Professional Documents
Culture Documents
“ ”
Shristi means that is evolved or produced.
The description of creation and scenario before creation is available in veda.
“नासादासीन्नो सदासीिदानीनासीद्रजो नोव्योमापरोयत् ।
ष्टिमावरीव: िुह िस्य शममन्नम्भ: ष्टिमासीद्वहनं गंभीरम्।।
न मृत्युरासीदमृतं न तष्टहम न रात्र्या अह्न आसीत्प्रिेतः।
आनीदवातं स्वधया तदे िं तस्माद्धान्यन्न परः ष्टिं चनास।।
-ऋग्वेद 10/129
Ta ttva Nirupa na :-
1.Avyakta :
‘पं ग्वन्धवदु भयोरष्टप संयोगस्तत्कृत: सगग:’।
(सा० का०-21)
•Avyakta awastha is the equilibrium stage of sattva , raja and
tama.
•Avyakta awastha consist of prakriti and purusha in separate
stage and prakriti and purush together cause the creation.
•After prakriti purusha samyoga variation occur.
A.Prakriti B.Purusha
‘प्रिरोतीष्टत प्रिृष्टत:’। ‘सवमभूतानां
•Cause for production िारणमिारणं’।
but not produced from Purusha is
any thing.Hence it is absolute, pure
called Aakaran. consciousness
2. Mahat
यतेतद् ष्टवसृतं बीजं प्रधान पुरूषातमकम्।
महित्वष्टमष्टत प्रोक्तं बुद्धितत्त्वष्टमहोेते।।
(सा० का०-3/27)
•This is the first primordial matter
developed from Prakruti and Purusha.
•The trigunatmak avyakta gives birth to
trigunatmak mahat.
•Adhyavsay is known as mahat or
buddhi.
•Buddhi consist of all trigunas but not in
equilibrium stage as avyakt
3. Ahankar
‘अहं कारष्टवमूढात्मा किागSहष्टमष्टत मन्यते’।
(भग० गी०- 3/27)
•When mahad attains ego , it gives rise to ahankar.
•Ahankar is associated with separation and
differentiation.
•Ahankar is all about focusing on ‘I’.
“स च ष्टिष्टवधो वैकाररकस्तेजसो भूताष्टदररष्टत”।
(सु० शा०-1/4)
Satva Raja Tamas
पञ्चतन्मात्रा
एिादश इन्द्रिय ‘भूतादे रष्टप तैजससहायािल्लक्षणान्येव
‘ति वैकाररकादहङ्कारािैजससहाय्यात् । पञ्चतन्मािायुतपद्यन्ते’।
तल्लक्षणान्येवैकादशेद्धियाण्यु त्पद्यन्ते।।’ (सुoशाo 1/4)
(सु० शा०-1/4) •From tamo guna and rajas guna, 5
•By the combination of satva guna tanmatras(पञ्चतन्मात्रा) are
and rajas guna, 5 sensory developed.
organs(पञ्चज्ञानेन्द्रिय-1. -शब्दः स्पशगश्च रूपश्च रसो गन्धश्च
Chakshurendriya 2. Shravanenedriya पञ्चतन्मािाः इष्टतः।
3. Ghranenedriya 4. Rasanendriya 5. *5 Tanmatras-1.Shabd
Sparshanendriya), 5 motor 2.Sparsha3.Rupa4.Rasa 5.Gandha
organs(पञ्चिमे न्द्रिय-1.Vak 2. Pani 3.
Pada 4.Upastha .पञ्चमहाभूत
5. Guda महाभूताष्टन खंवायुरष्टिरापःष्टक्षष्टतस्तथा।
) and mind(उभयेन्द्रिय) शब्दः स्पशगश्च रूपश्च रसो गन्धश्च
, ( एिादश इन्द्रिय) are developed. तदगुणाः।।
Panchtanmatra gives origin to
panchmahabhutas-1. Akash 2. Vayu
3. Teja 4. Jala 5. Prithvi
Submitted by :
1. Dolly Jomoh
2. Gulshan Kumar
3. Jhanvi Das
4. Januka Chettri
5. Jumri Gamlin