ÇİMENTO SANAYİİNDE ORYANTASYON

SEMİNERİ PROGRAMI

13.05.2009
Okan Güven
 GÜNDEM
• Çimento Sektöründe Çevre Teknolojileri
– Çevre kavramı
– Hava Kirliliği
• Toz
• NOx
• SO2
• CO2
• Ağır metaller
• Dioksin ve furanlar

– Gürültü
 Çevre Nedir ?

• Çevre bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü; hava,

su, toprak, tabii kaynaklar, belirli bir ortamdaki bitki ve

hayvan topluluğu, insan ve bunlar arasındaki faaliyetleri

içine alan ortamdır.

 Çevre Kirliliği

• Doğanın kendi kendini yenileyebilme kapasitesi: arıtma,

yenileme, onarma.

• Çevre kirliliği: Çevreyi oluşturan ögelerin (hava, su,

toprak, tabii kaynaklar, …) zaman içinde niteliğinin
değişmesi, değerini kaybetmesidir.
 Kirletici Nedir ?

• Ekosistemin dengesini
– bünyesindeki zehirlilik (toksisite)
– miktar
– birikme kapasitesi

ile bozan elementler

 Kirletici - Tehlikenin Boyutu ?

• Nokta kirlilik
– ani ve yoğun bir etki
(toplu ölümler)

• Kronik kirlilik
– tekrarlanan etkiler
(kalıcı hastalıklar,
üreme sürecinin
bozulması)
 Çevre Sorunlarının Sınıflandırılması

• Majör • Minör
– Hava kirliliği – Titreşim
– Su kirliliği – İç ortam hava kirliliği
– Toprak kirliliği – Termal konfor
– Gürültü kirliliği – Radon
– Koku
– Asbest
– ...
Hangisi Daha Etkili ?
 Hangisi Daha Etkili ?
İnsan kökenli Doğal kökenli
Milyon t / yıl Kaynak Milyon t / yıl Kaynak
Hidrokarbonlar 80 – 90 Yakma 90 - 480 Biyolojik
prosesleri, prosesler
kimyasal
prosesler
CO 190 – 640 Yakma 60 – 5000 Orman
prosesleri yangınları,
(otomobiller, …) okyanuslar
CO2 11700 – 16300 Yakma 100000 – Biyolojik
prosesleri 1000000 prosesler
NO+NO2 40 – 75 Yakma 40 – 240 Yanma,
prosesleri bakteriler,
yıldırım
SO2 60 - 130 Kömür ve 40 Volkanlar
petrolün
yakılması
 İçiçe Giren Etkiler ?

SO2 NH3 NOx VOC

TOZ

Asitleşme Ötrofikasyon Ozon

1+1>2
Çevre Yönetim Sistemi - ekonomi

Kirlilik önleme maliyeti

Kirliliğin
zararının
Maliyet

maliyeti
Toplam
(zarar+önleme)
maliyeti

Optimum

Çevre Kirliliği
 Hava Kirliliğinin Etkileri

1908 1969
Herten Kalesi girişi, Recklinghausen, Almanya, yapım 1702
 Hava Kirliliğinin Etkileri

Sol resim: kuvvetli rüzgar sayesinde temiz bir hava hakim;

Sağ resim: kuvvetli bir terselme (inversion) sebebiyle puslu hava hakim
Görüş 0.1 - 1  çapındaki partiküller nedeniyle engelleniyor. Bu
partiküllerin temel sebebi hidrokarbonlar, kükürdioksit, azot oksitler
Meteoroloji ve Coğrafya
Atmosferin katmanları

Yükseklik (km)
İyonosfer

Termosfer

Ozon tabakası

Stratosfer

Troposfer

Sıcaklık (oK)
 Atmosferin katmanları
• Stratosfer sabit sıcaklık profilinden dolayı
durağan bir yapıdadır. Bu yüzden;
– Modellemesi kolaydır
– Stratosfer ve troposfer arasında madde transferi
neredeyse yoktur
– Basit bir kimyası vardır
• Troposfer bir çok termal ve mekanik
mekanizmadan dolayı karmaşık bir yapıdadır
– Karmaşık bir kimya söz konusudur
– Rüzgar, sıcaklık, coğrafya etkileri çok çeşitlidir
– Bu sebepten dolayı modellenesi zordur
Fotokimyasal kirlilik
 Ozon
• Stratosfer’de yararlı, troposfer’de zararlı …..

• Stratosfer’de Chapman Mekanizması ile

oluşur (serbest O radikallerinin reaksiyonları oluşum hızı yıkımdan daha
2

yavaş  ) ve UV filtrasyonu yapar 

• Troposfer’de NOx, VOC (volatile organic

carbon = uçucu organik karbon) ve ışık ile
oluşur  fotokimyasal kirlilik yaratır 

Ozon çok güçlü bir yükseltgeyici...

 Hava Kirliliğinin Sağlığa Olan Etkileri

• Genel olarak:
– Bronşların iltihaplanması ve
daralması,
– Akciğer kanseri,
– Salgın hastalıklara karşı
vücut direncinin azalması,
– Hastalıklarda geç iyileşme,
–…
 Tozun büyüklüğü
Lastik yıpranması sonucu
Egzoz gazında havada oluşan ve yoldan kalkan toz
günlerce askıda (10 ) havada bir kaç saat
kalabilecek (0.1 - 1.0 ) askıda kalır
partiküller bulunur

Kum
Kum (200 )
yığından
hemen dökülür

Yol
 Bacadan atılan kirleticilerin
yer seviyesindeki etkisinin boyutu
Brigs Formulü
20.5QH3 / 5 H s2 / 5 2,34.105 Q
H  C
u uH e2
u : rüzgar hızı
H QH: bacadan yapılan ısı emisyonu
Q : kirleticinin kütlesel debisi
He : etkin baca yüksekliği
He : Hs + H
Hs C : max. yer seviyesi kirletici
konsantrasyonu
Toz tutma teknikleri - siklonlar

• Temel tasarım kriteri:

Gazın toplama alanını
terk etmeden önce,
siklonun duvarlarında
5 tur atması
Toz tutma teknikleri – torbalı filtreler
Filtre keki

Kirli gaz Temiz gaz

akımı akımı

Gaz akım

Filtre yüzeyi
yönü
x kek
kalınlığı

Etkin olmayan
temizleme
periyotları ve
işlemleri iğne
delikleri
yaratarak toz
emisyonlarına
sebebiyet verir
Toz tutma teknikleri – elektrofiltreler
Gaz akışı

Gerilim verilmesi

Partiküllerin yüklenmesi
ve yönlendirilmesi

Tozun depolanması

Silkeleme

Toz toplama haznesi

• Temel tasarım kriteri:
– Gaz hızı: 1 m/s
– Elektrod açıklığı için: 4 kV / cm
– Toplama yüzey alanı için: 0.5 mA/m2
Elektrofiltre - Torbalı filtre
 Elektrofiltre – Torbalı filtre

• Tasarım kriterleri açısından

Elektrofiltre Torbalı filtre

Gaz debisi Boyut Boyut

Gaz sıcaklığı Boyut Filtre/kafes malzemesi

Rutubet Boyut Filtre malzemesi

Toz kimyası Boyut Filtre/kafes malzemesi

Toz direnci Boyut Önemsiz

Toz yükü Boyut Torba temizleme sistemi

Partikül boyutu Boyut Filtre malzemesi

 Elektrofiltre – Torbalı filtre

• İşletme kriterleri açısından

Elektrofiltre Torbalı filtre
< ± 20 %  emisyonlara Basınç farkı değişiklikleri
Gaz debisi
etkisi düşük
Yüksek sıcaklık  Max. sıcaklık aşılmamalı
Gaz sıcaklığı
yüksek emisyon

Rutubet Düşük emisyon Filtre malzemesi için risk

Toz kimyası Önemsiz Filtre malzemesi için risk

Yüksekse  Yüksek Önemsiz

Toz direnci
emisyon
Emisyona etkisi düşük Yüksekse  temizleme
Toz yükü
sıklığı daha fazla
Küçük partiküller  Artan basınç kaybı
Partikül boyutu
yüksek emisyon
 Elektrofiltre – Torbalı filtre

• İşletmede dikkat edilmesi gereken

hususlar
Elektrofiltre Torbalı filtre
Soğutma kulesinde Sıcaklık kontrolü
sıcaklık kontrolü
CO içeriği Basınç farkı kontrolü

Acil soğutma ekipmanı

Düzenli bakım
 Filtre malzemesi seçim kriterleri

• Doğru filtre malzemesi ile

– Uzun filtre malzemesi ömrü
– Daha yüksek filtre kullanılabilirliği
– Düşük güç tüketimi
– Düşük mekanik bakım maliyetleri
• Önemli seçim kriterleri
– Doğru A/C oranı (air-to-cloth ratio)
– Torba ve kafes tipleri
– Filtre içi gaz dağılımı
– Genel kontrol sistemleri
Torbalı filtrelerde önemli seçim kriterleri

• Yüksek A/C oranları düşük filtrasyon alanı

sağlar
A/C = 1,10 m/Min A/C = 1,00 m/Min

• Filtre bezi malzemesi

Aramid
Polyester Acrylic Fiberglass (Nomex) PPS P84* PTFE

Max. Sıcaklık oC 135 130 260 204 190 260 260

Aşınma
Kötü Vasat İyi Mükemmel
Enerji çekmesi

Filtrasyon özellikleri

Rutubet ısısı

Alkaliler

Mineral asitler

Oksijen > 15%

Bağıl maliyet 15 30 40 55 70 85 100

Torbalı filtrelerde önemli seçim kriterleri

• Filtre bezi malzemesi

– Birinci nesil (derin filtrasyon – örgü, keçe)

– İkinci nesil (yüzey filtrasyon – membran)

Torbalı filtrelerde önemli seçim kriterleri

• Kafesler

Venturiler

Ayrı kafesler

Venturili
kafesler

Değişik yüzey korumaları

(Epoxi, galvaniz)
Cam yünü filtre İğneli filtre bezi
bezi için kafes için kafes

8 m boyunda filtre bezi için kafesler

 NOx oluşum mekanizması
Bacadan atılan NOx’in
yaklaşık %95’i NO, %5’i NO2
formundadır
• Ani oluşan NO: N ve O’nun
alev içinde bulunan aktif
karbon taneciklerinin
reaksiyonu sonucunda
oluşur
• Yakıt NO: Yakıtın içerisinde
bulunan N sebebiyle oluşur
• Termal NO: N ve O’nun bir
dış ısı kaynağı ile ısınması
sonucu oluşur (alev
sıcaklığı)
• 1300oC’nin üzerinde Termal
NO baskın mekanizmadır
 NOx azaltma teknikleri
• Yakma teknolojileri
– Alev sıcaklığının azaltılması (spesifik ısı tüketiminde artış)
• Düşük O2 içeren yanma gazlarını resirküle edip, primer yakma
havası olarak fırında değerlendirmek
• Farin/toz karışımını fırın yakma bölgesine beslemek
– Düşük NOx yakma sistemleri
• Yakıt, geri sirkülasyona tabi tutulan oksijence fakir yanma gazlar ile
tutuşturularak, yanmanın önemli bir bölümünün oksijence fakir
ortamda oluşmasının sağlanması
– Otomatik kontrol sistemleri
• Yanma ortamı / alev oluşumunun ayarlanarak klinkerin aşırı
pişmesinin önlenmesi
• Yakma sonrası teknolojiler
– Katalitik olmayan seçimli indirgeme yöntemi (SNCR)
• NH2-X’lerin çıkış gazına enjeksiyonu ile NOx’ların NO ve N2’ye
indirgenmesi
 SNCR uygulamaları

Cyanur asit
(HOCN)3 +OH
NO
HNCO NCO N2O

Üre +H +H
CO(NH2)2
NO
NH2

Amonyak NO NO
NH3
NNH
 SNCR uygulamaları

Parameters of trials:
Ratio of active radicals NH3/NO = 1,1
c NO, raw=250 ppm
NO reduction efficiency h

Temperature [°C]
SNCR uygulamaları
 SNCR uygulamaları - özet

• En verimli 850-900oC’da bir RE-DOX reaksiyonu

• Üre (NH2CONH2) stoklaması amonyakdan kolay ve
reaksiyon amonyak reaksiyonuna benziyor
– NH2CONH2 + H2O  NH3 + CO2
– 4NO + 4NH3 + O2  4N2 + 6H2O
• Sıcaklık ve miktar önemli, aksi takdirde amonyak NO ile
reaksiyona girmez ve kaçabilir (ammonia slip). Bu durum
istenmez !!!
– 4NH3 + 5O2  4NO + 6H2O
– Sıcaklıkdan dolayı NO hatta, kenarlarda düşük, merkezde daha
yüksektir. Dolayısıyla, besleme ve dozaj buna göre
ayarlanmalıdır. Kenarlara yapılacak fazla bir üre / amonyak
beslemesi amonyak kaçmasına (ammonia slip) sebep olacaktır.
 SCR
• Selective Catalytic Reduction (Katalitik seçimli
indirgeme)
– Amonyak ile
• 4NO + 4NH3 + O2  4N2 + 6H2O
• 2NO2 + 4NH3 + O2  3N2 + 6H2O
• NO + NO2 + 2NH3  2N2 + 3H2O
– Diğer ikincil reaksiyonlar
• 2SO2 + O2  2SO3
• 2NH3 + SO3 + H2O  (NH4)2SO4
• NH3 + SO3 + H2O  NH4HSO4
– Üre ile
• 4NO + 2(NH2)2CO + O2  4N2 + 4H2O + 2CO2
• Katalitik maddeler: taşıyıcı olarak titanyum oksit, aktif
katalitik madde olarak vanadyum, tungsten, ...
SCR
 SCR

Avantajlar Dezavantajlar
• Diğer endüstrilerden • Maliyet
tecrübeler • Katalitik maddenin
• Çimento sektöründe pilot çalışma süresi
uygulamalar • Fırın çıkış gazında
– %90 verim yüksek toz
– Amonyak kaçışı yok konsantrasyonları (>500
g/Nm3)
• İlave basınç düşüşü
 SCR
 Yüksek toz versiyonu
NH3

Önısıtıcı

Baca
Farin Değ
SCR ESP
Fırın

300°C
 Düşük toz versiyonu
NH3

Gas SCR
Önısıtıcı

Stack
Burlör
260°C

Fırın Farin Değ ESP

130°C
150°C
 SCR

• Yüksek toz versiyonu • Düşük toz versiyonu

– Katalizörün – Gazın ısıtılma gereği
yıpranması – Yüksek yatırım
– Tıkanma riski maliyeti
– Katalizörün kirlenmesi – Kurulum daha kolay
– Toz tabakası
yüzünden aktivite
kaybı
 SCR

• Katalitik madde hidrokarbonlar, uçucu organik

karbonlar ve PCDD/F’leri de azaltmakta
• 3000 t/CK kapasiteli bir fırında 100-200 mg/Nm3
NO2 @10%O2 için CEMBUREAU tahminleri
– 3,5 – 4,5 M€ yatırım maliyeti (fabrika modifikasyonları
hariç)
– Yüksek toz versiyonu için 1,5-2,5 € / t CK
– Düşük toz versiyonu için 5 € / t CK
işletme maliyeti
 SO2 emisyonları

• Kükürt kaynakları
– Hammadeler (%) – Yakıtlar (%)
• Kireçtaşı <0,1 • Fuel-oil 1,0-2,5
• Marn 0,1-4 • Kömür 1,0-10,0
• Kil <3 • Linyit 0-50
• Kum <0,5 • Atık yağ 0,2-0,7
• Ham karışım 0,3-3,0 • Petrokok 3-7
• Atık lastik 1,3-2,2
 SO2 emisyonları

• Hammaddedeki uçucu kükürt içeriği

belirleyici (organik kükürt veya pirit (FeS)
Yanma bölgesi:
Volatilizasyon
Yakıt Baca

Piritler

Fırın besleme
Klinker Kalsinasyon bölgesi:
yakalama
 SO2 emisyonları
CO artmakta
O2 düşmekte

volatilizasyon Anhidrit
Pirit ve volatilizasyonu
organik S
yanma

oC

200 400 600 800 1000 1200 1400

1045 C
Alkali sulfatların
CaCO3 ile yakalama
volatilizasyonu
yakalama
Daha yüksek
partikül-gaz CaO ile yakalama
teması ile
yakalama daha (ölçekli değil !)
verimli
 SO2 azaltımı

• Ca(OH)2 enjeksiyonu
– SO2+Ca(OH)2+O2  CaSO4*H2O

• Islak yıkama (wet scrubber)

– SO2 + 1/2 O2 + 2 H2O + CaCO3|s 
CaSO4*2 H2O|s + CO2|g
 Klor - Flor
Element Kil/Marn Kireçtaşı Ham Karışım Kömür Linyit
F 300-990 100-940 300-950 50-370
Cl 15-450 50-240 40-290 100-2800 1000-1300

• İç döngüler
– Yakıtların yanması ve hammaddelerin pişmesi esnasında uçucu
olurlar
– Alkalilerle reaksiyona girip alkali klorürleri oluştururlar
– Alkali klorürler katıların yüzeyinde yoğunlaşır (700-900oC)
– HCl emisyonları alkali ortamdan dolayı düşüktür
 Klor – Flor reaksiyonları
Döngü reaksiyonlarını oluşturanlar :
Cl Na2O K2O SO3
Reaksiyonlar:
KCl

NaCl K2SO4

CaCl Na2SO4 K2CO3 Na2SO4

CaSO4 Na2CO3 CaSO4 Na2CO3 Na2CO3 CaSO4

 Küresel Isınma – CO2
• Pencere bölgesi
8 – 12 

• Sorumlu gazlar:
– CO2  55%
– CH4  15%
– N2O  6%
– CFCler  24

• Dekarbonizasyon: 525 kg CO2 / t klinker

0.75 t CO2 / t çimento
• Yakıt: 335 kg CO2 / t çimento
• Elektrik: 50 kg CO2 / t çimento
Çimento endüstrisi küresel CO2 emisyonlarının % 5’inden sorumlu !
 Küresel Isınma – CO2

• Pencere bölgesi
ve küresel
ısınmaya sebep
olan gazlar
 CO2 azaltma yöntemleri
• İki temel kaldıraç:

– Alternatif yakıtların
kullanımı
• Potansiyel: % 32
– Atık lastikler, atık
yağlar, plastikler, ...

– Alternatif hammaddelerin kullanımı ve katkı oranlarının

arttırılması
• Potansiyel: %74 !!!!
– Tuğla, demir curufu, uçucu kül, suni alçı, ...
 Eser elementler / ağır metaller

• Eser elementler (yeşil) yaşam için gereklidir ve 1

mg/gün’den düşük dozlarda alımı yeterlidir.

• Ağır Metal: Titanyum (4.51 mg/cm3)’den daha

ağır olan metaller
Ağır metallerin proses kaynakları
Farin Kömür Linyit Atık Odun Üretim atıkları Lastik Evsel atık
[MJ/kg] 25 22 13 20 28 16
Konsantrasyon [mg/kg] [mg/kg] [mg/kg] [mg/kg] [mg/kg] [mg/kg] [mg/kg]
Cl 1 1 1 1 1 1 1
Sn 1,89 0,8 1 3 30 10 30
Pb 27,77 70 0,39 234 70 410 190
Cd 0,14 1 0,02 1,21 4 8 4
Zn 24,31 80 4,8 521 421 15000 0,6
Hg 0,03 0,4 0,09 0,2 0,6 0,17 5
As 4,49 17 0,44 2 5 20 25
Sb 1 0,8 2,5 3 25 0,7 1
Tl 0,5 3,3 0,2 0,5 1 0,25 350
Cu 8,3 33 0,9 23,5 120 450 80
Ni 14,35 43 1,5 9,5 25 77 125
Cr 22,51 28 1,35 40,5 40 97 6
Co 4,73 15 0,58 3,9 6 250 250
Mn 178,9 126 160 150 50 750 10
V 24,16 75 1 2,75 10 5 0
 Ağır metallerin sınıflandırılması

• Toksisite (zehirlilik sınıfları)

– I : Cd, Hg, Tl
– II : As, Co, Ni, Se, Te
– III : Pb, Cr, Cu, Pt, V, Sn, Pd, Sb, Mn, Rh

• Uçuculuk (volatilite)
– uçucu: Hg
– yarı uçucu: Tl, Pb, Cd
– düşük veya az uçucu: As, Be, Co, Cr, Cu, Mn, Mo,
Sb, Se, Te, V, Zn
 Ağır metal emisyonlarının azaltılması

• Yakalamanın optimizasyonu: düşük gaz

çıkış sıcaklığı, yüksek tozsuzlaştırma
ekipmanı performansı
• Girdilerin sıkı kontrolü (özellikle ikincil
malzeme, yakıt ve katkılar)
 Dioksin ve furanlar
H H H H
Cl 1 9
O 8 Cl Cl Cl
2

7
Cl
3
4
O O
6 Cl Cl Cl
H H H
PCDD Cl PCDF

Dioxin (PCDD) 2 benzen ringi, Furan (PCDF) 2 benzen ringi

2 atom O ve çok sayıda Cl atomu 1 atom O, ve çok sayıda Cl atomu

Cl atomlarının yeri bileşiği tanımlamakta, ve zehirlilik seviyesini belirlemekte

Örneğin: 2,3,7,8 TCDD “Seveso Dioxin” 1
1,2,3,7,8-PeCDD 0,5
1,2,3,7,8,9-HxCDD 0,1
Oksijen ve katalizör (genellikle bakır) bulunduğu ortamlarda çeşitli organik ve
klorlu bileşiklerin yüksek sıcaklıklara ısıtılmasıyla oluşur
 Dioksin ve furanlar hakkında
• Yarılanma ömrü: 8 - 10 yıl
• Şu ana kadar bilinen en kanserojen madde: solunum sebebiyle birim
kanser risk faktörü: 38 m3/g
Toplam Kanser Riski = Yıllık ortalama konsantrasyon x Birim risk faktörü x MP
MP = Multiple pathway adjustment factor 5,7 (diğer maruziyet yollarını dahil eden faktör)
– Pb: 8.10-5 m3/g
– As: 3,3.10-5 m3/g
– C6H6: 2,9.10-5 m3/g
– PCBs: 1,4.10-5 m3/g
– HCOOH: 1,3.10-5 m3/g
• kaynak: atmosferik emisyonlar
• maruziyet: beslenme (solunumun payı sadece 1,8%)
• EPA standardı: 0.006 pg/kg vücut ağırlığı-gün maruziyet
• Öncüleri: klorofenoller (ağaç dezenfektanları), PCB’ler (elektrik ekipmanlarında
soğutma sıvısı), PVC’ler, ...
 Dioksin ve furanların oluşumu

• Oksijen ve bir katalizörün (genellikle bakır) bulunduğu

ortamlarda organik ve klorlu bileşiklerin yüksek
sıcaklıklara ısıtılmasıyla oluşur.
• İki oluşum mekanizması:
– Öncülerle (klorlu aromatikler, metalik fenolatlar, vb)
– de-novo-sentezi (300-450 oC, O2, Cl)
ve
– Dioksinklerin hammadde vasıtasıyla sisteme girişi ve tam
olmayan parçalanması sonucu emisyonu
 Dioksinlerin öncüleri

• Klorlu fenoller (CPs) ve klorlu benzenler (CBs):

ahşap dezenfektanları, tekstil, boya, yapıştırıcılar
• PCBs (Çok klorlu bifeniller): elektriksel ekipman
soğutma sıvıları, endüstriyel soğutma sistemleri, ... (209
PCB çeşidinin 13’ünün dioksin benzeri zehirlilik etkisi
taşıdığı kabul edilmekte)
• PBBs (Çok bromlu bifeniller): tekstil, halı, plastiklerde
yangın geciktiriciler, ...
• PVC (Çok vinil klorür): bir çok plastikte bulunmakta. Bu
molekül bir öncü değil, ancak öncü oluşumuna sebep
verebilir
 Çimento endüstrisi ve dioksinler

• Limit: 0,1 ngTEQ/Nm³

• Tipik seviye: 0,001-0,06 ngTEQ/Nm³
• Fırın tipine ve işletme koşullarına bağlı
• Uzun bekleme süresi ve yüksek sıcaklıklarda
parçalanma ve de-novo sıcaklığının altına hızlı
soğuma söz konusu
• Tozsuzlaştırma ekipmanın düşük sıcaklıklarda
çalıştırılması önemli
• Dünyada çimento endüstrisi PCDD/F
emisyonlarının %1’inden sorumlu
 Gürültü
• Genel olarak, istenmeyen ve rahatsız eden ses
• İşyerlerinde çalışanların üzerinde fizyolojik etkiler bırakan ve iş
verimini olumsuz yönde etkileyen sesler

• Ses: Hava basıncındaki dalgalanmaların kulaktaki etkisinden ileri gelen

fiziksel bir duygu
• Gürültü zararlarının meslek hastalığı olarak sayılabilmesi için gerekli
çalışma şartı
– gürültülü işte en az iki yıl
– > 85 dB 30 gün
 Ses
• Atmosferik basınçtaki çok küçük ve hızlı değişikliklerin kulak
tarafından tesbit edilmesi ve sinir sistemi tarafından
işlenmesi sesin algılanması ile sonuçlanır
Frekans

(Ton) Dalga boyu

(şiddet)

– a) ton: düzenli osilasyon

– b) bir çok ton sesi meydana getirir
– c) düzensiz osilasyon  gürültü
– d) patlama
 Ses tanımlama birimleri
• Ses bir basınç dalgasıdır
– sesin hızı (vs) iletim ortamına bağlıdır. Havada: 344 m/s [21°C]
• ses basıncı: p [Pa]
– Basınç dalgalanmalarının ortalama zaman değeri
• Ses basıncı seviyesi: Lp [dB]
– Ses basıncının logaritmik transformasyonu
• Lp(dB)=10 log (p²/p²ref)

• Her 3 dB’lik artışında, ses iki kat artar

• dB(A): İnsan kulağının işitmesi
 Tipik seviyeler
1 m mesafede tipik ses
basıncı (dB) seviyesi

Uzay roketi

Uçak

Büyük bir orkestra

İşlek bir cadde

Normal bir sohbet

Buzdolabı

Fısıltı

Duyma eşiği
 Gürültü kontrol prensipleri
• Kaynakta kontrol
– Susturucular, ses yalıtıcı ve yutucu malzemeler, kaynağın
örtülmesi,...
• Kaynakla alıcı arasında kontrol
– Bölgenin ses yaıtıcı malzemeyle çevrelenmesi, ses bariyerleri, ...

• Alıcıda kontrol Çelik

yapı

– Kişisel Koruyucu
Donanımlar (Kulak Doğrudan iletilen ses
Yansıyan ses
Tuğla
duvar
tıkaçları, Kulaklıklar),
Organizasyonel önlemler
(Çalışma programının Gürültü kaynağı
Bölme
ayarlanması), ...
 Çimento değirmeni binası gürültüsü

98dBA
97dBA
96dBA 1m - kapı açık
95dBA
94dBA
93dBA
92dBA
91dBA
90dBA
89dBA
88dBA 10 m - kapı açık
87dBA
86dBA
85dBA
1 m - kapı kapalı
84dBA
83dBA
82dBA 10 m - kapı kapalı
81dBA
80dBA
79dBA
78dBA
Teşekkürler ....