Çimento ve Betonda

Mineral Katkılar

Hazırlayan:

Prof. Asım YEĞİNOBALI

AR-GE Enstitüsü Direktörü

Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği

Ankara, 2009

1
 Mineral Katkı

Çimento ve betonun bazı özelliklerini iyileştirmek

veya bu ürünlere özel nitelikler kazandırmak amacı
ile kullanılan ince taneli doğal veya yapay
inorganik madde

2
 Mineral Katkılar

 Çimento ve betona eskidenberi doğal veya yapay

(endüstriyel) kökenli mineral katkılar katılmaktadır.Bu
katkıları sınıflandırmadan önce “puzolanik madde” yi
tanımlamak yerinde olur:

 Puzolanik Madde (Puzolan) : Kendi başına

bağlayıcı özelliği olmayan ancak ince öğütülmüş olarak
kireç hidrat ile karıştırıldığında nemli ortamda hidrolik
bağlayıcı özelliği kazanan silis ve/veya aluminyum
silikat bileşimli maddedir.

3
 Genel Bir Sınıflandırma

Mineral katkıların genel bir sınıflandırılmaları ve

tipik örnekler şöyle sıralanabilir:

 Bağlayıcı özelliği olanlar: Suda soğutulmuş

(granüle) yüksek fırın cürufu,..

 Bağlayıcı ve puzolanik özellikte olanlar: Kalkersi

uçucu kül,bazı bitümlü şist külleri,…

 Puzolanik aktivitesi yüksek olanlar: Silis dumanı,

pirinç kabuğu külü,metakaolin,…

4
  Normal puzolanlar: Silissi uçucu kül, doğal veya kalsine
puzolanlar,…

 Puzolanik aktivitesi düşük olanlar: Yavaş soğumuş yüksek fırın

cürufu,bazı doğal puzolanlar, bazı kazan cürufları,bitki
külleri,…

 Atıl olanlar: İnce öğütülmüş kuvars, kalker, bentonit,…

Mineral katkıların etkileri katıldıkları klinker veya çimentonun

özelliklerine bağlı olarak değişebilir.Ayrıca atıl olarak sınıflandırılan
bazı katkıların,örneğin kalker tozunun, çimento hidratasyonu ve
hamur oluşumu üzerinde olumlu etki yapabildikleri anlaşılmaktadır.

5
 Çimentoda Mineral Katkılar
(TS EN 197-1)
Çimento Bileşimi = Klinker + Ana Bileşenler + İlave
Minör Bileşenler

Ana Bileşenler = Toplam kütlenin %5 ini aşan oranlarda

kullanılan özel seçilmiş inorganik maddeler

İlave Minör Bileşenler = Toplam kütlenin %5 ini geçmeyen

oranlarda kullanılan özel seçilmiş inorganik maddeler

(Ana Bileşen olarak kullanılmamış olması gerekir)

6
 Çimentoda Mineral Katkılar
(TS EN 197-1)

 Doğal Puzolan (P): Doğada bulunan puzolanik özellikte

madde ve kayaçlardır.Genellikle volkanik kökenlidirler.
Türkiyede “tras” olarak adlandırılırlar.TS EN 197-1’e göre
doğal puzolanlarda reaktif silis miktarı en az % 25 olmalıdır.

 Kalsine Edilmiş Doğal Puzolan (Q): Puzolanik

özellikleri ısıl işlem uygulanarak kazandırılmış olan doğal
madde ve kayaçlardır. Reaktif silis içerikleri en az % 25
olmalıdır.

7
 Doğal puzolan bileşimleri

Puzolan Ülke SiO2 Al2O3 Fe 2O3 CaO MgO Na 2O K2O SO3

Bayburt Türkiye 57.74 12.14 3.84 4.84 0.55 0.64 2.5 0.3

Rhenish Trası Almanya 52.12 18.29 5.81 4.94 1.20 1.48 5.06 -

Sarı Tüf İtalya 54.68 17.70 3.82 3.66 0.95 3.43 6.38 -
Zeolit
(Klinoptilolit) Japonya 71.65 11.77 0.81 0.88 0.52 1.8 3.44 0.34

Tras K Bulgaristan 71.63 10.03 4.01 1.93 1.22 2.35 - 3.05

Bazı puzolonik tüflerin kimyasal kompozisyonu

8
 Granüle Yüksek Fırın Cürufu

Yüksek fırında pik demir elde edilirken demir cevheri

içindeki SiO2 ve Al2O3 içeren gayrisaflıklar yumşatıcı
olarak katılan kalkerdeki CaO tarafından bağlanır.Bu
şekilde oluşan cürufun bileşimi portland çimentosuna
büyük benzerlik gösterir.

Fırın çıkışında hızla soğutulması ve en az 2/3 oranında

camsı faz içermesi gerekir.Ayrıca içindeki CaO,MgO ve
SiO2 miktarları toplamı gene en az 2/3 oranında
olmalıdır. (CaO + MgO)/ SiO2 orantısının ise 1,0 den
fazla olması istenmektedir.

9
 Yüksek Fırın
Demir cevheri = Fe2O3+SiO2+Al2O3,...
Kalker = CaCO3
Kok Kömürü Baca Gazı

~1500 °C
~1500 °C

Sıcak Sıcak
Hava Hava

Cüruf (2,8 g/cm3) Fe

Pik Demir (7,8 g/cm3)
CaO+SiO2+Al2O3 10
 Çeşitli Cürufların Kimyasal
Kompozisyonları
Yüksek Fırın Cürufları Linz
Donawitz
Oksit (%) 1 2 3 4 Cürufu
(Fransa) (Japonya) (Türkiye) (Türkiye) (Almanya)
SiO2 35 31 40.2 38.6 13

CaO 43 37 34.50 31.7 47

MgO
8 8 9.4 9.3 1

Al2O3 12 16 11 15.2 1

Fe2O3 0.4 0.7 0.8 0.8 31

11
 Uçucu Kül

Çok ince öğütülmüş kömür yakan fırınların baca

gazlarına karışan ve çoğunlukla çimentodan ince olan
kül tanecikleri elektrostatik yöntemlerle tutularak
ayrılırlar.

Genellikle kömürle çalışan termik elektrik santrallarında

elde edilir.Kızdırma kaybı 1 saatda % 5’i
geçmemelidir.Kızdırma kaybı % 5-7 arasında ise kül
koşullu olarak çimentoda kullanılabilir.

12
Silissi Uçucu Kül (V): Reaktif CaO oranı % 10’ dan az
olan puzolanik özellikli uçucu küldür.Serbest CaO içeriği
% 1’ den fazla olmamalıdır.Serbest CaO değeri % 2,5 ‘e
kadar olan küller koşullu olarak kullanılabilirler.Reaktif
SiO2 % 25 ‘den fazla olmalıdır.

Kalkersi Uçucu Kül (W): Reaktif CaO oranı % 10’dan

fazla olan bağlayıcı ve/veya puzolanik özellikli uçucu
küldür.Reaktif CaO miktarı % 15’e kadar olan küllerde
reaktif SiO2 % 25’den fazla olmalıdır.Reaktif CaO miktarı
% 15’den fazla olan küller koşullu olarak
kullanılabilirler.Hacim genleşmesi 10 mm’yi
geçmemelidir.

13
Uçucu Kül Bileşimleri -1
Tunçbilek TS EN 197-1
Oksit (%) Uçucu Külü TS EN 450 V W
SiO2 57.43
Al2O3 16.05
Fe2O3 13.37
S+A+F 86.86
CaO 2.22
MgO 5.62
SO3 0.92 <3.00
K2O 1.58
Na2O 0.37
KK 1.92 <5.00 <5.00 <5.00
Cl- 0.002 <0.10
Serb. CaO 0.22 <1.00
Reak. SiO2 39.01 >25.00 >25.00 >25.00
Reak. CaO 1.16 <10.00 >10.00 14
Uçucu Kül Bileşimleri -2
Soma Uçucu TS EN 197-1
Oksit (%) Külü TS EN 450 V W
SiO2 44.04
Al2O3 22.07
Fe2O3 4.37
S+A+F 70.48
CaO 20.95
MgO 1.66
SO3 2.55 <3.00
K2O 1.22
Na2O 0.34
KK 2.09 <5.00 <5.00 <5.00
Cl- 0.009 <0.10
Serb. CaO 7.66 <1.00
Reak. SiO2 31.50 >25.00 >25.00 >25.00
Reak. CaO 17.71 <10.00 >10.00 15
Pişmiş Şist (T): Yaklaşık 800 0C da pişirilen şist
bileşimi itibarı ile puzolanik ve bağlayıcı özellikler
gösterir. Çimento gibi denendiğinde 28 günlük basınç
dayanımı en az 25 MPa olmalıdır.Hacim genleşmesi
10 mm’yi geçmemelidir.

Kalker (Kireçtaşı) (L,LL): CaCO3 içeriği en az %

75 olmalıdır.Kil içeriği % 1,2 ‘yi geçmemelidir.
Standardda toplam organik karbon (TOC) değerinin en
fazla %0,2 ve %0,5 olarak sınırlandırıldığı iki sınıfa
ayrılmıştır

16
Silis Dumanı (D): Silisyum ve ferrosilisyum
alaşımlarının üretimi sırasında elektrik ark fırınlarında
yüksek saflıktaki kuvarsın kömürle indirgenmesi sonucu
elde edilen çok ince taneli baca tozudur.Reaktif silis
içeriği en az %85 olup BET özgül yüzeyi en az 15 m2/g
olmalıdır.Kızdırma kaybı 1 saatda % 4’ü geçmemelidir

17
 İncelik Kıyaslaması

Özgül Yüzey
Metod (m2/kg)
Portland Çimentosu Blaine 300-400
Uçucu Kül Blaine 400-700
Granüle Y.F. Cürufu Blaine 350-600
Silis Dumanı
A z o t ( B E T ) 1 3 0 0 0 - 2 0 0 0 0

18
Mineral Katkıların Etkileri - 1

C3S C3S

Katkı
C2S C2S

C3A C3A
C4AF C4AF

C, M, S, N, K... C, M, S, N, K...

a) Çimento b) Katkılı Çimento

19
Mineral Katkıların Etkileri - 2

C3S

Katkı
C2S

C3A
C4AF

C, M, S, N, K...

c) Çimento+Katkı

20
 Mineral Katkıların Etkileri - 3
Çimento Hamur Yapıları

Jeller Jeller
C-S-H C-S-H
Puzolanik C-S-H

CH CH
Gözenekler
Gözenekler
Hidrate olmamış taneler
Hidrate olmamış taneler

a) Katkısız b) Puzolan Katkılı

Çimento hidratasyonun dan CH
Puzolanik katkıdan S
CH + S → Puzolanik C-S-H
21
 Mineral Katkıların Etkileri - 5
Sonuç olarak,çimentoya katılan mineral katkılar:
 Ekonomi ve enerji tasarrufu sağlanması,
 Doğal kaynakların ve çevrenin korunması,sera
gazlarının azaltılması,
 Hidratasyon ısısının azaltılması,
 Çimento ürünlerinde işlenebilmenin
kolaylaştırılması,dayanıklılığın ve zamanla dayanımın
arttırılması
gibi konularda yararlı olabilmektedir.Erken dayanımlarda
görülebilecek azalma çimentoyu daha ince öğüterek veya
klinker özelliklerini değiştirerekçözümlenebilmektedir.

22
 Klinker ile Mineral Katkının
Öğütülmesi
 Birlikte Öğütme: Klinkerden daha yumuşak katkı
(kalker) taneleri daha ince, klinker taneleri daha iri
kalır.
Klinkerden daha sert katkı (cüruf) taneleri daha iri,
klinker taneleri daha ince kalır

 Ayrı Öğütüp Karıştırmak: Tane incelikleri

ayarlanabilir.

23
 Betonda Mineral Katkılar
(TS EN 206-1)
 Tip I : Atıl (İnert) kabul edilebilir mineral katkılar

Filler agregalar: prEn 12620

 Tip II : Puzolanik veya gizli hidrolik (çimento benzeri

etki gösteren) Mineral katkılar

Uçucu Kül: TS EN 450-1 , Silis Dumanı: prEn 13263

24
Mineral katkıların betondaki etkileri büyük ölçüde çimento
hamurundaki etkileri ile örtüşür. Ayrıca,

Çimento hamuru – agrega ara yüzeyindekiler dahil,

boşlukları doldurarak (Tip I, II ) ve arayüzeydeki iri CH
kristallerini puzolanik C-S-H jeline dönüştürerek (Tip II)
betonda dayanım ve dayanıklılığı ilaveten arttırırlar.

Tane şekillerine, inceliklerine ve katılan miktara bağlı

olarak betonda işlenebilmeyi arttırırlar.

25
 Çimentolarda Katkı Miktarlarının
Belirlenmesi
 TS EN 197-1 deki çimento sınıflarında katkı miktarları
için alt ve üst sınırlar verilmiştir. Bu sınırlar içinde
klinkere bağlı olarak çimentoya istenilen özellikleri
sağlatacak optimum katkı oranı deneme ile belirlenebilir.

 Birden fazla katkı içeren çimentolarda da katkılar

arasındaki optimum karışım oranları deneme ile
belirlenmelidir.

26
 Betonda Katkı Miktarlarının
Belirlenmesi
Bu konuda TS EN 206-1 deki hususlar dikkate
alınmalıdır.

 ( Çimento ve katkı cinsileri ve özellikleri, su / çimento,

su / bağlayıcı oranları, k-değerleri, Çevresel etki
sınıfları, En az çimento miktarı, Deneme karışımları,
Eşdeğer beton performansı kavramı,....)

 Katkılar kısmen çimento yerine veya çimentoya

ilaveten de katılabilir.

 Katkılı özel betonlar, Yüksek oranda uçucu küllü

betonlar,,,,
27
 Katkılı Çimento mu ?
Katkılı Beton mu ?
Katkılı Çimento: Çimento fabrikasında daha etkin kalite
kontrolu ile ve daha homojen olarak üretilebilir. Klinker
özelliklerinde katkıya bağlı değişiklikler yapılabilir. Birden fazla
katkı birlikte kullanılabilir Beton santralına tek bir ürün olarak
gider. Standart olmayan katkı miktarları için yeterli (ticari) talep
olması gerekir.

Katkılı Beton: İstenilen katkı miktarına göre esnek üretim

imkanı. Kullanılabilecek çimento tip ve özelliklerine bağımlılık,
Çimento – katkı karışımında daha zayıf homojenlik. Birden
fazla bağlayıcı malzeme (ürün) ile çalışma.

28
TEŞEKKÜRLER....

29