Professional Documents
Culture Documents
(Τ-symmetry)
Εννοιολογικό πλαίσιο χρόνου
Συμμετρίες-Νόμοι Διατήρησης-CPT
Χρόνος στη Θερμοδυναμική / Κβάντομηχανική /
Σχετικότητα
Κοσμολογικό “Βέλος του χρόνου”
Απόδειξη T παραβίασης?
Συμπεράσματα?
Σ.Ε.Μ.Φ.Ε.
Μηλιάς Ρένος
09107010
Εννοιολογικό Πλαίσιο Χρόνου
Ο χρονος ως εγγενής χαρακτήρας της κίνησης
Η ιδέα της κυκλικότητας του χρόνου
Η επάνοδος του Poincare
Χρόνος?
"Ο χρόνος δεν είναι κάτι αντικειμενικό. Δεν είναι ούτε ουσία
ούτε τυχαίο ούτε σχέση αλλά μια υποκειμενική συνθήκη
που οφείλεται αναγκαστικά στη φύση του ανθρώπινου
μυαλού".
..Νευτώνειος χωροχρόνος
Αιτιοκρατικός κόσμος όπου ο χρόνος δεν έχει φορά και
είναι γραμμικός (ομοιογενές σύνολο στιγμών - ισοτροπικός
χρόνος).
dt o χρόνος μεταβίβασης σε διαφορετικά στιγμιότυπα.
Προϋπόθεση η απόλυτη ηρεμία.
μοντέλα του Νευτώνειου χωροχρόνου αποτελούν τετράδες
της μορφής <Μ,dT,h,∇>
“Ο απόλυτος, αληθινός και μαθηματικός χρόνος ρέει από τη
φύση του ομοιόμορφα, χωρίς να σχετίζεται με οτιδήποτε
εξωτερικό.”
Νewton στο “Principia”
Συμμετρίες-Νόμοι Διατήρησης-CPT
Ένα σύστημα που έχει εξελιχθεί από μία αρχική κατάσταση
σε μία άλλη, θεωρείται συμμετρικό ως προς το χρόνο, εάν
είναι δυνατό ξεκινώντας από την τελική κατάσταση να
φτάσουμε στην αρχική αντιστρέφοντας τη φορά κίνησης
των συνιστωσών του συστήματος.
Στην χρονική αντιστροφή έχουμε τις παρακάτω αλλαγές ή μη
στα διάφορα φυσικά μεγέθη:
r→-r, ορμή p→−p, σπιν σ→−σ, Ε→Ε ηλεκτρικό πεδίο, Β→−Β
μαγνητικό πεδίο, σΒ→σΒ μαγνητική διπολική ροπή, σΡ→σΡ
διαμήκης πόλωση, Eσ→−Εσ ηλεκτρική διπολική ροπή.
Νόμοι Διατήρησης
Θ. Noether: Για κάθε συνεχή συμμετρία που διέπει ένα
ιδιαίτερο φυσικό φαινόμενο, (αναλλοίωτη η αντίστοιχη
Lagrange), υπάρχει μία φυσική ποσότητα η οποία
διατηρείται και δίνεται απο το γεννήτορα της αντίστοιχης
ομάδας.
...Νόμοι Διατήρησης
Αλληλεπιδράσεις P C CP T CPT
Ισχυρές + + + + +
Ηλεκτρομαγνητικές + + + + +
Ασθενείς - - + + +
(μικρό ποσοστό
- - - - -
Ασθενών)
Βαρύτητα + + + + +
Θερμοδυναμική
Clausius (1850): Ανταλλαγές της θερμότητας είναι μη
αντιστρεπτές. Δε γίνεται όλη η θερμότητα να μετατρέπεται
σε έργο. (2ος Θερμοδυναμικός Νόμος)
Αύξηση της εντροπίας ενός συστήματος απαιτεί την έννοια
του βέλους του χρόνου.
Μακριά από την ισορροπία, η θερμοδυναμική δεν
αποκλείει την περίπτωση δημιουργίας “τάξης” ή “δομής”
στην πάροδο του χρόνου!
Maxwell's demon & φαινόμενο
θερμοδιάχυσης
Η χρονική εξέλιξη ενός μεμονωμένου συστήματος σταματά
όταν η εντροπία φτάσει στη μέγιστη τιμή της, δηλαδή στη
θερμοδυναμική ισορροπία. (Σε κλειστά-ανοιχτά
συστήματα, η ελεύθερη ενέργεια παίρνει την ελάχιστη τιμή
της στην ισορροπία).
Για τη μελέτη μεγάλων συστημάτων μορίων στη μη
ισορροπία χρησιμοποιείται η συνάρτηση κατανομής
πιθανότητας της οποίας το κβαντικό ανάλογο είναι ο
πίνακας πυκνότητας πιθανότητας.
Οι εξισώσεις Liouville-Von Neumann, (κλασική φυσική &
κβαντομηχανική), οι οποίες περιγράφουν τη μεταβολή στο
χρόνο είναι συμμετρικές στο χρόνο.
Boltzmann (1844-1896)
Στατιστική ερμηνεία 2ου Ν. Θερμοδυναμικής
Παραδοχή: Τα μόρια δεν είναι συσχετισμένα πριν την
κρούση, είναι όμως μετά.
Ανέλυσε την προσέγγιση στη μη θερμοδυναμική ισορροπία
με μία ασύμμετρη στο χρόνο εξίσωση εξέλιξης, την εξ.
Boltzmann
H theorem: Περιγράφει τη μη αντιστρεπτή αύξηση της
εντροπίας
Κβαντομηχανική
Στο χώρο Hilbert η κλασσική κβαντομηχανική είναι
συμμετρική θεωρία στο χρόνο με συμμετρική δυναμική
διαφορική εξίσωση και συμμετρικές συνοριακές συνθήκες.
H ένοια της στιγμιαίας κατάστασης συμπίπτει με μία ένοια
“δυναμικής” συμπεριφοράς. Γι' αυτό το λόγο η
αναλλοιώτητα χρονικής αντιστροφής δεν είναι στην QM η
περίπτωση όπου εάν η ψ(t) ικανοποιεί την εξίσωση τότε η
ψ(-t) την ικανοποιεί επίσης.
...QM
Η ενέργεια είναι διατηρήσιμο μέγεθος μόνο κατά την
κίνηση σε χρονικά ανεξάρτητο πεδίο. Η χρονική
ανεξαρτησία μπορεί να θεωρηθεί και ως μία συμμετρία
χρόνου.
(Σύνδεση της διατήρησης της ενέργειας με συμμετρία
χρονικής αντιστροφής)
Για ένα απομονωμένο σύστημα η αρχή του χρόνου δεν έχει
καμία απολύτως σημασία και μόνο η αρχική κατάσταση
του συστήματος υπεισέρχεται στη χρονική του εξέλιξη.
(Αρχή της ομοιογένειας του χρόνου)
..QM
Υπάρχει ασάφεια στην αβεβαιότητα ενέργειας-χρόνου.
Το Δt ερμηνεύεται ως ο χαρακτηριστικός χρόνος εξέλιξης του
συστήματος
Η χρονική εξέλιξη είναι: U (t )=e (−iEt / h )
Υπάρχει η άποψη ότι η ασύμμετρη χρονική εξέλιξη ενός
συστήματος είναι αδύνατη.
(βοηθάει η αναστρεψιμότητα της χρονικής εξίσωσης της
χαμιλτονιανής)
Το “βέλος του χρόνου” στην
Κβαντική θεωρία
Σε κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης (reduction of the
wavefunction) αφαιρείται η συμμετρία ανάμεσα στην
παρελθούσα κατάσταση του συστήματος και στη
μελλοντική του. Οπότε χρειάζεται η ένοια του βέλους του
χρόνου παρόλο που οι εξισώσεις του Shrodinger είναι
αντιστρεπτές και αιτιοκρατικές.
Στην κβαντομηχανική υπολογίσιμων συστημάτων μία
κατάσταση πρέπει να “προετοιμαστεί” ώστε να γίνει
εφικτός ένας υπολογισμός. Αυτό είναι μία μαρτυρία για
μία ασύμμετρη ομάδα εξέλιξης του χρόνου.
Σχετικότητα
..Σχετικότητα
Το 1905 ο Einstein αναίρεσε την πεποίθηση ότι ο χρόνος
είναι απόλυτος. Ο χρόνος θα διαστέλλεται ή θα
συστέλλεται ανάλογα με την κίνηση του παρατηρητή, ή
ακόμα και από τη θέση του στο χώρο (ένα ισχυρό πεδίο
βαρύτητας μπορεί να επιβραδύνει το χρόνο).
Αναίρεση λοιπόν της ιδέας απόλυτου χρόνου ή χώρου,
εισαγωγή απόλυτου χωροχρόνου.
Η ταχύτητα του φωτός είναι σταθερή ανεξάρτητα από την
κίνηση της φωτεινής πηγής.
..Σχετικότητα
Το 1906 ο Poincare παρουσίασε μία μαθηματική τυπολογία
στον τετραδιάστατο χώρο, με το χρόνο ως τέταρτη
διάσταση. Ωστόσο δε συνειδητοποίησε την αξία αυτής της
ιδέας κάτι που έκανε ο Ρωσογερμανός Hermann
Minkowski.
O Minkowski διέκρινε ότι ο Poincare έθεσε τις βάσεις για
μία γεωμετρική διατύπωση της ΕΘΣ που θα
συμπεριλάμβανε και οπτικές αναπαραστάσεις.
Συνειδητοποίησε ότι το στοιχείο που συνδέει τις τέσσερις
διαστάσεις είναι η ταχύτητα του φωτός.
..Σχετικότητα
«Από δω και πέρα ο χρόνος καθεαυτόν και ο χώρος
καθεαυτόν είναι καταδικασμένοι να ξεθωριάσουν, να
γίνουν σκιές και μόνο ένα είδος ένωσης των δύο θα
διατηρήσει μια αυθύπαρκτη υπόσταση»
“Raum Und Zeit” Minkowski
Έτσι στη γενική σχετικότητα ο χρόνος είναι απλώς μια
συντεταγμένη που χαρακτηρίζει τα συμβάντα στο σύμπαν.
Δεν έχει κανένα νόημα έξω από τη χωροχρονική
πολλαπλότητα.
..Minkowski spacetime
Συμμετρία χρόνου στη σχετικότητα
Η ένοια του βέλους του χρόνου στην κοσμολογία μπορεί να
συνδεθεί με την αύξηση της απόστασης των γαλαξιών με
την πάροδο του χρόνου.
Η διαστολή του σύμπαντος ως αιτία για την κατεύθυνση
του βέλους του χρόνου. (S. Hawking)
(δλδ ο χρόνος αυξάνει επειδή διαστέλλεται το σύμπαν)
Η πλειονότητα των φυσικών αποδέχεται τη φορά του βέλους
του χρόνου που συνδέεται με την εντροπία και την αύξησή
της μέχρι να έρθει το σύμπαν στη θερμική του ισορροπία.
..Κοσμολογικό “βέλος του χρόνου”
Το πρόβλημα που προκύπτει με τη συνεχή αύξηση
εντροπίας, είναι ότι κατά τη γέννηση του σύμπαντος η
εντροπία ήταν ελάχιστη, οπότε η τυχαία δημιουργία θα
ήταν μία περίπτωση ελάχιστης πιθανότητας.
Θεωρία πολλαπλών συμπάντων μέσω κβαντικής.
(Συμμετέχει κ ο Hawking)
Hawking radiation - evaporation of a black hole - κβαντική
pure-to-mixed ματάβαση - T παραβίαση
Απόδειξη Τ-παραβίασης?
Το πείραμα CPLEAR στο CERN μέτρησε ασυμμετρία μεταξύ
των ποσοστών μετάβασης ενός αντικαονίου σε καόνιο και
το αντίστροφο. Βάσει Wolfenstein κριτηρίων αυτή η
παρατήρηση συνεπάγεται σε άμεση απόδειξη Τ
παραβίασης.
Πειράματα στα FNAL (KTEV) kai CERN (NA48) μέτρησαν μία
περίεργη Τ ασυμμετρία στη διάσπαση ενός Κ0L σε π+ π- e+
e- Σύμφωνα με αναλύσεις των Sehgal & Leuseh αυτή η
ασυμμετρία περιγράφεται απο τη χρονική εξέλιξη ενός
υποθετικού καονίου, η οποία είναι αναλλοίωτη σε χρονική
αντιστροφή.
Συμπεράσματα?
Ο χρόνος δυσκόλεψε την επιστημονική κοινότητα σε
σημείο όπου αφού τον υποβίβασαν σε γεωμετρική
διάσταση κατέληξαν μέχρι και να τον θεωρήσουν πλάνη
(Άινσταιν)
Η ένοια του βέλους του χρόνου απαιτείται για τον αυστηρό
διαχωρισμό παρελθόντος και μέλλοντος.
“Χρόνος είναι το συνεχές της εμπειρίας κατά το οποίο
γεγονότα περνούν από το μέλλον μέσω του παρόντος στο
παρελθόν” Hyperdictionary
..Συμπεράσματα?
“Το πεδίο μου είναι ο χρόνος” Γκαίτε
Για τη φυσική: “..η σαφήνεια βουλιάζει στα μεταφορικά
σχήματα, η αβεβαιότητα ανάγεται σε έργο τέχνης.” Καμύ
Ανάμεσα στη βεβαιότητα που έχουμε για την ύπαρξη του
χρόνου και στο περιεχόμενο που προσπαθούμε να
αποδώσουμε σ' αυτή τη βεβαιότητα υπάρχει ένα χάσμα. Γι
αυτό το λόγο ο χρόνος, δεν είναι παρά ένας γνώριμος
ξένος για την ανθρώπινη αντίληψη.
Βιβλιογραφία
http://philosophyfaculty.ucsd.edu/faculty/wuthrich/PhilPhys/EarmanJohn2002IntSt
udPhilSci_TRI.pdf
http://www.springerlink.com/content/mqcy10kfcx99l5u5/
Κβαντομηχανική 1&2, Τραχανάς, Πανεπ. Εκδ. Κρήτης
Europhysics Journal
The arrow of time, Peter Coveney
The nature of space and time, S. Hawking
Το χρονικό του χρόνου, S. Hawking
Assymetries in time: Problems in the philosophy of science, Paul Horwich
http://www.math.upatras.gr/~streklas/public_html/meta/Georgakopoulos.pdf
http://en.wikipedia.org