ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Ζητήματα προβληματισμού

Μάθημα 1
 Η ανάπτυξη

Ανάπτυξη: οι μεταβολές που συντελούνται με την

πάροδο του χρόνου στη σωματική δομή, στη
σκέψη και στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου ως
αποτέλεσμα τόσο βιολογικών όσο και
περιβαλλοντικών επιδράσεων
Αρχίζει με τη σύλληψη και συνεχίζεται σε όλη τη
διάρκεια της ζωής. Η αναπτυξιακή αλλαγή είναι
όμως πιο εμφανής και πιο ραγδαία στα πρώτα
χρόνια της ζωής, γι’ αυτό το ηλικιακό εύρος που
συνδέεται με τις αναπτυξιακές περιόδους είναι πιο
σύντομο στις αρχικές και μεγαλώνει σταδιακά
καθώς η ανάπτυξη συνεχίζεται.
 Η ανάπτυξη
Περίοδοι της ανάπτυξης

Προγεννητική: σύλληψη- γέννηση

Βρεφική ηλικία: γέννηση-18/24 μήνες
Νηπιακή ηλικία: 18 μηνών-2/3 ετών
Πρώτη παιδική ηλικία: 2/3 ετών-5/6 ετών
Μέση παιδική ηλικία: 5/6 ετών-12 ετών
Εφηβεία: περίπου 12 ετών-18/21 ετών
Νεότητα: 18/21 ετών – 40 ετών
Μέση ηλικία: 40-60/65
Τρίτη ηλικία: 60/65- θάνατος

Έχουν αυτές οι περίοδοι οικουμενικό χαρακτήρα;;

 Ζητήματα προβληματισμού

Η έννοια της ανάπτυξης

•Πρόοδος, βελτίωση, νομοτελειακή ολοκλήρωση

•Η ανάπτυξη ως ξεδίπλωμα προκαθορισμένων

χαρακτηριστικών σε προκαθορισμένες στιγμές,
ιδιαίτερα όταν η έμφαση είναι στα οικουμενικά
χαρακτηριστικά (βιολογική οπτική, το ιδεατό δεν
είναι πάντα οικουμενικό)
 Ζητήματα προβληματισμού
Διχοτόμηση σωματικού (μεταβολές στο σχήμα,
στο μέγεθος, στη δομή του εγκεφάλου, στις
αισθητηριακές ικανότητες, στις κινητικές
δεξιότητες)-ψυχολογικού πεδίου
Κατάτμηση του ψυχολογικού πεδίου σε γνωστικό
πεδίο (π.χ. αντίληψη, σκέψη, γλώσσα),
συναισθηματικό πεδίο, πεδίο προσωπικότητας
(απόκτηση σχετικά σταθερών και μόνιμων
χαρακτηριστικών καθώς και της αντίληψης του
εαυτού) και κοινωνικό πεδίο
Οι άνθρωποι είναι ολοκληρωμένα όντα και όχι
διαχωρισμένοι σε τομείς. Τα πιο πάνω πεδία
αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
 Η γνωστική ανάπτυξη
Είναι η ανάπτυξη διεργασιών που εμπλέκονται σε
σημαντικές λειτουργίες του ανθρώπου όπως η
αντίληψη, η μνήμη, η προσοχή, ο λόγος, η
αναπαράσταση, η σκέψη, η μάθηση.
Αρχίζει από την πρώτη στιγμή της ζωής με την
επεξεργασία αισθητηριακών και αντιληπτικών
δεδομένων και σε αλληλεπίδραση με το
περιβάλλον. Όσο προχωρούν οι κατακτήσεις στις
λειτουργίες που αναφέρθηκαν, αλλάζει και ο
τρόπος που επηρεάζουν η μια την άλλη και
οργανώνονται σε ένα σύνολο. Στην επίλυση ενός
προβλήματος για παράδειγμα, δεν είναι μια
λειτουργία που εμπλέκεται αλλά πολλές.
 Σημαντικά ερωτήματα σε σχέση με τη
γνωστική ανάπτυξη
1. Είναι η αναπτυξιακή πορεία συνεχής ή
χαρακτηρίζεται από ασυνέχειες που
προσδιορίζονται από την εμφάνιση νέων μορφών
σκέψης και δράσης;
•Στο επίπεδο της φυλογένεσης, το ερώτημα αφορά
στο πόσο μοιάζουμε και διαφέρουμε από τους
κοντινούς μας συγγενείς στο βασίλειο των ζώων
•Στο επίπεδο της οντογένεσης, αφορά τα στάδια
ανάπτυξης
•Επίσης, αφορά στην ύπαρξη κρίσιμων περιόδων
στην ανάπτυξη (βιολογικά ή περιβαλλοντικά
γεγονότα πρέπει να συμβούν σε συγκεκριμένη
χρονική στιγμή ώστε η ανάπτυξη να προχωρήσει
κανονικά)
 Σημαντικά ερωτήματα
Στάδια ανάπτυξης ή συνεχής πορεία;
Στάδια: διακριτές περίοδοι με αιφνίδιες
μεταβάσεις από τη μια περίοδο στην επόμενη
Συνεχής πορεία: βαθμιαίες μεταβολές που
καταλήγουν σε ολοένα αυξανόμενη οργάνωση και
λειτουργικότητα
Κρίσιμες περίοδοι ή ευαίσθητες
(καταλληλότερες) περίοδοι;
Ευαίσθητη περίοδος: τα διαστήματα κατά τη
διάρκεια των οποίων ορισμένες μορφές μάθησης
και ανάπτυξης συντελούνται καλύτερα και πιο
αποτελεσματικά αλλά όχι αποκλειστικά.
 Σημαντικά ερωτήματα
2. Υπάρχουν γενικοί μηχανισμοί για όλους
τους τομείς της γνωστικής ανάπτυξης ή
ειδικοί μηχανισμοί που αφορούν
συγκεκριμένους τομείς;
3. Είναι οι μηχανισμοί μόνο μέσα στο
άτομο και ποιός ο ρόλος του
κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου;
3. Είναι η ανάπτυξη ενεργητική ή παθητική
διαδικασία;
4. Είναι η ανάπτυξη γενική ή ειδική;
 Η προσέγγιση βιολογίας-ωρίμανσης

• Βασική θέση είναι ότι οι αλλαγές που

χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη είναι
ενδογενείς, δηλαδή ότι οι αιτίες της
ανάπτυξης είναι συνέπεια της βιολογικής
κληρονομιάς.
• Η ψυχολογική ανάπτυξη είναι συνέπεια της
ωρίμανσης
• Το περιβάλλον παίζει δευτερεύοντα και
σαφώς μικρότερο ρόλο
 Προσέγγιση βιολογίας-ωρίμανσης

• Σημαντικός εκπρόσωπος: Arnold Gesell

(1880-1961)
• «το περιβάλλον ... Καθορίζει την
περίσταση, την ένταση και τη συσχέτιση
πολλών πλευρών της συμπεριφοράς αλλά
δεν δημιουργεί τις βασικές διαδοχές της
ανάπτυξης της συμπεριφοράς. Αυτές
καθορίζονται από εγγενείς μηχανισμούς
ωρίμανσης»
 Προσέγγιση βιολογίας-ωρίμανσης
• Η ωρίμανση και όχι η μάθηση είναι ο μηχανισμός
μέσω του οποίου συντελείται η ανάπτυξη
• Χωρίς την ωρίμανση ελάχιστη πρόοδος είναι
δυνατό να πραγματοποιηθεί ως αποτέλεσμα
μάθησης
• Ύπαρξη «κρίσιμων» ή «ευαίσθητων» περιόδων
στην ανάπτυξη με την έννοια της αυξημένης
δεκτικότητας
• Η ανάπτυξη γίνεται με απότομες αλλαγές
• Οι ατομικές διαφορές αποτέλεσμα διαφορετικού
γενετικού εξοπλισμού
(Ομαλό περιβάλλον)
 Προσέγγιση περιβάλλοντος-μάθησης
• Οι αιτίες της αναπτυξιακής αλλαγής είναι
εξωγενείς, δηλαδή προέρχονται από το
περιβάλλον
• Κύριος μηχανισμός της ανάπτυξης είναι η
μάθηση, δηλαδή η διεργασία με την οποία η
συμπεριφορά του οργανισμού τροποποιείται με
την εμπειρία
• Συνεχής πορεία της ανάπτυξης
 Προσέγγιση περιβάλλοντος-μάθησης
• Κλασσική-εξαρτημένη μάθηση: η μάθηση είναι
αποτέλεσμα σύνδεσης ανάμεσα σ’ ένα αρχικά
ουδέτερο ερέθισμα και σ’ ένα ερέθισμα που
προκαλεί φυσιολογικά μια αντίδραση
• Συντελεστική μάθηση: η μάθηση είναι
αποτέλεσμα σύνδεσης ανάμεσα σε μια
συμπεριφορά και τις συνέπειές της
• Κοινωνική μάθηση: έμφαση σε γνωστικούς
παράγοντες
 Το κονστρουκτιβιστικό πλαίσιο
ανάπτυξης
• Η φύση και η εμπειρία είναι εξίσου σημαντικές
• Ενεργητικός ρόλος του υποκειμένου στη
διαμόρφωση της ανάπτυξης
• Οικοδομούμε ανώτερα επίπεδα γνώσης από τα
στοιχεία που παρέχει τόσο η ωρίμανση όσο και το
περιβάλλον
• Οι διεργασίες της αλλαγής, ο μηχανισμός της
ανάπτυξης, είναι οι ίδιες για όλους τους
ανθρώπους. Είναι οικουμενικές, καθολικές, όπως
και τα στάδια της ανάπτυξης.
• Σημαντικός εκπρόσωπος ο Jean Piaget (1896-
1980)
 Το πολιτισμικό πλαίσιο ανάπτυξης
• Η φύση και η εμπειρία είναι εξίσου σημαντικές
• Ενεργητικός ρόλος του υποκειμένου στη
διαμόρφωση της ανάπτυξης
• Βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες
συνδυάζονται και αλληλεπιδρούν σε
συγκεκριμένο κοινωνικο-πολιτισμικό και ιστορικό
πλαίσιο
• Οι δραστηριότητες και ο τρόπος ζωής μιας γενιάς
έχει διαμορφωθεί από τις εμπειρίες των
προηγούμενων οι οποίες αποκρυσταλλώνονται
στον πολιτισμό και κληρονομούνται από γενιά σε
γενιά μέσω του πολιτισμού και των εργαλείων του
 Το πολιτισμικό πλαίσιο ανάπτυξης
• Η ανάπτυξη συν-οικοδομείται από τα παιδιά και
από αυτούς που τα φροντίζουν
• Η κοινωνική αλληλεπίδραση αποτελεί αιτιολογικό
παράγοντα και παίζει αιτιώδη ρόλο στην
ανάπτυξη
• Αν και υποστηρίζονται οι ποιοτικές αλλαγές (άρα
και τα στάδια), μπορούμε να έχουμε μεγάλες
διαφορές από δραστηριότητα σε δραστηριότητα.
Επίσης, η διαδοχή των αναπτυξιακών αλλαγών
εξαρτάται από το πολιτισμικό πλαίσιο
 Το πολιτισμικό πλαίσιο ανάπτυξης
• Βιολογία, εμπειρία αλλά και ...
• Ενεργός συμμετοχή άλλων ανθρώπων
• Πολιτισμικά σχέδια ζωής, που είναι η ιστορία του
πολιτισμού μιας κοινωνικής ομάδας και που
δημιουργεί πολιτισμικά συγκεκριμένους τρόπους
συναλλαγής
• Σημαντικός εκπρόσωπος ο L.S. Vygotsky (1896-
1934)