Predmet: AKCIDENTI U ŽIVOTNOJ

SREDINI

Prof.dr Božidarka Arsenović

 Osnovni pojmovi
1.UVOD

 AKCIDENT- neočekivana pojava sa neželjenim

posljedicama
 HEMIJSKI AKCIDENT- nenamjeravan i
neočekivan događaj (udes) u kome dolazi do
oslobađanja hemijskih materija a koji se dešava
iznenada a predstavlja opasnost po ljude,
materijalna dobra ili životnu sredinu.
 HAZARD: svaka situacija ili karakteristika
sistema, uređaja ili procesa sa potencijalom da
prouzrokuje štetu po živi svijet i životnu sredinu.
OPASNOST- svojstvo ili situacija koji u određenim
okolnostima mogu izazvati materijalnu štetu, ugroziti
zdravlje i život ljudi, životnu sredinu.

 EKSPOZICIJA- izloženost ljudi, materijalnih dobara ili

životne sredine djelovanju fizičkih, hemijskih ili bioloških
faktora.
 EFEKAT- rezultat akcidenta izražen kvalitativno ili
kvantitativno, tj. kao vrsta i veličina mogućih posljedica i
šteta (ljudskih, ekoloških i drugih)
 RIZIK- vjerovatnoća nastanka određenog štetnog efekta
za ljude, materijalna dobra ili životnu sredinu u
određenom vremenu kao posljedica realizacije neke
opasne aktivnosti ili situacije, odnosno nastanka
akcidenta.
PRIHVATLJIV RIZIK - akcident sa visokom vjerovatnoćom
da će se pojaviti, ali sa zanemarljivim posljedicama.

MEĐUNARODNA ORGANIZACIJA ZA RAD

statistika pojave akcidenta

40% u 25%
proizvodnim 30% u
prilikom
pogonima transportu
skladištenja

 6000 ljudi/dan ili 2,2 miliona/godišnje umire usljed akcidenta na radnom mjestu ili kao
ishod posljedica profesionalnih bolesti. Od ovog broja registrovano je oko 350 000
smrtnih ishoda usljed pojave akcidenta na radnom mjestu.
 INDUSTRIJSKI AKCIDENTI
Nebezbijedni Eksterni
uslovi uzročnici (vatra,
(nedovoljno hemijska
osvjetljenje na ispuštanja,
radnom mjestu; emisija tox.
izloženost gasova ili
ekstremnim Nebezbijedne radijacija, greške
temperaturama; radnje (nemar od u organizaciji ili Interni uzročnici
neadekvatna strane radnika, ljudski faktor, (oprema, tox.
zaštita u radu sa organizacije ili abnormalni hemikalije, štetni
mašinama ili proizvođača) operativni uslovi, materijali, ljudska
hazardnim prirodne sile, greška)
materijalima ili spoljašnji faktori,
električne greške u
instalacije) softverskim
sistemima)

UZROCI INDUSTRIJSKIH AKCIDENATA

INDUSTRIJSKI AKCIDENTI- mjesta nastanka

 Proizvodna i tehnološka postrojenja u kojima

opasne materije učestvuju u procesu proizvodnje

 Skladišta, magacini ili objekti u kojima se čuvaju

opasne materije

 Sredstva i komunikacije u kojima se prevoze opasne

materije
 Najveći industrijski (hemijski) akcidenti

1) SEVESO – sjeverna Italija, 10.07. 1987- eksplozija u ICMESA-hem. industriji

Eksplozija 2 Šteta 6
Produkcija Ugroženo područje
kg mil.
Na-trihlorfenata 1800 ha, 6 godina
DIOKSINA dolara

2) BOPAL, Indija, 2-3.12.1984. – oslobađanje 30t metilizocijanata iz pogona za

proizvodnju pesticida

Izlivanje 30t Šteta

metilizocija Smrt Ugroženi respiratorni 350 mil
nata 2800 ljudi organi i oči kod 20000 ljudi dolara, 3
bil
 Najveći industrijski (hemijski) akcidenti

3) BAZEL, Švajcarska, 01.11.1986. oslobađanje u vodu i atmosferu nakon

požara u skladištu 1300 tona različitih hemikalija

10-15000m3 vode
Oslobađanje od gašenja
u vazduh, U Rajnu izliveno
požara ugrozilo oko 30 tona
rijeku Rajnu zemlju i hemikalija
podzemne vode

Ugrožen akvatičan svijet na nekoliko

stotina kilometara, akumulacija u
sedimentu
 Najveći akcidenti u svijetu, period 1970-1989.
izvor: OECD statistika

godina mjesto uzrok produkt umrlih

1970 Osaka, Japan eksplozija gas gas 92

1978 Los Alfaques, akcident na propilen 216

Španija putu

1981 Tocaoa, eksplozija ulje 145

Venecuela
1984 Sao Paulo, Bil, Brazil eksplozija u nafta 508
cjevovodu
1986 Černobil, Rusija nuklearni - direktno 51,
akcident ugroženo 500

1988 Severno more platforma - 166

1989 1989 Near Ufa, Oslobađanje gasa nakon
eksplozije cjevovoda
- 645
Rusija
 PROCES UPRAVLJANJA RIZIKOM

Identifikacija opasnosti od udesa

Modelovanje razvoja udesa i posljedica

Analiza povredivosti (kvalitativno-stepen jačine i kvantitativno

rangiranje)

Postupak reagovanja (odgovora na udes)

Monitoring postudesne situacije

Mjere otklanjanja posljedica udesa (sanacija)

 Elementi metodologije upravljanja rizikom prema
Pravilniku o metodologiji za projcenu opasnosti hemijskog
akcidenta -mjere za otklanjanje posljedica

Analiza opasnosti Mjere prevencije,

2
od udesa pripravnosti i
odgovora na udes
1
• identifikacija opasnosti
• analiza posljedica • primjena preventivnih mjera na mjestu
• procjena rizika mogućeg udesa u opštini, gradu
republici

Mjere otklanjanja • priprema nadležnih subjekata, opreme i

posljedica od tehnike i mjere pripravnosti
udesa-sanacija
3 • odgovor na udes koji započinje onog
• izrada plana sanacije momenta kada se dobije prva
• izrada izvještaja o informacija o udesu
udesu
 Evropsko zakonodavstvo i akcidenti
u hemijskoj industriji
 Direktiva 82/501/EEC.
 Direktiva 87/216/EEC.
 Direktiva 96/82/EC (Seveso II): odnosi se na kontrolu glavnih
akcidentalnih hazarda uključujući i hazardne supstance (Council
Directive 96/82/EC).
 Dopuna: Direktiva 2003/105/EC (Council Directive 2003/105/EC).
 Regulativa o kontroli glavnih akcidentnih hazarda (COMAH), 1999:
namjenjena implementaciji «dobre prakse» u upravljanju svim
potencijalnim akcidentima i mogućim pojavama (kao glavnim
akcidentima u okviru Seveso II Direktive) o kojima zemlje EU imaju
obavezu da izvještavaju Evropsku Komisiju.
 Convention on the Transboundary Effects of Industrial
Accidentsdefinisane količine hazardnih supstanci prema kojima se
industrijske aktivnosti rangiraju kao“hazardne aktivnosti”.
Zemljište ili sediment (zemlja/voda)
Medijum: Zemlja/voda Objašnjenje:
Nisu postavljeni numerički
Receptor: Zemlja ili sediment kriterijumi za kvalitet zemljišta koji
bi bili adekvatni za indikaciju
Definicija receptora: uticaja glavnih akcidenata na
Materijal na površini zemlje (na dubini od 10cm za životnu sredinu (sediment,
hemijsku analizu) ili u vodenom stubu na dubini 1m zemljište) Iz tog razloga capping»
ili sedimenta vode ka gubitku
biodiverziteta, kao i visok nivo
Kontaminacija ili zagađenje zemljišta takvo da se: hemijske kontaminacije sa
•Zemljišta smatra kontaminirana zemlja od strane opsegom individualnih supstanci
nadležnih (kontaminacija koja dozvoljava sadašnju ili (metali i perzistentna organska
buduću upotrebu zemljišta) ili jedinjenja) i smješe supstanci.
• Sediment može biti opterećen sa dovoljno materijala da Preporučena je lista graničnih
omogućava dovoljan hemijski ili biološki kvalitet vodene vrednosti (ICRCL 59/83) za
faze isznad sedimenta za period duži od par dana. različite kontaminante u skladu sa
Pogoršavanje biološkog kvaliteta tako da: budućom upotrebom sedimenta i
• najvažniji organizmi ovog ekosistema (npr. gliste, crvi) «Holandska lista» kojom se
su odsutni, struktura biološke zajednice poremećena definiše nivo kontaminanata u
za period duži od sezone ili je normalna ekosistemska zemljištu koji zahtijeva intervenciju.
funkcija značajno ugrožena u periodu dužem od jedne
godine
 2. IDENTIFIKACIJA OPASNOSTI
OD UDESA

Identifikacija opasnosti od udesa obuhvata sve radnje

kroz početno preispitivanje ekoloških uticaja na životnu
sredinu.
 Ova faza predstavlja osnovu za proces upravljanja rizikom.
Potrebno je obezbijediti sve informacije o postrojenju u kojem
može doći do akcidenta, o tehnološkim procesima i prisustvu
opasnih materija.
 Analizu rizika sprovodi obučeni multidisciplinarni tim (Tim
za uvođenje sistema upravljanja zaštitom životne sredine),
sastavljen od lica koja dobro poznaju proces rada, osobine
materija koje se pojavljuju u procesu, pridružene opasnosti i
druge tehničke parametre, ali i teoriju organizacije preduzeća,
zakone, propise i standarde.
Tim za uvođenje sistema upravljanja zaštitom
životne sredine (EMS) vrši početno preispitivanje uticaja
ekoloških aspekata na životnu sredinu.

 Nakon izvršenog početnog preispitivanja tim za EMS

vrši izradu izvještaj koji sadrži sljedeće elemente:

• Zakonske regulative koje tretiraju zaštitu životne

sredine
• Analizu emisije u atmosferu
• Buku
• Korišćenje resursa
• Emisije tečnosti
• Upravljanje otpadom
• Skladištenje štetnih materija
• Sistem upravljanja ZŽS
• Plan zaštite ŽS
 3. MJERE PREVENCIJE
Mjere i postupci prevencije određeni su na osnovu podataka dobijenih
procjenom značaja aspekata, plana zaštite od požara, na osnovu
elaborata zaštite od požara i plana zaštite od udesa i drugih mjera
upravljanja rizikom od udesa-mjera bezbednosti prilikom akcidentne
situacije pri prevozu “opasnih hemikalija”
Mjere prevencije su:

1) Blagovremeno otklanjanje svih tehničkotehnoloških

nedostataka

2) Održavanje radno tehnološke discipline na nivou

3) Kontrola i monitoring svih parametara u nabrojanim

pogonima

4) Obuka zaposlenih za zaštitu od požara

 MJERE PREVENCIJE

5) Obuka zaposlenih za postupanje u slučaju akcidenta

6) Preventivno održavanje i kontrola elektro i

gromobranske instalacije

7) Kontrola opreme i uređeja u EX zaštiti

8) Kontrola protivpožarne centrale i centrale za

detekciju gasa

9) Kontrola uređaja za detekciju

 4. MJERE PRIPRAVNOSTI

 Pripravnost nadležnih subjekata se postiže,u skladu sa

rezultatima identifikacije ekoloških aspekata, planom zaštite
od požara, planom zaštite od udesa i drugih mjera
upravljanja rizikom od udesa-mjera bezbijednosti prilikom
akcidentne situacije pri prevozu opasnih materija i
monitoringom i mjerenjem značajnih aspekata ŽS.
Definisane su mjere pripravnosti:
• pri radu sa zapaljivim tečnostima
• pri radu sa opasnim materijama
• u slučaju opasnosti od eksplozije i požara boca
sa tehničkim gasovima- acetilen i kiseonik
• u slučaju opasnosti od eksplozije i požara kod
benzinske pumpe
• u slučaju opasnosti od eksplozije i požara
• u slučaju pucanja/rušenja brane.
 5. REAGOVANJE NA UDES
 Odgovor na udes započinje onog trenutka kada se uoči
prva manifestacija udesa čije su posledice opasne po
ljude i imovinu a na osnovu obučenosti za saniranje
posledica.
 Postupak reagovanja na udes za sve identifikovane
aspekte ŽS koji mogu izazvati opasnost dat je u
uputstvu Postupak reagovanja na udes.
Opisan je postupak reagovanja na udes:
o u slučaju izlivanja zapaljivih tečnosti
o u slučaju udesa sa opasnim materijama
o u slučaju eksplozije i požara boca sa
tehničkim gasovima- acetilen i kiseonik
o u slučaju eksplozije i požara kod
benzinske pumpe
o u slučaju eksplozije i požara
o u slučaju pucanja/rušenja brane
 6. ZAPIS O UDESU

 Odgovor na udes započinje onog trenutka kada se

dobije prva informacija o udesu a ona mora da sadrži:
􀂃 Mjesto i vrijeme udesa
􀂃 Vrstu opasne materije koje su prisutne
􀂃 Procjenu toka udesa
􀂃 Procjenu rizika po okolinu.
Zapis o udesu pravi Rukovodilac službe ZNR, PPZ, ZŽ i
radne sredine u slobodnoj formi koja se dostavlja
Predstavniku rukovodstva za IMS koji ima obavezu da
preduzme korektivne mjere i o tome obavijesti rukovodstvo.
 7. MJERE OTKLANJANJA POSLJEDICA UDESA

 Mjere za otklanjanje posljedica od udesa imaju za

cilj praćenje postudesne situacije, obnavljanju i sanaciji
objekata, opreme i životne radne sredine kao i otklanjanje
opasnosti od ponovnog udesa.

Direktor oformljuje tim, koji zavisno od vrste udesa

donosi odluke o mjerama otklanjanja posljedica udesa na
ŽS i odgovornostima i rokovima za njihovo sprovođenje.
Zapis o merama otklanjanja posledica udesa pravi vođa
Tima za uvođenje sistema upravljanja zaštitom životne
sredine u slobodnoj formi i dostavlja ga Direktoru i
Predstavniku rukovodstva za IMS.
 8. ZAKLJUČAK

 Potreba za procjenom rizika u životnoj sredini

nastala je kao rezultat povećane svijesti o
nužnosti zaštite životne sredine.

Postalo je očigledno da mnogi industrijski i

razvojni projekti izazivaju neželjene posljedice u
životnoj sredini koje bi se mogle spriječiti
postojanjem razrađenog mehanizma upravljanja
rizikom od udesa.
Činjenica je da se ne može predvideti kada će udes nastati niti
lokacija gde će do njega doći. Zato je veoma bitno donijeti i
pridržavati se preporuka, programa i
prijedloga koji se odnose na prevenciju i pripravnost od udesa.