Infrastruktura e ICT Kategorite kyqe te teknologjise

Dr. Aferdita Berisha-Shaqiri

1
Arkitektura e Teknologjis Informatike

 Një arkitekture e teknologjisë informatike të një organizate paraqet një

hartë apo plan të nivelit të lartë të aseteve të informimit në një
organizatë.
 Ajo paraqet udhëzues për operacionet e tanishme dhe plan për drejtimet
e ardhëshme.
 IT arkitektura bënë integrimin e të gjitha nevojave për informata të
biznesit në organizatë, të IT infrastrukturës, dhe të gjitha aplikacioneve.

Analogjia e IT Arkitekturës me Arkitekturën e një Shtëpie.

• Plani i arkitekturës e përshkruan se si shtëpia do të ndërtohet, duke
përfshirë mënyrën e integrimit të komponentevetë ndryshme të shtëpisë,
të tilla si sistemet hidraulike dhe elektrike.
• Në mënyrë të ngjashme IT arkitektura tregon se si bëhet përshtatja e të
gjitha aspekteve të teknologjisë informatike në Organizatë

2
Infrastruktura e ICT

 Struktura – paraqet relacionin e qëndrueshëm ndërmjet elementeve

të ndonji sistemi apo tërësisë

 Infrastruktura – paraqet tërësinë apo grumbullin e elementeve

strukturale të ndërlidhura mes veti, ashtu që bashkarisht formojnë
kornizën me të cilën mbështetët e tërë struktura.

 Me Infrastrukturë të ICT-së nënkuptojmë resurset e përbashkëta të

cilët sigurojnë platformën për aplikacionet e sistemit informatik të
ndërmarjes.

 Infrastruktura e ICT-së përfshinë: harduerin, softuerin, teknologjitë e

ruajtjes, rrjetët dhe serviset të cilët mundësojnë që resurset e ICT-së
të jenë në shfrytëzim të tërë ndërmarjes.
3
Komponentet themelore të infrastrukturës së TI janë:

- platformat harduerike të kompjutorëve

- platformat softuerike (sistemet operative)
- platformat e softuerit të ndërmarjeve
- platformat e rrjetëve kompjuterike dhe telekomunikimeve
- softueri për menaxhim me bazat e të dhënave
- platformat e internetit
- shërbimet konsulente

Dallojmë tri nivele të ndryshme të infrastrukturës së ICT-së:

- niveli i infrastrukturës publike

(interneti,rrjeti telefonik publik etj.)

- niveli i infrastrukturës së tërë ndërmarjes

(e-mail,Web sajti i ndërmarjes,intraneti, softueri)

- niveli i infrastrukturës së njësisë punuese

(sistemet e transakcioneve,të dhënat për konsumatorët,të dhënat
për furnitorët etj.)

4
Information Architecture and Information Technology
Infrastructure

5
The New Information Technology (IT) Infrastructure

6
CBIS – Computer Based Information System

 Sistemi informatik është një sistem kompleks organizativ, kurse kompleksiteti i referohet si
elementeve të strukturës poshtu edhe strukturës së lidhjeve si në kuadër të sistemit (brenda
sistemit), poashtu edhe me rrethinën.

 Sistemi informatik përfshin të gjitha aktivitetet informative që do të thot se nuk mund të

identifikohet apo barazohet vetëm me ndonjërin prej këtyre aktiviteteve të veçanta.

Sistemit informatik duhet vendoset ashtu që:

- të jetë i kuptueshm për të gjithë përdoruesit,

- të jete i thjesht në paraqitjen (prezantimin) e informatave,
- te jete i besueshem
- të mundëson prezantimin e informatave në një interval
shumë të shkurtër kohor.

7
 Executive IS Executives-Strategic Decisions

Organizational Employees
CBIS Supporting Different
Expert Systems DSS

Organisational Levels
Business Intelligence Systems, Knowledge Workers
OAS

DSS Business Intelligence,

Middle Managers-Tactical
Data Mining Expert Systeme
Decisions
MIS OAS

IS
es
Lower-level
DSS Business Intelligence,

s
Managers-

u r
Data Mining MIS OAS

IS

co
Operational Decisions

IS

Re
ce IS

eting
ng

POM IS
nti

an
um
cou

Finan

Mark
MIS, OAS Clerical Staff

H
Ac

Enterprise Resource Planning Systems

Transactions Processing Systems
re

System Development
ctu

Managing Security and Risk IT Services

ru

Data Management
t
ras
Inf

IT Personnel
IT

Wireless Communications
IT Components Telecommunications and Network
Sotware
Hatware

Teknologjia informatike brenda organizatës

Burimi: Introduction to Information Systems Rainer Turban Potter
8
 Information technology (IT) – Secila vegël
kompjuterike që përdorët për përpunimin e
informatave si dhe ndihmon nevojat e informatave
si dhe përpunimit të tyre në një organizatë

 Dy kategori të teknologjisë
 Hardware
 Software
Kategoritë kyçe të Teknologjisë
 Kategoritë kyçe të Teknologjisë

 Hardware – Pajisje fizike prej cilave përbëhet kompjuteri

 Software – Grumbull i instrukcioneve që i egzekuton

hardware-i për kryerjen e një detyre specifike për ju

Teknologjia Hardware-ike

 Input device – Fut informatat dhe komandat

 Output device –Pranon rezultatet
 Storage device – Ruan informatat
Teknologjia Hardware-ike

 CPU – Hardware që interpreton dhe egzekuton

software-in

 RAM – Vend për ruajtjen temporare (perkohshme) të

informatave dhe software-it

 Telecommunications device – Dërgon informatat te

dhe i pranon ato nga shfrytëzues tjerë në rrjetë

 Connecting hardware – (e.g., ports, cables, etc.)

 Bënë ndërlidhjen hardware-ëve tjerë
Teknologjia Software-ike

 Application software – Mundëson kryerjen e punëve

dhe zgjedhjen e problemeve specifike

 System software – Bënë menaxhimin dhe

koordinimin e resourceve të sistemit.

 Dy lloje të software-it sistemor

 Operating system software – Kontrollon software-in aplikativ

dhe menaxhon punën e përbashkët të pajisjeve hardware-ike
 Utility software – I ofron shërbime shtesë sistemit operativ, p.sh.
antivirusët
Teknologjia Informatike dhe Zhvillimi Ekonomik

 Zhvillimi ekonomik i referohet përparimit shoqëror dhe teknologjik. Kjo

nënkupton në ndryshimin e mënyrës së prodhimit te mallrave dhe
shërbimeve, jo thjesht një rritje e prodhimit nuk arrihet duke përdorur
metodat e vjetra të prodhimit në një shkallë më të gjerë.

 Rritja ekonomike nënkupton një rritje në prodhimin sasior, ai mund ose nuk
mund të përfshijë edhe zhvillimin. Rritja ekonomike është matur shpesh nga
shkalla e ndryshimit të bruto produktit shoqeror (p.sh., përqindja e rritjes se
GDP në vit.)

 GDP është vlera totale e shtuar nga ana e aktivitetit ekonomik, brenda
kufijve të një vendi.
 Teknologjia informatike eshte faktor i rendesishem ne rritjen e GDP-se dhe
zhvillimit ekonomik

14
 Siq kemi theksuar SIM është një rrjedhë e procedurave të
procesimit të të dhënave të bazuara në kompjuter, dhe të
integruara me procedura tjera me qëllim të sigurimit të
informimit me kohë dhe në mënyrë efektive për të
mbështetur marrjen e vendimeve dhe funksionet tjera të
menaxhmentit. Prandaj jane te rendesishme si:

 Aplikimi i teknologjive te reja

 Organizimi i mire i SIM
 Baza e te dhenave
 Perkufizimi i informates
 Dinamika e SI e përcjellur me ndryshime
 Funksioni i nformates per te mbeshtet vendimarrjen
 Teknologjia informatike ka nje rritje te përshpejtuar
në masë të madhe si ne "të mirë" dhe ne te "keq"

 Ajo mund të përdoret për të rritur zhvillimin

ekonomik -fitimin, per të zvogëluar shpenzimet, të
rrisë cilësinë e shërbimit, dhe të përfitojë shoqëria.

 IT gjithashtu mund të përdoret për të vjedhur të

dhënat tuaja personale, per te kryer akte
mashtruese, etj .

 Shumë faqe në Web tani ndoshta jan duke i shitur

informacionin tuaj personal??????
Cila prej informacioneve tuaja eshte me me vlere

 €490 – Credit carta, numri dhe pini?

 €147 – Patenta e shoferit?
 €147 – Certifikata e lindjes?
 apo
 €78-€294 – te dhenat e faturave duke perfshire numrin
e llogarise, adresa data e lindjes etj etj???
Pyetje
 A keni, një mik, apo një anëtar i familjes qe ka qenë
ndoshta viktimë e vjedhjes së identitetit? Nëse po,
tregoni historinë në klasen tuaj.
 A është teknologjia e mirë apo e keqe?
 Përgjegjësitë Etike

 Etika dhe ligji janë të ndryshme

 Ligji kërkon ose ndalon akcionet e juaj

 Etika është çështje personale

 Ethics – Principet dhe standardet që udhëheqin sjelljen

tuaj

 Nganjëherë etika dhe ligjet kolidohen( perplasen,

ndeshen, jan ne konflikt)
Mundohu ketu me
qen gjithmone
 Etike Etike Etike

 Etika eshte esenciale

 Shoqeria jone nuk mund te operoje pa te

 Teknologjine duhet perdorur menqur

 per te perfituar per te rritur profitin

 Por jo kurr per ti demtuar njerzit e tjer
 Pra ne jetojme ne epoken e Teknologjise informatike

 Kompania “Dell” është një prej tyre - ajo ka filluar në

vitin 1984 dhe tani ka 65.000 të punësuar në mbarë botën

TI dhe Sistemi informatik i menaxhmentit do te

na ndihmoje qe:

 Te rrisim tregun dhe fitimet- Profitin

 Te eliminojm vendin dhe kohen pra eleminimi i
barrierave hapsinore dhe kohore (te jemi kudo)
 Te krijojme modele te reja biznisore etj
 Qëllimi i sistemit informatik është procesimi,
memorimi dhe transmetimi i informatës së duhur në
vend të duhur, kurse sistemi më i mirë informatik
është ai i cili këtë funksion e kryen me sa më pak
shpenzime.

 Rëndësia e sistemit informatik eshte gjetja e rruges se

si të menaxhohet dhe organizohet për të ardhur sa më
shpejtë te, rezultati, profiti.
 Prandaj binesi duhet ta drejtoje teknologjine!!!
Businesi duhet te drejtoje Teknologjin
  Information age –koha në të cilin dituria është fuqi

 Knowledge worker – punon me informatë, si dhe prodhon

informatën si produkt
 d.m.th. numri i knowledge worker është i madhë (në SHBA 75%).

 IT (Information Technology) – Secila vegël kompjuterike
që përdorët për përpunimin e informatave si dhe mbështet nevojat
e informatave si dhe përpunimit të tyre në një organizatë

 Use of technology is exploding -Përdorimi i teknologjisë

është në “eksplodim” (rritje të madhe)

1-24
 Data (raw facts): Fakte të papërpunuara

 Information – Të dhëna që mbrenda një konteksti të

caktuar kan një domethënie të caktuar

 Business intelligence-Njohuria mbi blerësit (klientët),

konkurruesit, partnerët, “rrethinës konkurruese”, si dhe
operacioneve tuaja internacionale që ofrojnë mundësinë për
marrjen e vendimeve të shpeshta esenciale

 Inteligjenca e biznesit është një kombinim i tipeve të ndryshme

të informatave
 Technology-literate knowledge worker – Personi që
dinë si dhe kur ta përdor teknologjinë informative

 Information-literate knowledge workers…

 Cilat informata ju duhen
 Dijnë si dhe ku t’i marrin informatat
 I kuptojnë informatat
 Janë në gjendje të ndërmarrin hapat e nevojshëm
 Programet Aplikative

 Një program aplikativ është një program kompjuterik i dizajnuar për të mbështetur
ndonjë detyrë të veçantë apo proces të biznesit.

 Çdo zonë funksionale ose departament brenda një organizatë biznesi shfrytëzon me
dhjetëra programe aplikative

 Termet program aplikativ mund të përdoret si sinonim me termin aplikacion.

 Kolekcioni apo grumbulli i programeve aplikative në një departament të vetëm

zakonisht quhet Sistem informatik i departamentit në fjalë.

 Për shembull, koleksioni i programeve aplikative në departamentin e burimeve

njerëzore quhet Sistemi Informatik i Burimeve Njerëzore (HRIS).

28
Kompjuterizmi i Decentralizuar

 Decentralized computing –Një rrethinë në të cilën

organizatat e shpërndajnë fuqinë procesorike dhe e
vendosin ate në serverë të ndryshëm si dhe në
desktopët e knowledge workers

 Shared information – Rrethinë në të cilën shënimet e një

organizate janë të organizuara në një ose më shumë lokacione
qendrore, që ia mundësojnë secilit qasjen në to.

 I nevojshëm, sepse bizneset sot janë (pothuajse) të gjitha të

integruara
Mobile Computing - Kompjuterizmi Mobil
 Mobile computing – Term gjeneral që përshkruan mundësinë e
përdorimit të teknologjisë për qasje “pa tela” për përdorimin e
shënimeve dhe software-it të ndodhura në lokacione qendrore të
organizatës
 M-commerce – E-Commerce e zbatuar në pajisje wireless

TI në mbështetje të Biznesit

 Competitive advantage – Përparësitë konkurruese – ofrimi

i shërbimit ose produktit në atë mënyrë që klientet e vlerësojnë më
shumë se sa konkurrenca është në gjendje të ofrojë
 Operational excellence (Përsoshmëria Operacionale)
 Major business initiatives (Iniciativat/Degët kryesore të biznesit)
 Decision making (Vendimmarrja)
 Organizational transformation (Transformimi organizacional)
 Operational Excellence - Përsosshmëria Operacionale
Të qenët eficient në atë që bëni

Transaction processing system (TPS) –Procesimi i transakcioneve mbrenda një

organizateështë. TPS eshte sistem përpunimi i transaksioneve qe mbledh dhe ruan të dhëna
për transaksionet dhe nganjëherë kontrollon vendimet e marra si pjesë e një transaksioni.
Transaksioni është aktiviteti që ndryshon të dhënat e ruajtura, shembuj përdorimi i një kartë
krediti, duke bërë një rezervim bilete ose për të bërë një tërheqje të parave të gatshme në ATM.

Customer self-service system (CSS)– Zgjerim i TPS, që ju ofron klientëve

procesimin e transakcioneve të tyre(p.sh te jete ne gjendje klienti vete te kontrolloj
bilancin e llogarise ose transferimin e fondit prej nje llogarie ne tjetren.

 TPS-i dhe CSS-i kërkon përdorimin e bazave të të dhënave dhe DBMS Software-it

 Bazat përmbajnë shënime detale për secilin transakcion

 DBMS Software-i bënë ndërlidhjen e bazës me software-in aplikativ

 Roli i TIK në mbështetjen e zhvillimit ekonomik është jetik.

 Përveç mbështetjes së produktivitetit dhe inovacionit në të gjithë

sektorët, TIK është edhe faktor kritik të zhvillimit të tregtisë, sepse
ndihmonë në realizimin dhe përmirsimin e shumë proceseve me të
cilat kryhet tregtia.

 Teknologji të tilla paraqesin vegla (tools) që shtrihen përtej

elementeve bazike infrastrukturore dhe ndërtojn një shtresë në krye
të infrastrukturës fizike e që mundëson të ashtuquajturën end-to-end
shërbime transaksione që kanë për qëllim mbështetjen e zhvillimit
ekonomik

 Teknologjia informatike është faktor i prodhimit, sikurse kapitali dhe

puna

33
Modelet e reja të biznesit dhe idetë janë ngjarje, nisma.

Teknologjia informatike dhe interneti janë fasilitatorët.

• Ide të reja, modele biznesi, dhe

strategjitë e biznesit

• Financimi

• Biznesit dhe teknika dhe talentet

• Fasilitatorët teknologjike
 Cikli i tregtisë elektronike

Access
Searches
Surfing Follow-on Sales

Customers Online Ads Online Orders

Standard Orders

Distribution
Online: soft goods
Delivery: hard goods

Electronic Customer Support

 Tregtia elektronike dhe Proceset e biznesit
Seller Buyer
Selling Process Procurement Process
Send info Phone, Request info
Siguro info Identifiko
fax, e-mail nevojat
Data sheets,
catalogs, demos Web surfing
Gjej Web searches,
konsumato web ads Gjej
Web site
ret resurset
Corporate Databases

Newsgroups
Vlereso
Siguro info Net ofertat
communities

Demos,
reviews
Web site Blerja
Permbush Credit cards, e-cash
porosite
EDI
Deliver soft goods electronically
Operimin,
Web site, phone, mirëmbajtj
Mbeshtetje fax, e-mail, e- en,
nga mailing list Riparimi
Customer Feedbacks/Reviews
Rrjeti dhe Ekonomia e informacionit
Informacioni është i kushtueshëm për tu prodhuar por i
lirë për tu riprodhuar.
– Çmimi i informacion eshte sipas vleres se tij jo
shpenzimeve per te.

Menaxhimi i pronës intelektuale.

– Maksimizo vlerën e pronës tende intelektuale, jo termave
dhe kushteve që maksimizojnë mbrojtjen e saj.

Informacioni si një “eksperience e mirë"

– Konsumatorët duhet të përjetojnë atë për të vlerësuar.
– Ndertimi i nje Markë dhe besimi per konsumatoret është
kritike.
 Ekonomia e vemendjes
Ekonomia e vëmendjes është ku produkti të konsumohet nuk
kushton asgjë për tu riprodhuar, por furnizuesi duhet të shtoj
vlera te paprekshme të vlefshme që nuk mund të riprodhohen
lehtë. Ai identifikon këto zërat apo vlera te paprekshme si:

– Menjëhershme – Prioritet Qasja, Dergesa e menjëhershme

– Personalizimi - përshtatur vetëm për ju
– Interpretimi - mbështetje dhe udhëzime per vedimarrje
– Qasja - kudo, kurdo (pajisje të lëvizshme)
– Mishërim - libra, muzikë live
– Patronazh - "duke paguar thjesht sepse ajo ndjehet mirë",
– Findability - "Kur ka miliona libra, miliona këngë, miliona
filma, miliona aplikime, miliona çdo gjë që kërkon
vëmendjen tende - dhe shumica prej tyre free - duke e gjetur
është e vlefshme."
• "Ekonomia e vemendjes" dhe "ekonomia
reputacion" janë shumë të veshtira te paqarta
për tu matur.

• Por, për shkak se Google (dhe makina tjera të

kërkimit), tani ato mund te konvertohen nga
reputacioni në vëmendjen për të bere te holla
(reklamat).
 Perfitimete per tregtaret Shitesit

• Kanalet e zgjeruara te marketingut dhe globale

arrijne për të rritur shitjet e produkteve ekzistuese
për të gjeneruar të hyra shtesë
• Target marketingut: Përdor web për të synuar ofertat
e tyre në një treg të ngrohtë
• "Dyqan është gjithmonë hapur!"
• Të krijojë marrëdhënie të mira me klientët.
• Kosto të ulët të shpërndarjes së produktit / shërbimit
të informacionit
• Rritja e shpejtësis në treg

EC - 40
 Benefitet apo perfitimet e konsumatoreve

• Përshtatjen: asnjë rradhe e gjate përreth arkave

dhe sporteleve qe presin gjate
• Prezantime te bollshme informative
• Fluksi i lehtë
• Aftësitë e kërkimit te shumta
• Përditësimet e vazhdueshme

EC - 41
 Bejeni biznesin tuaj Online

• Kompanitë janë të motivuar ose nga frika apo lakmia për

të kaluar bizneset e tyre në net. Për .Com kompania juaj
është duke u bërë një imperativ.
• Kompanitë kanë për të transformuar modelet e tanishme
të biznesit të tyre në model të reja të biznesit.
• Duhet të jenë gjithashtu te vetëdijshëm për ligjin e
taksave internetit
• Ndërshtetërore / ligjet ndërkombëtare tregtare

Your competitor is just

one-click away

EC - 42
 Reklamat

Sherbimet e konsumatoreve

Generata e lidereve
Permbushja

Komercializimi i mallrave

Pagesat Procesimi i urdheresave

EC - 43
Berja e biznesit nëpermes internet është e ngjashme
me berjen e biznesit jashtë internetit; një biznes online
ka nevojë për të qëndruar konkurrues në të gjithë
funksionet e mëposhtme të biznesit:

• Reklamimi: duke siguruar qe "klientët" tuaj janë duke

vizituar rregullisht faqen tuaj te internetit.
• Vetëm ndërtimin i faqes nuk është mjaftueshme; ju keni
për të pëcjelle trafikun në faqen e internetit (dmth.
reklama te reja , banere etj)
• Komercializimi i mallrave: shpesh disa elemente neglizhohet, duke
kombinuar promovime te produktit me shitjet e produkteve.
Qellimi eshte gjetjen e preferencave “ te klientëve" për produktet
që ju dëshironi për të shitur për ta.

EC - 44
• Procesi i prosive dhe pagesat: integrimin e urdhëresave
permes internetit me aplikacionet tuaja per te bere
fleksibile per konfigurimin e sistemit për të përmbushur
kërkesat unike të biznesit tuaj, me lehtë duke pranuar
pagesën e klienteve permes (p.sh. ERP sistemeve)

• Përmbushja: në rastin e- biznes me-konsumator kryerja e

transaksioneve, në fund të fundit, dërgohet nëpërmjet e-
mailit. Duke u siguruar qe kjo ndodh shpejt dhe me
efikasitet.

• Shërbimi ndaj klientit: një element që mund të sigurojë

avantazh strategjik është 24x7 pra me natyrën e
internetit. Konsumatorët gjithnjë presin shërbim me të
madh për të qene në dispozicion nga faqet e internetit.
EC - 45
 What

How Who

Cash Flow

EC - 46
 How What Who

Partner
CLIENT Customer
CLIENT
CLIENT CLIENT
Network
SEGMENTS
SEGMENTS
Relationships
SEGMENTS
SEGMENTS

Key CLIENT
Issues To CLIENT Customer
CLIENT
CLIENT Offer
CLIENT CLIENTS
CLIENT
Solve
SEGMENTS SEGMENTS Segments
SEGMENTS
SEGMENTS SEGMENTS SEGMENTS

Competencies, Distribution
CLIENT CLIENT
CLIENT
Activities,
CLIENT Channels
SEGMENTS SEGMENTS
SEGMENTS
Resources
SEGMENTS

Cost
CLIENT Revenue
CLIENT
CLIENT CLIENT
Structure
SEGMENTS Streams
SEGMENTS
SEGMENTS SEGMENTS
How Much?

EC - 47
Pesë Elementet thelbësore të biznesit

EC - 48