ÇİMENTO KİMYASI

Ve TEKNOLOJİSİ

Tomris ERTÜN
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği
ANKARA - 2009
 ÇİMENTO

önemli bir yapı malzemesi


suda çözünmeyen hidrolik
bağlayıcı
ÇİMENTO
+
AGREGA
(Kum,Çakıl)
+
SU

BETON
 Çimento
başlıca kalsiyum, silisyum, alüminyum ve demir
oksitler içeren hammaddelerin belli oranlarda
karıştırılarak “sinterleşme” sıcaklığına kadar
pişirilmesi ile oluşan “çimento klinkeri”nin bir
veya birkaç katkı maddesiyle birlikte öğütülmesi
sonucunda elde edilir.
Hammaddeler
 kalker,
 kil ,
 killi kalkerin(marn) yanısıra, silisli kum,
demir cevheri olup,
 bu maddelerden belli oranlarda hazırlanan
karışıma farin denilmektedir.
 Farinin yaklaşık 1450oC’ye kadar döner
fırında pişirilmesi sonrasında fırın çıkışında
meydana gelen granül taneler halindeki ürün
“klinker” olup,
  klinkerin % 2-5 civarında kalsiyumsülfat
ile birlikte öğütülmesi sonucunda,
“çimento” üretilir.
 Portland çimentosu klinkeri,
kütlece en az 2/3 oranında kalsiyum
silikatlardan ve geri kalanı alüminyum ve
demir içeren klinker fazları ile diğer
bileşenlerden ibarettir.
 Portland çimentosu klinkerinin, priz
düzenleyici olan kasiyumsülfat ile yaklaşık
% 4 oranında karıştırılıp birlikte öğütülmesi
sonrasında meydana gelen ürün
portland çimentosu
olarak adlandırılır.
Çimentonun en önemli kısmını oluşturan, çimento
klinkerinin ana bileşenleri, kalsiyum oksit, silisyum
dioksit, alüminyum oksit ve demir oksittir.

Trikalsiyum silikat (Alit)

 C3S (3CaO. SiO2)
Dikalsiyum silikat (Belit)
 C2S(2CaO.SiO2)
Trikalsiyum alüminat
 C3A(3.CaO.Al2O3)
Tetrakalsiyum alüminoferrit
 C4AF(4CaO.Al2O3.Fe2O3)
 -Hammadde Analizi-
Atomik Absorbsiyon Spektrometresi
ÇİMENTO HAMMADDELERİ
Çimento Hammaddeleri

Doğada bol miktarda bulunan ,

 kireç,
 silisyum dioksit,
 alüminyum oksit,
 demir oksit
içeren mineraller,
çimento hammaddesi olarak kullanılır.
Kireç Bileşenleri

 Kalker

 Tebeşir

 Mermer

 Dolomit
Kalker

Doğada fazla miktarda bulunan kalsiyum karbonat

(CaCO3) ’ın bütün jeolojik formasyonları çimento
klinkeri üretiminde kullanılabilir. Özgül ağırlıkları
2.2-2.9 g/cm3 arasındadır.
Tebeşir

CaCO3 yönünden zengin olan tortul kayaçtır.

Yumuşak ve topraksı yapıda olup organik kaynaklıdır.
Mermer
Mermer, kalkerin ısı ve basınç altında
değişime uğramasıyla oluşan metamorfik kayaçlardır.

Dolomit

Kimyasal formülü MgCa(CO3)2 olan ve kalkere göre

daha ağır bir mineraldir. Sertlik derecesi 3.5-5 olup ,
özgül ağırlığı 2.8 g/cm3’dür.
Kalkerin Mikroyapısı
Kalkerin Mikroyapısı
Taramalı Elektron Mikroskop
Kalker Mineralleri
 kalsit
 aragonit

1 ) Kalsit (CaCO3)

Doğada en fazla bulunan kalker mineralidir. Kalsit

tipik rombohedral dilinimlere(katmansı) sahiptir.
Kalsit saf olduğunda bazen berrak olmasına rağmen
genelde opak ve beyaz olup flouresant özellikleri
bulunmaktadır. Sertlik derecesi 3 olup, özgül ağırlığı
2.7 g/cm3’dür.
Kalker Mineralleri

2) Aragonit

Kimyasal yönden kalsitten farklı olmayan aragonitin

kristal yapısı değişik olup ortorombik,çubuksu gibi
çeşitli formlardadır. Rengi beyaz ve gri olup,
genellikle denizde yaşayan midye, istiridye gibi
canlıların kabuklarında bulunur.
Kil

Killer klastik sedimentler olup, önceleri kayaç

halinde iken havalandırma ve/veya erozyon sonrası
parçalanma sonucu oluşlardır. Yapılarının ana
bileşimi silis ve alüminyumlu bileşiklerdir . Başka
deyişle, hidrate alüminyum silikatlardır. Kil
mineralleri çok küçük tanecikler (<0.002 mm)
halindedirler.
Kilin Mikroyapısı
Kil Mineralleri

Kaolen Grubu
Kaolinit Al2O3.2SiO2.2H2O
Dikit “ “ “
Nakrit “ “ “
Haloysit “ “ “
Montmorillonit Grubu
Montmorillonit Al2O3.4H2O.SiO2.nH2O
Beydelit Al2O3.3SiO2.nH2O
Nontronit (AlFe2)O3.3SiO2.nH2O
Saponit 2MgO.3SiO2.nH2O
Alkali İçeren Kil Grubu

İçerisinde , potasyum ve magnezyum gibi elementler

bulunan kil grubudur. Bu grupdaki mineraller K2O-
MgO-Al2O3-SiO2-H2O bileşimindedir.Bu grup
içerisindeki minerallerin kristallografik yapıları ile
SiO2 miktarları farklıdır.
Grupdaki başlıca mineraller:
 illit,
 muskovit
 biyotit
Şistler, kil orijinli kayaçların değişimi sonucunda
meydana gelmiş kayaçlardır. Killere göre daha
serttirler. Yapraksı ince tabakalardan oluşurlar. Mavi,
açık kahverenkli, siyah, yeşil renkte olabilirler. Koyu
renkli olanların içinde kömür ve bitümlü maddeler
bulunabilirler. İçerisinde bitümlü maddeler bulunan
şistlere bitümlü şist denilir.
Marn

Kil ve kalkerin doğal karışımı marn olarak

adlandırılır.

Kalkere göre daha yumuşak malzemedirler. Kil ve

kalkerin doğal olarak homojene edilmiş şeklini
oluşturdukları için kolay öğütme ve pişme
özelliklerine sahiptirler.
Marnın Mikroyapısı
Hammaddelerin Çimento Üretiminde Kullanımı

kalker (CaO kaynağı)

+
kil (SiO2, Al2O3, Fe2O3 kaynağı)
Çimento hammaddeleri içerdikleri CaCO3 miktarına
göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar:

Madde CaCO3 % (ağırlıkca)

Saf kalker  95
Marnlı kalker 85-95
Kalkerli marn 70-85
Marn 30-70
Killi marn 15-30
Marnlı kil 2-10
Kil 0-2
Hammaddeye Katılan Düzeltici Maddeler

Kum

Diatome Toprağı

Boksit

Pirit

Demir Cevheri
 Hammaddeye Katılan Düzeltici Maddeler

1) Kum

Kum sedimanter bir kayaç olup tane büyüklüğü

0.025-2 mm arasındadır. Genellikle serbest silis ve
kuvars içerdiği için SiO2 eksikliğini gidermek için
kullanılır.
2) Diatome Toprağı

Genellikle beyaz, grimsi sarı ve yeşil renkte olan

diatome toprağı çok yumuşaktır. Çoğunlukla kumla
karışık olarak bulunur. SiO2 eksikliğinde
hammaddeye ilave edilebilir.
Alüminyum oksit eksikliği halinde,

Boksit

Al2O3-H2O bileşimindedir. Sert ve düzgün

taneciklerden ibaret kil şeklinde bulunur. İçinde
limonit, opal gibi jellerle kaolen, kuvars gibi
mineraller bulunmaktadır.
Demir oksit eksikliği halinde,

1) Pirit

Kimyasal bir yan ürün olarak da elde edilen pirit

(FeS2) Fe2O3 eksikliği halinde hammaddeye ilave
edilir.

2)Demir Cevheri ( Hematit, Goethit)

Hematit (Fe2O3) reaktif olmayan bir demir filizidir.
Rengi siyah, kırmızı veya kahverenklidir.Goethit
(FeO.OH) minerali , demir içeren minerallerin
oksidasyonu sonucu oluşur. Doğada sık rastlanan
bileşiktir.
 Düzeltici/Katkı Maddelerinin Bazılarının Bileşimleri

Bileşen,% Kum Boksit Kavrulmuş Hematit

Pirit
SiO2 99.2 16-22 6-25 20-25
Al2O3 - 44-58 2-16 3-9
Fe2O3 0.5 10-16 62-87 45-85
CaO - 2-4 7-9 0.5-2.5
MgO - 0.2-1.0 0.2-2.0 1.5-1.7
SO3 - - 0.8-8.0 0.3-0.6
Kızd. kaybı 0.2 15-20 - 5-12
Hammaddede Bulunması Sınırlanmış Bileşenler

Magnezyum Oksit

Alkaliler

Kükürt

Klorür
Magnezyum Oksit (MgO)

MgO, kalkerde genellikle dolomit (Ca Mg (CO3)2)

halinde bulunur. Bazen yüksek fırın curufunda da
görülebilir. Bu bileşen % 2 oranına kadar klinker
fazları ile bağlanabilir. Bu miktarın fazlası klinkerde
serbest MgO olarak kalır.
MgO, çimentonun hidratasyonu sırasında su ile
birleşir:

MgO + H2O  Mg (OH)2

Mg (OH)2 betonda hacım genleşmesine sebeb olur.

Bu nedenle, MgO klinkerde % 5 (ağırlıkça) ile
sınırlandırılmıştır.
Alkaliler

Kil ve marn K2O ve Na2O bileşiminde olan ve

feldispat, mika ve illit içinde dağılmış alkaliler
içerebilirler. Döner fırında pişme prosesi sırasında bu
alkaliler pişme bölgesinde buharlaşarak alkali
sirkülasyonuna yol açarlar. Bu sirkülasyon
sonrasında, siklon tıkanmaları, kabuk ve kemer
oluşumu gibi problemler meydana gelir.
Kükürt

Hammaddede kükürt ,sülfit (pirit ve markazit, FeS2)

halinde bulunabilir. Ancak genelde kükürt yakıtta
bulunur. Fırında alkali sülfat buharları oluşturur.
Klorür

Klorürler fırında alkaliler ile reaksiyona girerek

uçucu alkali klorürleri oluştururlar.

Çimentodaki klorürün betonda korozyona sebeb

olması nedeniyle, çimento içinde Cl- % 0.1 ile
sınırlandırılır.
Mineralojik Analiz- X-Işınları
Difraktometresi
HAMMADDE BİLEŞİMİ
 Hammadde Bileşimi

Hammaddelerin bileşimi, klinker bileşimini ve

klinkerin üretildiği fırın performansını büyük ölçüde
etkilemektedir.İyi kalitede ve ekonomik koşullarda
çimento üretmek için hammadde bileşiminin belli
sınırlar içinde olması gereklidir .
Hammadde Bileşiminin Kontrolü

Kireç Doygunluk Faktörü

Silikat Modülü

Alüminyum Modülü

Sıvı Faz Miktarı

 Kireç Doygunluk Faktörü

100 CaO
LSF = 

2.8 SiO2+1.18Al2O3+0.65Fe2O3
 Silikat Modülü

Silikat Modülü (veya silis modülü) SiO2 miktarının Al2O3 ve

Fe2O3 miktarları toplamına oranıdır.

SiO2
S.M. = 
Al2O3 + Fe2O3

Endüstriyel çimentolarda, silika modülünün uygun değerleri

2.2-2.6 arasındadır.
 Alüminyum Modülü

Al2O3
AlM = 
Fe2O3

Alüminyum modülü, çimentoyu alüminyum oksidin

demir okside olan ağırlık orantısıyla karakterize eder.

Genellikle iyi kalitede klinker elde etmek ve en

ekonomik sinterleşmeyi sağlamak için bu modülün 1.3-
1.6 arasında olması istenir. 1.38 değeri ise en idealidir.
 Sıvı Faz Miktarı

Alümina, demir, magnezyum oksit ve alkaliler gibi

düşük sıcaklıklar da ergiyen elementler genellikle
klinkerde sıvı faz miktarını belirlerler.
İdeal bir hammadde karışmından % 25 oranında sıvı faz
elde edilir.

Lf = 2.95 Al2O3 + 2.25 Fe2O3 + K2O + Na2O +

MgO
ÜRETİM PROSESİ
Hammadde (Farin) Silosu ve Önısıtma Kulesi
Çimento Döner Fırını
ÇİMENTO PİŞME PROSESİNİN KİMYASAL,
FİZİKSEL VE MİNERALOJİK YÖNLERİ
Çimento klinkerinin üretimi için hammaddenin
döner fırında 1450oC’ye kadar pişirilmesi gereklidir.
Böylece klinkerleşme meydana gelir ve sonuçta
çimento ara ürünü olan grimsi-yeşil renkte,
çimento klinkeri
üretilir.
 Pişme Prosesindeki Basamaklar

1. Kurutma
2. Kil Minerallerinin Dehidrate Olması
3. Karbonatların Bozunması
4. Katı Reaksiyonlar (Klinkerleşme Sıcaklığı Altında
Oluşan .)
5. Sıvı Fazın Varlığındaki Reaksiyonlar
(Klinkerleşme)
1. Kurutma

200oC’ye kadar olan sıcaklıklarda farindeki serbest su

veya ilave edilmiş su buharlaşır.

2. Kil Minerallerinin Dehidrate Olması

100-400oC arasında kil mineralleri bağlı sularını

kaybederler. Buna kil katmanları arasındaki su da
dahildir.
400-750oC arasında kimyasal bağlı su (hidroksit
grupları) bozunur.
Kil mineralleri bozunmasına örnek olarak, kaolinitin
bozunması verilebilir:

Al4  (OH)8 Si4O10  2 (Al2O3.2SiO2) + 4H2O

Kaolinit Metakaolin

Metakaolinin bozunması 900oC’ye kadar devam eder ve

reaktif oksitler oluşur.
3. Karbonatların Bozunması

Çimento hammaddesinin %74-79’unu oluşturan CaCO3

teorik olarak 896oC’de,

CaCO3  CaO + CO2

formülüne göre bozunur (dekarbonizasyon, kalsinasyon).

Bu sıcaklık saf kalsit için geçerlidir. Hammaddede
bulunan başka bileşenlerin miktarı arttıkça termal
bozunma 550-6000 C gibi daha düşük sıcaklıklarda
başlar.
Karbonatların 550-6000 C ‘de bozunmaya başlamasının
sebebi CaO ile SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 arasındaki kimyasal
reaksiyonlardır :

CaO.Al2O3 (=CA), 12 CaO.Al2O3 (=C12A7), CaO. SiO2

(=CS) ve 2CaO. SiO2 (=C2S) oluşumudur.(Katı reaksiyonlar)
8000C nin altındaki sıcaklıklarda serbest kireç düşüktür.

MgCO3 ın sıcaklık bozunmasına gelince, CaCO3e benzer

ancak daha düşük sıcaklıklarda bozunur.
 4. Katı Reaksiyonlar (Klinkerleşme Sıcaklığı Altında
Oluşan 550C-8000C )

CaO.Al2O3+2CaO 3CaO.Al2O3 C3A

CaO.Al2O3+3CaO+Fe2O3  4CaOAl2O3.Fe2O3 C4AF
CaO.SiO2 +CaO  2CaO.SiO2 C 2S

Katı reaksiyonlar çok yavaş ilerlediği için, tane boyutunun

küçültülmesi ve yanma sıcaklığının artırılması ile
reaksiyonlar hızlandırılabilir.
5. Sıvı Fazın Varlığındaki Reaksiyonlar (Klinkerleşme)

Sinterleşme veya klinkerleşme olarak bilinen proses ilk

olarak 1260-1310oC’de başlar. Sıcaklık artışı ile
1450 oC’de sıvı faz oranı % 20-30’a kadar yükselir. Bu
oran hammaddenin kimyasal kompozisyonuna bağlıdır.

Bu sıcaklıklarda portland çimentosu klinkerinin ana

bileşeni olan trikalsiyum silikat
(3CaO.SiO2 = C3S)
oluşumu başlar.
Sinterleşme sıcaklığının başlangıcında malzemede
hala belirgin oranlarda serbest CaO ve C2S vardır.

Sıvı fazın varlığında bu bileşenler çözeltiye geçerler.

Bileşenlerin difüzyonu sıvı faz tarafından
kolaylaştırılır ve C3S aşağıdaki reaksiyona göre
oluşur ve kristalleşir:

CaO+ 2CaOSiO2  3CaO.SiO2 (= C3S)

6.Soğutma Sırasında Oluşan Reaksiyonlar

Pişme prosesinde oluşan klinker yavaş olarak

soğutulursa daha önce gerçekleşen reaksiyonların
bazıları tersine döner.
Hızlı soğutma durumunda ise sıvı derhal katılaşır ve
denge halinde donar (frozen equilibrium) .Böylece
teknik olarak üretilen portland çimentosu klinkeri
büyük ölçüde sinter sıcaklığında ulaşılan
kompozisyona benzer hale gelir.
Döner Fırından Soğutucuya Dökülen
Klinker
Portland çimentosu klinkeri, başlıca dört klinker
fazından oluşur:

 Alit (Trikalsiyum Silikat)(C3S),

 Belit ( Dikalsiyum Silikat) (C2S),
 Trikalsiyum Alüminat (C3A)
 Tetrakalsiyüm Alümina ferrit (C4AF).

Klinkerde, ayrıca
Porlar + bir miktar serbest kireç + bazen serbest
MgO bulunur.
Çimento Klinkeri
Klinkerde Bulunan Fazların Miktarları

Klinker Fazı %

Alit 35-75
Belit 0-30
Ferrit 2-15
Alüminat 1-10
Serbest kireç 0-5
Serbest MgO 0-3
Alkali Sülfat 0-3
Sıvı (kalan) 0-3
Çözünmeyen kalıntı 0-3
Alit (C3S)

Portland çimentosu klinkerinin en önemli fazı olup,

silisyum dioksitin kireç ile maksimum oranda
birleştiği bir bileşiktir.

Alit fazı, çimentonun dayanım gelişmesinde,

özellikle erken dayanımda etkilidir. Alit, yüksek
hidrolik reaktiviteye sahiptir ve hidratasyon ısısı
yüksektir.
Belit (C2S)

Çimento klinkerinde tamamiyle saf olarak

bulunmayan, bazı yabancı iyonlar da içeren bir
bileşiktir. Genelde hidrolik olarak alit kadar aktif
olmamakla birlikte zaman içinde yüksek
dayanım kazanır.

Belit, çimento klinkerinde genellikle -

formunda bulunur. C2S’in  ve  formları
hidrolik olarak - fazından daha aktiftirler.
Trikalsiyum Alüminat (C3A)

Yapısında yabancı iyonlar da içerir. Alkalilerin

(Na2O, K2O) herbirinin ağırlıkça % 5’i aşan
miktarlarda bu faza girmesi mümkündür.

Alüminat fazı yüksek derecede reaktifliğe sahiptir ve

alkalilerle birlikte reaktivitesi artar.
Alüminat fazı yüksek hidratasyon ısısına sahiptir.
Ferrit Fazı

Ferrit Fazı sabit bir kimyasal bileşime sahip değildir.

Teorik olarak C2A ve C2F’ye kadar uzanan katı
çözelti serisinin bir üyesidir.

C2A ... C6A2F .... C6AF2 ... C2F

Genel formül C4AF dir. Bu faz çok yavaş

reaksiyona girer ve pek hidrolik nitelik taşımaz.
 Diğer Klinker Fazları

Pek çok çimento klinkeri ağırlıkça % 2 oranına kadar

Serbest CaO (S.CaO)

MgO oranı yüksek klinkerler serbest MgO

içerebilirler. Standartlarda genellikle maksimum
MgO % 5 ile sınırlandırılmıştır.

Çimento klinkerinde ayrıca az miktarda alkali

sülfatlar ve camsı faz bulunur.
KLİNKERİN KALİTESİ
 Klinker Analiz Yöntemleri

Komple Kimyasal Analiz

Klinkerin Litre Ağırlığı
Klinkerin Mikroskopik Analizi
Difraksiyon Analizi (XRD)
Komple Kimyasal Analiz

Komple analiz, yaş analiz veya x ışınları flouresan

analizi (XRF) vasıtasıyla yapılır.

Bogue formülleri kullanılarak klinkerin “potansiyel

faz bileşimi” hesaplanabilir.

Bogue formüllerinde oksit sembollerinin yerine

ağırlık yüzdesi olarak klinkerde bulunan analitik
sonuçlar yerleştirilir.
Potansiyel Faz Bileşimi İçin Bogue Formülleri

C3S = 4.071 CaO -7.602 SiO2 - 6.719 Al2O3 - 1.430 Fe2O3

C2S = 8.602 SiO2+ 5.068Al2O3+1.079Fe2O3-3.07CaO
C3A= 2.650Al2O3 - 1.692 Fe2O3
C4AF=3.043 Fe2O3
 Klinkerin Litre Ağırlığı

Klinkerin belli bir fraksiyonunun (örnek, 5-7 mm

veya 6-10 mm) eleme suretiyle-ayrılarak
litre ağırlığının tayini pişme derecesi hakkında bilgi
verir. İyi pişmiş klinkerin litre ağırlığının 1.2-1.4kg/lt
olması istenir.
 Klinkerin Mikroskopik Analizi

Klinker fazlarının mikroskopik incelenmesi ile

hammadde hazırlama koşulları ve klinker üretim
prosesi hakkında bilgi edinilir.
Fazların dağılımı, kristal şekilleri, kristal
büyüklükleri gibi morfolojik ve mikroyapısal
özellikleri incelenerek klinker kalitesi üzerine
değerlendirme yapılabilir
Klinkerin Mikroyapısı
Klinkerin Mikroyapısı
 Difraksiyon Analizi (XRD)

Bu metod ile klinker fazlarının kalitatif ve kantitatif

analizleri yapılabilir. En önemli kullanım alanı,
serbest kirecin kantitatif tayinidir.
ÇİMENTO SINIFLARI ve TİPLERİ
 Çimentoların Sınıflandırılması

 Dayanım sınıfları (28 günlük dayanımlar)

Kullanılan Mineral Katkılar Kalkerli Çimento,

curuflu çimento, puzolanik çimento ..)
 Önemli spesifik özellikler Düşük hidratasyon
ısısı, yüksek erken dayanım (Özel çimentolar)
 Amerikan Standardı, ASTM C-150’ ye göre
Çimento Tipleri

Tip I (normal portland çimentosu),

Tip II (orta derecede Sülfata dayanıklı çimento )
Tip III (Erken dayanımı yüksek çimento)
Tip IV (Erken dayanımı düşük olan çimento)
Tip V ( Sülfata dayanıklı çimento)
 Avrupa Standardı EN 197-1’e göre,
Genel Çimento Tipleri

* CEM I Portland çimentosu

* CEM II (Portland çimento klinkeri )
+
mineral katkılar
( Kalker, Uçucu kül, Curuf, Puzolan, Silis Dumanı, Şist)

* CEM III Yüksek fırın curufu çimentosu

( Portland çimento klinkeri + Yüksek fırın curufu)
* CEM IV Puzolanlı çimento
(Portland çimento klinkeri + Puzolan)
* CEM V Kompoze Çimento
Portland çimento klinkeri + En az iki mineral katkı maddesi
Çimento içerdiği oksitlere göre, Rankin tarafından verilen
SiO2-CaO/MgO-Al2O3/Fe2O3 üçlü katı hal diyagramı ifade
edilmektedir.
 Bazı Çimento Tiplerinin Kimyasal Bileşimi (%)

Portland Çimentosu
Hızlı Sülfata Traslı Curufl.
Oksit % Normal Prizle. Dayanıklı Çimento Çimento

CaO 61-69 66 64 47-60 50-66

SiO2 18-24 20 21 20-28 19-28
Al203 4-8 5 4 5-10 4-12
Fe203 1-8 3 7 2-4 1-4
MgO <5 <2 <2 <3 <6
S03 2-4 3-4 2-4 2-4 2-4
ÇİMENTONUN HİDRATASYONU
Hidratasyon, su ile birleşme sonucu oluşan
reaksiyondur.

Çimentonun hidratasyonu sonucunda suda

çözünmeyen sert bir madde oluşur. Bu proses,
1.Priz alma
2.Sertleşme
şeklinde iki kademede gerçekleşir.
 Klinker Fazlarının Hidratasyonu

Genel olarak hidratasyon reaksiyonları başlıca dört

klinker fazı üzerinde aşağıdaki belirtilen formül ile
gerçekleşir:

Klinker fazları + su  Hidrate fazlar + Enerji

Priz almada, çimento pastası donarak katı hale gelir
ancak henüz yeterli dayanıma sahip olmaz. Daha sonra
oluşan sertleşme kademesiyle önemli ölçüde dayanım
gelişmesini gösterir.
Çimentonun hidratasyonu sonucunda, sert ve katı bir
kütle meydana gelir. Çimentonun katı bir kütle haline
dönüşümü, birkaç reaksiyon sonrasında olmaktadır :

 Kimyasal reaksiyonlar
 Çözünme ve kristalizasyon reaksiyonları
 Matriksdeki reaksiyonlar
 Klinker Fazlarının Hidratasyon Isısı (Joul/g)

Her Fazın Klinkerdeki

Faz ayrı reaksiyonunda reaksiyonda
C3S 500 580
 -C2S 250 350
C3A 1350 1260
C2(A,F) 420 160
MgO 850
CaO 1160
 Alit/Belit

Alitin (trikalsiyum silikat) su ile reaksiyona girmesi

sonucunda kalsiyum silikat hidratlar ve Ca(OH)2
meydana gelir. Belit de benzer davranışı gösterir.
Hidratasyonun ilk birkaç saatinden sonra oluşan bu
reaksiyon aşağıdaki şekilde gerçekleşir:

6C3S +18H  C5S6H5 + 13 CH

alit su kalsiyum silikat + kalsiyum

hidrat hidroksit
 Kalsiyum silikat hidrat fazı, genelde çok ince
tanelidir. Çimentonun dayanım kazanmasında en
önemli bileşendir. Sertleşmiş çimento pastasının
spesifik yüzeyi 3.000.000 cm2/g gibi çimentoya
kıyasla (yaklaşık 3000 cm2/g) oldukça yüksektir.
Kalsiyum silikat hidrat kristalleri.
 Alüminat

Çimentoda kalsiyum sülfat ilavesi olmaması halinde

trikalsiyum alüminat (C3A) hızla reaksiyona girer :

3CaO.Al2O3 + H2O  3CaO.Al2O3.6H2O

Bu da alit ve belit hidratasyonunda açığa çıkan

Ca(OH)2 ile tekrar hızla reaksiyona girer :

3CaO.Al2O3 + Ca(OH)2+12H2O 4CaO.Al2O3.13H2O

Bu her iki reaksiyon da, çimento pastasının hızla
prizlenmesine (donma) sebep olur. Bu nedenle,
kalsiyumsülfat, klinkerin değirmende öğütülmesi
sırasında ,priz geciktirici olarak ilave edilir.
Ortama sülfat girmesiyle hidratasyon reaksiyonu,
şu şekilde olur:

C 3A + 3(CS.2H) + 26H  C3A.3CS.32H

Alüminat Kalsiyumsülfat Su  trisülfat

(1 hacim) (8 hacim)
Ortamda sülfat olması halinde önce ince kristalin
trisülfat hidrat etringit oluşur .

Bu bileşik, klinker tanecikleri üzerinde çökerek onların

hidratasyonunu geciktirir.

Etringit daha sonra monosülfata dönüşür.

Trisülfoalüminat (etringit) kristalleri
TÇMB- AR-GE Enstitüsü
2009