Endemic diseases of livestock

poultry Nepal
Dr.Kedar Karki
 Endemic (epidemiology)

• In epidemiology, an infection is said to be

endemic (from Greek ἐν en "in, within" and
δῆμος demos "people") in a population when
that infection is constantly maintained at a
baseline level in a geographic area without
external inputs.
• epidemic (from Greek ἐπί epi "upon or above"
and δῆμος demos "people") is the rapid
spread of infectious disease to a large number
of people in a given population within a short
period of time, usually two weeks or less.
• A pandemic (from Greek πᾶν pan "all" and
δῆμος demos "people") is an epidemic of
infectious disease that has spread across a
large region; for instance multiple continents,
or even worldwide.
• The most recent pandemics include the HIV
pandemic as well as the 1918 and 2009 H1N1
pandemics.
• A syndemic or synergistic epidemic is the
aggregation of two or more concurrent or
sequential epidemics or disease clusters in a
population with biological interactions, which
exacerbate the prognosis and burden of
disease. The term was developed by Merrill
Singer in the mid-1990s.
• Syndemics develop under health disparity,
caused by poverty, stress, or structural
violence and are studied by epidemiologists
and medical anthropologists concerned with
public health, community health and the
effects of social conditions on health.
 भभैंस सीममा डडेग नमालमा
• रमामम्रो ससत नससुक माई सभजडेक म्रो परमाल ससंच य गरमार्दा कसु सहिन पसुग् यम्रो , यस्तमा
परमाल खमाएकमा भभैंस सी प्रजमातसीममा भएकम्रो पपौष अन्तसीम समातमाबमाट
पसुच् छर ससुक् नडे, खसु ट मा ससुस न्निनडे, खसु र ममासथिकम्रो खसु ट माकम्रो भमागकमा छमालमा
ससुकडे र झनर, कमानकम्रो टसु प्पमा ससुक् नडे समाथिथै र सुध सरनडे भभैंस सीकम्रो र सुध ७०–
८०% सम्म कमसी आएकम्रो तथ्य वसीगत वषर्दा नडेप मालकमा झमापमा, सप्तरसी,
ससरमाहिमा, रपौतहिट, सचतवन, बमाबाँकडे , अनसी लमजसुङ जसीलमाममा रडेस खएकम्रो
छ।
 भभैंस सीममा डडेग नमालमा रम्रो ग कम्रो प्रकम्रो प
• इ.ससं. १९३० तमाकमा हिमालकम्रो पमासकस्तमानकम्रो पसंज माव प्रमान्तममा डडेग
नमामक खम्रो ल मा छडेउ छमाउममा लगमाएकम्रो धमानबमाट उपलब्ध परमाल
सहिउबाँर ममा त्यस कडेत्र कमा भभैंस सीलमाई खसु व माएर पमाल्रमा ममाथिसीकमा जस्तमा
लकण रडेख माई भभैंस सीहिरु सवरमामसी पनर्दा थिमालडेछ नन् । त्यस वडेल मा त्यहिमाबाँ
कमायर्दार त सब्रिसटस पशसु स्वमास्थ्य प्रमासवसधक सरलपौलडे रम्रो ग कमा सवथै
लकण ससहित रम्रो ग कमा सवथै लकण ससहित रम्रो ग कम्रो नमाम डडेग नमालमा भनसी
नमाममाकरण गरडेक म्रो तथ्य भडेस टन्छ ।
• तत्पश्चमात इ.ससं. १९६०–७० तसीर फडे रसी पमासकस्तमान तथिमा
भमारतकम्रो पसंज माब कडेत्र कमा पशसु सचसकत्समाकमर्मी हि रुलडे पसुन नः यस रम्रो ग बमारडे
चचमार्दा गरडेक म्रो असभलडेख पमाइन्छ । इ.ससं. १९७३ सतर भमारतकम्रो पसंज माब
प्रमान्त लसुस धयमानमा कडेत्र बमाट रम्रो ग रडेस खएकम्रो कडेत्र बमाट भभैंस सीलमाई सहिउबाँर ममा
खसु व माउनडे परमाल सब्रिटडेन कम्रो क्यय सररम मा रहिडेक म्रो प्रयम्रो ग शमालमाममा पररकण
गरमार्दा परमाल फ्यसुज माररयम प्रजमासतकम्रो ढसु शसीबमाट प्रर सुस षत भएकम्रो ठहिर
हिह न गएकम्रो पसुष सी भएकम्रो छ ।
• यसरसी ढसु शसी प्ररसुस षत रमानमा, परमाल खमाबाँर मा सम्रो रमानमा परमालसबाँग ढसु शसी
पसन शरसीरममा चय–अपचय हिह रबाँ मा ढसु शसीबमाट उत्पन्नि सवषकक्ती क म्रो
असरकमा रुपममा भभैंस सीहिरुममा उपरम्रो क अनसुश मारकमा लकण रडेस खनडे
गरडेक म्रो अनसुस न्धमानकतमार्दाहि रुकम्रो ठहिर रहिडेक म्रो छ ।
blIf0f Plzofsf] cGo d'n'sdf
s] 5 <
• आजकम्रो सस्थितसी सम्म आइपसुग् रमा ममाथिसी उलडेस खत रम्रो ग डडेग नमालमा
पमासकस्तमानकम्रो डडेग खम्रो ल मा कडेत्र ममा ममात्र नभई धमान खडे त सी गररनडे कडेत्र ममा पमालसीनडे
भभैंस सीममा रडेस खन्छ नथै । भमारतममा पसन भमारतकमा उत्तरसी रमाज्य, पसंज माब,
हिररयमाणमा, उत्तर प्ररडेश , उत्तरमाञ्चल, सवहिमार, बसंग माल, झमारखण्ड, छत्तसीसगढ
जस्तमा प्ररडेश ममा प्रत्यडेक वषर्दा सनयमसीत रुपममा रडेस खनडे गरडेक म्रो छ ।
• हिमामम्रो आफ्नम्रो नडेप मालकथै ससंर भर्दाम मा भनडे ममाथिसी उलडेस खत लकणकमा रम्रो ग
सवर्दा प्रथिम २०४४ तसीर बमाबाँकडे सजलमाममा पसहिलम्रो पटक यस
स्तम्भकमारलडे त्यहिमाबाँ कमायर्दार त हिह रबाँ मा गरडेक म्रो असभलडेख छ ।
• हिमामम्रो आफ्नम्रो ससंर भर्दाम मा अन्य वषर्दाम मा फमाटफसु ट रडेस खनडे यम्रो
समस्यमा २०५६ समालममा भनडे ममाहिमाममारसीकथै रुपममा नडेप मालकम्रो झमापमा,
मम्रो र ङ, ससुन सरसी, ससरमाहिमा, सप्तरसी, बमाबाँकडे , बसरर्दाय माममा रडेख मा परडेक म्रो तथ्य
भडेस टन्छ ।
• यसथै रम्रो ग गरमाउन तम्ससीनडे ढसु शसी फ्यसुज माररयमकम्रो आनसीबमानसी
सम्बन्धममा यस स्तम्भकमारलडे पशसु सचसकत्सक सवजमानकम्रो
स्नमात्तकम्रो त्त र अध्ययन गनर क्रमममा गरडेक म्रो अनसुस न्धमानलडे सकन
पसुच् छर ससुक् छ, खसु ट माकम्रो छमालमा सकन ससुक् छ, सहिउबाँर ममा भभैंस सी खमाबाँर मा
खमाबाँर थै सकन र सुब् लमाउछनन्, सकन सदडे भभैंस सीकम्रो र सुध उत्पमारन घटडेर
जमान्छ बमारडे सनम्न तथ्य सनकमालडेक म्रो छ ।
• यस ढसु शसीकम्रो चय अपचयबमाट सनस्कनडे सबषकमा सवषमाकक्ती क मा कमारण
छमालमा, ममाससु तथिमा रगतकमा नशमाममा पमाइनडे, कम्रो ल माजन रडेश मालमाई
कम्रो ल मासजनडेज इन्जमाइमममा पररवतर्दान गछर्दा भनडे इलमाससटन रडेश मालमाई
इलमासस्टनडेज ममा पररवतर्दान गछर्दा । जसकमा कमारण शरसीरकमा तलमा भमाग
पसुच् छर, खसु ट माममा रक ससंच मार अवरम्रो ध हिह बाँर मा छमालमाममा पमानसी, हिमावमा तथिमा
पम्रो ष ण तत्व अभमाव हिह न जमान्छ अनसी तन्तसु मरडेर जमान्छनन् ।
• यसी बमाहिडेक ढसु शसी जन्य सवषमाकक्ती ल डे कलडेज म्रो, फम्रो क् सम्रो , मसुटसु , ममृग पौलमाममा
समडेत कसत पसु¥यमाउछ जस्कमा कमारण एक त ढसु शसी प्ररसुस षत परमाल
जसुन रमामरसी पच्न पमाउबाँर थैन समाथिथै पसच हिमालडे पसन शरसीरकमा सवसभन्नि
भमागममा सहिज आपसुत र्मी हिह न सकथै न । त्यसकमारण भभैंस सीकमा वथिमानममा
ममाथिसी उलडेस खत लकण रडेस खनडे गरर्दाछ ।
 अब यसकम्रो रम्रो क थिमाम सनयन्त्रण तथिमा उपचमारकम्रो
व्यवस्थिमापन गनरप म्रो कसरसी ?
• —सकडे सम्म कसु सहिएकम्रो परमाल नखसु व माउनडे सक
• —परमाललमाई रमामम्रो स बाँग ससुक माउनडे, टकटक्यमाउनडे, हिमाल खसु व माउनडे भन्रमा
आधमा ममात्र खमान सरनडे, आधमा हिररयम्रो घमाबाँस , डमालडे घमाबाँस खसु व माउनडे सक
• — परमाललमाई कडे हिसी सम्रो स डयम हिमाइडड म्रो अक्समाइड १ गमाम, १००
एम.एल. पमानसीममा झम्रो ल बनमाई प्रसत २० कडे .जसी.कमा ररलडे परमाल
उपचमार गनर हिम्रो कक्ती ।
• — पमाइन्छ भनडे पडेन् टमा सल्फडे ट पसहिलम्रो सरन ६० गमाम त्यस पसछ ३०
गमामकमा ररलडे अकर्को १५ सरन खसु व माउनडे वमा
• — एन्टसीडडेग नमालमा झम्रो ल १० एम.एल.कमा ररलडे ७ रडेस ख १० सरन
सरनडेक क्ती वमा
• — ल्यमाक्टम्रो ल माइन जस्तमा औषसध पम्रो खसु व माउनडे समाथिथै पम्रो ष ण यसुक
खनसीज समश्रण कसु सहिएकम्रो परमाल खसु व माउनडे सवकल्प नभएसम्म
भभैंस सीकम्रो आहिमारममा आपसुस तर्दा गनसुर्दा त झनथै वडेश ।
• — प्रमासवसधक तथिमा कमृ षकलमाई सचडेत नमामयल क तमासलम त सरनथै
प¥यम्रो ।
• — यस्तमा खमालडे रम्रो ग लमाई प्रमाथिसमकतमा सरनथै पनर हिह न् छ ।
• — कमामनमा गररौं अकर्को वषर्दाम मा मसंस सरमथै मनससुन नआओस बरु
कसलमाई भनससुन गनसुर्दा पलमार्दा सवर्दाप सकय भडेल माबमाट सनणर्दाय सलउलमा ।
• — सकन त्यम्रो भभैंस सीकम्रो पसुच् छर कसहिलडे ससुक मा भनडेर कसु नर, सहिउबाँर ममा
परमाल ममात्र खसु व माउनडे बडेल मा ममाथिसी भनडेक मा औषधसी फडे रसी खसु व माउनडे, त्यम्रो
सवषलडे असर गनसुर्दा भन्रमा पसहिलडे भभैंस सी चनमाखम्रो भई हिमाल्छ, ।
 ढसु ससी ससंक्र समत परमालकम्रो गमाई प्रजमातसीममा पनर असर

• १ सहिड्रमा थिरथिर कमाप्नडे । त्यम्रो ढकडे रसी बमाङडे जस्तथै ।

• २ अत्यसधक ¥यमाल सससंग मान कमाड्नडे ।
• ३ बमान्तमा गरडे जस्तथै गनर । उघमार कमाट्नडे जनमावरलडे बमान्तमा गरर्दैन
भन्थिडे ।
• ४ जसीउ भरसी रगतथै चसुस हिएलमा जस्तम्रो गरसी सवसमरमा आउनडे ।
• ५ खमानडे रुचसी कम हिह न सुक मा समाथिथै पडेट ढमासडनडे, पखमालमा लमागडे पसन हिह न
सक्छ ।
• ६ त्यम्रो प्रचसलत औषसधलडे सनकम्रो नहिह न डे थिसुन डेल म्रो , पमाठडेघ रकम्रो ससंक्र मण
असन वमालसी न थिमामसीनडे समस्यमा वथिमानममा रडेस खए आश्चयर्दा ममान्निसु पनर
कमारण छथैन ।
• ७ वथिमानममा पशसुहि रु थिमारम्रो हिह न सु कसु नथै नपौलम्रो कसु रमा रहिडेन , सरन कथै कमृ सत्रम
गभमार्दाध मान गरमाउरमा पसन ।
• ८ लसीटरममा र सुध सरनडे भनसी सकनसी ल्यमाएकम्रो त्यम्रो जसर्मी, हिम्रो ल् स्टसीउन
सफ्रिजनलडे थिम्रो प मा पसन रय ध सरएन भनडे टमाउकम्रो म मा हिमात रमाखसी पछसु तम्रो
सकन गनर ।
• ९ अचमानक वथिमानकमा गमाई तसुस हिन पसुग डे कडे लमाई रुनसु ।
• १० समासथै फडे नर्दा गमाहम्रो सस. आर. सड. हिथैन हिथै ।
• ११ व्यमाउनडे वडेल माकमा गमाई थिलमा परडे कडे उठ्लमान ।
 औषसध उपचमार कडे गररएकम्रो छ, तर गनसुर्दा कडे पनर
सथियम्रो ।
• १ त्यम्रो कसु सहिएकम्रो परमाल सकभर न खसु व माउन सलमाहि पम्रो सरनडे, सवकल्प
खथै ?
• २ खसु व माउनथै परडे कसु न्यपौ लगमाइ थिसुप मारडेक म्रो परमाल रमामरसी ससुक माइ,
टकटकमाएर उपचमार गरसी खसु व माउनडे ।
• ३ १Ü कम्रो सम्रो स डएम हिमाइडड म्रो अ क्समाइड झम्रो ल लडे प्रसतसरन परमाल उपचमार
गनर ।
• ४ यसरसी उपचमार गरडेक म्रो परमाल पसन प्रसत जनमावर आज ख सु व माउनडे भन्रमा
आधमा ममात्रमा ममात्र बमाबाँक क्ती हिररयम्रो घमाबाँस , डमालडेघ माबाँस लडे सम्रो ध भनमार्दा गनर ।
• ५ उच्च गसुण स्तर, भरपरर्को उतपमारनकम्रो खनसीज समश्रण सवजकम्रो
सलमाहि अनसुस मार कसु सहिएकम्रो परमाल नथै खसु व माउन पनर वमाध्यमात्मक
पररस्थिसीतसीममा गमाईलमाई खमान सरनडे ।
• ६ ल्यमाक्टम्रो ल माइन पमाउडरकम्रो उपय सुक ससंघ सुल न बनमाइ आवश्यकतमा
अनसुस मार औषसध उपचमार गनर वमा पमाइन्छ भनडे पडेन् टमा सल्फडे ट उसचत
ममात्रमाममा प्रयम्रो ग गनर, यम्रो असल झन्झटसीलम्रो छ वमा एसण्ट डडेग नमालमा
झम्रो ल ७ रडेस ख १० सरन सम्म वथिमानलमाई सरनडे ।
 रम्रो क थिमामकम्रो लमासग गनर कडे त
• १ अकर्को वषर्दा मसंस सरममा धमान सभत्रमाउनडे वडेल मा मनससुन नआओसन्
भनससुन गनर्दा सहिमसत गनर हिम्रो सक नतम्रो ड् नडे गरसी
• २ परमाल सभजडे रमामरसी ससुक माउनडे भण्डमारण असध सभजडे गररौं उपचमार ।
• ३ परमाल नथै खसु व माउन पनर सवकल्प नभएकम्रो स्थिसीतसीममा ममाथिसीकमा
लकण कसहिलडे रडेस खन्छ भनडेर कसु रडेर सकन बस्नडे बरु ममाथिसी भनडे झभैं कमा
औषसध यस वषर्दा औषसध उपचमारकमा लमागसी प्रयम्रो ग गरसीएकम्रो ममात्रमा वमा
अवसध आधमा परमाल खसु व माउन शसुरु गरमार्दा नथै सरसंर मा वडेश ।
• सवषसकलडे असर रडेख माउन भन्रमा पसहिलडे नथै चनमाखम्रो भइ हिमालमान असन
रम्रो ग कजस्लडे गरमार्दा हिमाममा गमाई, भभैंस सी ढसु ससी प्ररसुस षत डे रडेस खन्थ्यम्रो,
समग स्थिसीतसीकम्रो सववडेच नमा गनर हिम्रो भनडे भन्निथै पछर्दा यसकम्रो उसचत
अनसुस संध मान कमृ षक, प्रमासवसधकलमाई असभमसुख सीकरण गनर्दै पछर्दा ।
 नडेप मालममा रडेख मा परडेक म्रो खरसी रम्रो ग — ससंभ माव्य कमारण, उपचमार
तथिमा रम्रो क थिमाम एक सससंहि मावलम्रो क न
• नडेप मालकम्रो ससुरय र पसश्चमकम्रो पहिमाडसी सजलमाकमा कडे हिसी भमागममा खमासगरसी
पसुष रडेस ख वषमार्दा आषमाढसम्म भभैंस सी प्रजमातसीममा ममात्र सवशडेष लकणकम्रो
रम्रो ग कडे हिसी वषर्दाय तमा सनयसमत रुपममा रडेख मा पनर्दा थिमालडेक म्रो छ । रम्रो ग कम्रो
लकणकमा आधमारममा स्थिमासनय बम्रो ल चमालकम्रो भमाषमाममा “खरसी” वमा
“चपौखरसी” नमाममाकरण प्रचलनममा ल्यमाएकम्रो छ ।
• यम्रो रडेख मा परमार्दा भथैस सीहिरुममा पसुच् छरकम्रो झसुप् पमाकम्रो ररौं झनर छमालमा फसु सम्रो
हिह न डे, खमान मन नगनर, वडेस सुध भई सहिसंड् नडे, डसु ल्नडे, अगमासडकम्रो पमातमा
बमासहिर परट फरमासकलम्रो पमारसी उसभनडे, घसुबाँड मा टडेस क बस्नडे, खसु र बमाट सडेत म्रो
धसुल म्रो झरसी नयमाबाँ खसु र पलमाएर असमाधमारण आकमार Rocker
Shape सलनडे हिह रबाँ मा सहिसंड डसु ल गनर्दा अससजलम्रो हिह न डे हिह न् छ । रम्रो ग रडेख मा
परमार्दाक म्रो सस्थिसतममा कडे सहि प्रसतशत ममृत् यसु पसन हिह न डे सनसश्चत मपौसम
पररवतर्दान हिह बाँर मा रडेख मा पनर गरडेक म्रो पमाइएकम्रो रडेस खन्छ (सनमर्दाल सव. कडे .
आसर २०००) ।
 रम्रो ग सनरमान तथिमा उपचमारकमा लमासग गररएकमा
प्रयमासहिरुकम्रो सववडेच नमा नः
• सनन् वषर्दा १९९२ ममा प्रथिम पटक रम्रो ग प्रभमासवत कडेत्र कम्रो सवरमामसीकम्रो
लकणकम्रो असभलडेस खकरण गरसी कसु पम्रो ष ण, लसुत म्रो , ढसु स बाँ सीजन्य सवकमार
तथिमा असन्तसुस लत व्यवस्थिमापनकमा कमारण लकणहिरु रडेख मा परडेक म्रो
अनसुम मान गरसीएकम्रो छ (रतमालमा आसर १९९२) । वषर्दा सनन् १९९४ ममा
पररकणकम्रो रुपममा रम्रो ग रडेख मा परडेक म्रो कडेत्र ममा, आइभरमडेक टसीन प्रयम्रो ग
गरमार्दा ७५% रम्रो ग सी सनकम्रो भएकम्रो रडेस खन्छ (रतमालमा तथिमा सससंहि
१९९४) ।
• सवरमामसीकम्रो रगतकम्रो प्रयम्रो ग शमालमा सवश्लडेष ण गरमार्दा रककम्रो स षकमा—
इयम्रो स सनम्रो स फल, मम्रो न म्रो स माइटकम्रो ममापरण्ड बढडेक म्रो तर
सलम्फम्रो स माइटकम्रो ममापरण्ड घटडेक म्रो तथिमा सवरमामसीलमाई ख सु व माउन प्रयम्रो ग
गरडेक म्रो घमाबाँस परमाल ढसु बाँस सी पमाउनसुक मा समाथिथै छमालमाममा लसुत म्रो ज न्य
परजसीसवकम्रो अवसस्थितसी, जसुम माकम्रो प्रकम्रो प अवलम्रो क न गररएकम्रो पमाइन्छ
। यसथै वषर्दाक म्रो असभलडेख ममा फसफम्रो र सकम्रो अल्पतमाममा पसन यस्तथै
प्रकमारकम्रो लकण रडेस खएकम्रो छ (सससंहि तथिमा श्रडेष्ठ १९९६) ।उपरम्रो क
अध्ययनकमा आधमारममा हिमालसम्म पसन सम्रो हि सी अनसुस मार उपचमार
गरररभैंछ तर रम्रो ग कम्रो सनयन्त्रण हिह न नसकडे कम्रो सस्थिसत रडेस खन्छ ।
 हिमालसम्म हिमामम्रो ध्यमान पसुग नसकडे कम्रो कडेत्र कडे त
• ममासथि उलडेस खत लकण रडेस खनडे सम्भमावनमाकमा ससंर भर्दाम मा उपलव्ध
ससंर भर्दा समामगसीकम्रो गहिन सववडेच नमा गररनडे हिम्रो भनडे सनम्न तथ्य फडे लमा
परर्दाछ नन् । ससलडेस नयमकम्रो सवषमाकतमाकम्रो सवसभन्नि अवस्थिमा मध्यडे सजणर्दा
अवस्थिमाममा पसन यस्तमा लकण रडेस खन सक्रछ (सससंहि तथिमा चपौहिमान
२००३) । यस्तम्रो सवषमाकचमा, ससलडेस नयमकम्रो ममाटम्रो म मा अत्यसधक
ममात्रमाकम्रो उपसस्थिसत भएकम्रो घमाबाँस परमाल खमानमालडे पसन हिह न सकछ वमा
सवसभन्नि ममात्रमा रमानमाममा समसमाइएकम्रो ससलडेस नयमबमाट पसन हिह न सकछ
(सव. कडे . रमाय २००१) ।
• यस बमाहिडेक चरन कडेत्र ममा कसतपय वम्रो ट सवरुवमा यस्तमा पसन छनन्
जसलडे ममाटम्रो म मा सवषमाक गरमाउनडे ससलडेस नयम जसुन तसी वम्रो ट
सवरुवमालमाई आवश्यक त परर्दैन तर आफय ममा ससंस चत गरसी रमाख्रछनन्
त्यस्तमा वम्रो ट सवरुवमा जनमावरलडे आफ्नम्रो आहिमारममा लमामम्रो समय प्रयम्रो ग
गरमार्दा उपरम्रो क लकण रडेख मा परर्दाछ नन् । यसी सवरुवमाहिरु प्रमाकमृ सतक रुपममा
सनसश्चत जलवमायसु तथिमा मपौसमममा ममात्र रडेस खन्छन ।
• चरनममा यसीनकम्रो उपसस्थिसतलडे यस्तमा लकणकमा रम्रो ग रडेख मापनर सस्थिसत
श्रमृज नमा गरमाउबाँर छ । त्यसकमारण पसन यस रम्रो ग कम्रो सनसश्चत
भपौगम्रो स लक कडेत्र खमास मपौसमममा सससमततमा रडेस खन्छ (सव. कडे . रमाय
२००१) ।ममृत जनमावरकम्रो शव सनस्छडेर न गरसी अवलम्रो क न गरमार्दा
ससनम्रो ब माट लससुन कम्रो जस्तम्रो गन्ध आउनडे, मसुटसु कम्रो आकमार समानम्रो भई
खसु म् चनसु कलडेज म्रो म मा ससहम्रो स सस हिह न सु तथिमा आन्दमा, भसुबाँड सी तथिमा
ममृग पौलमाममा सवकमारकमा लकण रडेस खनसुल डे पसन रम्रो ग कम्रो पसुस ष गनर अनसुम मान
गररएकम्रो छ । (भमारस्नडेय मा तनमा तडेल ङ २००२)
 रम्रो ग सनरमान नः

• प्रमसुख तनः सवरमामसी बमारडेक मा पयव ज र्दा मानकमारसी, जनमावरलडे ससलडेस नयम
सममासहित एवसं ससंच य गनर्दा सक्नडे खमालकमा वम्रो ट सवरुवमा खमाए नखमाएकम्रो
आधमारममा शसंक मा गनर्दा ससकन्छ । ससनम्रो ब माट लससुन कम्रो गन्ध आए,
ससुस सुप्त तथिमा सतक्ष्ण ससलडेस नयमकम्रो सवषमाकक्ती क म्रो अनसुम मान गनर्दा ससकन्छ
। रगतममा १—२५ सप.सप.एम. कलडेज म्रो ममृग पौलमा ४—२५ सप.प
स .एम।., सपसमावममा ०.१—८ सप.सप.एम. तथिमा रय ध ममा ३ सप.प
स .एम. ससलडेस नयमकम्रो अवसस्थिसतलडे यस प्रकमारकम्रो रम्रो ग कम्रो ससंकडे त
गरर्दाछ (भमारस्नडेय मा तथिमा तडेल माङ २००२) ।
 उपचमार नः

• शरसीरकम्रो आन्दमाभसुबाँड सीममा पसुग डेक म्रो ससलडेस नयम सलमाइन परगडेस टभ ख सु व माइ
पखमालमा, छडेर पौटसी गरमाइ सनकमाल्नडे । आसमासनकल एससड ५०—
१०० सप.सप.एम. यसुक खसनज समश्रणलडे ससलडेस नयमलमाई
सपसमावदमारमा शरसीरबमाट वमासहिर सनकमाल्न मद्दत गरमाई सवरमामसी सनकम्रो
पमारर्दाछ भन्निडे तथ्य पसन भडेस टन्छ ।यस बमाहिडेक पडेन् टमासल्फडे टकम्रो प्रयम्रो ग
पनसी ।
 रम्रो क थिमामकम्रो उपमाय नः
• ससलडेस नयमकमा श्रम्रो त हिह न सक्नडे घमाबाँस , परमाल, रमानमा, आहिमार
नखसु व माउनडे । उच्च गसुण स्तरकम्रो प्रम्रो स टनय सुक आहिमारमा खमान सरनडे यसलडे
पसन ससलडेस नयमकम्रो सवषमाकतमाबमाट बचमाउबाँछ । (भमास्नडेय मा तथिमा तडेल ङ
२००२) नडेप मालकम्रो प्रससंग ममा यस सरशमाममा अध्ययन अवलम्रो क न
जरुरसी छ ।
 बमाखमाममा लमागडे कटसी पकघमात रम्रो ग (कसु मरसी)
• पसश्चम बमाबाँकडे , बसरर्दाय मा,रमाङ,ससुखर त , कथै लमालसीकमा गमामसीण बमाखमापमालन कडेत्र ममा
आषढ — अससोज मसहिनमासतर नपौलम्रो रम्रो ग रडेख मा पनर्दा थिमालडेक म्रो छ ।
यसबमारडे पशसु सचसकत्समाकमर्मी तथिमा बमाखमापमालक अनसभज रहिडेक म्रो अनसुभ व यस
स्तम्भकमारलमाई थिमाहिमा छ । समाथिथै यस रम्रो ग बमारडे पशसुस चसकत्समा सवजमानकम्रो
पमाठ्यपसुस् तकममा पसन कमथै उलडेख गरडेक म्रो पमाइन्छ ।नडेप मालकम्रो सन्रभर्दाम मा यम्रो रम्रो ग
सवर्दाप्र थिम सव. ससं. २०४४÷०४५ समालममा बमाबाँकडे कम्रो कम्रो हि लपसुर , ढकडे रसी,
वनकटवमा कडेत्र ममा पथैmसलबाँर मा यस स्तम्भकमारलडे सफल उपचमार गरडेक म्रो अनसुभ व
यस भडेग कमा कमृ षकलडे गरडेक मा छनन् ।
 कडे हिम्रो त कटसी पकघमात

• शमासब्रक अथिर्दा त कम्मर कमजम्रो र पकघमात हिह न सु हिम्रो । यसकमा कमारण

चम्रो ट पटक लमागसु वमा कसु नथै सयक्ष् म तत्व, खसनज, सभटमासमनकम्रो अल्पतमा
वमा कसु नथै रम्रो ग लगमाउनडे कमारकतत्व हिह न सकमानन् । तर, कसु नथै खमास
मपौसमममा बथिमानकमा बथिमान रम्रो ग गससत हिह न पसुग् रमा पसहिलमा र सुव थै
कमारणलमाई यम्रो रम्रो ग ल्यमाउनडे तत्वकमा रुपममा ममान्नि ससकन्नि ।
• यस रम्रो ग लमाई कतथै— कतथै कसु मरसी, लम्बर प्यमारमालमाइससस,
पम्रो स् टडेर रयर प्यमारमालमाइससस पसन भसनन्छ । यम्रो रम्रो ग आषढ —
अससोज मसहिनमासतर महिमाममारसीकम्रो रुपममा फथै सलन्छ । कतथै कतथै
घम्रो ड माममा पसन रडेस खएकम्रो छ । यम्रो रम्रो ग सडेट डेर रयमा सडसजटमाटमा
प्रजमासतकम्रो ममाइक्रम्रो फ माइलडेर रयमा (जसुन प्रमाकमृ सतक रुपममा गमाई भभैंस सीममा
पमाइन्छ) लमाई लमामखसु ट डेल डे बमाखमालमाई समानर गछर्दा । जसुन तथ्य यस
पसंस ककमारलडे गमाई भभैंस सीलमाई तसी परजसीवसी पसहिचमान तथिमा रम्रो ग सी
बमाखमाकम्रो रगतममा पमाइएकम्रो पमाइएकम्रो ममाइक्रम्रो फ माइलडेर रयमा पसन
पसहिचमान गररसकडे कम्रो प्रममासणकतमा उपलब्ध छ ।
• रम्रो ग लमाग्रमा पछमासडकम्रो खसु ट मा खम्रो च् यमाउनडे, पयण र्दा पकघमात भई सघसमारडेर सहिबाँड् नडे,
सम्पयण र्दा शररर अधर्दा पकघमात, पयण र्दा पकघमात हिह न डे । कडे हिसी सबरमामसीममा पछमासडकम्रो
एकमापरटकम्रो खसु ट मा, अगमासड परटकम्रो सवपररत खसु ट माकम्रो भमाग पकघमात हिह बाँर मा
सहिबाँड् रमा असन्तसुल न हिह न डे, सवरमामसीलमाई पकघमातकमा अवस्थिमाअनसुस मार सहिबाँड डसु ल
गनर्दा अपठ्यमारम्रो पनर हिह बाँर मा आफथै खमानमा खमान नसक्नडे हिह बाँर मा स्यमाहिमार नपसुग डे ममृत् यसु
पसन हिह न सक्छ । रम्रो ग कम्रो अवसध, १०—१५ सरनसम्म रहिनडे गछर्दा । समयममा
उपचमार गरडे सनकम्रो हिह न् छ तर सढलम्रो गरडे रम्रो ग हिरमाए पसन असर पसछसम्म रहिन
सक्छ ।
 उपचमार

• १. डमाइथ्यमाइल कमावसमसजन १० सकगमा । प्रसतकडे जसी ३–५

सरनसम्म खमान सरनडे,
• २. कपर सल्फडे ट ५% प्रसतशत १० एमएल खमान सरनडे,
• ३. एमटमाइलमासर्दान ४ एमएम छमालमा, ममाससुम मा १ सरन सबरमाएर ४
सरनसम्म,
• ४. सपठ्ययबाँम मा रडेड आयम्रो ड माइड मकर्दा रसीलडे ममासलस गनर ।
 रम्रो क थिमाम, सनयन्त्रण

• गमाई—भभैंस सीलडे रम्रो ग पमाल्छ । उपचमार गनसुर्दास नर सुखडे क म्रो टमाउकम्रो

रसुख माउबाँछ ।
• बमाखमाकम्रो गम्रो ठ वररपरर पमानसी जम्न नसरनसुस न्, लमामखसु ट डेल डे बमास
नपमाउलमा ।
• बमाखमालमाई सबहिमान–बडेल सुक मा लमामखटडेल डे टम्रो क् नबमाट बचमाउनसुस न्,
झसुल म्यमाट छबाँर थैछ ।
• नभए, ससुकडे कम्रो परमाल, पमात बमालडेर गम्रो ठ ममा धयव माबाँ लगमाउनसुस न्
लमामखसु ट डेल माई कफ्डयसु लमासगहिमाल्यम्रो ।
 ढकडे रसी बमासंग डे रम्रो ग ढसु शसी प्ररसुस षत घमाबाँस , डमालडेघ माबाँस तथिमा अन्निकम्रो
सवषमाकक्ती बमाखमा प्रजमातसीममा
• बमाक बाँ डे कम्रो ढकडे रसी गमाउबाँलमाई प्रथिम पटक कडे न्द सवन्रसु ममानसी प्रमारसम्भक अन्वडेषण
गररएकम्रोलडे चलन चल्तसीममा त्यस कडेत्रममा यस रम्रोगलमाई ढकडे रसी बमागसं डे भसनएकम्रो
छ, सर सरलपौलडे पमासकस्तमानकम्रो डडेग खम्रोलमा वररपरर भभैंससी सवरमामसी परमार्दा
डडेगनमालमा भनडे झभैं ।
• रम्रोग रडेसखनडे मसहिनमानः भरपौ, अशम्रोज, कमासततक
• प्रभमासवत हिहनडेममा सबथै खमालडे उमडेर, सलङ, र जमासत परर्दाछनन्
 सवरमामसी परमार्दा त्यस कडेत्रकमा बमाखमालडे रडेखमाएकमा लकणनः
• — टम्रोलमाएर बस्नडे, सछनसछनममा करमाउनडे
• — पडेट ढमासडनडे
• — सहिसंड्रमा ससंतसुलन नभएकम्रो जस्तम्रो गनर
• — कक्रक्क भई उसभनडे
• — पछमासडकमा खटसु मा टडेक्रमा ससंतसुलन गसुममाउनडे, सहिसंड्रमा बमाङम्रो बमाङम्रो गरसी
सहिड्नडे
• — मसुखबमाट अत्यसधक पमानसी जस्तम्रो ¥यमाल असनयन्त्रसीत तथिमा स्वतनः
खसमाल्नडे
• — लमारसी वमान्तमा गनर
• — सहिसंडडसु ल गनर्दा नसक्नडे
• — अन्तममा ममृत्यसु हिहनडे
• बथिमानममा मम्रोटमाघमाटमा खमाइलमाग्रमा खससी बम्रोकमा, बमाखमा बढसी प्रभमासवत हिहनडे ।
 प्रयम्रोगशमालमाममा सजवमाणज
सु नय परसीषण
• पशसु रम्रोग अन्वडेषण प्रयम्रोगशमालमाबमाट स्थिलगत रम्रोग अन्वडेषण गरमार्दा ममासथि उलडेसखत तथ्य
ससंकलन, त्यस कडेत्रकमा प्रचसलत घमाबाँस, डमालडेघमाबाँस, बमाखमा खम्रोरकम्रो सम्रोतर, अन्नि, सवरमामसी
बमाखमाकम्रो रगतकमा नमयनमा ससंकलन गरसी परसीकण समाथिथै सम्रोहिसी कडेत्रबमाट नडेपमाल खमाद्य
ससंस्थिमानलडे खररर गरसी ल्यमाएकमा खससी बम्रोकमा मध्यडे मरडेकमा खससी बम्रोकमाकम्रो शवकम्रो शल्य
परसीकण गरमार्दा ससंकलन गररएकमा प्रभमासवत असंगकम्रो तन्तसु तथिमा लमासरकम्रो प्रयम्रोगशमालमाममा
सजवमाणज सु नय परसीषण गरमार्दा उक नमयनमाहिरुममा पडेसनसससलयम प्रजमातसीकम्रो ढसु शसीकम्रो
अन्यमासधक प्ररषसु ण रहिडेकम्रो असभलडेख गररएकम्रो छ, जसुन अन्यत्रकमा वथैजमासनकलडे
प्रयम्रोगशमालमाममा प्रयम्रोगमात्मक अनसुसन्धमान गरमार्दा असभलडेख गरडेकम्रो तथ्यससंग मडेलमा खमान्छ ।
 उपचमार तथिमा रम्रोकथिमामनः

• अन्यत्र त यसथै गनर भन्निडे तथ्य भडेसटरभैंन तर नडेपमालकम्रो सन्रभर्दाममा रम्रोग

प्रभमासवत कडेत्रममा १%कम्रो एण्टसी डडेगनमालमा झम्रोल १—२ एम. एल १ हिप्तमा
खमान सरइएकमा वथिमान तसंसगएकमा छनन् । समयममा उपचमार पमाए, सढलम्रो उपचमार
गरडेममा स्नमायज सु न्य कसत भए कडे हिसी असर रहिन सक्छ । यम्रो उपचमार
पम्रोचसुर्दागलकमा अनसुसन्धमानकतमार्दा सपन्टम्रो तथिमा सहिकमर्मीलडे बमाखमा प्रजमासतलमाई
ढसु शसीजन्य सवषमासकलडे हिहनडे रम्रोगममा गर. झभैं समल्रम्रो जसुल्रम्रो छ ।
 रम्रोकथिमाम गनर्दा कडे गनर्दा ससकन्छ

• रम्रोग प्रभमासवत हिहन सक्नडे मपौसमममा घमाबाँस डमालडेघमाबाँसकम्रो उपचमार

• — अन्निममा टक्ससी वमाइन्डर समसमाउनडे
• — चरन कडेत्रममा ढसु शसी प्रसतरम्रोधक स्प्रडे गनर भन्छनन् अषडडेसलयमा सतर
• — बमाखमाकम्रो खम्रोरममा सजसंक अक्समाइड झम्रोल स्प्रडे गनर
• —रम्रोगलडे ससंकडेत गनर मपौसमममा बमाखमाकम्रो वथिमानलमाई उपचमार गरमार्दा प्रयम्रोग
गररनडे औषसध पसहिलडे नथै सरनडे तमासक घमाबाँस, डमालडेघमाबाँस खमाइ पचमाई ढसु शसीजन्य
सवषसक तयमार भई बमाखमाकम्रो स्वमास्थ्यममा असर पमानर्दा भन्रमा पसहिलडे बमाखमा
चनमाखम्रो भई सक्छनन् । खयमाल गररौं यम्रो समस्यमा बमाक बाँ डे कम्रो ढकडे रसी गमाउबाँ ममा ममात्र
छथैन समाथिथै एउटमा बमाखमा खससीकम्रो ममात्र हिथैन वथिमानकम्रो हिम्रो ।
LANTANA POISONING IN
CATTLE:Sukhariya
•