kalibrasyon •E İşareti
•Test •CE İşareti
•Analiz •TSE Damgası
•Ölçüm
•Tip
PERSONEL
SİSTEM
•Laboratuvar
•ISO 9000
•Sistem
•AQAP
•Ürün
 TKS-Akreditasyon Ofisi Kalibrasyon Laboratuvarı Değerlendirme Uzmanı
Değerlendirme Belgelerin
Sunulması
Belgelerin Ön

BAŞVURU
Değerlendirmesi

ŞÖZLEŞME

Değerlendirme
Uzmanının
Görevlendirilmesi
DEĞERLENDİRME

Belgelerin
Değerlendirmesi
AŞAMALARI

DÜZELTMELER
Laboratuvarın Yerinde
Değerlendirmesi
DÜZELTMELER
Mukayeseli Ölçümler
DÜZELTMELER
Sonuç Raporu
AKREDİTASYON

Akreditasyon Hakkında
Karar

Akreditasyon Belgesi

Denetim Faaliyetleri Kalibrasyon Faaliyetleri Denetim Faaliyetleri

 Akreditasyon Konseyinin Yapısı
BAKANLIK

TÜRKAK GENEL KURULU

DENETİM KURULU

YÖNETİM VE KOORDİNASYON KURULU

HUKUK BÜROSU SEKRETERYA

ÜRÜN LABORATUVAR SİSTEM (ISO 9000) PERSONEL DESTEK

ÜHAS LAS SAS PAS DESTEK

YÖNETİM KURULU YÖNETİM KURULU YÖNETİM KURULU YÖNETİM KURULU SERVİSİ

AKREDİTASYON AKREDİTASYON AKREDİTASYON AKREDİTASYON MEDYA

OFİSİ OFİSİ OFİSİ OFİSİ KAMPANYASI

DANIŞMA DANIŞMA DANIŞMA DANIŞMA ULUSLARARASI

KURULU KURULU KURULU KURULU İLİŞKİLER

TEKNİK TEKNİK TEKNİK TEKNİK MALİ VE

KOMİTE KOMİTE KOMİTE KOMİTE İDARİ İŞLER

BİLİRKİŞİ BİLİRKİŞİ BİLİRKİŞİ BİLİRKİŞİ BİLGİ

GRUBU GRUBU GRUBU GRUBU MERKEZİ
 Ulusal Ölçme Sistemi

BAŞBAKANLIK

SAVUNMA SANAYİ VE TİCARET İÇ İŞLERİ

BAKANLIĞI BAK. BAKANLIĞI

TSE TÜBİTAK SİLAHLI YASAL METROLOJİ BELEDİYELER

MAM KUVVETLER (ÖSGM)

KALİBRASYON ASKERİ
LABORATUVARLARI
UME LABORATUVARLAR

BÖLGE ÖLÇÜ VE
ÖZEL İKİNCİL LAB.
LABORATUVARLARI AYARLAR
LABORATUVARLA
RI
BIPM, DİĞER
ULUSLAR ARASI
ENSTİTÜLER
 YASAL METROLOJİ
Ticaret
 Market terazileri
 Benzin pompaları
 Gaz, elektrik ve su sayaçları
 Taksimetreler
 Ticari uzunluk ölçme aletleri
Sağlık
 Tıbbi tartım cihazları
 Termometreler ve şırıngalar
 İşitimölçer (odyometre)
 Radyoterapi cihazı
Çevre
 Gürültü ölçer, hava ve su kirliliği ölçen
cihazlar
 Egzoz emisyonu ölçen cihazlar
Güvenlik
 Hız ölçen radarlar
 Otomobil sürücülerinin, alkol testinde
kullanılan nefes analiz cihazları
 Lastik basıncı ölçerler
 Toksik kimyasal ölçümünde kullanılan
cihazlar
 Uluslararası Yasal Metroloji Kurumu
(OIML)
International Conference of
Legal Metrology (ICLM)

Uluslararası Yasal Metroloji

Konferansı

International Committe
of Presidential Council
Legal Metrology (CIML)
Uluslararası Yasal Metroloji
Başkanlık Konseyi
Komitesi

Technical Committees International Bureau

Technical Advisory Development
and of
Groups Council
Sub Committees Legal Metrology (BIML)
Teknik Komiteler ve Teknik Danışman Uluslararası Yasal Geliştirme
Alt Komiteler Grupları Metroloji Komitesi Konseyi
 Ölçüler ve Ayar Kanunu

11 Ocak 1989 tarihinde kabul edilen 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar

Kanunu 21 Ocak 1989 tarih ve 20056 sayılı resmi gazetede
yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu kanunun amacı “milli ekonominin ve ticaretin gereklerine ve kamu
yararına uygun olarak Türkiye hudutları içinde her türlü ölçü ve ölçü
aletlerinin doğru yararlı ve uluslararası birimler sistemine uygun
olarak imalini ve kullanılmasını sağlamaktır.”
Kanun beş temel bölümden oluşmaktadır:
 Terimlerin ve birimlerin tanımları ve kullanılması,
 Muayene, damgalama ve yasaklar,
 Ceza Hükümleri,
 Mali hükümler,
 Çeşitli Hükümler
 ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ

 Başbakanlık, 1981 yılında, “Kamu ve özel sektörün ihtiyaçlarına topluca cevap

verecek, primer seviyede ve ulusal ölçekte” bir metroloji merkezinin kurulmasına
karar vermiş ve fizibilite çalışmalarını yürütmek üzere TÜBİTAK’ı
görevlendirmiştir.
 11 Ocak 1992’de TÜBİTAK Yönetim Kurulu, Marmara Araştırma Merkezi
bünyesinde, yarı bağımsız ve teknik özerkliğe sahip Ulusal Metroloji Enstitüsü’ nü
(UME) kurmuştur. 4 Mayıs 1994’te de UME, son derece hassas ortam şartlarına
sahip ve yüksek teknolojik özellikte sistemlerle donatılmış yeni binasına
taşınmıştır.
 Buna ek olarak TÜBİTAK, 1994 yılı sonunda, akredite edilmiş laboratuvarlardan
oluşacak olan Türk Kalibrasyon Servisi (TKS)’ni UME bünyesinde kurmuştur.
 UME’nin Amaçları

 Ülke dahilinde gerçekleştirilen tüm ölçümleri güvence

altına almak ve uluslararası sisteme entegrasyonunu
sağlamak,

 Mevcut ve yeni ölçme teknolojileri geliştirmek,

 Teknolojik ve bilimsel gelişme sağlamak, Türk

endüstriyel ürünlerinin gelişmesine ve dış satımına
destek olmak,

 Ulusal metroloji sistemini kurmak.

 UME’nin Verdiği Hizmetler

 Kalibrasyon Hizmetleri
 Eğitim Hizmetleri
 Danışmanlık Hizmetleri
 Akreditasyon
 Yayınlar
 Teknoloji Transferi
 Bilgi Transferi