Otgontugs

Economics of education
Banzragch
National
Lecture #2, 3
University of
Mongolia
Боловсролын эрэлт,
нийлүүлэлт
Лекцийн агуулга
• Боловсролын эрэлт: хувь хүмүүсийн хувьд
• Боловсролын эрэлт: пүүс, нийгмийн хувьд
• Боловсролын эрэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлс
• Боловсролын эрэлтийн мэдрэмж
• Боловсролын нийлүүлэлт, нөлөөлөх хүчин зүйлс,
зардал, ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл
• Эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр, илүүдэл, хомсдол
Боловсролын эрэлт
• In demand analysis we investigate the choices that individuals make
between the goods and services that are available to them in the market at
a given price level, (Simmons, 1974).
• Пүүсийн
• Нийгмийн (aggregate the individual demand, we get the social demand.
Thus the social demand is the total number of persons enrolled in an
educational system)
• Private demand means the enrolment of individuals in an educational
system.
• Social demand refers to the total number of persons enrolled in an
educational system.
• The criterion for investing in education is that MC= MB when marginal cost
of education equals the marginal benefit obtained from education.
Боловсролын зах зээлийн эрэлт хувь хүмүүсийн + пүүс,
компани, төрийн байгууллагуудын эрэлтээс тогтоно.

• Education as a consumption good: • Education as an investment

• Benefits (increase utility):
• Enjoyment of learning
• Social life
• Costs (decrease utility):
• Price of course
• Effort of studying
• Opportunity costs – what else could
you be doing with your time or
spending your money on?
• demand for education can be
considered as a functional
relationship in which price of
education, family income and
socio-economic factors are as its
elements. We can expect a
negative price effect and a positive
income effect.
• Education has both consumption
benefits and investment benefits.
Demand side by individuals: Consumption
Value

Marginal costs

Marginal benefits

Amount of consumption
Consumption of education:
cost-benefit analysis
Value
Benefits

Costs

Undergraduate Master’s PhD

Education
 Demand side by individuals: Education as an investment

• Боловсрол хувийн бараа байгаад зогсохгүй хөрөнгө оруулалтын

бараа юм:
• Higher wages
• Greater chance of employment
• Better jobs (non-monetary in work rewards)
• Further opportunities to learn or train
• Learning as a consumption
• Learning as an investment
• Marriage market externality
• Family life, children’s success externality
 Demand side by individuals:
Education as an investment
• Card (1999) сайн боловсролтой хүн өндөр орлоготой, ажилшүй байх
эрсдэл багатай, илүү нэр хүндтэй ажил эрхэлдэг магадлалнь бага
боловсролтой хүнийхээс өндөр гэдгийг олон орнуудын дата дээр хийсэн
судалгаа баталж байна.
• Боловсрол эзэмших нь хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлнэ энэ нь
тухайн хөдөлмөрийг ашиглар үйлдвэрэлийн ашгийг өсгөнө.
• Фермерүүдийн бүтээмж, шинэ технологи нэвтрүүлэх боломжийг өсгөж,
банк санхүүгийн талаарх мэдлэг нь ашгийг нэмэгдүүлж байдаг.
• Lau, Jamison (1982) олон орны дата ашиглан, бусад бүх хүчин зүйлс хэвээр
байхад ХАА-д өрхийн эзний нэмэлт нэг жилийн боловсрол үйлдвэрлэлийн
гарцыг 2 хувиар нэмэгдүүлж байна гэж хэмжсэн.
Demand for
graduate
education in
the USA
Хувь хүний боловсролын эрэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлс
• Сургалтын үнэ
• Технологийн өөрчлөлт
• Боловсролд оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр өгөөж Сургалттай холбоотой
шууд зардлууд,
• Сургалттай холбоотой бусад шууд бус зардлууд, алдагдсан боломжийн
өртөг
• Тэтгэлэг тусламж
• Гэр бүлийн орлого
• Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, уг зах зээл дээр гарч буй өөрчлөлтүүд
• Бодлогын өөрчлөлт
• Таашаал
• Үе хоорондын таашаал сонголт,
The demand price is the costs of education borne
by households.
• Direct costs: • Indirect cоsts:
• Сургалтын төбөр • Алдагдсан боломжийн өртөг
• Сурах бичгийн зардал • Leisure time period.
• Сургуулийн дрэмт хуцас
• Тээвэрлэлтийн зардал
• Хоолны мөнгө
• Дотуур байрны зардал
Боловсролын эрэлт үнээс урвуу хамааралтай. Сургалтын
төлбөр өсөхөд элсэлт буурч ирнэ.
Технологийн эрс өөрчлөлт боловсролын
эрэлтэнд шууд нөлөөлнө.
• C. Golden and L.Katz (2009):
• 20 зуун эхэлснээс хойш технологийн өөрчлөлт, дэвшил тасралтгүй
явагдаж байна.
• 21 дүгээр зуунд эрс хурдсаж байна.
• Технологийн өөрчлөлт, дэвшил нь боловсролтой, ур чадвартай
ажиллагсдын эрэлтийг нэмэгдүүлж байна.
• Тechnological change has been “skill-biased” – smart machines require
smart workers.
• Technological change increases the relative demand for skilled and
educated workers, but educational advance increases their relative supply.
This “race” between education and technology can produce rising,
declining, or stable levels of economic inequality.
Цалин ба хөдөлмөрийн эрэлт, нийлүүлэлт
• Цалин бол хөдөлмөрийн зах зээлийн тэнцвэрийн үнийг
илэрхийлэгч гол мэдээлэл,
• Цалин өндөр бол тухайн салбар дахь хөдөлмөрийн эрэлт нь
нийлүүлэлтээсээ харьцангуй илүү байгааг харуулдаг бол цалин
бага байгаа нь эрэлт нийлүүлэлтээсээ харьцангуй сул байгааг
харуулна.
• Нөгөө талаас, цалин нь тухайн хөдөлмөрт хэр их хүмүүн капитал
шингэснийг илэрхийлдэг. Тухайн ажилчин мэдлэг, ур чадвар,
туршлага өндөртэй буюу хүмүүн капитал илүү хуримтлуулсан бол
цалин нь өндөр тогтоогдоно.
Боловсролын эрэлтэнд нөлөөлөх хүчин
зүйлс
• Боловсролд оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр өгөөж их нөлөөлнө.
• Бага боловсролын үр өгөөж> дунд боловсролын үр өгөөж бол
заавал 12 дугаар анги төгсөх гэж хүмүүс хичээхгүй, эрэлт бага
байна.
• Их сургуулийн боловсролын үр өгөөж > бүрэн дунд боловсролын
үр өгөөж тохиолдолд их дээд боловсролын эрэлт нэмэгдэнэ.
Бага орлоготой улс орнуудад бага шатны боловсролын өгөөж илүү
25

21.5
Private annual returns to education (%)

20

16.5 17
14.5 15
15

10.1 11 10.5 11
10 8.5
6.5 6.5
5
5.5 4.7 5.6

0
World Low Income Lower middle income Upper middle income High Income

Primary Secondary Tertiary

17
Montenegro and Patrinos 2014
 Policy change боловсролын эрэлтэнд нөлөөлнө: Enrollments
to colleges and universities rose for the young people who were
born in 1975 and after.
.8
.6
Instrument 1

.4
.2

1940 1950 1960 1970 1980

Year of birth
 Гэр бүлийн орлого боловсролын эрэлтэнд
нөлөөлнө. АНУ-ын 1994 оны статистик (%)
Их Lower Lower Middle Upper Upper Richest
сургуулийн middle middle
төрөл
Хувийн их 18.5 21.5 23.0 27.2 38.2 53.5
сургууль

Улсын их 81.4 78.5 77.0 72.9 61.8 46.5

сургууль

Нийт 100% 100% 100% 100% 100% 100%

Боловсролын эрэлтийн мэдрэмж
• Боловсролын үнээс хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж :
• 𝑃𝑟𝑖𝑐𝑒
𝐸𝑑𝑒𝑚𝑎𝑛𝑑
% 𝑐ℎ𝑎𝑛𝑔𝑒 𝑖𝑛 𝑞𝑢𝑎𝑛𝑡𝑖𝑡𝑦 𝑑𝑒𝑚𝑎𝑛𝑑𝑒𝑑
% 𝑐ℎ𝑎𝑛𝑔𝑒 𝑖𝑛 𝑝𝑟𝑖𝑐𝑒
• Хувийн СӨБ, дунд боловсрол болон
ДБ-ийн үнэболон элсэлтийн
статистик тоо тодорхой тул үнээс
хамаарсан хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмжийг тооцох боломжтой.
• Боловсролын орлогос хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж :
𝐼𝑛𝑐𝑜𝑚𝑒 % 𝑐ℎ𝑎𝑛𝑔𝑒 𝑖𝑛 𝑞𝑢𝑎𝑛𝑡𝑖𝑡𝑦 𝑑𝑒𝑚𝑎𝑛𝑑𝑒𝑑
• 𝐸𝑑𝑒𝑚𝑎𝑛𝑑
% 𝑐ℎ𝑎𝑛𝑔𝑒 𝑖𝑛 𝑖𝑛𝑐𝑜𝑚𝑒
• Хувийн СӨБ, дунд, ДБ-ийн элсэлт
болон өрхийн орлогын түвшин
статистик тоо тодорхой тул орлогоос
хамаарсан эрэлтийн мэдрэмжийг
тооцох боломжтой.
Боловсролын үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж
• Gallet (2007) энэ 2 мэдрэмжийг ДБ дээр тооцсон,
хэмжсэн судлагааны meta анализ хийсэн.
• Gallet (2007) дүгнэхдээ энэ мэдрэмжүүд АНУ-ын дата
дээр сөрөг гарсан.
• It is important to notice that this study did not correct the
estimates for publication bias.
• This is a severe problem, because this bias can seriously
distort the results of meta-analysis (Stanley, 2005).
Боловсролын үнээс, орлогоос хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж
• Allen and Shen (1999):
ҮХЭМ>0
 Боловсрол бол хэвийн бараа
 АБӨртөг элсэлтийн шийдвэрт чухал
нөлөөлтэй.
 Элсэлтийн шийдвэрт тэтгэлэг, санхүүгийн
дэмжлэг эерэг, чухал, статистикийн хувьд
ач холбогдолтой нөлөө үзүүлдэг.
 Орлуулах барааны хувьд мөн тэтгэлэг,
санхүүгийн дэмжлэг эерэг, чухал,
статистикийн хувьд ач холбогдолтой
нөлөө үзүүлдэг.
 ҮХЭМ = -1.53, which says that tuition
subsidies play an important role to
enrollment decision.
• Нөгөө талаас, бусад судлаачид,
Levine et al., 1988; Paulsen and
Pogue, 1988; Quinn and Price, 1998;
Shin and Milton, 2008; Craft et al.
2012 үзэхдээ:
 the demand for higher education is
relatively insensitive to the cost of
education.
• Hight, 1975; Heller, 1997; Chang and
Hsing, 1996; Allen and Shen, 1999:
 the demand for higher education is
relatively sensitive to tuition fees
Боловсролын үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж хэмжихэд анхаарах
асуудлууд:
• Leslie and Brinkman (1987):
• However, despite of tuition fee
increases last two decades, the
enrollment rate also increased in the
United States.
• They explained this phenomenon as
prices increased in nominal terms, but
not in real terms.
• Heller (1997):
 every increase in tuition fees by $100
leads to decrease in enrollment from
0.5 to 1.0 percent points across all
types of institutions.
 on aid sensitivity, differences among
income groups, differences among
races, differences between sectors.
 Decrease in financial aid leads to
decrease in enrollment.
Lower-income students, black
students and students in community
colleges are more sensitive to tuition
and aid changes.
Боловсролын үнээс, орлогоос хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж
• Levine et.al (1998) investigated the students’ decisions to enroll across three Mid-
Atlantic States (New York, New Jersey, and Pennsylvania).
• They considered these decisions an investment decisions including human capital.
• The authors took Enrollment Participation Rates (EPR’s) as a measure of demand for
higher education and estimated individual equations for demand in each of states.
• They applied pooled data from the states to two regional equations to investigate
demand for higher education separately for public and private universities.
• They found:
 EPR’s to be income elastic,
 EPR’s to be price inelastic for both public and private sectors across all the states,
 public and private higher education are substitute goods.
• Freeman (1986) concluded that in the USA a $100 change in tution cost would
negatively alter the proportion enrolled by 2 0.8 % points
Пүүсүүдийн хийх боловсролын эрэлт
• What technologies do firms use?
• How much capital, how much labor?
• How demand for skills determined by firms? How the demand for college
educated labor relative to the demand for high school educated labor or
other inputs such as AI, technology, robots?
• Why would firms change their demand for college educated labor?
• What inputs and resources it would take in order to achieve certain
output like test scores 750 given the need to be cost effective?
 Пүүсүүдийн хийх боловсролын эрэлт
• A technology is a process by which inputs ( labor, computer, a projector,
electricity, softwares, classrooms) are converted to an output.
• Технологи нь үйлдвэрлэлийн орцуудыг яаж ашиглаж, бүтээгддэхүүн-
мэдлэг бий болгох үйлчилгээг бий болгож байгааг тодорхойлох бодит
харьцаа юм.
• Each technology has cost.
• Which technology is the “best”? How do compare technologies?
• Технологийг хамгийн энгийнээр тайлбарлах арга бол үйлдвэрлэлийн
функц юм.
• Технологи их ашиглах тусам боловсролтой ажилчдын эрэлт
нэмэгдэнэ.
Боловсролын нийлүүлэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлс
• Хүн амын өөрчлөлт
• Зардал, K, L - ийн зардал
• Орлуулалтын ахиу харьцаа
• Skilled and unskilled labor-т оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр
өгөөж
• Тэтгэлэг тусламж
• Технологи
• Бүтээгдэхүүний эрэлтийн өөрчлөлт
• Эдийн засгийн байдал
• Төрийн бодлого, бодлогын өөрчлөлт, дэмжлэг, тэтгэлэг, санхүүгийн
дэмжлэг, татвар, зохицуулалт, хувьчлал, аккредитац
 Боловсролын нийлүүлэлтийн анализ
• Assume firms seek the optimal use of inputs in order to minimize the costs of
producing a certain level of output.
• Q үйлдвэрлэж байгаа пүүс орцуудыг аль болохоор оновчтой байдлаар
ашиглан, бага зардлаар тодорхой хэмжээний гарцыг үйлдвэрлэхийг зорьж
байдаг.
• Сургуулиуд олон сурагчтай, ашиг ихтэй байхыг зорих боловч сургалтын
технологи гэж хязгаарлалтаас их хамаарна.
• The decision depends on technology and the costs of production.
• Боловсролын байгууллагын технологи ямар түвшний мэдлэг, туршлагатай,
хэлэн багшийг ажиллуулах вэ? 1 сурагчид ноогдох оновчтой талбайн
хэмжээ, сургалтын тоног төхөөрөмжүүд, тэдгээрийн үнийн түвшинг
анхаарч байгаагаар илрэнэ.
 Үйлдвэрлэлийн нөөц ба үйлдвэрлэлийн хэмжээ
• Боловсролын үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл: үйлдвэрлэлийн нөөц

Санхүүгийн капитал: Боловсролын бизнес эхлэх ба эрхлэхэд шаардагдах

мөнгөн хөрөнгө.
Биет капитал: Сургуулийн барилга, анги тэнхмийн сандал ширээ,
сургалтын тоног төхөөрөмж, сурах бичиг, номын сан, байгалын шинжлэх
ухаан заахь туршилт явуулах лабратор, биеийн тамирын заал, талбай,
Хөдөлмөр: багшийн, ажилтны, захирлын, нягтлан бодохын, харуул
хамгаалалтын, дотуур байрны багшийн, тогоочийн, цэвэрлэгчийн,
сургуулийн тээврийн хэрэгслийн жолооч зэрэг
Нэг хүчин зүйлтэй үеийн үйлдвэрлэлийн функц: багшийн
хэмжээ

Гарцын
хэмжээ

y=f(x)

Үйлдвэрлэлийн
олонлог

Нөөцийн хэмжээ
 Технологийн хязгаарлалт үйлдвэрлэлийн функц
• Үйлдвэрлэлийн олонлог
 Боловсролын байгууллага хичнээн хэмжээний y буюу сурагчдыг
элсүүлэн сургах вэ гэсэн асуудал тодорхой x хэмжээний орц буюу
багшийн тоо хэд байх гэдэг бүх боломжит хослуудыг харуулна.
• Үйлдвэрлэлийн функцийн гол зорилго:
 Орц бүрийн түвшинд (багшийн тоо 10, 20, 30 байхад) байж болох хамгийн
их боломжит гарцыг тооцох явдал.
 Үйлдвэрлэлийн функц: 𝒚 = 𝒇 (𝑲, 𝑳)
• Изоквант (Isoquant)
• Тодорхой хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нөөцүүдийнболомжит
хослолуудын олонлогийг хэлнэ.
• Тодорхой хэмжээний сурагчдыг элсүүлж, сургахын тулд багшийн
тоо, ангийн тоо хэд байх болох вэ гэсэн хослол шийдийн олонлогийг
изоквант муруй харуулна.
Хоёр орцтой үеийн изоквант: сурагчдын тоо –2,4,6,8 байх үеийн
орцуудын хослол
x2

y 

y 
y 
y 
x1
 Технологийн шинж чанар
• Монотон байх
• Дор хаяж нэг нөөцийн хэмжээ нэмэгдэхэд үйлдвэрлэлийн
хэмжээ буурдаггүй байх ёстой.
• Гүдгэр байх
• y хэмжээний бүтээгдэхүүнийг дараах нөөцүүдийн
хослолоор үйлдвэрлэдэг гэе: (x1, x2) ба (z1, z2),
• Эдгээрийн дундаж нөөцийн хослолоо үйлдвэрлэгдэх
бүтээгдэхүүний хэмжээ y-ээс багагүй байх .
 Орцуудын ахиу бүтээгдэхүүн
• 1-р нөөцийн ахиу бүтээгдэхүүн:
y f ( x1  x1 , x2 )  f ( x1 , x2 ) f ( x1 , x2 )
MP1  lim  lim 
x1  0 x x1  0 x1 x1
1

Үйлдвэрлэлийн орцын хэмжээ нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд

гарцын хэмжээ хэдийн хэмжээгээр өөрчлөгдөж байгааг
харуулна.
Хөдөлмөр 𝐿 гэсэн орц нэг нэгжээр нэмэгдэхэд үйлдвэрлэн
гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн 𝑋хэмжээ хичнээн нэгжээр
өөрчлөгдөж байгааг хөдөлмөрийн ахиу бүтээгдэхүүн 𝑀𝑃𝑙 гэнэ.
Капитал K гэсэн орц нэг нэгжээр нэмэгдэхэд үлйдвэрлэн гаргаж
байгаа бүтээгдэхүүн 𝑋хэмжээ хичнээн нэгжээр өөрчлөгдөж
байгааг капиталын ахиу бүтээгдэхүүн 𝑀𝑃к гэнэ.
Ахиу бүтээгдэхүүн буурах
• Ахиу бүтээгдэхүүн буурах хууль
• Нөөцийн хэмжээг нэмэгдүүлэхэд нэмж үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний хэмжээ
буурахыг ахиу бүтээгдэхүүн буурах хууль гэнэ.
• Ж: багшийн тоог нэмэгдүүлэх байхад төгсөх сурагчдын тоо нэмэгдэхгүй
байх талтай.
• Ахиу бүтээгдэхүүн буурах хууль нь үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд
яригдана.
• Үйлдвэрлэлийн орцууд бүгд өөрчлөгдөж амжихгүй хугацааг ихэвчлэн
үйлдвэрлэлийн богино хугацаа гэнэ.
• Үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд ахиу бүтээгдэхүүн буурах хууль
яригдана.
• үйлдвэрлэлийн богино хугацаанд өргөжилтийн үр өгөөж ийн тухай
яригдана.
 Өргөжилтийн үр өгөөж
• Тогтмол: багшийн тоог өөрчлөхөд төгсөх сурагчдын тоо тэр
хэмжээгээр өөрчлөгдөж болно.
tf(x1, x2) =f(tx1, tx2)
• Өсөх : багшийн тоог өөрчлөхөд төгсөх сурагчдын тоо тэр
хэмжээнээс илүү хэмжээгээр, түвшнээр өөрчлөгдөж болно.
tf(x1, x2) > f(tx1, tx2): t>1

• Буурах: багшийн тоог өөрчлөхөд төгсөх сурагчдын тоо тэр

хэмжээнээс бага хэмжээгээр, түвшнээр өөрчлөгдөж болно.
tf(x1, x2) < f(tx1, tx2): t>1
Зардал хамгийн бага байх нөхцөл
• Үйлдвэрлэлийн хугацаанаас хамаараад боловсролын байгууллагын зардал
их бөгөөд олон янз.
• Урт хугацаанд бүх зардлыг, орцуудын хэмжээг өөрчилж болно.
• Богино хугацаанд зөвхөн нэг л орцын хэмжээг өөрчлөх боломжтой.
• Тогтмол зардал- сурагчдын тооны хэмжээнээс хамаарахгүйгээр гарах
зардлууд. Ж: удирдлагын, харуул хамгаалалтын, интернет, зардал
• Хувьсах зардал - сурагчдын тооны хэмжээнээс хамааран өөрчлөглөж,
хувьсах зардлыг хэлнэ. Ж: номын тоо, багшийн тоо
• Ахиу зардал- нэмэлт нэг сурагчийг сургахад шаардагдах нэмэлт зардлыг
хэлнэ.
• Боловсролын байгууллага зардлаа хамгийн бага байлгахын тулд төлөвлөсөн
y хэмжээний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх зардлыг хамгийн бага байхаар
сонгоно.
• c(y) нь y хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үеийн зардал гэе.
Зардал хамгийн бага байх
• Боловсролын байгууллагын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд
шаардагдах нөөцийн үнүүд нь w = (w1,w2,…,wn) бол зардлын
функц нь дараах хэлбэртэй болно.
c(w1,…,wn, y).
• Сургууль хоёр төрлийн нөөцийг ашиглан нэг төрлийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг гэвэл үйлдвэрлэлийн функц нь
y = f(x1, x2).
• Нөөцийн үнүүд нь w1 ба w2 гэвэл (x1,x2) хэмжээний нөөцын
хослолын зардал нь w1x1 + w2x2.
 Зардал хамгийн бага байх нөхцөл
• Аливаа пүүсийн- боловсролын байгуулагын зардал хамгийн бага
байлгах нөхцөл нь бүх зардлуудыг үйлдвэрлэлийн функц буюу
технологийн түвшинд хамгийн бага байлгах тийм хэмжээний
зардлуудын хослол, олонлогуудыг олох асуудал:

min w1 x1  w2 x2
x1 , x2 0

s.t f ( x1 , x2 )  y.
Зардал хамгийн бага байх нөхцөл
• x1*(w1,w2,y) ба x2*(w1,w2,y) нь хамгийн бага зардалтай үеийн
нөөцийн хэмжээ бол энэ хамаарлаар илэрхийлэгдэх функц нь 1 ба 2-
р нөөцийн уламжлагдсан эрэлтийг илэрхийлнэ.

• y хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үеийн зардал нь

c( w1 , w2 , y )  w1 x1* ( w1 , w2 , y )
 w2 x2* ( w1 , w2 , y ).
 Изокост шулуун
• Өгөгдсөн зардлаар худалдан авах боломжтой орцуудын
хослолын олонлогийг изокост шулуун гэнэ.
• Багшийн цалин, сургуулийн байрны зардал гэсэн 2 орц
шаардлагатай гэж үзье.
• Жишээ нь, 100 хэмжээний зардлын түвшин дэх
орцуудын хослол нь дараах шулуунаар илэрхийлэгдэнэ.

w1 x1  w2 x2  100.
Изокост шулуун
• Нөөцүүдийн үнэ w1, w2 бол изокост шулууны тэгшитгэл нь

w1 x1  w2 x2  c
w1 c
• Налалт нь - w1/w2. x2   x1  .
w2 w2
Зардал хамгийн бага байх
x2

изоквант

Зардал хамгийн бага

байх нөөцүүдийн
хослол
x2*

изокост

x1* x1
 Зардал хамгийн бага байх
• 2004-2017 оны хооронд ЕБС-ийн тоо их өөрчлөгдөөгүй байна.
• Гэхдээ 2006-2014 оны хооронд ЕБС-д суралцагчдын тоо буурсан
байна.
• Энэ нь нэг сурагчид ноогдох зардал 2006-2014 оны хооронд ЕБС-
ийн системийн түвшинд өсөж ирсэн байна.
• 2014 оноос ЕБС-д суралцагчдын тоо өсөж байна.
• 2014 оноос дундаж зардал багасаж ирсэн байх үндэслэлтэй.
Хэмжилт хэрэгтэй.
 Зардал хамгийн бага байх
• Их сургуулиудын хувьд зардлыг бууруулах асуудал их хэцүү.
• Тиймээс боловсролын байгууллагууд сургуулиа өргөжүүлэн
өмнөх зурагт харуулсны дагуу ногоон замаар өргөжихийн хирээр
хөдөлмөрийн зардлыг бууруулж, капиталын зардлаар орлуулах
хандлагатай байна.
• Үнэтэй, зардал ихтэй болсон орцыг нөгөө өөр орцоор орлуулж
хэрхэн ашиглаж болохыг техник орлуулалтын ахиу харьцаагаар
хэмжинэ.
• Тухайлбал цахим сургалт их хийгдэж байна. Багшийн тоо
өсөхгүй, багасна. Багшийн ангид үаах хөдөлмөрийг компюьтер,
интернет ашиглан хийж байна.
Пүүс, нийгмийн зүгээс хийх боловсролын эрэлт
: инженерийн боловсролын эрэлт
Пүүс, нийгмийн зүгээс хийх боловсролын эрэлт
АНУ, Монтана мужийн ажилчдын эрэлт
боловсролын түвшингээр
Боловсролын нийлүүлэлтийн мэдрэмж
• Боловсролын үнээс хамаарсан нийлүүлэлтийн мэдрэмж :

𝑃𝑟𝑖𝑐𝑒 % 𝑐ℎ𝑎𝑛𝑔𝑒 𝑖𝑛 𝑞𝑢𝑎𝑛𝑡𝑖𝑡𝑦 𝑠𝑢𝑝𝑝𝑙𝑖𝑒𝑑

• 𝐸𝑠𝑢𝑝𝑝𝑙𝑦
% 𝑐ℎ𝑎𝑛𝑔𝑒 𝑖𝑛 𝑝𝑟𝑖𝑐𝑒

• Сургалтын үнэболоннийт боловсролын байгууллагын статистик

тоо тодорхой тул үнээс хамаарсан хамаарсан нийлүүлэлтийн
мэдрэмжийг тооцох боломжтой.
 150
100
Монгол улсын
дээд боловсролын

50
нийлүүлэлт

1985 1990 1995 2000 2005 2010

years

Number of private colleges Number of public colleges

Number of foreign colleges
Боловсролын эрэлт, нийлүүлэлт
Дээд боловсролын эрэлт нийлүүлэлт
• Лекц дууслаа,
• Асуулт???
Homework
• Унших:
1. Боловсролын эдийн
засаг. 2011. А.
Заяадэлгэр. х. 405-432,
434-483
2. МУИС, ЭЗС, Эдийн
засгийн онолын тэнхим.
(2010). Микро
экономиксийн онол.
Бүлэг 7-8