Professional Documents
Culture Documents
Overview
Kompetensi
Anatomi Dasar
Anatomi Klinik
PENGERTIAN KOMPETENSI
( SK. Mendiknas No.045/U/2002 ).
Fakultas Kedokteran dan Ilmu Kesehatan, Bagian Anatomi
Universitas Muhammadiyah Yogyakarta.
Kompetensi Dokter
Pada “Kelainan Pencernan”
SKDI 2006 & 2012
Lampiran
1. Pokok Bahasan
2. Daftar Masalah
3. Daftar Penyakit
Tingkat Kemampuan 1,2,3,4.
4. Ketrampilan Klinis
Tingkat kemampuan 1,2,3,4
Fakultas Kedokteran dan Ilmu Kesehatan, Bagian Anatomi
Universitas Muhammadiyah Yogyakarta.
Daftar Pokok Bahasan
• Tujuan Belajar
– Prinsip proses dasar yang terjadi pada
sistema digestoria (Anatomi, Fisiologi &
Biokimia)
– Organisiasi sistem digestoria
– Fungsi dan struktur organ digestoria (Rongga
Abdomen)
– Inervasi dan vaskularisasi sistema digestoria.
– Embriologi & pembentukan sistem
pencernaan
– Dinding abdomen
Terminologi
• Digestive tract
• Alimentary canal
• Gastroinestinal tract
Pendahuluan
• Prinsip Umum :
– Fungsi fisiologi, biokimia
– Lokasi praktikum
– Inervasi dan Vaskularisasi
• Pembagian, lokasi & perlekatan GIT
perkembangan embriologi
Digestive system
The digestive system is the collective
name used to describe the alimentary
canal, some accessory organs and
a variety of digestive processes that
take place at different levels in the
canal to prepare food eaten in the diet
for absorption.
The alimentary canal begins at the
mouth, passes through the thorax,
abdomen and pelvis and ends at the
anus.
The alimentary tract is a muscular tube
about 5 meters long .Its diameter
varies from one segment to another
being widest at the stomach.
It has a general structure which is
modified at different levels to provide
for the processes occurring at each
level.
Segment Length ( cm )
Esophagus 25
Stomach 30
•
The digestive processes gradually break down the foods
eaten until they are in a form suitable for absorption. For
example, meat, even when cooked, is chemically too
complex to be absorbed from the alimentary canal.
It therefore goes through a series of changes that release its
constituent nutrients: amino acids, mineral salts, fat and
vitamins.
Chemical substances or enzymes that effect these changes
are secreted into the canal by specialised glands, some of
which are in the walls of the canal and some outside the
canal, but with ducts leading into it.
After absorption, nutrients are used to synthesize body
constituents. They provide the raw materials for the
manufacture of new cells, hormones and enzymes, and the
energy needed for these and other processes and disposal
of waste materials.
Food processing inside GIT
The activities in the digestive system can be grouped under
five main headings.
Ingestion. This is the taking of food into the alimentary .1
tract, i.e. eating and drinking.
Propulsion. This mixes and moves the contents along .2
the alimentary tract.
Digestion. This consists of: .3
Mechanical breakdown of food by, e.g. mastication
(chewing).
Digestion of food into small molecules by enzymes
present in secretions produced by glands and
accessory organs of the digestive system.
Food processing inside GIT – Cont.
pahit
asam
asin
manis
Glandula salivarius
• Glandula salivares
majores:
– Glandula parotidea
– Glandula sublingualis
– Glandula submandibularis
• Glandula salivares
minores:
– Gld. Labiale
– Gld. Buccales
– Gld. Lingualis
– Gld. palatini
Accessory Organs
• Teeth
– Two sets
• Deciduous teeth
• Permanent teeth
– 6 years of age
– 6-12 years of age
– After 12 years of age
• Classification
– Incisors
» Shape
» Function
» Root
– Canines
» Shape
» Function
» Root
– Premolars
» Shape
» Function
» Root
– Molars
» Shape
» Function
» Root
Accessory Organs
• Teeth
– Dental formula
• Deciduous
Upper teeth: 2 incisors, 1canine, 0 premolars, 2 molars
X2
Lower teeth: 2 incisors, 1canine, 0 premolars, 2 molars
2,1,0,2 X 2 = 20
2,1,0,2
• Permanent
Upper teeth: 2 incisors, 1canine, 2 premolars, 3 molars
X2
Lower teeth: 2 incisors, 1canine, 2 premolars, 3 molars
2,1,2,3 X 2 = 32
2,1,2,3
Accessory Organs
• Teeth
– Structure
• Crown
– Clinical crown
– Anatomical crown
• Root
– Neck
– Outermost surface
– Periodontal ligament
– Dentin
» Cementum
• Pulp cavity
– Location
– Contains
» Pulp
» Odontoblasts
• Root canal
• Apical foramen
Accessory Organs
• Salivary Glands
– Parotid glands
• Size
• Location
• Parotid duct
– Submandibular glands
• Location
• Duct
– Sublingual
• Size
• Duct
– Mechanism
• Stimulation
• Mucin
– Glycoprotein
– Bolus
• Salivary amylase
– Polysaccharide digestion
– Disaccharides and glucose
Pharynx
• Menelan:
– Makanan – cavum
oris recessus
piriformis (epiglottis
lateral)
esophagus
– Jalan nafas ditutup:
• Epiglottis
• Rima glottidis
Oesophagus
• Saluran musculer, ± 25cm
• Menembus diafragma
hiatus esophagus (VT 10)
• 3 penyempitan:
– Angustia superior pangkal /
leher
– Angustia medialis
persilangan dengan bronchus
primarius sinister
– Angustia inferior menembus
diafragma
• vena : plexus esophagei .
Jika terbendung dan pecah
timbul muntah darah
(hematemesis), m isalnya
pada kasus sirosis hati
Gaster (ventriculus)
• fungsi : menampung, menghancurkan &
menghasilkan getah lambung
• Bentuk kosong: J
• Intraperitoneal, kuadran kiri atas
• Bagian-bagian:
– Pars cardiaca fundus
– Corpus ventriculi:
• Curvatura ventriculi mayor omentum
mayus
• Curvatura ventriculi minor omentum minus
– Pars pylorica: canalis pylorus, pylorus
• Kelenjar pencernaan: sel goblet, sel
parietal, sel prinsipalis, sel argentafin, sel
endokrin.
• Vascularisasi:
– A. gastrica
– V. porta
Intestinum Tenue
• Fungsi : digesti dan absorbsi (terutama di
jejenum)
• Duodenum:
– Bentuk U, panjang ± 24cm
– Retroperitoneal
– Papilla duodeni major muara ductus choledochus
dan ductus pancreaticus
• Jejenum dan Ileum
– mukosa : terdapat lipatan yang disebut villi
berfungsi untuk memperluas permukaan
– 6-7m, batas tidak tegas 2/5 proximal jejenum, 3/5
distal ileum
– Jejenum: kosong, dinding tebal, lebih vasculer,
sebagian besar di r. umbilicalis
– Ileum: dinding lebih tipis, vascularisasi sedikit, r.
hypogastrica – pelvis
• Vascularisasi:
– A. mesenterica superior
Accessory Organs
• Liver and Gallbladder
– Location
– Four lobes
– Falciform ligament
– Function
• Liver
– Bile
• Function
– Cystic duct
– Gallbladder
Accessory Organs
• Liver
– Disorders
• Jaundice
– Causes
Accessory Organs
• Liver
– Histology
• Lobules
– Basic functional unit of the liver
– Structural and functional units for blood
processing
– Shape
– Interlobular septum
– Parenchyma cells
» Bile
» Bile canaliculi
– Portal triad
» Portal arteriole, portal venule, and bile duct
Accessory Organs
• Liver lobules
– Sinusoids
– Kupffer cells
• Function
– Central vein
– Glucose
– Amino acids
– Direction of blood flow and bile flow
Accessory Organs
• Liver
Hepar
• Regio hypocondriaca
dextra dan
epigastrium
• Terdiri atas 2 lobus:
dexter dan sinister
• Intraperitoneal,
kecuali area nuda
• Penggantung hepar:
– Lig. Falciforme hepatis
– Lig. Teres hepatis
– Lig. Triangulare
dextrum
– Lig. Triangulare
sinistrum
– Lig. Hepatorenale
Hepar
• Fungsi: produksi
cairan empedu
– Ductus hepaticus
dexter dan sinister
ductus hepaticus
comunis:
1) ductus
choledochus papilla
duodeni mayor
2)Vesica velea ductus
cysticus ductus
choledocus dst
Vesica fellea
• Kantong berbentuk buah peer
• Fungsi: memekatkan empedu
• Daya tampung: 30-60 ml
• Bagian-bagiannya:
– Fundus vesica fellea
– Corpus
– Collum berlanjut sebagai ductus cysticus
Pancreas
• 12-15 cm
• R. epigastrica dan hypocondriaca kiri
• Terdiri atas:
– Glandula eksokrin c. pancreas ductus
pancreaticus duodenum
ductus pancreaticus + ductus choledocus
ampulla hepatopancreraticus = ampulla
Voter papilla duodeni mayor
– Glandula endokrin insulin dan glukagon
darah
• Bagian-bagian:
– Caput
– Collum
– Corpus
– cauda
Accessory Organs
• Pancreas
– Shape
– Location
– Function
• Endocrine and
exocrine
• Exocrine
– Hydrolytic enzymes
– Alkaline fluid
– Bicarbonate ion
concentration
– Optimal pH
» Stomach
» Small intestine
Intestinum Crassum
• Fungsi : absorbsi air ,
mineral dan vitamin &
membuang feces
• 1,5 m
• Khas: taenia coli,
haustrae, appendices
epiploica
• Caecum
• Colon
• Rectum dan canalis
analis
Caecum
• Muara ileum
orificium
ileocaecalis
• Appendix
vermiformis
Colon
• Colon ascendens:
– 12-20cm, valva ileocecalis – flexura
coli dextra
– retroperitoneal
• Colon transversum
– 40-50cm
– Paling besar dan mobil
– Flexura coli dextra – flexura coli
sinistra
– Penggantung: mesocolon transversum
Colon
• Colon descendens
– Flexura coli sinistra – apertura pelvis
superior
– retroperitoneal
• Colon sigmoideum
– Bentuk S, panjang 15-80cm
– Bentuk dan posisi tgt pada jml isinya,
yaitu feses
– Colon descendens – rectum
– Penggantung: mesocolon sigmoideum
Rectum dan canalis
analis
• Panjang lk 12cm
• Tidak mempunyai penggantung usus
(mesenterium)
• Bagian yang melebar: ampulla recti
• Pada rectum terdapat plexus
hemorhoidalis. Jika membesar disebut
hemoroid
• Berakhir sebagai anus pada perineum
– m. sphincter ani internus (otot polos), dalam
keadaan normal tertutup
– m. sphincter ani externus (otot lurik), bisa di
kendalikan
DINDING ABDOMEN,
Regio abdomen
Dibagi menjadi 9 regio oleh:
2 bidang horisontal: bidang subcostalis &
transtubercularis
2 bid sagital: bid yg mll linea medioclaviculare
kn & kiri
Regio abdomen
1. R. epigastrica
2. R. hypochondriaca dext
3. R. hypochondriaca sin
4. R. umbilicalis
5. R. lumbalis dext
6. R. lumbalis sin
7. R. hypogastrica
8. R. Inguinalis dext
9. R. Inguinalis sin
Lapisan dinding abdomen
Cutis
Fascia Superficialis
Fascia camper
Fascia Scarpa
Fascia profunda
Mm. Abdominis
Fascia transversalis
Lemak ekstraperitoneal
Peritoneum
Mm. Abdominis
M. obliquus externus abdominis (m. OEA)
Lig. inguinale
M. obliquus internus abdominis (m. OIA)
M. cremaster
M. transversus abdominis (m. TA)
+ aponeurosis m. OIA conjoint tendon (falx
inguinalis)
M. rectus abdominis (m. RA)
Intersectiones tendinea
M. pyramidalis
Fungsi otot abdomen
M. obliquus abd laterofleksi dan rotasi tubuh
M. RA fleksi dan menstabilkan pelvis
Otot2 ddg lat dan ant:
membantu diafragma selama inspirasi relaksasi
Ekspirasi kuat menarik costa dan sternum ke bawah
Tonus otot menyokong dan melindungi viscera abd
Kontraksi bersama-sama diafragma dan glottis tertutup
tek intraabdominal miksi, defekasi, muntah,
partus
Bangunan-bangunan lain
Vagina musculi recti : pembungkus m. RA, dibentuk
oleh:
Lamina ant: m. RA & m. OEA
Lamina post: m. OIA & m. TA
Linea alba: garis putih dari proc. Xyphoideus –
symphisis pubis, dibentuk oleh aponeurosis m. OEA,
m.OIA, m. TA
Canalis inguinalis: saluran dr anulus inguinalis
profundus (lat) ke anulus inguinalis superfic (med)
Dilalui oleh:
funiculus spermaticus (pria) atau lig. Teres uteri (wanita)
N. ilioinguinalis
Locus minoris hernia inguinalis indirect
Bangunan-bangunan lain
Ligamentum inguinale: penebalan
aponeurosis m. OEA, dr SIAS –
tuberculum pubicum
Trigonum Hasselbach:
Batas:
Med: tepi lat m. RA
Lat: vasa epigastrica inf
Caudal: lig. inguinale
Locus minoris resistens hernia inguinalis direct
(hernia inguinalis med)
Otot dinding posterior abdomen
M. psoas major & minor
M. quadratus lumborum
M. erector trunci
M. latissimus dorsi
M. transversus
abdominis
M. iliacus
Contoh Aplikasi
• Bagaimana penjelasan aspek
anatominya, pada kasus:
– Sensasi lapar, berupa rasa perut melilit dan
nyeri ulu hati.
– Sensansi untuk defecati tetapi masih bisa
ditahan
– Anak/bayi beberapa hari tidak defecatio
tanpa/dengan nausea/vomitus, dgn/tanpa
distensi dinding abdomen.
– Inspeksi, auskultasi, palpasi & perkusi regio
abdomen oleh dr saat px
Anatomi Klinis...
Ax ?
Ulkus peptikus (+)
Gejala GERD
Tinja gelap
Px penunjang ?
Darah tinja (+)
Dx
Tx
Fakultas Kedokteran dan Ilmu Kesehatan, Bagian Anatomi
Universitas Muhammadiyah Yogyakarta.
Analisa Anatomi
Gaster
Organ gastrointestinal utama
Lanjutan esofagus, intraperitoneal
Penggantung : omentum majus dan minus (sepadan
mesenterium)
Bangunan lambung (pars cardiaca – pylorus)
Hubungan dengan organ sekitar
Vaskularisasi :
a. gastrica sinistra,
a. gastrica dextra,
a. gastrica breves,
a. gastroepiploica dextra,
a. gastroepiploica sinistra
Ax ?
Keluhan nyeri (ciri,
lokasi, perubahan
posisi dll)
Px penunjang ?
Darah
Urin ??
Dx
Tx
Penyalahguna
alkohol
Gangguan hepar
Hipertensi portal
Tanda dan gejala
Kematian
Fascia
Fascia superfisialis (camper dan scarpa)
Fascia profunda
Otot abdomen
M. Oblikus eksternus dan internus
M. Transversus
M. Rektus
M. Piramidalis
Regio inguinal kanalis inguinalis
Angulus inguinalis superfisilais & profunsus
Dinidng kanalis inguinalis