You are on page 1of 49

LABORATORIUM ANATOMI

FAKULTAS KEDOKTERAN
UNISSULA
2010
HEPAR
Kelenjar terbesar pada tubuh manusia
Letak : Regio Hypochondrium kanan,
Epigastrium, Sebagian Hypochondrium
kiri
Holotopi : dinding anterior abdomen
Organ Intraperitoneal (kecuali Area kec. Area
nuda dan porta hepatis, fossa yang
ditempati VCI dan Vesica fellea)
Fungsi : metabolisme & detoksifikasi
makanan
Berat :
Orang dewasa (+1/36 BB)
- Laki2 : 1,4 - 1,6 kg
- Wanita : 1,2 - 1,4 kg
Foetus (+1/18 BB) lebih berat
Facies : Diaphragmatica & visceralis
Lobus : Dextra, Sinistra, Caudatus,
Quadratus
Facies Hepar
1. Facies Diaphragmatica
1. Pars Anterior (lig.falciforme): seluruhnya dilapisi peritoneum, kecuali pada
perlekatan lig. Falciforme (membagi mjd lobus dexter & lobus sinister)
2. Pars Posterior (lobus caudatus & sulcus v. cavae)
Bag. Tengah melekuk hadap collumna vertebralis
Fossa Vena Cavae (ditempati VCI)
Fossa Ductus venosi (ditempati lig. Venosum arantii)
Diantara kedua fossa terdpat lobus caudatus
Kanan fossa v. cavae impressio gl. Suprarenalis
sebagian besar pars posterior tdk ditutupi peritoneum, langsung menempel
diaphragma (PARS AFIXA HEPATIS)
3. Pars Superior (impressio cardiaca & area nuda)
Menempati cupula diaphragmatica yg memisahkan basis pulmo(sblah kanan) &
cor (sblah kiri)
Hampir seluruhnya diliputi peritoneum
4. Pars Dextra
Di sebelah kanan ketiga daerah tsb diatas
Facies Hepar (lanjutan……..)

2. Facies Visceralis
Terdapat lobus caudatus & lobus quadratus hepar
Terdapat fossa sagittalis dextra & fossa sagittalis sinistra yg sejajar
Fossa sagittalis Dextra (ditempati vesica fellea & VCI)
Fossa sagittalis Sinistra (diisi :
- Lig. Teres Hepatisdepan,
- Lig. Venosum Arantiibelakang)
Diantara lobus caudatus & lobus quadratus tdk ditutupi oleh
peritoneumPORTA HEPATIS
Tepi porta hepatis melekat omentum minus
Porta Hepatis
• Ductus hepaticus
• Ductus cysticus
• Vena porta
• A. Hepatica propia
• Plexus Nervosus
• Nodus limpaticus
Lobus di Hepar
Lobus Dexter
- Impressio colica (u/ flexura coli dextra)
- Impressio renalis (u/ ren dexter)
- Impressio duodenalis (u/ pars descendens duodenum)
- Impressio biliaris (u/ vesica biliaris)
- Sulcus v. cavae
Lobus Sinistra
- Impressio gastrica (u/ gaster)
- Sulcus oesophagea
- Tuber omentale hepatis (tonjolan yg bersentuhan dg omentum
minus lembar belakang) beraposisi dg Tuber omentale
pancreatis
Diaphragma

Lobus Hepatis
Lobus Hepatis
Dexter, Facies
Sinister, Facies
Diaphragmatica
Diaphragmatica

Vesica Fellea, Lig. Teres Hepatis


Margo Inferior
Fundus
Lobus di Hepar (lanjutan………)
Lobus Caudatus
Terdapat 2 tonjolan yi: proc. Papillaris (kiri) & proc. Caudatus
(kanan)
Batas2 lobus Caudatus
- Kanan : Fossa yg ditempati oleh bagian atas VCI
- Kiri : Fossa ductus venosum dg isinya Lig. Venosum arantii
- Depan : Porta Hepatis
- Belakang : Dataran atas hepar
Lobus Quadratus (impressio duodenalis)
- Depan : margo anterior hepar
- Belakang : porta hepatis
- Kanan : Fossa yg ditempati oleh vesica fellea
- Kiri : sulcus umbilicalis yg berisi Lig. Teres Hepatis
Facies
Appendix Diaphragmatica
Fibrosa Hepatis VCI
(Pars Superior,
Proc. Caudatus Area Nuda)

Lig.
Coronarium
Lig.
Venosum
“C”
Tuber Omentale v. Porta
Sinister Impressio hepatis
renalis
Impressio
“Q” duodenalis
Impressio
Proc. Papillaris colica

A. Hepatica Lig. Teres


propia Hepatis
Penggantung Hepar
- Lig. Falciforme (menghub. Hepar dg dinding Anterior abdomen)
- Lig. Teres hepatis
- Lig. Coronarium
- Lig. Triangulare
Lig. - Lig. Venosum
Triangulare - Lig. Hepatorenal, Hepatoduodenal, Hepatogastric
dextrum - Omentum minus

Lig. Coronarium Lig. Falciforme


Omentum Minus
Lig. Triangulare
sinistrum

Lig. Falciforme
Lig. Falciforme

Lobus Hepatis
Lobus Hepatis Dexter
Sinister

Lig. Coronarium

Appendix
Lobus
fibrosa hepatis
Caudatus Peritoneum
Lig. Venae
VCI Cavae
Pembagian Hepar
• 1. Fissura Sagittalis Sinistra (membagi secara
1 2
anatomis)
Lobus Caudatus & Lobus Quadratus
termasuk lobus dexter hepar
3
• 2. Fossa Sagittalis Dextra (membagi secara
fisiologis: berdasarkan supply darah, inervasi,
& aliran limfe)
Lobus Caudatus & Lobus Quadratus
termasuk lobus sinistra hepar
• 3. Celah Transversal
Porta Hepatis : v. porta, a. hepatica propia,
ductus hepaticus
Trias Portae : v. porta, a. hepatica propia,
ductus choledocus
Vascularisasi & Inervasi
Vascularisasi
Hepatica communisa. hepatica propia (nama lain a. hepatica
dextra et sinistra)
v. Porta (nutrisi yg diserap usus)v.centralisv.hepatica dextra et
sinistraVCI

Inervasi
Simpatis & Parasimpatis (N. Vagus) melalui Ganglion coelica
Serabut2 N. Vagus dr truncus vagalis sinistra mencapai porta
hepatis sepanjang curvatura minor gaster (omentum minus)
Vesica Fellea
Panjang : 8 cm, isinya 40-50 cc
Plica Spiralis,
Collum VF
ductus cysticus
Terdiri atas :
- Fundus
- Corpus
- Collum
Posisi dpt berubah2 kecuali fundusnya stabil
pd margo inferior hepar
Corpus VF
Proyeksi Fundus VF  perpotongan tepi
lateral MRA dg arcus costalis
Collum & corpus menempel pd facies inferior
Fundus VF (visceralis) hepatis & mencapai porta
hepatis
Syntopi : facies superior VF menempel pd
facies visceralis lobus hepatis dexter
(impressio biliaris)
- Antara collum & ductus cysticus terdapat
penyempitan
- Corpus berhadapan dg : colon transversum,
flexura duodenalis superior & kadang2
pylorus
- Fundus langsung menghadap dinding abdomen
& disebelah kanan linea semilunaris
Lapisan dinding Vesica Fellea dr luar
ke dalam
• Tunica serosa
• Tunica (sela) subserosa
• Tunica muscularis
• Tunica mucosa
Saluran2 pd Vesica Fellea
Dari Collum VF ductus cysticus (bentuk plica
spiralis)

Ductus cysticus + ductus hepaticus  ductus


choledochus

Ductus Choledochus berisi cairan empedu

Ductus Choledochus + ductus pancreaticus major


bermuara di papilla duodeni major
Fungsi Vesica Fellea
u/ menyimpan cairan biliaris (empedu) yg
diproduksi oleh sel-sel hepar

Dari ductus hepaticus, cairan empedu masuk ke


dlm vesica fellea melalui ductus cysticus

Regulasi aliran cairan empedu ke dalam lumen


duodenum diatur oleh Sphincter Oddi
Vaskularisasi & Inervasi
Vaskularisasi
A. hepatica dextra  a. cystica
V. cystica  V.porta

Inervasi
Simpatis : n. spinales segmen T6-T10
Parasimpatis : Truncus Vagalis anterior (N. Vagus
sinistra)
Mekanisme Aliran Empedu
Ductus
Hepaticus Dexter
Ductus Hepaticus Sel-sel
Sinister
Heparmengumpul di
Ductus Cysticus Ductus
canaliculi
Hepaticus biliariscanalis
Communis portaductus
hepaticus ductus
cysticusdisimpan dlm
Ductus vesica felleaductus
Choledochus cysticusductus
choledocusductus
Ductus
Pancreaticus pancreaticusmuara ke
duodenum pars
descendens
Papilla duodeni
major
PANCREAS
Bentuk huruf J tengkurap dg arah ekor yg sedikit naik
Panjang 12 – 15 cm, Berat 170 gr (dewasa)
Penampang bentuk segitiga
Letak : Regio epigastrium & hypochondrium kiri
Merupakan organ extraperitoneal sekunder/retroperitoneal kecuali
cauda pancreas (intraperitoneal)
Facies :anterior, posterior, inferior
Margo : superior, anterior, inferior
Bagian2 Pancreas : Caput, Collum, Corpus, Cauda
Bagian2 Pankreas
Bagian yg melengkungcaput pancreas (terletak pada sebelah kiri
dr concavitas duodeni

Caput pancreas pipih dg facies anterior & posterior

Bagian caput yg berbatasan dg corpusproc. Uncinatus

Diantara caput pankreas (proc. uncinatus) dan corpus pancreas trdpt


incisura pancreatis (ditempati vasa mesenterica superior)

Bagian tangkai mrp Collum, Corpus, Cauda pankreas


Proximal margo superior terdapat peninggian 
tuber omentale pancreatis yg beraposisi dg
tuber omentale hepatis
margo superior terdpat truncus coeliacus & vasa
lienalis

Vasa lienalis setelah sampai hilus lienalis akan


mempercabangkan vasa lienalis, gastrica
brevis & gastroepiploica sinistra
Cauda pancreas b’bntuk pipih & mencapai hilus
lienalis
Corpus Pancreas

Cauda Pancreas

V. Porta Hepatis Truncus


Coeliacus
Ductus Cysticus

Vasa mesentrica
superior

Caput Pancreas
Vasa mesentrica
inferior
Caput Pancreas (VL 2)
Bentuk Gepeng terletak diantara cekungan duodenum

Segi atas tertutup sebelah depan oleh pars superior duodeni

Segi bawah menutupi pars horizontal duodeni

Segi bawah bag. Kiri dr caput pancreas  bentuknya menonjol ke


arah bawah (Proc. Uncinatus)

Di dalam sulcus dibentuk oleh duodenum dg segi lateral kanan &


segi bawah dr caput pancreas terdapat  a. panceatico
duodenalis superior et inferior yg saling beranstomose
Collum Pancreas
Panjang + 2 cm

Menghadap atas depan

Menghub. Caput dg corpus pancreas

Dataran depan ditutupi oleh peritoneum & duodenum

Dataran belakang berhub dg v. mesentrica superior & permulaan


v. porta
Corpus Pancreas (VL 1)
Bentuk Penampang : segitiga
Facies Anterior  sedikit konkaf & menghadap omentum majus
Facies Inferior  tertutup oleh peritoneum
Facies Posterior tdk tertutup oleh peritoneum & langsung berhub dg :
v. lienalis, v. renalis sinistra, Aorta, Gl. Suprarenalis & ren sinistra,
vasa mesentrica inferior
Ujung kiri corpus  menumpang pd flexura lienalis
Ujung kanan corpus  terletak pd flexura duodenojejunalis
Pada Pangkal corpus  ada Tuber omentale (menghadap ke atas,
sedikit ke depan, berhub langsung dg omentum minusLig.
Hepatoduodenale)
Syntopi Corpus Pancreas
Facies anterior corpus pancreas terdapat vesica
fellea, colon transversum & lengkung2 jejunum
Facies posterior terdapat
- Pembuluh darah besar (aorta abdominalis & VCI)
- Ren + Gl. suprarenalis
Cauda Pancreas (VT 12)
• Terletak intraperitoneal, masuk hilus lienalis di
dalam lig. phrenicolienalis
Margo superior
Dibentuk oleh facies posterior & facies anterior
Mulai dr tuber omentale ke arah kiri
Setinggi Curvatura minor Gaster
Berhub. Dg omentum minus (lembar belakang)
Di atas margo berhub. Dg truncus coeliacus & a. hepatica
communis
Margo anterior
Dibentuk oleh facies anterior & facies inferior
Sepanjang margo lembar mesocolon transversum memisahkan
diri
Margo inferior (posterior)
Dibentuk oleh facies posterior & facies inferior
Mulai muncul vasa mesentrica superior
Pancreas sbg Kelenjar Endokrin &
Eksokrin
Mempunyai saluran keluar :
- Ductus pancreaticus major (wirsungi)
- Ductus pancreasticus minor (santorini)
u/ regulasi sekresi kelenjar pancreas, ductus pancreaticus major
mempunyai Sphincter Oddi
Ductus pancreaticus major  bersama ductus choledocus 
Ampulla vater  dinding posteromedial pars descendens
duodeni
Ductus pancreaticus minor cabang dari ductus pancreaticus major
 bermuara di papilla duodeni minor
Ductus Pancreaticus
Wirsungi

Corpus Pancreas Cauda Pancreas


Ductus Pancreaticus
Santorini

Papilla duodeni
minor
Incisura
Ductus Choledocus Pancreatis

Papilla duodeni
major
Proc. Uncinatus
Pars Descendens Caput Pancreas
duodeni
Vaskularisasi & Inervasi pancreas
A. pancreatico duodenalis superior (cab. Truncus
coeliacus)
A. pancreatico duodenalis inferior (cab. A. mesenterica
superior)
Rr. Pancreatici a. lienalis (cab. A. lienalis)
Corpus & Cauda pancreas : Rr. Pancreatici a. lienalis & A.
pancreatico duodenalis superior
Sistem vena mengikuti arteri kemudian bermuara di v.
lienalis & v. mesenterica superior
Inervasi pancreas Simpatis (T6-T10), parasimpatis
(N.Vagus)
Lien
Berfungsi sbg sistem R.E.S (organ lymphoid terbesar & tempat
merusak Hb eritrosit)
Mrp organ Intraperitoneal
Parenkim langsung dibungkus capsula lienalis
Letak : Regio Hypochondrium sinistra
Embriologi berasal dr bagian anal foregut
Facies :
Facies Diaphragmatica (cembung) berhadapan dg diaphragma &
costa 9 - 11 sinistra
Facies Visceralis (datar) mempunyai 3 facies : facies renalis,
gastrica, & colica
Hilus :
Merupakan pertemuan dr impressio pd facies visceralis, tempat
keluar masuknya van lienalis
Fungsi Lien
- Menyimpan 1/6 volume darah dlm tubuh
- Organ lymphoid terbesar
- Tempat utama sel-sel reticuloendothelial  merusak Hb

Inervasi & Vaskularisasi


Inervasi pancreas Simpatis (T6-T10), parasimpatis (N.Vagus)
Vaskularisasi oleh a. lienalis masuk ke hilus lienalis melewati lig.
Phrenicolienalis
Cabang A. lienalis (a. gastrica brevis & a. gastroepiploica sinistra) melalui lig.
Gastrolienalis menuju ke gaster
Vena mengikuti arterinya
Margo
Superi
or

Facies
Diaphragmatica
Ekstremit
as
Ekstremit Posterior
as V. Lienalis
Anterior Margo
A. Lienalis Facies Visceralis,
Inferior
Facies Colica

Facies Visceralis, Hilum


Facies Gastrica Lienalis

Lig.
Splenorenal
Lig.
Gastrolienalis
Facies Visceralis,
Facies Renalis
AORTA ABDOMINALIS
A. Hepatica
communis
A. Phrenica inferior
Cabang A. Lumbalis TRIPLE
A. Gastrica sinistra HALLERY
Parietal
A. Sacralis Media
A. Lienalis

Truncus Coeliacus
A. Pancreatico duodenalis inferior
A. Mesentrica Superior
Aa. Intestinalis
A.Testicularis/Spermatica
Cabang interna/Ovarica A. Ileocolica
Visceral
A. Suprarenalis Media A. Colica Dextra
A. Colica Media
A. Renalis

A. Mesentrica Inferior A. Colica Sinistra

A. Sigmoidea

Cabang A. Rectalis superior


A. Iliaca communis dextra et
Terminal sinistra
A. Hepatica Propia A. Cystica

A. Hepatica Communis A. Gastrica Dextra

A. Gastroduodenal
A. Lienalis
A. Gastro Epiploica sinistra A. Gastro Epiploica dextra

A. Gastrica Brevis A. Pancreatico Duodenalis

Rr. Ilii

Rr. Colici
A. Iliocolica
Rr. Caecalis

A. Appendicularis
Anastomosis PortoSistemik
1. Gastroesophageal Junction mengelilingi
cardia gaster
Porta : R. Oesohagealis V. gastrica sinistra
Sistemik : V. Azygos
2. Daerah Rectum-Anus
Porta : V. Rectalis Superior
Sistemik : V. Rectales Media et inferior
3. Dinding Anterior Abdomen, di sekitar
umbilicus
Porta : V. Paraumbilicalis
Sistemik : Vena pada dinding anterior
Abdomen
Ketika Terjadi Hipertensi Portal, terjadi
varises di anastomosis portosistemik :
• Hemorrhoid di Junction Anorectal
• Varises Oesophagus di Junction
Gastroesophageal
• Caput medusae di umbilicus
V. Intestinalis

V. Iliocolica
V. Colica dextra
V. Mesentrica
superior V. Colica Media
V. Astroepiploica
V. Pancreaticoduodenalis

V. Porta Hepatis Vv. Gastrica Brevis


V. Lienalis
Vv. Gastroepiploica sinistra

Vv. Pancreatici

V. Mesentrica inferior

Akar2 V. Porta :
V. Lienalis, V. Coronaria ventriculi, V. Mesentrica Superior, V.
Cystica, V. Para umbilicalis
LABORATORIUM ANATOMI
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNISSULA
2010
Di R. E. S Eritrosit Tua Umur 120 hari

Hemoglobin
Heme Okigenase

Heme Globin
Heme Oksigenase

4 inti pyrol Fe Asam Amino

Biliverdin reduktase
Biliverdin dibawa transferrin u/ sintesis
protein

B1 + Albumin

B 1 tidak larut air


Transport Plasma butuh kendaraan
u/ menuju ke
Hepatosit melalui
Ke Sel Hepar aliran darah
B1 + Albumin

Di Hepar

Ke Sel Hepar

B1 + Protein Y
Glukoronil Transferase

Bilirubin Glukoronida + Protein Z

B2

Di Usus Halus dibantu kerja bakteri Ikut sirkulasi darah

Urobilinogen direabsorbsi di mukosa usus


Mewarnai
Feces
Usus Besar Ginjal
Oksidasi
Oksidasi Mewarnai
sterkobilin Sterkobilinogen Urobilin Urin

You might also like